تون ڇپر تون ڇانءَ
تنهنجو نانءُ
جئن ڪو ٿڌو ٿانءُ جو پيتي پياس ٻجهي وڃي!
تنهنجو نانءُ
جئن ڪو هير جو جهوٽو جو لڳي ته اکيون ننڊاکڙيون ٿي وڃن!
يا رب!
منهنجي هر پيار ۾ پنهنجي شفقت کي شريڪ ڪر،
جيئن مان انسان کي تنهنجو پرتوو سمجهي هن جو قدر ڪيان هن جو ناجائز فائدو نه وٺان!
يا رب!
منهنجي دشمن تي به رحم ڪر! هُن کي به ڪنهن عذاب ۾، ڪنهن آزمائش ۾ نه وجهه!
تون ته رحيم آهين، مان ڪير جو تنهنجي فطرت ۾ گهارا وجهان؟ مان ڪير جو چوان ته تون ڪنهن لاءِ قهر جو سيلاب ٿيءُ!
يا رب!
مون کي پنهنجي اخلاق جي خيرات ڏي! مون مان سڀ مدايون نهوڙي ڇڏ ۽ مون ۾ هر ڪنهن لاءِ خير جي خواهش پيدا ڪر!
تون هر ڪنهن تي پنهنجيءَ مهر ۽ ميا جي برسات ٿيءُ! نه فقط مون تي ٻاجهه ڪر، منهنجي بدخواهه تي به ٻاجهه ڪر ۽ هن ۾ نيڪ نيتون ائين اُڀار، جيئن ٿوهر ۾ ڳاڙها گل ڦٽي پوندا آهن ۽ وارياسو لهلهائيندو آهي!
يا رب!
مون کي سگهه ڏي ته باقي عمر رڳو تنهنجا گيت ڳايان، عارضي ۽ فانيءَ کي پنهنجي ڌيان تان هٽايان ۽ پنهنجي روح جي موسيقيءَ کي تو ۾ ائين سمايان جيئن ندي پاڻ کي سمنڊ ۾ سمائيندي آهي اها منهنجي آخري دعا آهي، اها دعا قبول فرماءِ.
يا رب!
منهنجي ڏات ڏينڀوءَ وانگر نه بڻاءِ! ان کي پوپٽ جا پر ڏي ۽ رنگ ۽ خوشبو جو شيدائي ڪر!
يا رب!
مون کي دارا ۽ سڪندر جي قد و قامت نه گهرجي! مون کي حافظ جو ترنم ۽ خيام جي سرمستي عطا ڪر!
مون کي شمس تبريز ۽ روميءَ واري حيرت ڏي ۽ ان ۾ قلندري شان پيدا ڪر!
مان پاڻ سان حقارت به نه ڪيان ۽ پاڻ کي حقير به نه سمجهان!
يا رب!
هر ڪنهن کي عزت به تون ٿو ڏئين ۽ ذلت به تون ٿو ڏئين! مون ۾ اها صلاحيت پيدا ڪر ته عزت ڏسي نه اُڀامان ۽ ذلت ڏسي دلشڪستو نه ٿيان.
يا رب!
تنهنجي ساٿ کان سواءِ، دنيا جو هر ساٿ عارضي آهي. مون کي ايتري سگهه ڏي ته جڏهن مان تنهنجي پٺيان اچان ته منهنجا پير نه ٿڪجن!
يا رب!
منهنجي تقدير تنهنجي غيب جو حصو آهي. مان ڪير جو ان جي قبل از وقت پيش گوئي ڪري سگهان!
منهنجي واڳ تنهنجي وس آهي. مان ڪير جو پاڻ وهيڻو ٿيان!
يا رب!
منهنجي زندگي ۽ موت به تون آهين، حال ۽ مستقبل به تون آهين، مون تان پنهنجو هٿ نه هٽاءِ! اهو پوئين گهڙي تائين وڻ تي سانوڻ جي ڪڪر وانگر رهي ۽ ان جي رم جهم ۾ رتيءَ ڀر ڪمي نه اچي!
يا رب!
منهنجيءَ شاعري کي پيريءَ جي لهس نه اچي. اها سدا گلاب وانگر شگفته رهي ۽ جڏهن تون ان کي پَٽين تڏهن منهنجيءَ ڏات ۾ تنهنجي ذات جي خوشبو ملي.
يا رب!
