نيوليٿڪ ۽ پدراڻو سماج ۽ پٿر جو جديد دؤر

پدراڻو سماج شروع کان وٺي وجود ۾ هو؟ سائنسي تحقيق ٻڌائي ٿي ته تهذيبن جي جديد واڌ ويجهه کان اڳ ۾، عورتن جي سماجي حيثيت مختلف ۽ مادراڻي هئي. تهذيبن جي جوڙجڪ عورتن جي سماجي حيثيت جي چوڌاري ٻڌل هئي.هندستان، بابلوين (عراقي)، سميري تهذيبن، آڳاٽي پٿر واري زماني کانپوءِ ۽ زرعي تهذيبن جي اڀرڻ کان، اڳ وچ واري ميسوليٿڪ زماني ۾ اٽڪل 20 هزار سال اڳ زبردست سماج اڏيل هئا. جن ۾ مرڪزي حيثيت عورتن جي هئي. ڪڙم ۽ قبيلا هڪ زبردست سماجي تاڃي پيٽي ۾ رهندا هئا. سندن رهائشون ۽ روزمره جي زندگي، گهر، زندگي گذارڻ جا طور طريقا پنهنجي فطرت ۽ سماجي نقطه نگاهه کان زبردست سماج هئا. اهي پنهنجي اڳوڻي پٿر واري زماني کان گهڻو اڳتي وڌيل سماج هئا. انهن زمانن ۾ شاندار تاريخي ترقيون ٿيون. جيڪي اڄ به سڄي دنيا ۾ انهن ترقين جا مثال قائم آهن. مثلن زراعت ۾ نيون ايجاداتون، ڳوٺن جو قائم ٿيڻ، وڻج واپار جو وڌڻ، ماءُ تي مشتمل قبيلن جو وجود ۾ اچڻ، ڪٽنب ،خاندان ۽ قبيلن جي تنظيم، ٻولي آرٽ، موسيقي وغيره، اهو اهڙو دؤر جو جنهن ۾ بنيادي ڪردار عورتن جو هو، عورتن ئي ان زماني ۾ نيون ايجاداتون ڪيون نون ٻوٽن جو استعمال، جانور پالڻ، رهڻ سهڻ، ڪپڙا لٽا، گهر اڏڻ ۽ ٻارن جي پالنا، هٿ جي پيسائي ۽ خاص ڪري ڍڳي گاڏيءَ جي ايجاد. موهن جي دڙي، هڙاپا ۽ مهر ڳڙهه جي تهذيبن کي به غور سان ڏسبو ته مٿين ايجادن ۾ انٿروپالاجيءَ جي سماجي سائنس ان ڳالهه تي متفق آهي ته مٿيون ايجاداتن ۾ گهڻي ڀاڱي ڪردار عورتن جو رهيو آهي. موهن جي دڙي ۾ به عورتون روزمره جو گهرو ڪم، رڌپچاءَ، پاڻي ڀرڻ، چرخو هلائڻ، ٻني ٻاري، ڍور ڍڳي، کير مکڻ ٺاهڻ، جنڊ هلائڻ، آرٽ، موسيقي ۾ عورتن جو اڳواڻيءَ وارو ڪردار رهيو. توڻي جو سندن سماجي حالت ٻين تهذيبن جي مقابلي ۾ بهتر هئي پر مردن جي برابر نه هئي. مٿين تهذيبن ۾ جيڪڏهن ڪو تصور ۾ خيال،“ديوي”، “ديوتائن”، “ماءُ خدا” جو،جيڪڏهن آهي ته اهو صرف ۽ صرف عورتن جي لافاني ڪردار ۽ عظمت کي نظر ۾ رکي ٺاهيو ويو آهي. ڇاڪاڻ جو، انهن تهذيبن ۾ عورت خدا جو يا “ماءُ خدا” جو تصور عورت جي رڳو صنفي زرخيزي جي ڪري نه پر تهذيبن جي واڌ ويجهه ۾ عظمت جي پس منظر ۾ ڏنو ويو آهي. “عورت خدا” يا “ماءُ خدا” يا سندس ديويءَ جو درجو، تصور تاريخي طرح، ڏنو ئي ان ڪري ويو آهي، جو سندس ڪردار جي عظمت کي سمجهي سگهجي. اهوئي سبب آهي ته سڄي دنيا جا سماج عورتن جي عزت، ڪردار ۽ اختيار ۽ حڪمن جي مڃتا ڪن ٿا. اهوئي سبب آهي، جو عورت کي تهذيبن جو پينگهو سمجهيو ويو آهي. زندگيءَ جي علامت ۽ عنصر تصور ڪيو ويو آهي. زندگيءَ کي جاري ۽ ساري رکڻ جو دليل آهي. عورت هڪ اهم جز آهي. زندگيءَ کي نپائڻ، وڌائڻ ۽ ويجهڻ جو توڻي جو خود عورتون، تمام گهڻو مشڪل حالتن جنگين، خوف ۽ خطرن باوجود، ثقافتن، تهذيبن جي جنم ۽ واڌ ويجهه جو اڪيلو ۽ واحد سبب آهن. انهيءَ ڪري