4
[/b]هي ٽاور بادشاهه ايڊورڊ اول 1275ع کان 1279ع تائين ٻن مقصدن ڪارڻ جوڙايو هو. يعني هڪ ته بادشاهه جي رهائش لاءِ وڌيڪ جڳهه جو حصول ۽ ٻيو انهيءَ سان گڏ هڪ اهڙو نئون آبي گهاٽ جنهن وسيلي بادشاهه نديءَ جي طرف کان محل ۾ پهچي سگهي. هن ٽاور کي هاڻي ٽرائيٽرس گيٽ سڏجي ٿو ڇو ته انتظاميه جو خيال هو ته غداريءَ واري مقصد سان ويسٽ منسٽر کان هتي ايندڙ ماڻهو انهيءَ ڦاٽڪ مان داخل ٿي هن محل ۾ پهتا هئا.
هن ٽاور جي بناوت ۾ ڪيتريون ئي تبديليون ڪيون پئي ويون آهن. قديم آثارن جي اصلي صورت ۽ پوءِ ٿيل تبديلين کي ڏيکارڻ لاءِ جيڪي تيرهين صديءَ کان وٺي اتي ٿينديون رهيون آهن. هن ٽاور جي پهرئين چيمبر کي جيئن جو تيئن رهڻ ڏنو ويو آهي.
سن 1532ع ۾ بادشاهه هينري اٺين جي ٻيو نمبر زال ايني بولين جي تاجپوشي جي تياريءَ جي سلسلي ۾ اعليٰ عملدارن ۽ درٻارين جي رهائش جي لاءِ هن ٽاور جي نئين سر وڏي پئماني تي تعمير ٿي. ارڙهين صديءَ جي شروع ڌاري ٽاور جي حالت افسوسناڪ ٿي وئي . بندوقن جي نالين ۾ سوراخ ٺاهڻ لاءِ ڪم ايندڙ مشينون سنڀاليندڙ مستري، قديم غلام محافظن جو ڪجهه تعداد ۽ ٽاور ۾ قائم اسپتال ۾ داخل مريضن جي رهائش جو بندوبست پڻ هتي ئي ڪيل هو.
1860ع ۾ ٽاور جي اصليت کي بحال ڪرڻ لاءِ هڪ ماهر تعميرات اينٿوني سالوِن کي مقرر ڪيو ويو. اڄ هي ٽاور انهيءَ آب تاب سان قائم آهي. جيئن سالوِن ٺهرايو هو. ٽاور جواهرات خاني جي ناظم ۽ ڪجهه عرصو پوءِ لنڊن ٽاور جي ڊپٽي گورنر جي رهائش لاءِ ڪم آيو. جواهرات خانو ڀرسان موجود ويڪ فيلڊ ٽاور ۾ قائم هو. هي ٽاور فقط 1990ع کان عوام جي سير لاءِ کوليو ويو. هن ٽاور جو پهريون اڻ تبديل شده ڪمرو بادشاهه جو ميگنا ڪيمرا شاهي ڪمرو ليکبو هو. هن چيمبر م اسٽرانگ روم خواب گاهه ۽ غسل خاني جو بندوبست هو. بدقسمتيءَ سان ڄاڻايل ڪوائف مان هن وقت باقي تمام ٿورو بچيو آهي پر چيمبر ۾ ٺهيل هڪ سوڙهي گذرگاهه ۾ موجود اهو اسٽرانگ روم ۽ غسل خاني جا نشان ڏسڻ ۾ ايندا. انهيءَ هنڌ وٽان نهر جو نظارو ڪري سگهجي ٿو. چيمبر کي اهڙي طرح ڊيڪوريٽ ڪيو ويو آهي، جيئن اندازاً بادشاهه ايڊورڊ اول جي وقت ۾ هوندو. ٿيل تبديلين جا اهڃاڻ به پنهنجي جاءِ تي موجود آهن. انهيءَ تبديليءَ جي باري ۾ گائيڊ اسان کي سٺي نموني سمجهايو.
ٻيو نمبر ڪمرو اصل ۾ بادشاهه جو ذاتي ڪمرو آئلا هو ۽ ان کي پڻ شاهي ڪمري وانگر نئين سر تعمير ڪيو ويو، هتي بادشاهه ماني کائيندو، وندرندو ۽ عبادت ڪندو هو. هڪ ننڍي گذرگاهه جتان اصل ۾ ٿيمس نهر جو نظارو ڪبو هو ۽ هاڻي اتان کان گهاٽ ۽ ٽاور برج به ڏسجي ٿي. انهيءَ گذرگاهه ۾ عبادت ڪندو هو. انهيءَ گذرگاهه ۾ عبادت لاءِ هڪڙي ننڍي ڊيسڪ رکيل آهي.
اوڻيهين صديءَ ۾ ٺهيل هڪڙي ڍڪيل پل آهي، جيڪا هن ٽاور کان ويڪ فيلڊ ٽاور ڏانهن وٺي وڃي ٿي.
[b]ويڪ فيلڊ ٽاور
[/b]هيءَ ٽاور لنڊن ٽاور جي سڀني ٽاورن ۾ وائيٽ ٽاور کان پوءِ ٻيو نمبر وڏو ٽاور آهي. اڳ ۾ موجوده محل جي عمارت ۾ واڌاري طور هي ٽاور 1220ع کان 1240ع جي وچ ۾ بادشاهه هينري ٽئين جي دور حڪومت ۾ جوڙيو ويو. بادشاهه جي مکيه ذاتي ڪمري جي حيثيت سان گڏوگڏ محل جي وڌايل بچاءَ وارن عناصر ۾ هيءَ ٽاور مضبوط هنڌ هو. نديءَ جي صفا ڪپ تي هئڻ ڪري هڪ پاسي مکيه آبي ڦاٽڪ تي ضابطو رکندو آيو. جيڪو پوءِ بلڊي ٽاور سان ملايو ويو ۽ ٻئي طرف درياءَ کان محل ڏانهن ويندڙ ننڍو پويون گذرگاهه پڻ هو. جيڪو واٽر لين ۾ ڏسي سگهجي ٿو. واٽر لين وٽان ويڪ فيلڊ ٽاور جي هيٺين چيمبر جو معائنو ڪري سگهجي ٿو. جتي ڪنهن وقت ۾ محافظن جو هڪ ڪمرو به هوندو هو.
ٽاور جو مٿيون طبق، وڏين درين ۽ بخاري وارو چيمبر جنهن جي گولائي واري ڇت اوڻهين صديءَ ۾ نئين سر تعمير ڪئي وئي، بادشاهه هينري ٽئين جي ذاتي خواب گاهه طور تعمير ٿيو هو. سندس بسترو اتر اوڀر ۾ موجود خلوت خاني ۾ رکيل هوندو. ان وقت اولهه ۾ خانگي هال قائم هوندو جتي بادشاهه پنهنجي صلاحڪار ڪائونسل سان ملندو هوندو ۽ طعام تواضح ڪندو هوندو.
لکيل احوالن، شاهدين ۽ بچي ويل سامان جي آڌار تي ڪمرن کي اندر بادشاهه ايڊورڊ اول جي وقت ۾ ٿيندڙ سينگار ۽ آرائش وانگر آراسته ڪيو ويو آهي. ايڊورڊ اول جي وقت ۾ هن ڪمري جي خواب گاهه واري حيثيت ختم ٿي ۽ اهو سينٽ ٿامس جي ٽاور واري هڪ نئين چيمبر جو انتظار گاهه طور ڪم اچڻ لڳو. ايئن ئي هي ڪمرو وري حاضريءَ جو ڪمرو يا شاهي تخت واري چيمبر طور ڪم اچي ٿو. ويسٽ منسٽر ايبي ۾ رکيل تاجپوشي لاءِ ڪم ايندڙ ڪرسيءَ جو نقل ڪري ٺاهيل تخت ڪمري ۾ اولهه طرف ٺهيل دڪيءَ تي رکيل آهي. 1307ع ۾ ايڊورڊ جي وفات بعد بادشاهه جو ذاتي چيمبر لينٿرن ٽاور ۾ منتقل ڪيو ويو ۽ ويڪ فيلڊ ٽاور جي رهائشي حيثيت ختم ٿي وئي.
ڪاٺ جي رنگيل پردي پويان هڪ ننڍڙي عبادت گاهه ٺهيل آهي. جنهن ۾ شيشي جي درين مان روشني پهچي ٿي. ان ۾ پادري جي ويهڻ لاءِ هڪڙي صندلي، ساڄي طرف برتن ڌوئڻ جي گهينڊي ۽ کاٻي طرف ٿانون رکڻ لاءِ ڪٻٽ رکيل هو، ڪاٺ وارو اسڪرين وچ تيرهين صديءَ جي آڪسفورڊ شائر واري اسڪرين جو نقل ڪري ٺاهيل هو. روايت موجب هيءَ عبادتگاهه خصوصي طور هينري ڇهين سان وابسته آهي. هينري ڇهون 1422 کان 1461ع تائين ۽ پوءِ به وري 1470 کان 1471ع تائين انگلينڊ جو پلاٽيجينٽ (لينڪيسٽر) خاندان گهراڻي جو بادشاهه ٿي گذريو آهي. هن کي 1471ع ۾ نئين يارڪسٽ بادشاهه ايڊورڊ چوٿين خانداني ويڙهه (وارس آف روزز) دوران قيد ڪيو ۽ کيس ويڪ فيلڊ ٽاور ۾ سندس حيثيت موافق رهايو ويو ۽ پوءِ ٿوري عرصي ۾ ئي کيس بادشاهه جي حڪم سان عبادت دوران قتل ڪيو ويو.
