جيڪو سچ چوي!: اشتياق انصاري
سندس ڪتاب ”ڪيڏي نه مختصر زندگي“ جي مھورت دوران مون اُن ”آتم ڪٿا“ کي سنڌي نثر جي بھترين ڪتابن ۾ ڄاڻايو هو.
هاڻي به عبدالحئي پليجو پنھنجي ساروڻين جو چوٿو ڪتاب موڪلي ڏنو آهي. عبدالحئي پليجو جيئن ته بُنيادي طور تي سياسي ورڪر سان گڏ هڪ سياح پُڻ آهي. اُن ڪري هن جي لکڻين ۾ واري سان سياست توڙي سياحت جو عنصر غالب ملي ٿو. خاص ڪري جن شين جو اکين ڏِٺو شاهد ٿي اُنھن ڳالهين جو وڏي بيباڪي سان تجزيو ڪندو هلي ٿو. جيئن هن ڪتاب ۾ شھيد ذوالفقار علي ڀٽو جي دور ۾ سنڌ لاءِ ڀٽي صاحب جي ڪيل ڪمن ۽ خدمت جو وَچور ڏِنو آهي. حالانڪ ڀٽو صاحب جي اقتدار دوران سنڌ جي ڪيترن قومپرستن سان گڏ اسان به ڪال ڪوٺڙيون ڏِٺيون هيون. هن جي دور ۾ سنڌي جي ڪيترن ڪتابن تي بندش پئي هئي پر پوءِ به هزارين اختلافن باوجود سنڌ جا ماڻھو ڀٽي صاحب جي ڪيل چڱاين کي وِساري نه سگهياسين.
هونئن به اسان پيش رُو ۽ باشعور ادبي سرواڻ عبدالحئي پليجو جا ڀٽي تي اُتاريل آتم ڪھاڻي جا پنا پڙهي ڏِٺا آهن. جن ۾ لاڙي معطر هوائن ۾ جنم وٺندڙ هن ٻھڳڻي انسان جي پيار، خوشي، ناخوشي، احساس، زندگي جون بھارون، خزائون ۽ نشيب و فراز شامل آهن.
اها حقيقت آهي ته هر انسان کي ننڍپڻ کان وٺي ڪيترن ئي موهيندڙ ۽ ڌِڪاريندڙ مرحلن مان گُذارڻو پوَي ٿو. جن کي ڪاغذ تي ڪورڻ جو ڪمال ڪنھن ڪنھن کي اچي ٿو. ايئن عبدالحئي پليجو کي ماضي کي ٻيھر تخليق ڪرڻ جو هُنر ”ڪو سچ چويَ“ ڄڻ آفاقي مليل آهي.
آپ بيتي لکڻ مھل ملندڙ عذاب لاءِ لڇمڻ ڪومل لکيو آهي ته: ”آتم ڪٿا لکڻ وڏو عذاب آهي. هر سِٽ لکڻ مھل اُن لمحي، پل ۽ گهڙين مان نه رڳو گُذرڻو ٿو پوَي. پر اُن کي نئين سِر جيئڻو، ماڻڻو ۽ ڀوڳڻو ٿو پوَي. سَٽ سَٽ سان هلڻو ٿو پوي. روز و شب جي سلسلي جي هر واردات هر آذمودي، هر تجربي، هر الميي، هر خدشي ۽ هر انديشي سان نئين سر منھان مُنھن ٿيڻو ٿو پوَي، وري وري جيئڻو به ٿو پوَي ته وري وري مرڻو به ٿو پوَي ۽ گڏوگڏ پيار جي پَلن جي هر خوشي، واعدا ۽ وچن ۽ اقرار، روحاني خواهه جسماني آسودگي سنڀوڳ جا سُک خواهه سرير جي ترپتيءَ جا اهم لمحا به نئين سري ري لِوَ (Re Live) ڪرڻا ٿا پون“.
هونئن به آتم ڪٿا ۽ ساروڻيون، سوانحي ادب جو اهم حِصو رهيا، پر اُنھن جي جڙاوت ۾ وڏو فرق آهي. دراصل آتم ڪٿا انساني زندگي جو مڪمل دستاويز ٿئي ٿو. جنھن ۾ ليکڪ پنھنجي جنم کان وٺي گهاريل زندگي جو مڪمل تفصيل ڏئي ٿو.