ئي انهن جي سڄي دنيا ۽ مختلف تاريخي تهذيبون کين عظمت ۽ مڃتا کي ساراهين ٿيون. دنيا جي ڪابه تهذيب سندن ڪردار جي نفي نٿي ڪري ۽ نه ئي ڪري سگهڻ جي جرئت ڪري سگهي ٿي. عورت جي مسلسل وڏي عرصي کان عظمت رڳو ان ڪري آهي، جو عورت تهذيبن ۽ سماجن کي هلائڻ، جاري رکڻ جي تسلسل ۽ ذميدار آهي. ان ڪري نه ته هو ڪا ٻار ڄڻڻ جي صلاحيت رکي ٿي. عورت زندگي کي جاري ۽ ساري رکڻ جي سماجي وجوديت جي حقيقت آهي. اوائلي نئون پٿر وارو زمانو، جنهن کي نيوليٿڪ سڏجي ٿو، جنهن ۾ زراعت ۾ نواڻ آئي. اهو دؤر پنهنجي جوهر ۾ هڪ اهڙو سماجي نظام هو. جنهن کي اوائلي دؤر جو اشتراڪي/ سهڪاري سماجي نظام چئي سگهجي ٿو. هڪ قسم جو اوائلي سماجي سرشتو هو. ان دؤر ۾ رياست جي زبردستي، ڏاڍ ۽ جبر جي روايت نه هئي. برابري ۽ آزاديون هيون. ڇاڪاڻ جو ان زماني ۾ مادراڻي اخلاقيات ۾ ذاتي ملڪيت جو ڪو تصور نه هو. ذاتي ملڪيت جي ئي نتيجي ۾ اڳتي هلي سماج ۾ درجي بندي ٿي آهي. نجي ۽ ذاتي ملڪيت جي نه هئڻ جي ڪري، انسانذات جو گڏيل ،اوائلي شڪلين ۾ سماجي برابري جي ڪري نسبتاً آزادي هئي. پورهئي جي ورڇ ئي دراصل صنفي پورهئي ۽ ٻين تفريقن کي وڌايو. ان زماني ۾ طاقت ۽ اختيار سماجي تعلقاتن ۾ اڻ لڀ هئا. گروهن ۽ ٽولن ۾ نجي ملڪيت جو تصور اڃان اڻ لڀ هو. ٻار ۽ عورتون ڪڙم، ڪٽنب ۽ قبيلن جي گڏيل ملڪيت هئا. عورتون به ڪنهن جي نجي ملڪيت نه هيون. توڻي جو ان زماني ۾ واهڻ ۽ وستيون وڏيون ۽ ڪشادا نه هيون، پر سندن پيداواري صلاحيت ڪافي هئي. جو پنهنجي ثقافت، مادي ۽ سماجي ۽ فڪري گهرجن جو پورائو ڪري سگهن. ٻه وڏا اصول هئا ته ڪيئن پنهنجي سماجن کي پائيدار رکجي ۽ سالميت کي قائم ۽ برقرار رکجي. کاڌ خوراڪ، شڪار ۽ پيداوار، سڄي ڪڙم ۽ قبيلن جي ملڪيت هئا. ٻن بنيادي پراهم عنصرن، اهڙين تهذيبن کي ٽوڙيو: هڪ نجي ملڪيت ۽ ٻيو طاقت جو استعمال. مٿين تهذيبن پنهنجو لاڳاپو فطرت سان مادي رشتو جوڙي رکيو هو. فطرت ۽ سماجي حالتن جي ڳانڍاپي عيوض، سندس فطرت سان ماءُ خدا جي عظمت ناتي ڳنڍيل هو. هاڻي سوال ٿو اڀري ته اهڙي قسم جي زمانن ۾ ڪيئن ممڪن ٿيو، جو عورتن جي حيثيت ڏاڪي به ڏاڪي ختم ٿيندي، مادراڻي سماج مان ڦري پدراڻي سماج ۾ داخل ٿي؟ مرد زرعي سماج ۾ عورتن مٿان ڪيئن حاوي ٿيو؟ اهو ئي هڪ اهم سوال آهي . دراصل پورهئي جي ورڇ، پيداوار جي معيشت ۽ پيداواري رشتن ۾ تبديلي، عورت ۽ مرد جي سماجي زندگين ۾ تبديلي آندي. شڪاري زماني ۾ مرد ٽولين ۾ شڪار ڪندا هئا ۽ عورتون گڏيل طور گهرو ۽ پيداوار، ٻار ۽ معيشت کي ڪنٽرول ڪنديون هيون. نيوليٿڪ ۽ زرعي زمانن ۾ عورتن ۽ مردن جي اضافي پيداوار جڏهن بازار جو وکر ٿي. ناڻي جي صورت اختيار ڪئي، ته ان جي مالڪي، اضافي پيداوار مان اپت ۽ قبيلي جي ملڪيت ۾ اضافي، پورهئي جي ورڇ ۽ کپت ۾ تبديلي آندي ۽ ائين ڏسندي ڏسندي پيداواري وسيلن تي ڪنٽرول مردن جو ٿيندو ويو. مادراڻي سماجي ڍانچن ۾ انتظامي