منهنجي ساري ديس کي ساڃاهه ڏي ته تنهنجي واکاڻ تي ڇاڪاڻ جهڙو سوال نه پڇن.
هن ديس جو ڪوئي اوهي پيهي نه آهي، ڪوئي ڌڻي سائين نه آهي، تون ئي ان جو واهرو ٿي، ان کي واٽ سُجهاءِ ۽ ان جي راهه مان سڀ روڙا هٽائي ڇڏ!
تنهنجي راهه ۾ اگها به سگها آهن، جڏا به جاکوڙي آهن، انهن کي زندگي جي پلصراط تان چيچ کان وٺي پار پهچاءِ!
تون ئي اپائڻهار آهين، تون ئي پالڻهار آهين، تون ئي وِلهه ۾ اهو الاءُ آهين، جنهن تي هٿ پير سيڪي، واٽهڙو وڌن ٿا.
اسان کي اسان جي واٽ سُجهاءِ، اسان لاءِ ايتريون مشعلون ٿيءُ جو تارن ڀريو آڪاس ڌرتيءَ سان ريس ڪري.
يا رب!
مون کي وڻ وڻ جي پن پن چيو ته تون آهين ۽ هنن توسان ڳالهايو آهي پر مون هنن کي نه ٻڌو.
يا رب!
هو آسمان جو ڪنهن گهاٽي وڻ وانگر آهي، جنهن ۾ ستارا پڻ ائين ڦڙڦڙائي رهيا آهن، جيئن تيز هوا ۾ پن ڦڙڪندا آهن، تنهن مون کي چيو ته تون نه رڳو مٿي پر هيٺ ڌرتيءَ تي به آهين، پر مون هن کي لنوائي ڇڏيو.
يا رب!
تون جو سڀ جو رازق آهين، مون توکي هدهد ۽ ڪاٺ ڪٽي جي چهنب ۾ ڏٺو.
مون نه رڳو توکي ڪويل جي ڪوڪ ۾ ٻُڌو پر هر پکيءَ جي چَهه چَهه ۾ تون مون کي سڏي رهيو هئين! پر مون ڪنن ۾ آڱريون وجهي ڇڏيون.
تو ئي ته مون کي چيو ته مان ئي هن جو واحد تماشائي آهيان، آءٌ هن مور سان هم- رقص ٿيءُ! پر منهنجي پير اڳتي نه وڌيا.
۽ جڏهن بادل اوڙڪون ڪري وسيا، تڏهن به مون نه ڄاتو ته اها تنهنجي رحم جي بارش آهي ۽ هوا ۾ ٻوٽا نمي توکي سجدو ڪري رهيا آهن.
يا رب!
مون کي پنهنجيءَ نادانيءَ جو اعتراف آهي ۽ ان تي ندامت به آهي.
مون کي معافي ڏي!
يارب العالمين!
هر انسان تنهنجو پاڇو آهي،
مان ڪير جو هن جي گناهه ۽ ثواب تي پڪڙ پڇاڙ ڪيان! تون ئي ازلي محتسب آهين ۽ تنهنجي احتساب کان ڪير آجو آهي؟
تون اهو ڪيئن ٿو ڪرين، ڪنهن وقت ٿو ڪرين، ڪنهن جي بدران ڪنهن سان ٿو ڪرين، ان جو علم توکي ئي آهي.
يا رب!
مون کي اها ڏاهپ ڏي ته مان تنهنجي اٿاه پڻي ۾ ائين ملي وڃان جو منهنجي پنهنجي وهڪري جو وجود نه رهي.
ڀلي ڪوئي منهنجي واٽ ڄاڻي يا نه ڄاڻي، منهنجو پنڌ ڏسي يا نه ڏسي ۽ منهنجي ٿڪ کي سمجهي يا نه سمجهي!
من کي پنهنجي بيڪران وسعت ۾ سماءِ، جيئن لهرون منهنجي پيرن کي زور ڏين ته مون کي تو ۾ مٺي ننڊ اچي وڃي!
يا رب!
مان ٻوليءَ تي ڪيڏي به مهارت حاصل ڪيان، ڪيڏا به ان جا ڄار اڻان، تنهنجو تصور انهن ۾ ڦاسي نه ٿو سگهي ۽ انهن مان پاڻي وانگر ترڪي ٿو وڃي!
يا رب!