حقيقت ۾ هينري ڇهين جي قيد کان گهڻو وقت اڳ ئي ويڪ فيلڊ ٽاور سرڪاري رڪارڊ ۽ ڪاغذن جي آفيس ۾ تبديل ٿي ويو هو. تنهنڪري اهو گمان غالب آهي ته کيس لينٿرن ٽاور ۾ ئي رکيو ويو هجي جتي نئون بادشاهه خود رهندو هو.
جڏهن سرڪاري رڪارڊ چانسري لين ۾ پنهنجي نئين آفيس ۾ منتقل ٿي ويو، جيڪا 1856ع ۾ کلي هئي ته ان وقت ويڪ فيلڊ ٽاور جي مٿئين طبق ۾ شاهي تاج ۽ جواهرات جو گهر قائم ڪيو ويو، تان جو اهو وري 1967ع ۾ نئين جوئيل هائوس ۾ منتقل ٿي ويو. نيٺ 1994ع ۾ اڃا به هڪڙي نئين جوئيل هائوس جو قيام عمل ۾ آندو ويو جيڪو اڃا تائين قائم آهي.
[b]وال واڪ
[/b]ويڪ فيلڊ ٽاور وٽان سيڙهي چڙهندي توهان وال واڪ تي پهچندا، ديوار جو هيءَ هنڌ لنڊن ٽاور جي سڀ کان وڌيڪ اندرئين حصي جي نقشي کي سمجهڻ لاءِ تمام سٺو آهي. اڄ اها ڇٻر واري ايراضي ٽاور جي اوائلي تاريخ سان گهٽ وابسته لڳي ٿي، پر حقيقت ۾ اها محل جي بلڪل اصل شامل عنصرن مان هڪ آهي. وائيٽ ٽاور جي اوڀر ۾ ڇٻر تي ٿيل نشان اٽڪل 200ع ۾ اڏيل رومي ديوار جو ليڪو آهي. جنهن سان گڏ اٽڪل 400ع ۾ اڏيل رومي قلعي جو بنياد موجود آهي. جنهن جي مٿان يارهين صديءَ ۾ وارڊ روب ٽاور اڏيو ويو، وال واڪ جي بلڪل هيٺان درياءَ جي طرف کان شهر کي ڏنل ڀت جو حصو ٻاهر ظاهر آهي. هيءَ ڀت اٽڪل 390ع ۾ جوڙيل هئي ۽ اها گئلري واري دُڪان جي سامهون ڏسي سگهجي ٿي.
حقيقت ۾ وائيٽ ٽاور انهيءَ رومي ديوار جي اندرئين ايراضي ۾ اڏيل هو. اتر ۽ اوڀر طرف کان شاهي کاهي ٺاهي ان جي ڪناري تي مٽيءَ جو وڏو بند ٻڌي ان جي مٿان ڪاٺ جي ديوار ٺاهي ٽاور کي محفوظ ڪيو ويو. ٽاور جي حفاظت لاءِ ان کان پوءِ وڌيڪ اپاءُ ورتا ويا ۽ ٽاور جي اڳئين طرف واري ايراضي تيرهين صديءَ ۾ ٽاور جي ڏکڻ اولهه ڪنڊ تي هڪ شاهي گيٽ هائوس اڏي بند ڪئي وئي. وائيٽ ٽاور جي کاٻي طرف ان جا بنياد ڏسي سگهجن ٿا. انهيءَ گيٽ کي ڪولڊ هاربر گيٽ سڏبو هو ۽ اتان کان محل جي بلڪل اندرئين ڀاڱي ۾ وڃي سگهبو هو. ويڪ فيلڊ ٽاور ۽ هن گيٽ هائوس جي وچ ۾ انهيءَ ديوار جا آثار موجود آهن، جيڪا محل جي انهيءَ انموسٽ وارڊ جي اولهه طرف جو بچاءُ ڪندي هئي. انهيءَ ۾ تير اندازيءَ لاءِ ٺاهيل ڳڙکيون اڃا تائين موجود آهن. انموسٽ وارڊ ۾ بادشاهه جو شاهي هال، بورچي خانو، مهمان خانو ۽ هينري ٽئين جي ٻي زال، راڻي ايني بولين جي تاجپوشيءَ جي سلسلي ۾ خاص مهمانن جي رهائش لاءِ اڏايل عمارتون به شامل هيون بعد ۾ محل ۾ توسيع ڪئي وئي. هينري اٺين وائيٽ ٽاور جي ڏاکڻي پاسي کان جواهرن جو گهر جوڙايو جنهن جو رُخ نديءَ ڏانهن هو. ان جي اوڀر طرف انهيءَ سان گڏ هڪڙي ٻي عمارت اڏائي. محل جي اولهه طرف لينٿرن ٽاور ۽ وارڊ روب ٽاور جي وچ ۾ هڪ عبادت گاهه ٺاهيو ويو. محل جي اوڀر طرف سالٽ ٽاور ۽ براڊ ايرو ٽاور تعمير ڪيا. بادشاهن جي رهائش ختم ٿيڻ کان پوءِ محل جي چوڌاريءَ اڏيل اهي عمارتون ڪافي عرصو سلامت رهيون. منجهائن ڪي 75-1674ع ۾ ڪيرايون ويون. شاهي هال سميت ٻيون جايون گدامن ۽ آفيسن ۾ تبديل ٿي ويون. 77-1775ع ۾ لينٿرن ٽاور باهه لڳڻ سان چٽ ٿي ويو ۽ ان سان گڏ ٻيون عمارتون به ڪري پيون.
[b]لينٿرن ٽاور
[/b]اصل لينٿرن ٽاور، راڻيءَ جي رهائش طور ٺهندڙ ويڪ فيلڊ ٽاور سان گڏ تعمير ٿيو. 1774ع ۾ باهه لڳڻ سبب تباهه ٿيو ۽ ترت پوءِ ڪيرايو ويو. موجوده عمارت اوڻيهين صديءَ جي پڇاڙيءَ ۾ تعمير ٿي ۽ اڄ اها تيرهين صديءَ جي ڪجهه انهن خاصيتن کي پيش ڪري ٿي، جيڪي ايڊورڊ اول جي وقت ۾ محل جي زندگيءَ ۾ موجود هيون.
جيئن ئي لينٿرن ٽاور مان نڪرندا ته راڻي ايلزبيٿ ثاني واري چاڙهيءَ تان لهڻ کان اڳ وال واڪ وٽان ڪيترائي اهم ٽاور ڏسي سگهندا. ڏور اوڀر طرف ٽاور برج ڏانهن نهارڻ سان آئوٽر وارڊ جي ڏکڻ اوڀر ڪُنڊ تي ڊيولن ٽاور ڏسڻ ۾ ايندو. ڪنهن وقت ۾ هن ٽاور وٽان هڪ گذرگاهه نڪري کاهي وٽان ٿيندو محل جي پوئين طرف پهچندو هو. ڊيولن ٽاور جي ساڄي طرف هيٺائون ۽ بلاڪ جهڙو نرالو ٽاور ويل ٽاور آهي.
روس کانسواءِ باقي سڄي مغربي يورپ جي ملڪن ۾ گهڻو ڪري سمورا اهم محل ۽ گرجا گهر ڏٺا اٿم جنهن ۾ سڀني کان زياده سادگي مون کي برطانيا ۾ نظر آئي. جن پنهنجي محل محلاتن تي ٻين مغربي ملڪن جي مقابلي ۾ تمام گهٽ خرچ ۽ سادگي اختيار ڪئي. شايد تنهنڪري ئي ٻين ملڪن ۾ بادشاهتون مٽجي ويون پر برطانيا ۾ اڃان به نالي ماتر بادشاهت قائم آهي. هونئن به دنيا ۾ اها چوڻي مشهور آهي ته آخر ۾ صرف پنج بادشاهه قائم هوندا چار تاش جي پتن جا بادشاهه ۽ هڪ برطانيا جو بادشاهه. لنڊن کان اسڪاٽلينڊ ويندي مون لوهه يا سيمينٽ جي لائيٽ جي ٿنڀي جي بجاءِ ڪاٺ جا ٿنڀا ڏٺا. جن تي سڄي علائقي جي سون ميلن ۾ لائيٽ جو نظام هلندڙ هو. اهڙا ڪاٺ جا ٿنڀا پاڻ وٽ سنڌ ۾ به اڄ کان پنجاهه سال اڳ عام جام هئا ۽ انهن جي نشاني طور ڪراچيءَ کان ٺٽي واري پراڻي روڊ تي ٻه ٽي سال اڳ به اهڙا ٿنڀا نظر ايندا هئا، پر هاڻ غائب آهن. باقي لوهه جا ڪيترائي واپڊا جا نوان ٿنڀا بيڪار لڳا پيا آهن. جن کي ٻئي ڪنهن ڪم ۾ به آڻي سگهجي ٿو. پر ايئن ڪو نه ٿو ڪيو وڃي ۽ اسان جي اربين رپين جي قومي دولت ضايع ٿي رهي آهي ۽ ڪو به انهن کان پڇڻ وارو ڪونهي. رڳو قومي اڪائونٽس ڪاميٽي جي رپورٽ ٿي پڙهجي ته وار ڪانڊارجيو وڃن، ڏاڍيون مزيدار رپورٽون هونديون آهن. هڪ مثال نموني طور حاضر آهي.