Autobiography is a self writhen account of the Life of oneself جيوڻي جو بنياد سچ ۽ حقيقتن تي ٿئي ٿو. جنھن ۾ حياتي جي لاهين چاڙهين، اندر جي اُڌمن، ڇڪتاڻ سان گڏ خوبين ۽ خامين کي قلم بند ڪرڻو ٿو پئي.
اُن جي ڀيٽ ۾ ساروڻيون تخليقي ادب جو حصو آهن جن ۾ زندگيءَ جا واقعا بيان ڪيا وڃن ٿا. جن ۾ مڪمل زندگي بدران ڪجهه يادگار گهاريل حِصا شامل ٿين ٿا. جنھن ۾ جذباتي سچ ۽ سچائيون بيان ڪيون وڃن ٿيون. جن جو بيباڪي سان عبدالحئي پليجو ذڪر ڪندو آهي.
Memoirs ore the moments or events, both public or private that look Pace in the subject’s life
هونئن به ادبي دُنيا ۾ ڪيتريون ئي آپ بيتيون ۽ ياداشتون مشھور آهن. جن ۾ خاص ڪري سينٽ آگٽس، بينجومن فرينڪلين، ڊائري آف آئني فرينڪ نائومل، مھاتما گانڌي، جواهر لعل نھرو، جيولس فيوچڪ، آسڪروائلڊ، ٽراٽسڪي، گورڪي جون لِکڻيون پڙهڻ وٽان آهن. ساڳي طرح سنڌي ادب ۾ مرزا قليچ بيگ جو ”سائو پَن ڪارو پَن“ علامه دائود پوٽو جي ”منھنجي مختصر آتم ڪھاڻي، جي ايم سيد جي ”پنھنجي ڪھاڻي پنھنجي زباني“ شيخ اياز ”ڪٿي نه ڀڃبو ٿڪ مسافر“ جمال ابڙو ”آتم ڪٿا“ موهن ڪلپنا، ”بک، عشق، ادب“، لڇمڻ ڪومل ”وهي کاتي جا پنا“، ڪريم بخش نظاماڻي ”ڪيئي ڪتاب“ پڙهڻ وٽان آهن. خاص ڪري قوم پرست شاگرد سياست جي حوالي سان عزيز ڀنگوار جو ڪتاب ”مان ڏوهي آهيان“ هڪ سُٺو اعتراف نامو آهي. ياد رهي ته عزيز ڀنگوار سنڌ يونيورسٽي اسٽوڊنٽ يونين ۽ جئي سنڌ شاگرد تحريڪ جو اهم رهنما هو. هن وڏي سچائي سان پنھنجون اُوڻايون به قلم بند ڪيون آهن. ان انداز مان ئي قومي ڪارڪن عبدالحئي پليجي، پنھنجي زندگي کي چئن ڪتابن ۽ سوين صفن ۾ قلمبد ڪري سنڌي ادب جي رلي تي رنگين چِٽ چِٽيا آهن. اُن کانسواءِ هن سير و سياحت تي به 15 کن ڪتاب لِکيا آهن. هون به سنڌي ادب جي باغ ۾ لاڙ جي اديبن سوانح عمري کانسواءِ ڪيترن سفرنامن جا خوبصورت گُل پوکيا جن جو عبدالحئي پليجو ذڪر ڪندي لکي ٿو ته ”سنڌي ٻولي ۾ لکيل اوائلي سفرنامان به گهڻي تعداد ۾ لاڙ جي رهاڪن لکيا مثلاً سيد ميران محمد شاهه سندس انگلينڊ ۽ اسپين جي سير ۽ سفر جو احوال سائين جي. ايم.سيد سندس لکيل خطن ۾ بيان ڪيو آهي. جيڪي ”رهاڻ“ جي سِري هيٺ ڪتابي صورت ۾ شايع ٿيا آهن. سيد غلام مصطفيٰ شاهه جو لِکيل سفرنامو ”آمريڪا جو سير“ سفر جي نالي سان شايع ٿيو. ڊاڪٽر غلام علي الانا جا سير ۽ سفر متعلق لکيل خط ”سڄڻن جي سار“ عنوان سان ”روح رهاڻ“ رسالي ۾ شايع ٿيا. ڊاڪٽر عبدالجبار جو سندس چين واري سفر بابت لکيل سفرنامو ”مائو جي ملڪ ۾“ سري هيٺ ڪتابي صورت ۾ ڇپيو. رئيس ڪريم بخش نظاماڻي سندس آتم ڪٿا ۾ بمبئي جو احوال سفرنامي وانگر لکيل آهي. پرواني ڀٽي جا سندس سينيگال جي سفر بابت لکيل خط روزانه عبرت اخبار ۾ شايع ٿيا. الهه بچائي جو لکيل سفرنامو ”لاڙ جو سير“ ڪتابي صورت ۾ موجود آهي. تنھن کانسواءِ سير سفر متعلق منھنجا 15 ڪتاب ڇپجي چُڪا آهن ۽ ڪجهه پريس ۾ ڇپائي هيٺ آهن.