جتي غور ۽ فڪر جي رسائي نه آهي
جتي رازي ۽ ابن رُشد پهچي نه ٿو سگهي،
جتي جبرئيل جا پر جلي وڃن ٿا،
۽ رومي ۽ اقبال سربسجود آهن،
۽ شاعريءَ عاجزيءَ کان وڌيڪ نه آهي،
اتي تنهنجو آستان آهي.
يا رب!
تون ئي ته چيو آهي ته مان توکي شهه رڳ کان وڌيڪ قريب آهيان،
ڪٿي تون مون ۾ ته نه آهين!
مان پاڻ کي ساري ڪائنات کان گهٽ سونجهيو آهي،
نه وري ان تي ڪنهن تسلي بخش تحقيق ڪئي آهي
۽ نه مون ڀٽائي وانگر
پاڻ ۾ پيهي ڏٺو آهي.
يا رب!
مون کي توفيق عطا ڪر،
ته دل جي ڪعبي تان غلاف لاهي،
توکي ڏسان،
هر گل بخمل ۾ توکي ڇهي سگهان،
۽ هر ستاري ۾ توکي اکيون ڇنڀي ڏسي سگهان!
يا رب!
مون کي اهو شعور بخش ته خودشناسي خدا شناسيءَ جو ٻيو نانءُ آهي.
يا رب!
تنهنجي حد جي حد ۽ حساب جو حساب نه آهي.
مان ڪير جو تنهنجي زمان و مڪان کي سمجهي سگهان؟
ها، تون منهنجي دل ۾ مقيد آهين، مان تنهنجو اهو پرندو آهيان جنهن جا پر ڪائناتون پٺتي ڇڏي وڃن ٿا،
منهنجي دل ۾ ڪيئن آئين ۽ ان مان ٻولڙيون ڇو ٿو ٻولين، اهو منهنجي سمجهه کان بعيد آهي!
يا رب!
اها انجيل جي ڪهاوت ته علم جو وڻ ۽ زندگي جو وڻ هڪ ٻئي جي ڀرسان نه اڀرندا آهن، ڪيتري نه صحيح آهي.
ڀلي ته فلسفو منهنجي يقين کي سمجهي نه سگهي، مون لاءِ تو ۾ اعتبار لاءِ درياهه ۾ چنڊ جو پاڇو ڪافي آهي، بسنت جي هوا ۾ ٽاريءَ تي رابيل جو گل ڪافي آهي ۽ ڪافي آهي اها خوشبو جنهن ڦهلجي ساري، ڦلواڙيءَ کي واسي ڇڏيو آهي.
يا رب!
تنهنجي تشريح ۽ توضيح اتي کٽي وڃي ٿي جتي ٻوليءَ جا لفظ کٽي وڃن ٿا،
توکي ته انسان پنهنجي اندر ۾ جهاتي پائي محسوس ڪري سگهي ٿو،
تون ٻوليءَ کان بعيد آهين، عقل کان بعيد آهين، منطق ۽ فلسفي کان بعيد آهين.
يا رب!
مون کي انهيءَ عام آدميءَ جو سرسبز سينو عطا ڪر، جو دليل بازي کان دور آهي، جو تنهنجي هٿ کي پيءُ جي ٻاجهاري هٿ وانگر سمجهي ٿو ۽ پاڻ کي تنهنجيءَ پناهه ۾ ڏئي، پاڻ کي هر آفت کان محفوظ ڀائين ٿو.
يا رب!
مون کي اهڙو يقين ڪامل ڏي، جو ڪنهن ڇو ۽ ڇاڪاڻ کان سواءِ، تو اڳيان سربسجود ٿئي.
يا رب!
جي تون نه آهين ته هن زندگيءَ کي ڪهڙي معنيٰ آهي؟ ڇا هيءَ زندگي فقط خورد و نوش آهي؟ فقط لباس آهي جو زيب تن آهي؟ فقط ستر اسي سال جي حياتي آهي جا خواب وانگر گذري وڃي ٿي ۽ پوءِ خاڪ خاڪ ڏانهن موٽي ٿي ۽ ٻيو ڪجهه به نه ٿو رهي؟
يا رب!
ائين ڪيئن ٿو ٿي سگهي؟
جي اها ڳالهه صحيح آهي ته خودڪشي لاءِ جواز ڪيئن نه آهي؟
جي اڳي يا پوءِ خاڪ خاڪ سان ملڻي آهي، ته اينگهه ڇا لاءِ؟
يا رب!