هڪ پڪ اپ ملير ڪينٽ وارن ساڍن چئن لکن ۾ خريد ڪئي. اها ساڳي پني عاقل ڇانوڻي وارن ساڍن پنجن لکن ۾ ورتي. ته وري اها ساڳي پڪ اپ ملتان وارن ساڍي ڇهن لکن ۾ خريد ڪئي، گاڏي ساڳي ماڊل ۽ سال ساڳي اهو سڀ ڪجهه اخبارن ۾ به اچي چڪو آهي پر جيڪو اخبارن ۾ ڪو نه ٿو ڇپجي اهو ته الائي ڇا هوندو پر پاڻ اهڙين خبرن جا عادي ٿي چُڪا آهيون.
اسان لنڊن ٽاور جي تاريخي ماڳ کي ڪلاڪن جا ڪلاڪ ڏسڻ کان پوءِ پنڌ ئي پنڌ ٿيمس نديءَ جي ڪپرن تي هلندي هلندي اچي لنڊن برج تي بيٺا آهيون. جت اسان بيشمار تصويرون ڪڍيون جنهن کان پوءِ اسان لنڊن برج ٽپي ٻي ڪپ تي کليل ڇت واري بس تي چڙهي گهمندا ڦرندا اچي آڪسفورڊ اسٽريٽ تي پهتاسين. لنڊن ۾ گهمڻ ڦرڻ لاءِ بيشمار بازاريون مارڪيٽون آهن پر هر سياح کي لنڊن جون مکيه بازارون ۽ مارڪيٽون گهمڻ گهرجن. انهن مکيه بازارن ۾ چند هيٺيون آهن.
1- آڪسفورڊ اسٽريٽ: جت مارڪ اسپينسر ۽ سيلف رجز جا دڪان آهن.
2- ريجنٽ اسٽريٽ
3- بانڊ اسٽريٽ
4- پڪڊلي
5- ڪئيران بائي اسٽريٽ Caran by street
6- جيرمين اسٽريٽ Jermyn Street
7- سوهو Soho
8- نائيٽس برج Nights bridge
جت هئرڊس جڳ مشهور مارڪيٽ آهي.
9- سلون اسٽريٽ Sloane Street
10- والٽون اسٽريٽ
[b]لنڊن جون مشهور مارڪيٽون.
[/b]
1- ڪانوينٽ گارڊن مارڪيٽ Convent garden market
2- جوبلي مارڪيٽ
3- ايپل مارڪيٽ
4- چيلسا مارڪيٽ
5- مارٽن، ان دي فيلڊس مارڪيٽ Martin in the fields market
6- وِڪِ مارڪيٽ Ber wick market
7- پورٽو بيلو مارڪيٽ Porto bello market
هي چند بازارون ۽ مارڪيٽون مون صرف سينٽرل لنڊن جون لکيون آهن، نه ته لنڊن سڄي بازارن ۽ مارڪيٽن سان ڀري پئي آهي. اسان کي بس آڻي هڪ چوڪ تي لاٿو جتان ٿوري ئي پنڌ تي آڪسفورڊ اسٽريٽ آهي. اسان شيشن جي فوٽ پاٿن تان هلندي سعودي عرب ايئرلائين جي آفيس کان ڦرندي مئن آڪسفورڊ اسٽريٽ تي پهچي چڪا آهيون. جتان منا ڪجهه خريداري ڪئي. اسان هت بلڪل هڪ ننڍي ريسٽورانٽ تي چڪن رول ۽ ڪوڪ پيتي. اسان هن هوٽل مان گهر فون ڪئي ته نور کنئي جنهن کي اسان پنهنجي اچڻ جو ٻڌايو. لنڊن شهر جا ٻه ايريا ڪوڊ آهن. هڪ سينٽرل لنڊن لاءِ آهي ٻيو هيٿرو ايئرپورٽ، ويمبلڊن، گرين وچ ۽ ٻين علائقن لاءِ آهي. انگلينڊ جو ڪنٽري ڪوڊ 0044 آهي.
اسان مارڪس اسپينسر ۽ ٻين کوڙ سارين سپر مارڪيٽن ۾ گهمندا ڦرندا رهياسين. ته دڪان بند ٿيڻ جو وقت به ويجهو اچي چڪو هو. لنڊن جون مکيه بازارون ساڍي ڏهين بجي کُلَن ۽ شام ساڍي پنجين بند ٿين. سواءِ اربع ۽ خميس جي انهن ڏينهن ۾ دڪان شام جو ستين بجي بند ٿين ۽ ڇنڇر جي ڏينهن ٻنپهرن جو هڪ بجي دُڪان ۽ مارڪيٽون بند ٿين ۽ آچر بلڪل موڪل هوندي آهي. يعني سيون ڊيز اي ويڪ ۾ ڏيڍ ڏينهن شهر جون بازارون ۽ مارڪيٽون بند هونديون آهن. لنڊن جون بئنڪون صبح جو ساڍي نوين بجي کلن ۽ شام ساڍي ٽين بجي بند ٿين. بازارن ۽ بئنڪن کان سواءِ لنڊن جي واپار جون آفيسون صبح جو نوين بجي کلن ۽ شام پنجين بجي بند ٿين. بارون ۽ پبس (پب مخفف آهي پبلڪ بار جو) صبح جو يارهين وڳي کُلن ۽ بند به رات جو يارهين بجي ٿين. لندن ۾ بازارن ۽ مارڪيٽن جي بند ٿيڻ مهل ٿوري رش ٿيندي آهي. تنهنڪري اسان ٽيوب جي بدران ٽئڪسي ڪري گهر ڏانهن روانا ٿياسين. لنڊن شهر ۾ گهمڻ ڦرن لاءِ گهڻو ڪجهه آهي پر لنڊن جي ارد گرد به بهترين قسمن جون گهمڻ ڏسڻ لاءِ تفريح گاهون آهن. جن ڏانهن صبح جو وڃي شام جو واپس لنڊن اچي سگهجي ٿو. اهي جڳهيون ضرور ڏسڻ گهرجن. جيڪي هيٺيون آهن.
1- برائٽن Brighton
2- ونڊسر Windsor
3- آڪسفورڊ سٽي Oxford City
4- ڪئمبرج ٽائون Cambridge twon
5- ڪئنٽر بري Canter Bury
6- شيڪسپيئر اسٽارٽ فورڊ Shakespear start ford
7- سالسبري Salisbliry
گاڏيءَ اسان کي اچي گهر اڳيان لاٿو، دروازو کليو ته اسان وڃي پنهنجي بيڊ روم ڀيڙا ٿياسين. ٿوري دير آرام ڪري ڪافي پي اچي هيٺ ڪچن ۾ ويٺاسين. نور ۽ فرخ به اُت ويٺا هئا. اسان کين پنهنجي سڄي ڏينهن جي روداد ٻڌائي. هنن ٻڌايو ته اسان به ٻاهر گهمڻ ويا هئاسين. اسان اڄ رات ٻاهر ڪيڏانهن به گهمڻ ڪو نه وياسين. پر نور ۽ فرخ ۽ ڀوراڻي ٻاهر گهمڻ ويا. اسان دال ڀت سان گڏ مڇي به فرائي ڪري کاڌي. اچڻ مهل مون لنڊن جون مشهور اخبارون خريد ڪيون هيون. جيڪي هي هيون.
دي ٽائيم The time
دي ٽيليگراف The telegraph
دي ڊيلي ميل The Daily mail
دي مانچيسٽر The Manchestor
گارڊيئن Guaredian
۽ انهن اخبارن سان گڏ، لنڊن مان شايع ٿيندڙ هڪ رسالو (City limits) به خريد ڪيو هو. سو ويهي اهي اخبارون پڙهيم جن کي پڙهندي پڙهندي ۽ منجهن ڇپيل ائڊورٽائيز ڏسندي ڏسندي اکيون پورجي ويون، ۽ سار وڃي صبح جو مٺڙي آواز تي ٿي. ايئن هڪ حسين ترين رات منهنجي زندگي جي ڪئلينيڊر مان گهٽجي وئي ۽ آئون صبح جو ڌرتيءَ تي پوندڙ ڪنوارن ڪرڻن کي ڏسڻ لاءِ پنهنجي دريءَ جي سامهون بيٺو آهيان جت ڪنوارن ڪرڻن سان گڏ لنڊن جون ڪنواريون ڇوڪريون ايڏو ته تڪڙو وڃي رهيون آهن. جو چڱي طرح ڏسڻ کان اڳ ئي نظرن کان غائب ٿيو وڃن.