وهنوار ۽ ڍانچا اڳتي وڌيل ته هئا، پر مرداڻي سماج ۾ آهستي آهستي متعارف ڪرايا ويا. جهونا ۽ پوڙها مرد، پادري ۽ تجربيڪار شڪارين کي قبيلن جي انتظامي معاملن ۾ شريڪ ڪري، نوجوانن جي رهنمائي جي نالي ۾ بالادستي قائم ٿيڻ شروع ٿي وئي. سڄي نقطي جو مرڪز هي آهي ته ڪيئن مردن سماجي طاقت حاصل ڪئي. اهائي طاقت دراصل شڪاري زماني کان ورثي ۾ مليل هئي ته ڪيئن ٻاهرين حملي آورن جي خوف خطرن کان بچاءُ ڪجي. دشمن جو ڄمي مقابلو ڪجي. جنهن مان سندن آهستي آهستي جنگي ڪردار جڙندو ويو. اهوئي ابتدائي زمانو هيو جنهن مان شروعاتي جنگي ثقافت جنم ورتو. جن سماجن جا بنيادي ڍانچا گڏپ ۽ سهڪاري سماج وارا هئا، اتي رياستي طاقت اهم حيثيت رکندي جنم ورتو . بنيادي طرح، پادرين جي حڪومت کي (hierarchy) هائرارڪي/ انهي جي معنيٰ آهي. ’وڙهن جو اختيار’ ۽ سياڻپ /ڏاهپ پيدا ٿي. شروعات ۾ سندن ڪردار کڻي مثبت به هئو، ڇاڪاڻ جو اوائلي سماجن ۾ ڪنهن حد تائين مشاورتي ۽ اوائلي ڳوٺاڻي ۽ قبائلي مشاورت جو جمهوري نظام هو. اهڙن پوڙهن شروعات ۾ پنهنجن وسندين کي امڪاني خطرن ۽ گهربل حڪمرانيءَ جا بنياد فراهم ڪيا. اهي ڍانچا گهربل ۽ وقت آهر هئا. ڇاڪاڻ جوان جا بنياد دولت گڏ ڪرڻ يا نجي ملڪيت حاصل ڪرڻ نه هو. سماج کين رضاڪارانه گهربل مڃتا ڏيندو هو. ۽ عزت ڪندو هو. جڏهن آهستي آهستي رضاڪارانه ڪردار ۽ عظمت، لالچ، اختيار، خودغرضيءَ ۾ تبديل ٿي وڃي ٿو ته اهو طاقت جي شڪل اختيار ڪندو آهي. اهي عنصر، استحصال ۽ جبر جو ذريعو بڻجن ٿا. اهڙي ئي نهايت ۽ نفيس استحصالي ۽ جبر جي ڍانچن بعد ۾ غلاميون، ڏندڪٿائون ،طاقت جا خوف ۽ خطرا، عقيدا ، ديوتا ۽ مذهب ايجاد ڪري، تهذيبن جي پيداواري صلاحيت کي تهس نهس ڪري، ڦرلٽ جا نوان نظام قائم ڪيا آهن. ان ۾ ڪو شڪ نه آهي ته اهڙن قسمن جي نظامن جي تباهي، ڪجهه خارجي عنصرن جي ڪري به هجي. پر حقيقت ۾، ان جي ٽٽڻ جا حقيقي ڪارڻ، رياست، نجي ملڪيت ۽ حڪمرانن جي لالچ، خود غرضي ۽ طاقت جو استعمال هو. سمورين تهذيبن کي جيڪڏهن غور سان ڏٺو وڃي، ته ان جي ٽٽڻ جا اهي ئي سبب هئا. ٻي صورت ۾ تهذيبن جي پيداواري صلاحيت زرعي ۽ فني ترقين جي نتيجي ۾ هڪڙا بهتر سماج جڙي ۽ وڌي ويجهي سگهيا پئي، پيداوار اضافي هئي. جنهن جي بنياد تي سماجي جوڙجڪ ممڪن بڻائي سگهجي پئي. پر رياست ۾ غالب گروهن، طاقت جي استعمال، مردن جو اضافي پيداوار تي غلبو، اوائلي سماجن کي جديد رياست ۾ تبديل ڪري ڇڏيو جنهن مان استحصال ۽ جبر جنم ورتو.رياست، ڳوٺن ۽ شهرن جو اڏجڻ، وڏيون عمارتون، عبادت گاهون، فوج، دولت ۽ نجي ملڪيت جو انبار ان وقت جي شاهڪار نيوليٿڪ زرعي انقلاب ،شين جي انبار، مٽاسٽا جي قدرن، ذاتي ملڪيت ۾ اضافو، سماجي جوڙجڪ، پيداواري رشتن ۾ تفريق ۽ پورهئي جي نظام ۾ اهڙي تبديلي آندي جنهن ۾ عورت پنهنجي اڳوڻي حيثيت وڃائي ويٺي.

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

عورتن جي آزادي