تون، ڪيئن آهين، ڪٿي آهين، ڪهڙيءَ ريت حاصل ٿي سگهين ٿو، اهو منهنجي سمجهه کان بعيد آهي،
مان ول هجان ها يا وڻ هجان ها، يا پرندو هجان ها ته توسان منهنجي گفتگو ٿي سگهي ها،
مان ته انسان آهيان ۽ منهنجي زبان اڳيان حد فاصل آهي. اها توسان هم ڪلام ٿي نه ٿي سگهي.
يا رب!
منهنجي زبان ته عاجز آهي، منهنجي دل کي پاڻ تائين رسائي ڏي!
يا رب!
هر انسان ۾ پوري انسان ذات آهي، جڏهن به هن کان گناهه سرزد ٿئي ٿو تڏهن اهو پوريءَ انسان ذات کي متاثر ڪري ٿو، پر ڇا تو اها ڄاڻ ڪنهن ڪنهن کي ڏني آهي؟
يا رب!
تون ڪنهن به انسان کي منهنجي ڪري سزا نه ڏي!
مون کي اها قوت عطا ڪر ته مان پنهنجي همسائي کي پاڻ وانگر پيار ڪيان!
يا رب!
منهنجي پيار کي آفاقي بڻاءِ
جيئن مان هر انسان کي پنهنجو ڀاءُ سمجهان!
منهنجي خون ۾ قابيل جي عنصر کي ختم ڪر!
مون کي پنهنجو رحم وديعت ڪر!
پنهنجي اخلاق جي بيک ڏي!
يا رب!
تون حد ۽ حساب کان سوا پيار آهين ۽ اها ڏاهپ آهين جنهن جو ڪاٿو ڪونهي، مون ساري زندگي تولاءِ اُڃ سانڍي ۽ عمر مون کي ڪنهن هرڻ وانگر رُڃ ۾ رلايو.
اڄ مان تنهنجي ڪناري تي پهتو آهيان. تون جو رحمت جي درياءَ وانگر ڇوليون هڻي رهيو آهين، مون تو مان چُڪي چکي آهي ته منهنجي ساري عمر جي اُڃ لهي وئي آهي.
يا رب!
مون کي معافي ڏي!
مون ڪيتري عمر ضايع ڪئي آهي!
مان حسن فانيءَ جو تمنائي به رهيو آهيان.
۽ تماشائي به رهيو آهيان،
توڙي مون شفق ۾ پرندا ڏٺا آهن جي توڏانهن دور دور اڏامن ٿا!
مون عارضي حقيقت کي حق سمجهيو آهي ۽ ان لاءِ پٽ کوهه ڪئي آهي ۽ اهو نه ڄاتو آهي ته هي عمر گذران سراسر سراب آهي.
۽ ان ۾ اطمينان جي تلاش عبث آهي، ان جو انت پيري آهي، بيماري آهي، موت آهي، يا جڏهن سڀ بلائون کٽي وڃن ٿيون تڏهن ”غالب“ وارو مرگ ناگهاني آهي.
يا رب!
هي پوپٽ جو گل، گل تي ويهي رمندو ٿو رهي،
فقط واس جو شيدائي ته آهي!
خوشبو سڀ ڪجهه آهي، گلاب جون پتيون ته ٽڙي پکڙي وڃن ٿيون!
يا رب!
منهنجي عشق کي سدا گلاب وانگر بڻاءِ!
انسان سان عارضي محبت تي پنهنجي ابدي محبت جو پرتوو وجهه!
۽ پاڻيءَ ۾ چنڊ کي چؤ ته ڪنهن به ڇوليءَ سان گهڻو پيار نه ڪري ڇو ته ڇوليون ته وينديون رهنديون آهن ۽ ڪنهن لاءِ ترسنديون نه آهن.
يا رب!
مون کي انسان جو عشق ڏين ته به ائين ڏي جيئن هن ۾ توکي ڏسان!
يا رب!
تون پيار جو آبشار آهين، تو وٽان ڪوئي به اڃايو ۽ اداس نه موٽيو آهي.
تون اهوئي ته آهين جو منهنجي خون ۾ پيار ٿي ڊوڙي رهيو آهين. منهنجي رڳ رڳ تنهنجي ساک ڏئي رهي آهي.
يا رب!
تون پيار کان سواءِ ڪجهه ٿي نه ٿو سگهين!