اسڪول جا ابهم ٻار سهڻن يونيفارمن ۾ تڪڙا تڪڙا اسان جي رهائشگاهه جي ڀر واري اسڪول ڏانهن وڃي رهيا آهن. سڄي يورپ ۾ سواءِ بيلجم ۽ فرانس جي باقي سڀني ملڪن جا شهري جنهن ۾ مرد، عورتون، ٻار اچي وڃن ٿا ڏاڍا ٿلها آهن. ننڍي هوندي ٻڌندا هئاسين ته ٿلها ۽ ڏندرا ماڻهو هميشه نقصان ۾ آهن. ڇو ته ٿلهو ماڻهو گهر ۾ گهڙندو ته زال پيٽ کي ڏسي سمجهندي ته پيٽ ڀريو پيو آهيس، پوءِ ڀلي کڻي همراهه بک ۾ ماندو هجي ۽ ائين ڏندرو ماڻهو به جنهن جا ڏند قدرتي طرح سان وات کان ٻاهر نڪتا پيا هوندا آهن پوءِ ڀلي کڻي ڪيترن غمن ۾ گهيريل هجي پر سڀڪو پيو سمجهندو ته کلي پيو. معنيٰ ته ڏاڍو خوش آهي. سو هت يورپ ته سڄو ٿلهن ماڻهن سان ڀريو پيو آهي. باقي بک ۽ سُک جي ته کين خبر هوندي.
منا چانهه آڻي منهنجي اڳيان رکي. هيڏو سارو چانهه جو مَگِ ڪنهن کان کٽندو. جيسين تيار ٿيس ته ناشتو به مونکان اڳ تيار ٿيو رکيو هو. منا ۽ مون گڏجي ناشتو ڪيو. پاڻ گرما گرم سلائيز تي مون کي بٽر هڻي ڏنائين. جنهن مٿان مون ايپل مُربو هڻي واپس کيس ڏنو. آئون سلائيس سان صرف بيدي جي سفيدي کائي رهيو آهيان ۽ زردي پري ڪري رهيو آهيان. ڇو ته بيدي جي زردي. ٻاڪرو مغز ۽ سچو گيهه چون ٿا ته rich source of colestrol آهي. ڪولسٽرول ٻين گهڻين براين سان گڏ Sex killer به آهي.
پر هاڻ نئين تحقيق مطابق آمريڪن هارٽ ايسوسيئيشن جي کاڌي واري چارٽ ۾ ٻڌائن ٿا ته بيدي جي زردي ڪوليسٽرول ته آهي پر خراب سڻڀ Bad colestrolنه پر سٺو سڻڀ Good colestrol آهي. يعني L.D.L نه پر H.D.L آهي. جيڪو انساني صحت لاءِ مضر نه پر مفيد آهي. سائنس ايڏي ترقي ڪئي آهي پر اڃان اها به خبر ڪانه پئي آهي ته بلڊ پريشر ڇو ٿو ٿئي. رڳو گمان انداز Persumption آهن. آمريڪن هرٽ ايئسوسيئيشن جي پرنٽ آئوٽ تي بلڊ پريشر واري حصي جي پهرئين سٽ تي هي اکر لکيل آهن ته بلڊ پريشر ڇو ٿو ٿئي ان جي ڪا به خبر ناهي.
منا پڇيو ته اڄ جو ڇا پروگرام آهي. مون کيس ٻڌايو ته اڄ انگلينڊ جي راڻيءَ جي گهر ٿا هلون. پاڻ کلي چيائين سچ ٻڌائي ته اڄ ٻاهر گهمڻ جو ڪهڙو پروگرام آهي. مون وري کيس ساڳيو جواب ڏنو ۽ سڄي رام ڪهاڻي ٻڌائي ته انگلينڊ جي راڻي جي لنڊن واري سرڪاري رهائش گاهه ٿا هلون. پاڻ پڇيائين ته اُت اچڻ ڏيندا. پوءِ مون کيس سڄو احوال ٻڌايو ته 1992ع ۾ بڪنگهم پيلس جي هڪڙي حصي کي زبردست باهه لڳي جنهن ۾ محل جو هڪڙو حصو سڙي ويو. محلات ۽ ان ۾ رکيل نوادرات. فرنيچر، پردا، ڪارپيٽ ۽ بجليءَ جي فٽنگ کي به زبردست نقصان پهتو.
باهه کان پوءِ بڪنگهم پيلس وارن حڪومت کي لکيو ته محل جي مرمت ڪرايو ۽ سڙيل سامان به وٺي ڏيو. حڪومت کين جواب ڏنو ته اسان چريا آهيون جو راڻيءَ جي ذاتي گهر جي مرمت ڪرايون. راڻيءَ کي حڪومت جيڪو ساليانو ڀتو ٿي ڏي. راڻي صاحبا کي چئو ته انهيءَ مان محل کي ٺهرائي ۽ راڻيءَ وري کين جواب ۾ چيو ته حڪومت جيڪو مون کي الائونس ٿي ڏي انهيءَ مان ته منهنجو گذر سفر ئي مس ٿو ٿئي سو آئون هي هيڏو سارو خرچ يعني محل جي مرمت ۽ سامان سڙو ڪيئن وٺي سگهنديس.
ڪافي وقت ٻنهي ڌرين ۾ لکپڙهه هلندي رهي پر ڪو به خاطر خواهه نتيجو ڪو نه نڪتو. آخر مجبور ٿي شاهي خاندان هن نتيجي تي پهتو ته محل جي باقي حصي کي عام ماڻهن لاءِ ايستائين ٽڪيٽ تي کولي ڇڏجي جيستائين گهربل فنڊ حاصل ٿين. نيٺ ڪافي ائڊورٽائيز کان پوءِ محل عام ماڻهن لاءِ کوليو ويو ۽ ڏسندي ڏسندي بي پناهه دولت گڏ ٿي وئي. جنهن سان محل جي نئين سر مرمت ڪئي وئي. محل ته تيار ٿي ويو پر شاهي خاندان انهيءَ مان ايتري ته دولت ڪمائي جو هاڻ جنهن موسم ۾ برطانيا ۾ جام سياح اچن انهيءَ دوران راڻي وڃي ٻي محل ۾ رهي ۽ هي محل سياحن لاءِ مخصوص ڪريو ڇڏين، ۽ ايئن پاڻ به بڪنگهم محل گهمي اينداسين. انهيءَ تي منا چيو ته تنهنجي معنيٰ ته جي شاهي محل کي باهه نه لڳي ها ته مومل برطانيا جي راڻيءَ جو محل نه ڏسي سگهي ها. اسان کلندي ڪئميرا کنئي ۽ ايئن جڳهه مان ٻاهر نڪري پياسين. هلندي هلندي اچي ٽيوب اسٽيشن تي پهتاسين، جت ڪافي رش هئي. اسان قطار ۾ بيهي ٽڪيٽ خريد ڪري ٽيوب اسٽينڊ اندر انڊر گرائونڊ جو انتظار ڪرڻ لڳاسين. انڊر گرائونڊ اندر هڪڙا پيا ايندا آهن ته ٻيا پيا ويندا آهن. ڪي انڊر گرائونڊ هيٺ ته ڪي مٿي. انهن لاءِ لائيٽ تي سيڙهيون ٺاهيون اٿن. جيڪي سڄو ڏينهن پيون هيٺ مٿي هلن ۽ ڪا خراب ٿئي ته هي بورڊ هڻي ڇڏين ته آئوٽ آف آرڊر. پهرئين پاڻيءَ جي جهازن پوءِ هوائي جهازن، ريلوي ۽ ٽيوب جي ڪري دنيا جو مفاصلو ئي گهٽجي ويو آهي.
انهن سهوليتن جي ڪري اوائل ۾ ماڻهن واپار ڪيو، پوءِ شاگرد ٻاهرين ملڪن ڏانهن پڙهڻ لاءِ ويا. تنهن پڄاڻا علاج ۽ زيارتن سانگي دور دراز ماڳن ڏانهن وڃڻ لڳا. انهن سهوليتن ڪري ماڻهو پري پري هڪ ٻئي سان مائٽي به ڪرڻ لڳا. تنهنڪري نه رڳو اهي ماڻهو پر انهن جا مٽ مائٽ به شادين مرادين ڪري پري پري ملڪن ۾ هڪٻئي وٽ اچڻ وڃن لڳا ۽ ائين هي مفاصلا ويا گهٽجندا ۽ ماڻهن جو هڪ ٻئي سان ميل جول ويو وڌندو ۽ ماڻهن جا مفاد جيڪي هڪ هنڌ ساڪن هئا، سي ويا ڏورانهن ڏيهن تائين پکڙجندا.