عبدالحئي پليجو سير و سفر سان دلچسپي رکندڙ ماڻھن جي خوبين جو ذڪر ڪندي وڌيڪ ٻُڌايو ته ؟سفرنامه گهڻو ڪري اهو ماڻھو لکندا آهن. جيڪي اڪثر ڪري هن جھان کي ڄاڻڻ، سڃاڻڻ، پرکڻ پروڙڻ ۽ معروضي حالتن جو اصل علم پراڻئڻ خاطر سير سفر ڪندا آهن ۽ معلوم ڪرڻ جي موجوده ملڪن ۾ انسان ذات جي زندگي ڪئين ٿي گذري. ماڻھن جو ڪارووهنوار ڪھڙو آهي. انھن ملڪن جي ماڻھن جون مختلف مقصدن جي ڏِس ۾ ثقافتي سرگرميون، ريتون، رسمون ۽ رواج ڪھڙا آهن انساني زندگي ۽ سماج متعلق سندن سوچون فڪرات ۽ عقيدا ڪھڙا آهن.“
اِها حقيقت آهي ته سنڌ جي اوائلي تاريخ گهڻو ڪري اُن دور جي درٻارين ۽ منشين لکي اهي. جن ۾ پنھنجي آقائن جي شان ۾ قصيده لکيا ويا آهن. اُن وقت جي سياسي، سماجي، اقتصادي ۽ مسڪين عوام جو ڪِٿي ذڪر نٿو مِلي. جيئن چچ نامو، تاريخ طاهري، بيگلار نامو، تاريخ معصومي وغيره.
پر اُن جي ڀيٽ ۾ جيڪي ياداشت ناما يا اُن دور جا سفرناما آهن. اُنھن ۾ اسان کي ان زماني جي سنڌ جي پيڙهيل عوام جو ذڪر ملي ٿو ساڳي اُن وقت جي سياسي، سماجي ۽ اقتصادي حالتن جو به احوال ملي ٿو. سنڌ ۾ به انگريز دور جا جيڪي سفرناما آهن. اهي ڪجهه حقيقت تي مبني آهن. جيئن عبدالحئي پليجي ذڪر ڪيو آهي.
”سنڌ ۾ انگريز سياحن جي اچڻ ڪري سنڌ جي تاريخ درٻاري طرز تحرير ڦري عقلي، علمي بنيادن تي لکجڻ لڳي، جنھن ۾ ليکڪن انگريز سامراجي مفادن کانسواءِ باقي ٻين سمورين ڳالھين کي حقيقت پسند ٿي لِکيو آهي.
جيئن ڪِن سينمائن ۾ فلم جا پوسٽر هڻڻ مڳل سنھڙن اکرن ۾ لکيل هوندو هو ۽ ”ٻيو مزو“ ان ٻي مزي ۾ سينما جي پردي تي هڪ اڌ اگهاڙو منظر ڏيکاريا ويندا هئا. اهڙي طرح عبدالحئي پليجي جي حيات نگاري ۾ ٻيو مزو به شامل آهي.
بھرحال مون کي اميد آهي ته هي ”آتم نويسي جو ڪتاب به عبدالحئي پليجي جي ٻين اڻ وسرندڙ ڪتابن جيان پڙهندڙن وٽ مقبوليت ماڻيندو.
[b]اشتياق انصاري
[/b]2019-1-15