فطرت جو سارو قهر ۽ آفتون نظر جو فريب آهن. تنهنجي مصلحت تائين رسائي ناممڪن آهي ۽ ظاهري برائيءَ ۾ چڱائيءَ جو احساس به ڪيترو نه مشڪل آهي!
يا رب!
تنهنجي تاڃي پيٽي ۾ هر تند ڪٿي ۽ ڪنهن جاءِ تي آهي، اهو ڪير ٿو سمجهي سگهي!
يا رب!
هيءَ فطرت، جا سراپا تنهنجو مظهر آهي، ڪڏهن رنڊا ڇو ٿي روڙي، اهو مان ڪيئن چوان!
يا رب!
مون کي تنهنجي وجود ۾ اعتبار لاءِ ڪنهن ثابتي جي ضرورت نه آهي، جيئن ماکيءَ جي مک کي اها ثابتي نه گهرجي ته ماکي مٺي آهي يا جيئن اهو ثابت ڪرڻ اجايو آهي ته پاڻيءَ ۾ آلهه آهي.
يا رب!
مون کي پنهنجي آغوش ۾ رک!
مون تان دست شفقت نه هٽاءِ
۽ پنهنجي موجودگيءَ جي احساس کان سوا
ٻيا احساس منهنجي ويجهو اچڻ نه ڏي!
يا رب!
تون گناهه خلقي مون کي آزمائش ۾ وجهين ٿو ۽ پاڻ ئي ان آزمائش مان هٿ ڏئي ڪڍين ٿو!
يا رب!
هيءَ دنيا اونهيءَ کڏ وانگر آهي.
۽ مان ساري زندگي اکيون ٻوٽي گهميو آهيان ۽ ان ۾ ڪريو آهيان. تو بار بار مون کي کڏ جي تري مان ڇڪي ڪڍيو آهي ۽ منهنجي مٿي تي پنهنجو ٻاجهارو هٿ رکيو آهي.
يا رب!
مون کي اها ساڃاهه ڏي ته منهنجي پيڙا اجائي نه وئي آهي ۽ ان ساري سونهن ۾ سمائجي وئي آهي، جا تون آهين.
يا رب!
اڃا اسر وير پکي اُٿن مس ٿا
۽ پنهنجن آکيرن مان کنڀ کڻن ٿا،
ته تون انهن کي رزق رسائين ٿو
تو ماکيءَ جي مک لاءِ ڪيڏا نه وڻ ٻوٽا بنايا آهن
۽ توکي هر ڪئليءَ، هر ننڍي کان ننڍي جيت لاءِ اون آهي
۽ ٻرن ۾ اڳي ئي تو انهن جي بک لاءِ بندوبست ڪيو آهي،
يا رب!
تون انسان مان حرص و هوس مٽاءِ!
هن کي هدايت ڪر ته هو جيڪي پنهنجي لاءِ چاهي ٿو، اهي ٻئي جي لاءِ به چاهي!
يا رب!
تون رازق آهين ۽ تو هر ڪنهن جي رزق جو ذمو کنيو آهي، پنهنجو اخلاق انسان کي وديعت ڪر ته جيئن هو رزق حلال کائي ۽ ان کي پنهنجي همسائي سان ورهائي!
يا رب!
جي هر انسان پنهنجي همسائي جو خيال رکي ۽ همسايو پنهنجي همسائي جو خيال رکي ۽ ائين انتها ڌرتيءَ جي آخري انسان تي ٿئي ته هي ڌرتي اهو بهشت ٿي پوي، جنهن جو تقويٰ جي عيوض تو وعدو ڪيو آهي.
يا رب!
ائين ڇو آهي ته منهنجو نفس امارو مون کي ڀٽڪائيندو رهيو آهي پر پوءِ به مان توکان غافل نه رهيو آهيان!
مون جڏهن به چنڊ کي درياهه ۾ جهلڪندي ڏٺو آهي ته هن روان دوان ڪائنات ۾ مون کي تنهنجي ياد آئي آهي!
يا رب!
تنهنجي اُٿاهه ساگر مان آءٌ هڪ ڇولي ئي ته آهيان. منهنجو وجود به قائم رک ۽ مون کي اها ساڃاهه به ڏي ته مان توکان ڌار نه آهيان.
يا رب!
مون کي عقل جي تضاد کان ڇڏاءِ ۽ وجدان جي وحدت سان همڪنار ڪري، بي ڪنار بڻائي ڇڏ!