اسان جي روٽ جي انڊر گرائونڊ ٽيوب آئي ته اسان به ٽيوب ۾ چڙهي ٽنگيل ڏنڊي کي جهلي بيهي رهيا سين، ٽيوب سيڪنڊن ۾ تيز طوطري وڄائيندي اسان کي ڪٿان کان ڪٿان وڃي پهچايو پر اسان جي اسٽيشن يعني بالم انڊر گرائونڊ کان بڪنگهم انڊر گرائونڊ ڪافي پري آهي. تنهنڪري اسان اڃان پنهنجي سيٽن تي ويٺي لهڻ چڙهڻ وارن کي ڏسي واسي رهيا آهيون. لنڊن ۾ رهڻ ڪري تمام گهڻين جڳهين ۽ شين سان واسطو پوي ٿو.
سو مڙيئي توهان کي آئيڊيا ٿي ڏجي ته جي لنڊن وڃو ته پنهنجي بجيٽ انهيءَ نموني ٺاهي وڃجو ۽ هوائي ٽڪيٽ جو اگهه ۽ روٽ به لنڊن وڃڻ لاءِ هڪ نه پر ڪنئين آهن. سو صلاح مشوري کان پوءِ ٽڪيٽ بُڪ ڪرائجي ته بهتر ٿيندو. اڄڪلهه سستي ۾ سستي ٽڪيٽ قطر ايئر ويز وارن جي آهي. اسان جي منزل اچي وئي ۽ اسان ٽيوب مان لهي فوٽ پاٿ تي هلي بڪنگهم محل ڏانهن وڃي رهيا آهيون. سر سلطان محمد آغا خان، اسماعيلن جو روحاني پيشوا جڏهن لنڊن ۾ گول ميز ڪانفرنس ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ ايندو هو ته پاڻ راڻيءَ جي انهيءَ گهر بڪنگهم محل ۾ رهندو هو. جيتوڻيڪ لنڊن ۾ سندس پنهنجو فليٽ پڻ هوندو هو. يعني پاڻ برطانيا جي بادشاهن کي ايترو ويجهو هو جو هو کيس پنهنجي ذاتي گهر ۾ رهائيندا هئا. آغا خان پنهنجي آتم ڪهاڻيءَ ۾ به شاهي خاندان سان سندس لاڳاپن جو تفصيلي ذڪر ڪيو آهي. سر آ خان جي آتم ڪهاڻيءَ وارو ڪتاب ڏاڍو دلچسپ آهي.
بڪنگهم محل لنڊن شهر ۾ بادشاهه يا راڻيءَ جي سرڪاري رهائش گاهه آهي. هي محل عوام جي معائني لاءِ اول سن 1993ع ۾ کوليو ويو. هي محل گهمڻ لاءِ منجهس داخل ايمبيسيڊر ڪورٽ وٽان ٿيڻو پوي ٿو. جيڪا بڪنگهم پيلس روڊ تي واقع آهي. اسان به انهيءَ رستي محل ۾ داخل ٿياسين. محل جو موجوده گرانڊ هال اڳوڻي اينٽرنس هال واري هنڌ تي ٺهيل آهي. سندس گرانڊ اسٽيئر ڪيس يعني سيڙهيءَ جي نسبت سان هن هال تي گرانڊ هال نالو رکيل آهي. ڏاڪڻ جا پايا خصوصي طور سنهري رنگ واري پتل جا ٺهيل آهن. انهن تي گلدار ول جي ڄاري ٺهيل آهي.
محل جي گارڊ روم وٽان لنگهندي ڀتين تي گوبلين پردا آويزان ڏسڻ ۾ ايندا. محل جي گرين ڊرائنگ روم جون ڀتيون نهايت سهڻن رنگين ريشمي پردن سان آراسته آهن ۽ ان جي ڇت تي تمام سهڻي چٽسالي سوني پاڻيءَ سان نهايت خوبصورتي سان ڪيل آهي. هي ڪمرو اصل ۾ راڻي چارلوٽ جو سيلون هو. محل جي ٿرون روم ۾ اهي ڪرسيون رکيل آهن. جيڪي موجوده مهاراڻيءَ جي تاجپوشيءَ دوران استعمال ڪيون ويون هيون.
بڪنگهم محل جو شاهي بال روم جيڪو 122 فوٽ ڊگهو آهي، مهاراڻي وڪٽوريا جي دور ۾ ڪرائميا سان ٿيل جنگ جي خاتمي واري تقريب لاءِ سن 1856ع ۾ استعمال ڪيو ويو هو. سڄي محل کي گهمڻ لاءِ گهٽ ۾ گهٽ ٻه ڏينهن گهرجن پر اسان هت گهمڻ لاءِ ٻه ڪلاڪ رکيا آهن.
ماهر تعميرات مسٽر نيش جي نقسي موجب اڏيل پڪچر گئلري ۾ ڪنئين عجيب فن پارن جو خزانو موجود آهي. جيڪي روبن، ريمبرانڊٽ، ڪيناليٽو، ورمير ۽ ڪيترن ٻين جون ڪاوشون آهن. هتي رکيل تصويرون راڻيءَ جي قائم شده ٽرسٽ جي ذخيري مان چونڊيل آهن ۽ برطانيا جي قومي ورثي جون حامل آهن.
محل جي اسٽيٽ ڊائننگ روم ۾ جارج ٽئين ۽ چوٿين سميت ڪيترن بادشاهن ۽ راڻين جون شاهي تصويرون ڳاڙهي بروڪيڊ سان سينگاريل تمام سهڻيون لڳن ٿيون. هن هال ۾ رکيل ڪرسيون پرنس ريجمينٽ پنهنجي چارلٽن هائوس واري رهائش گاهه لاءِ سن 1813ع ۾ خريد ڪيون هيون. جن تي هاڻ عام سياح ويهي فوٽا ڪڍي رهيا آهن. اسان به هڪ ٻئي جا ڪرسين تي ويهي فوٽا ڪڍيا.
محل جي بلو ڊائننگ روم ۾ اونڪس ڪالم ۽ پورسيلين مٽيريئل مان ٺهيل ميز رکيل آهي. اها ميز نيپوليئن جي استعمال لاءِ ٺاهي وئي هئي. محل جي شاهي گنبڊ واري ميوزڪ روم جي اڌ گول درين مان باغيچي ۽ ميدان جو سهڻو نظارو ڪري سگهجي ٿو.
هن ڪمري ۾ ڪينٽر بريءَ جي شاهي پادريءَ شاهي خاندان جي چئن ٻارن تي مذهبي رسم موجب نالا رکيا.
محل وارو وائيٽ ڊائننگ روم غالباً سڀ کان وڌيڪ شاندار لڳندو ڇو ته اهو ڪمال ڪاريگري سان سجايل آهي. هن روم ۾ فرينچ نوادرات پڻ رکيل آهن. ڇت ۾ انگلش ڪٽ گلاس جا ٺهيل فانوس ۽ شمعون ڪمال حسن سان فٽ ٿيل آهن. سنهري رنگ وارين ڀتين تي ڪنئين ٻين شوخ ۽ جاذب رنگن سان چتر ڪاري ٿيل آهي. هن هال جي دنگ وٽ منسٽرس اسٽيئرس نالي ڏاڪڻ ٺهيل آهي. جيڪا محل جي مکيه فرش تي پهچائي ٿي. اتان اڳتي ماربل هال موجود آهي. اهو اصلوڪي بڪنگهم هائوس جي دل تصور ڪجي ٿو. انهيءَ هال ۾ اٽليءَ جو سنگ مرمر استعمال ڪيل آهي. معروف سنگتراش اينٽونيو ڪينووا جي تراشيل ٽن مجموعن سميت هن هال ۾ ڪيترائي تمام سهڻا مسجما آويزان آهن. اسان ساڻ هت ٻيا به ڪافي سياح آهن.
بڪنگهم محل جي تاريخ سن 1702ع ۾ تڏهن شروع ٿي جڏهن بڪنگهم جي ڊيوڪ پنهنجي لنڊن جي رهائش گاهه طور اهو جوڙايو هو. بڪنگهم واري ڊيوڪ جي پٽ سن 1761ع ۾ بادشاهه جارج ٽئين کي اهو وڪڻي ڏنو. سن 1774ع ۾ هن محل تي ”ڪئينس هائوس“ نالو تڏهن رکيو ويو جڏهن کان راڻي چارلوٽ هن محل ۾ رهڻ لڳي.
جڏهن هي محل بادشاهه جارج چوٿين جي حوالي ٿيو ته هن سن 1820ع ۾ نيش نالي هڪ ماهر تعميرات کي محل ۾ گهربل مرمت ۽ اڏاوت لاءِ مقرر ڪيو هن محل جي مکيه اڏاوت کي برقرار رکندي ساڻس گڏ هڪڙو اضافي سوٽ اهڙيءَ طرح تعمير ڪيو جنهن جو اڱڻ اولهه طرف باغيچي ڏانهن هو، جنهن ڪري محل جي سائيز ٻيڻي ٿي پئي. انهيءَ ۾ قديم ۽ جديد فرينچ اڏاوت جو نمونو اختيار ڪيو ويو.