مان فقط هڪ موج آهيان، جا سمندر کي سجدا ڪندي ساحل تي ايندي آهي ۽ سمندر کان مختلف به نه هوندي آهي.
مون کي پنهنجي ذات جو شعور ڏي.
يا رب!
تنهنجا اسرار اُٿاهه آهن. آسمان انهن کي شفق جي پڃري ۾ نه ڦاسائي سگهيو آهي ۽ ڌرتي انهن کي خوشبو جي ڄار ۾ آڻي نه سگهي آهي.
يا رب!
مون کي انسان سان ايتري محبت ۽ هن تي ايترو رحم ڏي، جو هن جي هر علالت پنهنجي علالت ۽ هن جي هر شفاعت ۾ پنهنجي شفاعت ڏسان.
يا رب!
تون مقدر کي چؤ ته نقارا وڄائيندو اچي ۽ منهنجي ان فرض ۾ رخنو نه وجهي جو مان پاڻ ڏانهن، خلق ڏانهن، ديس ڏانهن پورو ڪري رهيو آهيان.
منهنجون دعائون به ان آواز ۾ دٻجي وڃن، جو ازلي آهي، ابدي آهي، جو تنهنجو آواز آهي ۽ جنهن تي سارا ستارا رقص درويشان وانگر محو گردش آهن.
منهنجو توڏانهن جو فرض آهي اهو پورو ڪرڻ جي مهلت ڏي ۽ تنهنجو مون ڏانهن جو قرض آهي اهو لاهڻ جي توفيق عطا ڪر!
يا رب!
تون مون کي اهو پيغام ڏي جو منهنجا سارا وهم ۽ وسوسا مٽائي ڇڏي،
۽ اهي سارا فلسفا دنگ رهجي وڃن جي دنيا ڪتابن ۾ سانڀي رکيا آهن.
يا رب!
جرمن فلسفي، نٽشي، جنهن تنهنجي وجود کان انڪار ڪيو ۽ گلي گليءَ ۾ اهڙو ڍنڍورو ڏنو ته تون مري چڪو آهين،
اهو چريو ٿي پيو ۽ پنهنجي انت تائين چريو رهيو.
يا رب!
نٽشي اهو نه سمجهي سگهيو ته انسان پنهنجي اذيت فقط ڪوشش سان مٽائي نه ٿو سگهي جيستائين ان ڪوشش ۾ تنهنجي رضا شامل نه آهي.
نٽشي اهو سمجهي نه سگهيو ته انسان جي پوري زندگي تنهنجي سهاري لاءِ پڪار آهي.
هو تنهنجي واهر لاءِ واجهائي رهيو آهي،
هن کي اهو احساس کائي رهيو آهي ته زندگي مختصر آهي،
ان جي هر خوشي عارضي آهي
۽ فقط تون ئي ازلي ۽ ابدي آهين،
۽ تون ئي مسرت جو اهو سرچشمو آهين جو کٽي نه ٿو کٽي.
يا رب!
مان توکان الڳ ڇا آهيان؟
تون ابدي آهين، تون ئي هر ڪمال جو مظهر آهين،
تون ئي هر گهريءَ ڳالهه کان وڌيڪ گهرو آهين ۽ تو جهڙو دوست ڪوئي نه آهي.
يا رب!
تنهنجي نور جو ظهور فلسفي جي هر پيچيدگيءَ جو حل آهي.
منهنجي روح کي هر پيچيدگيءَ مان ٻاهر آڻ ۽ پاڻ ۾ سادو يقين عطا ڪر!
يا رب!
مان هر دهرئي کي چوان ٿو ته “گهٻراءِ نه! توبه جو دروازو هر وقت کليل آهي ۽ تنهنجي پوئين پساهه تائين توتي نه ٻوٽبو.
آءُ، انهيءَ مان ڪنڌ جهڪائي اندر آءُ ۽ اها شمع ڏس جا تو ۾ ٻري رهي آهي.
آءُ! موت جي منهن ۾ دليريءَ جو اظهار به ايترو ئي بي معنيٰ آهي، جيترو مايوسيءَ جو.
يا رب!
تنهنجي موجودگيءَ جو احساس ئي سارو ڪوهيڙو هٽائي ٿو ۽ جڏهن تون انساني روح ۾ چنڊ وانگر نڪرين ٿو ته اوندهه انڌوڪار باقي نه ٿو رهي.