هاڻي ٿيل مرمت دوران پڻ مسٽرنيش جي طرز تعمير کي اصل صورت ۾ برقرار رکيو ويو آهي. مِنا اڃان دريءَ وٽ بيٺي گل ڏسي، پر هتان کيس هڪ گُل به ڪو نه ملندو. پاڻ اڳ به لنڊن مان اٺ ڪارا گلاب خريد ڪيا آهن ته ڪراچي کڻي هلنديس.
سن 1837ع ۾ بڪنگهم محل ۾ پهرئين حڪمران جي حيثيت ۾ راڻي وڪٽوريا پنهنجي رهائش اختيار ڪئي. هن محل جي اڏاوت ۾ هڪ ڀيرو وري به ڪجهه تبديلي آندي وئي جنهن موجب محل جو گيٽ وي پنهنجي اصلوڪي جاءِ وقوع کان هٽائي ٽائيرن نالي ٻي جڳهه وٽ کڙو ڪيو ويو، جتي اڃا تائين اهو ماربل آرچ جي نالي سان موجود آهي.
اڄڪلهه بڪنگهم محل نه فقط راڻي ۽ ايڊن برگ واري ڊيوڪ جي گهر طور ڪم اچي ٿو پر اهو شاهي انتظاميه جي دفتر طور پڻ استعمال ٿئي ٿو. محل ۾ موجود اسٽيٽ اپارٽمينٽس ۾ مدعو مهمانن جي راڻيءَ طرفان آجيان ۽ تواضح ڪرائي وڃي ٿي اونهاري جي مند ۾ محل جي گارڊ جي تبديليءَ واري رسم محل جي اڳئين پاسي کان عمل ۾ ايندي آهي. جيڪا هر عام ۽ خاص ڏسي سگهي ٿو. اوائل ۾ لنڊن وڃڻ دوران آئون اها تقريب ٻارن کي ضرور ڏيکاريندو هوس. هي محل برطانوي آئيني بادشاهت جو دفتر توڙي مرڪز جي حيثيت جو حامل آهي. ۽ سندس شاندار اڳياڙي پوري دنيا جي عمارتن ۾ نرالي آهي. هن محل ۾ ڊيوڪ، راڻي ۽ سندس ڪٽب جي روزاني ڪمن ڪارين لاءِ مقرر ملازمن جا دفتر موجود آهن. هتي ڪيتريون ئي سرڪاري شاهي تقريبون منعقد ٿينديون آهن. انهن تقريبن جو انتظام شاهي انتظاميه طرفان ٿيندو آهي.
جيتوڻيڪ هن محل کي ڪنئين بيش بها فني شاهڪارن سان آراسته ڪيو ويو آهي. جيڪي شاهي نوادرات جي ذخيري تي مشتمل آهن پر انهيءَ کي آرٽ گئلري يا عجائب گهر ۾ تبديل ڪو نه ڪيو ويو آهي.
اڏاوت ۾ محل ته تمام وڏي عمارت آهي پر انهيءَ جا اسٽيٽ رومس راڻيءَ ۽ شاهي خاندان جي گهڻي استعمال هيٺ آهن. جتي دائمي طور سرڪاري ضيافتون ۽ تفريحي تقريبون منعقد ٿينديون رهنديون آهن. هتي هر سال پنجاهه هزارن کان به وڌيڪ تعداد ۾ شاهي مهمان استقباليه، ضيافات، انعامات ۽ ٻين تقريبن ۾ شموليت لاءِ ايندا آهن.
گهمندڙن کي محل جي ڪن ڀاڱن جي اجازت آهي اسان به ٻين سياحن سان گڏ ڪافي فوٽا ڪڍيا. مهل جي گارڊ جي تبديليءَ واري تقريب پهرئين اپريل کان جولاءِ جي شروعات تائين روزانو ۽ سال جي باقي عرصي ۾ هر ٻئي ڏينهن عمل ۾ ايندي آهي. اها تقريب مون اڳ ۾ به ڏٺي آهي.
شاهي محلن تي مقرر فوجن بادشاهه سلامت ۽ سندن محل محلاتن جي حفاظت سن 1660ع کان وٺي پئي ڪئي آهي. راڻي جي حفاظتي جٿي ۾ شامل پيدل سپاهين کي پهريل فوجي پوشاڪ سرخ ٽيونڪس ۽ رڇ جي کل جي ٺهيل هوندي آهي.
محل جي گارڊ جي تبديلي واري تقريب اٽڪل منو ڪلاڪ وٺي ٿي. جنهن دوران ڊيوٽيءَ تي چڙهندڙ گارڊ ويلنگٽن بيرڪن مان بئنڊ وڄندي محل ڏانهن ايندو آهي، جتي پهچندي اهو حاضر گارڊ کي بيدخل ڪندو آهي. بيدخل ٿيندڙ گارڊ وارو جٿو واپس بيرڪن ڏانهن ويندو آهي.
بڪنگهم محل هڪڙي مخصوص وڻراهه سان گهيريل آهي. اها وڻراهه محل کان مشهور چارنگ ڪراس تائين وڃي ٿي. چارنگ ڪراس لنڊن شهر جو قديم مرڪز آهي جيڪو ٽرافلگر اسڪوائر سان لڳو لڳ آهي. سڄي شهر جا مختلف طرفن کان مفاصلا هن هنڌ وٽان ماپيا ويندا هئا. يعني شهر جو زيرو ميل آهي. جيئن ڪراچي جو زيرو ميل ميٽرو پول وٽان شروع ٿيندو آهي ۽ ٺٽي ڪراچيءَ جو مفاصلو غلط لکيل آهي پر ڪنهن انهيءَ طرف ڌيان ڪو نه ڏنو آهي. مٿي ڄاڻايل وڻراهه تي پٿرن ۽ سيمينٽ سان ٺاهيل زمين جي سطح کان مٿي اڀريل لائين آهي. انهيءَ کي الائنمينٽ يا لي لائين ڪوٺين ٿا. تنهن کي سنڌيءَ ۾ ٻجرو چئي سگهجي ٿو. اها لائين بڪنگهم محل کان ٿيندي ٻين طرفن ڏانهن به وڃي ٿي. مثلاً اها لائين ڏکڻ اولهه طرف ويندي پهرين ٻن ڪليسائن يعني سينٽ پيٽرا واري ليٽن اسڪوائر واري ڪليسا ۽ سينٽ ليوڪ واري چيلسي ڪليسا مان لنگهي ٿي. اتان کان اڳتي اها فلهام محل مان پڻ گذري ٿي. اهو محل ڪيترين ئي صدين تائين لنڊن جي بشپس يعني وڏن پادرين جي رهائشگاهه ٿي رهيو آهي. انهيءَ کان پوءِ اها لائين ٻن رائيل پارڪن هڪ رچمونڊ پارڪ ۽ ٻئي بُشي پارڪ مان لنگهي ٿي. اها لائين سينٽ ميريءَ واري چرچ وٽان ٿيندي ٿيمس نديءَ جي ڪناري تي والٽن نالي ماڳ وٽ پهچي ٿي. تنهن کان پوءِ اها اوٽلينڊس محل، وي برج، آل سينٽس چرچ، سڪس ڪراس روڊس يعني هارسيل ڪامن، ووڊ هام روڊ ۽ هل اپ پيرش چرچ وٽان گذرندي وڃيو سينٽ ايڊورڊ دي مارٽر واري آرٿو ڊاڪس چرچ ۽ بروڪوڊ قبرستان وٽ ڇيهه ڪري. هيءَ بڪنگهم محل سان وابسته لائين يا سڙڪ قديم لنڊن جي نشاندهي ڪري ٿي. اهو انڪشاف هيئر فورڊ واري الفريڊ ويٽڪنس سن 1925ع ۾ ڪيو. اها لي لائين اٽڪل ٽيويهه وکون ويڪري ڏٺي وئي آهي. اسان هت اڍائي ڪلاڪ کن گهمياسين. منا چيو ته پئرس ۾ فرانس جي اڳوڻن بادشاهن جي رهڻ جي محلات ورسيلز هن کان تمام سُٺي ۽ پروقار ٿي لڳي.
مون منا کي چيو ته فرانس اڄ به انگلينڊ کان وڌيڪ شاهوڪار ۽ امير مُلڪ آهي. اهو نه صرف هن محل مان پر ملڪ ۽ انهيءَ ۾ رهندڙ ماڻهن جي رهڻي ڪهڻي ۽ سونهن سوڀيا، نفاست، نزاڪت مان به محسوس ٿئي ٿو ته فرانس انگلينڊ کان وڌيڪ امير ملڪ آهي.
بڪنگهم پيلس جنهن ۾ ويهي انگريز حاڪمن.