يا رب!
مون کي پنهنجي موجودگيءَ جو احساس ڏي،
روشنيءَ جو احساس ڏي،
۽ انهيءَ خاموشيءَ جو احساس ڏي جنهن ۾ تنهنجا گيت ٻُرندا آهن.
يا رب!
مون کي ٻيائيءَ کان پاسي رک!
ٻيائي جهڙي ٻي برائي ڪانه آهي
ٻيائي تيرگي آهي
جا هر شمع کي، هر مشعل کي اجهائي ڇڏيندي آهي
مون کي ٻيائيءَ کان پاسي رک!
يا رب!
تون نه فقط تن جو طبيب آهين، پر من جو طبيب به آهين، جيسين مون نه چيو ته طبيب منهنجو خدا آهي، تيسين مون لاءِ شفا لاحاصل هئي.
پر جڏهن مون چيو ته خدا منهنجو طبيب آهي تڏهن شفا منهنجو مقدر ٿي وئي.
يا رب!
تو منهنجي ماضيءَ لاءِ معافي ڏني آهي ۽ منهنجي ڪسيءَ پڪيءَ تي ڍڪ رکيو آهي.
تون ئي ماڻهوءَ جو ڍڪڻهار آهين جنهن جا عيب اُپار آهن.
يا رب!
تون ئي مون کي راهه ڏيکاري، مون ۾ امن ۽ انسان دوستيءَ جي خواهش پيدا ڪئي ۽ سمجهايو ته هر ماڻهو تنهنجو پرتوو آهي ۽ ان ڪري مقدس آهي.
يا رب!
تون اها ساڃاهه ساريءَ انسان ذات کي ڏي ته نه رڳو تنهنجي پيار پر هڪ ٻئي جي پيار ۾ انسان ذات جي نجات آهي.
يا رب!
اهي ساروڻيون ڇا آهن؟
ڪنهن وقت مون جنهن کي شدت سان چاهيو هو
ان جي فقط سار وڃي رهي آهي جيئن ڪانڊيرن تي چانڊوڪي پوندي آهي.
۽ جي هن لاءِ دل ۾ اڃا ڪجهه پيار آهي
ته هوءَ مرجهايل گلابن تي ماڪ ڦڙن وانگر ٿي لڳي.
يا رب!
هاڻي ته تنهنجي سار هر سار تي وير وانگر وري وئي آهي انساني رشتا ناتا سڀ ٻڏي چڪا آهن
۽ وري انهن لاءِ آلڙ نه ٿيندي!
يا رب!
تون اهو حقيقت جو درياهه آهين
جنهن تي مجاز جي ڪائي پل ٻڌي سگهبي نه آهي
يا رب!
اها مجاز جي پل هميشه لاءِ ڊاهي ڇڏ، جا مون بار بار ٻڌي آهي!
مون کي انهيءَ درياهه ۾ سمائي ڇڏ، جنهن جو ڪوئي ڪير نه آهي.
منهنجي جيئري ئي سمائي ڇڏ!
مان جو هڪ لهر آهيان ۽ ساري عمر تنهنجي تلاش ۾ رهيو آهيان.
يا رب!
آءٌ تنهنجي ابدي آغوش جو منتظر آهيان.
پنهنجي جيئري ئي ابدي آغوش جو منتظر آهيان.
يا رب!
منهنجي دل ۾ ڀٽائي واري ڪيفيت پيدا ڪر ته
ڪاڏي ڪاهيان ڪرهو، چوڏس چٽاڻو،
راڻو ئي راڻو، ريءَ راڻي ٻيو ناهه ڪي.
يا رب!
تنهنجي وجود ۾ يقين لاءِ دليل جي ڪهڙي ضرورت آهي؟
ڇا ڪنول تي پرواز ڪرڻ لاءِ ڀنور کي دليل گهرجن؟
ماکيءَ جي مک کي رس گلاب جي گل ڏانهن ڇڪي ٿي اچي،
ڇا ان لاءِ ڪنهن دليل جي ضرورت آهي؟
يا رب!
پرهه جو آسمان ۾ ابابيل ڇو ٿا اڏامن،
ڇا ڪوئي سمجهائي ٿو سگهي؟
شفق جو رنگ جڏهن هد هد تي پوي ٿو، تڏهن تنهنجي حسن کان انڪار ڪير ٿو ڪري سگهي؟
تون ئي ته هر آکيري جي ننڊ ۾ آهين،
۽ اسر وير جڏهن پکي جاڳن ٿا تڏهن تون ئي ته انهن جي اکين ۾ اُڀرين ٿو.