1- فاتح وليئم
2- بادشاهه جان
3- هينري viii
4- ايلزبيت اول
5- اوليور ڪرام ويل
6- وليئم پٽ (وڏو)
7- وليئم پٽ (ننڍو)
8- وليئم ولبر
9- ويلنگٽن
10- راڻي وڪٽوريا
11- راڻي ايلزبيت
بادشاهن سڄي دنيا تي حڪومت ڪئي. يعني آسٽريليا کان آمريڪا تائين سون سالن تائين هنن بادشاهن هن محل مان ويهي حڪم هلايا. ڇا نه شان هوندو هن محل جو، پر اڄ ٽڪي جي ٽڪيت تي هر ايرو گيرو انگلينڊ جي راڻي جي حرم سرا ۾ پنهنجي پيرن جا نشان ڇڏيو وڃي. جت اڳ ڪن ملڪن جي بادشاهن کي به اچڻ جي اجازت نه هئي. اسان بڪنگهم پيلس مان ٻاهر نڪري پنڌ ئي پنڌ ٿوروئي اڳيان هڪ شاهي ڍنڍ جيڪا به شاهي محلن جي وچ ۾ انهن جو ئي هڪ حصو آهي. تنهن جي ڪپرن تي پيل بئنچن تي ڪجهه دير لاءِ ويهي رهياسين. وچ شهر ۾ هوندي به ڪافي وڏي ڍنڍ آهي. جنهن ۾ خوبصورت بوٽس ۾ سياح گهمي ڦري رهيا آهن. ڍنڍ ۾ بدڪون ۽ ٻيا پکي به پاڻيءَ ۾ تري ۽ اُڏري رهيا آهن. اسان اڳ به هن ڍنڍ ۾ اچي چڪا آهيون پر اڄ ڪجهه زياده گهما گهمي نظر اچي رهي آهي. شايد اتوار جي موڪل جي ڪري. آرتوار ۽ ڇنڇر جا ڏينهن يورپ ۽ آمريڪا ۾ مڪمڪل موڪل هوندي آهي پر ڇنڇر جي بنسبت آرتوار کي گهمڻ ڦرڻ لاءِ ترجيح ڏين.
آرتوار کانسواءِ ٻين موڪلن جي ڏينهن ۾ به انگلينڊ ۾ بي پناهه رش نظر ايندي آهي. انگلينڊ ۾ ٻين عام موڪلن جا هيٺيان ڏينهن آهن.
1- New years Day.
2- Good Friday.
3- Easter Monday.
4- May Day (First Monday in may)
5- Spring And summar Band HoliDay,
6- Chrismas Day,
7- Boxing Day, (26th decemeber)
يعني ڪُل ست موڪلون آهن. پاڻ وٽ پاڪستان ۾ به اڳ ڪجهه زياده موڪلون هونديون هيون پر هاڻ گهٽائي اٺ موڪلون ڪيون اٿن.
يعني
1- عيدالفطر Eid-ul-fitr
2- عيدالاضحيٰ Ed-ul-Azha
3- يوم عشورا Youm-e-Ashura
4- عيد ميلاد النبي Eid Milad-un-nabi
5- يوم پاڪستان Pakistan Day
6- يوم آزادي Independence Day
7- يوم اقبال Iqbal Day
8- يوم ولادت قائداعظم رحه ۽ ڪرسمس ڊي Birth of Qaid-e-Azam Muhammad Ali Jinnah And Chrismas Day.
يعني چار مذهبي موڪلون ۽ چار پاڪستان جي قومي ڏينهن جون موڪلون.
هت ڪا به ڪيفي يا ريسٽورانٽ ڪانهي. شام ٿيڻ واري آهي پر صبح جي ناشتي کانسواءِ سڄي ڏينهن ۾ چانهه به ڪا نه پيتي اٿم. صرف ڪجهه پستا ۽ بادام منا پرس مان ڪڍي ڏنا جيڪي کاڌا اٿم. مون منا کي چيو ته گهر هلون. پاڻ چيائين ته ڏاڍو مزو پيو اچي. ڪجهه دير کان پوءِ هلنداسين. اسان بئنچن تان لهي هيٺ ڇٻر تي ويهي رهياسين. مون پيرن ۾ پاتل جوتو به لاهي ڇڏيو ۽ ڇٻر تي ليٽي پيس. ڇٻر مان ڄڻ ته خوشبوءَ پئي اچي، ڪيڏي نه صاف سٿري ڇٻر آهي. پري کان هيڊا گل ڏاڍا وڻندڙ لڳي رهيا آهن. هت ڪو به ماڻهو گل ڪو نه پٽي، پاڻ وٽ هر ماڻهو گل پٽي، هت هر ننڍي وڏي گهر ۾ توهان کي گل نظر ايندا.
پاڻ وٽ شهر ۾ بنگلا ٺهرائي پوءِ وڪڻڻ جو ڪاروبار ڪندڙ ماڻهو اهڙن بنگلن ۾ تمام سُٺا پارڪ هڻن جنهن ۾ گل چونڊي چونڊي هڻن، پر بنگلو وڪڻڻ کان پوءِ جيڪو انهيءَ پارڪ ۽ گلن سان حشر ٿئي سو انهن ويچارن گلن کي خبر آهي. ڪراچيءَ ۾ ته مون خود پنهنجي هڪ دوست جي ڊيفنس جي بنگلي ۾ ڏٺو ته سندس سڄو پارڪ سُڪي ويو ۽ ڇٻر واري جڳهه تي مٽيءَ جي دز پئي اُڏري، مون کانئس انهيءَ جو سبب پڇيو ته پاڻ چيائين ته يار ڪير پيو روز پيسن جو پاڻي پارڪ ۾ وجهي، سو انهيءَ ڪري هن جو ڏاڍو لاجواب سڄو پارڪ ختم ٿي ويو. اهڙا به باذوق ماڻهو دنيا ۾ پيا آهن.
اسان ٽئڪسي ڪري ويسٽ منسٽر محل ڏانهن روانا ٿياسين. هينري اٺين کان اڳ سانده پنجن صدين تائين بادشاهه هتي رهندا هئا ۽ پنهنجون دربارون لڳائيندا هئا. هينري اٺين پنهنجي رهائش وائيٽ هال ۾ اختيار ڪئي، جيڪو ٽاور آف لنڊن جو هڪڙو حصو آهي. هينري اٺين جي وفات کان پوءِ دارالعوام جيڪو اڳي ويسٽ منسٽر ايبي جي چيپٽر هائوس ۾ منعقد ٿيندو هو، اهو ويسٽ منسٽر محل ۾ منتقل ٿيو. تڏهن کان وٺي هن محل جي پارليامينٽ سان وابستگي شروع ٿي. هن محل وارين عمارتن جي جهڳٽي کي 1834ع ۾ باهه لڳي جنهن سان تقريباً سموري اڏاوت سڙي وئي ۽ ڪجهه نشان وڃي باقي رهيا. هن وقت اهي پڻ هتي ٿيندڙ نئين تعميرات ۾ ڍڪيل آهن. موجود عمارتون تقريباً سموريون اوڻيهين صديءَ جي تعمير آهن. هن تعميراتي منصوبي جي مکيه معمار چارلس بيريءَ کي هدايت ڪئي وئي ته هو گوٿڪ ۽ ايلزبيٿن فن تعمير موجب هي عمارتون جوڙائي جن ۾ قومي وقارنمايان رهي. دروازن ۽ درين جي ونگن تي گوٿڪ فن تعمير واري چٽسالي نهايت دلپذير انداز سان ٿيل آهي. جنهن سبب عمارتن ۾ بناوت جي هڪجهڙائي وڌيڪ سهڻي لڳي ٿي. جيتوڻيڪ ڏاکڻيءَ دنگ وٽ ٺهيل وڪٽوريا ٽاور وڌيڪ اوچو آهي پر اترئين طرف وارو وڌيڪ چٽسالي ۽ سينگار سان جڙيل گهڙيال وارو ٽاور وڌيڪ مشهور آهي. تنهن جو نالو ”بگ بين“ آهي. جيڪو لنڊن جي سڃاڻپ آهي. جڏهن تمام گهڻي برف پوندي آهي ته بگ بين جي گهڙيال جون سُيون به بيهي رهنديون آهن. پر اهو ڪڏهن ڪڏهن سالن پڄاڻان ٿيندو آهي. آرتوار جي شام هئڻ ڪري هت تمام گهڻي رش آهي. منا هت به ڪافي فوٽا ڪڍيا. وڪٽورئين دور ۾ گوٿڪ فن تعمير جي نمايان جهلڪ ڪميٽي رومن ۽ آفيسن جي لين ۾ عيان آهي. هن سموري تعميراتي ڪاريگريءَ کي هڪ ڀيري چڱيءَ طرح ڏسي نه ٿو سگهجي. دارالعوام ۽ دارالخواص ٻنهي ايوانن ۾ قائم گئلرين جو تعداد مختلف آهي. پارليامينٽ جي ڪارروائي ڏسڻ ۽ سوال پڇڻ لاءِ گهربل پاس وٺڻ کان پوءِ شام 4:30 بجي گئلريءَ ۾ داخل ٿي سگهجي ٿو. اهڙي پاس پارليامينٽ جي مقامي ميمبر کان يا لنڊن جي ايمبسيءَ مان ڪافي هفتا اڳي حاصل ڪرڻي پوندي. دارالعوام ۾ بحث جمعي کانسواءِ سمورن ڪم وارن ڏينهن دوران ڏينهن جو اڍائي بجي شروع ٿيندو آهي. ڪرسمس ۽ ايسٽر وارن مذهبي ڏهاڙن ۽ آگسٽ کان وچ آڪٽوبر تائين اجلاس ڪو نه ٿين. اندر جت پارليامينٽ جو اجلاس ٿئي، اهو هال تمام سادو آهي. پاڻ وٽ جيڪر اهڙو سادو هال هجي ته شايد ڀڃي وري نئين سر ٺهرائين پر هت لنڊن ۾ جيئن پراڻي جڳهه تيئن انهيءَ جي اهميت ۽ قيمت زياده. توهان هي اجلاس انٽرنيٽ ذريعي به ڏسي سگهو ٿا.
عوام کي ويسٽ منسٽر محل جي اصلوڪي جڳهين مان بچي ويل ”ويسٽ هال“ گهمڻ جي پڻ اجازت حاصل آهي. هي هال چوڏهين صديءَ ۾ تعمير ٿيل آهي. جنهن جي ڇت آڪ جي ڪاٺ جي ٺهيل آهي. پاڻ وٽ ڪراچيءَ جي مشهور فريئر هال جي ڇت به ڪاٺ جي ٺهيل آهي. هي هال به انگريزن ٺهرايو هو. ڪنهن وقت ويسٽ هال ملڪ جي وڏي ۾ وڏي عدالت طور استعمال ٿيندو هو ۽ هتي ئي وزيراعظم سرٿامس مور، گئي فيڪس ۽ چارلس اول کي موت جي سزا ڏني وئي. چارلس ثانيءَ 1661ع ۾ ڪرومويل جي سسي قبر مان ڪڍائي ويسٽ هال جي ڇت تي ڪاٺ جي شهتير تي ٽنگائي ڇڏي. جيڪا اُتي ويهن ورهين کان به وڌيڪ عرصو ٽنگي پئي هئي. هتي انتقام جو اهو مثال آخري هو پر غريب ملڪن ۾ اهو سلسلو اڃان جاري آهي.
ڪافي دير ٿي چُڪي آهي لنڊن جون روشنيون ٿيمس نديءَ جي پاڻي تي جرڪي رهيون آهن. سندن اولڙا پري پري تائين نظر اچي رهيا آهن. ڏاڍو پرڪشش منظر لڳي رهيو آهي. دير سبب اسان ٿورو پنڌ هلي پوءِ ٽئڪسيءَ ۾ چڙهي گهر روانا ٿياسين. لنڊن جي روڊن رستن تان ترندي اسان جي گاڏي اچي ڀوراڻي هائوس جي دروازي ڀيڙي ٿي. جنهن جو در به گهنٽيءَ تي ڀوراڻيءَ کوليو. پاڻ ڏاڍي قرب سان سلام ڪيائين ۽ ٻڌايائين ته نور ۽ فرخ صبح سوير ٻاهر ويا آهن. اسان مٿئين منزل تي پنهنجي بيڊ روم ۾ وياسين. ٿوريءَ ئي دير ۾ ماني کائي سمهي پياسين. صبح جو دستور مطابق تمام سوير اُٿي پهرئين چانهه پي پوءِ لنڊن جي روڊن رستن تي واڪ ڪري واپس گهر آياسين. جت ناشتو ڪري هيٺ نور ۽ فرخ کي ٻڌايم ته اڄ پاڻ کي واپس سنڌ هلڻو آهي. نور چيو ته آئون مٿي توهان وٽ اچان ٿو. نور مٿي آيو ۽ چيائين ته آئون واپس توهان سان گڏجي ڪو نه ٿو هلان. آئون لنڊن ۾ اڃان ٻه ٽي هفتا رهندس. توهان ڀلي هلو. ايئن نور لنڊن ۾ رهي پيو. آئون منا ۽ فرخ تيار ٿي ٽئڪسي ڪري هيڙو ايئرپورٽ ڏانهن روانا ٿياسين. نور به اسان کي ايئرپورٽ تائين ڇڏڻ هليو.
اسان ايئرپورٽ فارملٽيز مان جان ڇڏائي اندر اچي ڊيوٽي فري شاپ جي دڪانن تي هلڪي ڦلڪي شاپنگ ڪرڻ لڳاسين. هت هيٿرو ايئرپورٽ اندر به هراڊس وارن جو هڪ شاندار ڊيوٽي فري شاپ آهي. جت ڪنئين شيون ملن ٿيون. اسان هت فارم ڀرائي لنڊن جي دُڪانن تان ورتل سامان جا لوڪل ٽيڪس جا پئسا واپس ورتا. جيڪي ٻاهرين ملڪن جي شهرين کي ملڪ ڇڏڻ وقت ايئرپورٽ يا سي پورٽ تي واپس ملن ٿا. هيٿرو ايئرپورٽ جو اندر ۽ ٻاهر جو ڏيک ايڏو خوبصورت ڪونهي جهڙو دنيا ۾ اڄ جي جديد ٺهيل ايئرپورٽن جو آهي. مون اڳ به هن ڪتاب ۾ عرض ڪيو ته انگريز هڪ پيسو به فضول خرچ ڪو نه ڪري، ٺلهي ڏيک ۽ ٺاهه ٺوهه کي پسند ڪو نه ڪري. اهو توهان کي نه رڳو هيٿرو يا لنڊن ۾ نه پر سڄي انگلستان ۾ نظر ايندو. اسان جي فلائيٽ جي انائونسمينٽ ٿي ته اسان پنهنجو هيٿرو ايئرپورٽ تان ورتل سامان کڻي ٻڌايل گيٽ ذريعي سڌو وڃي پنهنجي جهاز ۾ داخل ٿياسين. جهاز جي دروازي تي بيٺل جهاز جي ڪئپٽن ڪرو اسان جو کلي آڌر ڀاءُ ڪيو. انهن مان هڪ ايئرهوسٽس اسان کي ساڻ وٺي آڻي پنهنجي سيٽ ڏيکاري.
جهاز لنڊن مان اڏامي پهرئين دبئي بيهندو ۽ اُت مسافرن کي لاهيندو پوءِ اڳيان ڪراچيءَ ويندو. تنهن ڪري جهاز سڄو مسافرن سان ڀريل آهي ۽ ڪافي رش آهي. اسان پنهنجي هٿن ۾ کنيل سامان کي مٿي سامان جي جڳهه ۾ رکي پوءِ پنهنجي سيٽن تي ويهي رهياسين. آئون دريءَ واري سيٽ تي ويٺس. ٻاهر ٿورڙو مينهن پئجي رهيو آهي. جهاز جو عملو (اسٽاف) برساتيون اوڍي جهاز جي هيٺيان ڪم ڪري رهيو آهي. چوطرف رڳو جهاز ئي جهاز بيٺا آهن. جن جي ارد گرد ڪيترا ئي عملي جا ماڻهو ڪم ڪندي نظر اچي رهيا آهن. ٻاهر ڏاڍي وڻندڙ موسم آهي پري پري تائين سنهي ڦوهار پئجي رهي آهي. انهيءَ ڦوهار ۾ جهاز هيٺ مٿي لهي چڙهي رهيا آهن. هوائي ڪمپنين جا هوائي جهاز جن تي پنهنجي پنهنجي ايئرلائين ۽ ملڪن جو نالو نظر اچي رهيو آهي. اسان جي جهاز اندر اڃان به مسافر اچي رهيا آهن. جن ۾ اڪثريت عربن ۽ يورپين جي آهي. عرب شايد پنهنجين فيملين سان گڏ وئڪيشن تي لنڊن آيل هئا. جيڪي هاڻ پنهنجي ملڪ واپس وڃي رهيا آهن ۽ يورپين وري دبئي گهمڻ وڃي رهيا آهن. اڄڪلهه دبئي به دنيا جي سياحتي مرڪزن مان هڪ آهي. جت هڪ سال ۾ هڪ ڪروڙ پنجهتر لک سياح اچن ٿا. جيڪو انگ يورپ جي ڪيترن مغربي ملڪن جي برابر آهي. هونئن به يورپ ۽ آمريڪا جا ماڻهو سال ۾ هڪ دفعو ضرور ملڪ اندر يا ملڪ کان ٻاهر گهمڻ وڃن. جنهن ۾ انهن ملڪن جا سربراهه به شامل آهن. انگلينڊ جو مشهور وزير اعظم چرچل پنهنجون موڪليون آفريڪا جي ملڪ مراقش ۾ ملهائيندو هو. آمريڪا جهڙي اهم ملڪ جي سربراهه لاءِ به سال ۾ هڪ ڀيرو وئڪيشن گذارڻ لاءِ موڪلون مقرر ٿيل آهن ۽ هو باقائدگي سان انهن ڏينهن ۾ پنهنجي فيملي ساڻ موڪلون گذارڻ پنهنجي ملڪ يا ڪنهن ٻئي ملڪ ۾ ضرور وڃي.