يا رب!
هي ساري ڪائنات تنهنجو دليل آهي،
تون ئي ته محبوبائن جا رخسار بارش سان ڌوئين ٿو ۽ عاشقن جي اکين کي بادلن جون عادتون سيکارين ٿو. تون ئي ته اها ڪشش آهين جا حسن کي عشق ڏانهن ڇڪي ٿي.
يا رب!
تون ئي ته ماڻهوءَ جي دل ۾ زلزلو آڻين ٿو ۽ عشق جا ولولا پيدا ڪرين ٿو،
جي عقل جي ساري مانڊاڻ کي ڊانوان ڊول ڪن ٿا ۽ هن جي هستيءَ تي ائين ڇانئجي وڃن ٿا جيئن جوالا مکيءَ مان دونهين جا ڪڪر اُڀري آڪاش تي ڇانئجي ويندا آهن.
يا رب!
تون طبيعات ۽ مابعدالطبيعات، ٻنهي کان بعيد آهين.
مون لاءِ تو ۾ اعتبار لاءِ ارسطوءَ جي مطالعي جي ضرورت نه آهي.
هن ڪئليءَ کي اڳواٽ ڄاڻ آهي ته برسات اچي رهي آهي ۽ ان ڪري ٻر ڏانهن موٽي رهي آهي، ۽ وسندي مينهن ۾ ان ڪڏهن به خوراڪ جي ڪمي محسوس نه ڪئي آهي. ڇا مون لاءِ اها ڄاڻ ڪافي نه آهي؟
يا رب!
تون کنوڻ وانگر کنوين ٿو ۽ وڄ وانگر ٽڙڪاٽ ڪرين ٿو ۽ انسان کان سواءِ ٻي ڪنهن ساهواري تنهنجي وجود لاءِ دليل جي ضرورت محسوس نه ڪئي آهي.
يا رب!
مون کي پنهنجو يقين واپس ڏي،
جڏهن تون اکئين ٿو پسجين
ته تولاءِ دليل جي ڪهڙي ضرورت آهي!
تون هر دليل کان مٿي آهين،
۽ اکين کي نور کان ويجهو آهين
۽ چپن تي آواز کان اڳ موجود آهين.
مون کي اهو يقين واپس ڏي!
يا رب!
آءُ، منهنجي آغوش ۾ آءُ، منهنجون ٻانهون تولاءِ آتيون آهن!
منهنجا چپ تو سان گفتگوءَ لاءِ تڙپي رهيا آهن،
مون سارا دروازا تنهنجي آمد لاءِ کولي ڇڏيا آهن،
آءُ، مان تنهنجي ملاقات جو منتظر آهيان.
يا رب!
مون لاءِ فيصلا به تون ڪر ۽ مون کي سنئين دڳ به تون لاءِ، مون هر غلاميءَ کان نفرت ڪئي آهي سوا تنهنجي غلاميءَ جي.
يا رب!
مون پنهنجي واڳ تنهنجي وس ۾ ڏني آهي
مان پاڻ وهيڻو ٿيڻ نه ٿو چاهيان
پاڻ وهيڻو ٿي نٽشي کي ديوانگي ئي ته ملي!
مان تنهنجيءَ مشيت اڳيان سر جهڪايان ٿو.
يا رب!
تنهنجو نالو اها زرهه آهي،
جنهن جي اڳيان هر چنگيز ۽ هلاڪوءَ جي اُلَر عاجز آهي.
يا رب!
مون کي پنهنجي پناهه ۾ رک!
يا رب!
مون لاءِ تنهنجو مقدس نانءُ ڪافي آهي
جڏهن به منهنجي توسان وابستگي نه رهي آهي، منهنجي محنت اجائي وئي آهي.
اڄ مان پنهنجي ساري شاعري تنهنجي ڀيٽ رکان ٿو،
مان ڄاڻان ٿو ته اها تو اڳيان تڇ آهي،
تون جو هن پوريءَ ڪائنات تي حاوي آهين،
پر مان ڇا ڪيان،
مون وٽ ان کان بهتر سوغات ڪانه آهي جا تنهنجن پيرن ۾ رکان!
يا رب!
تون اها قبول فرماءِ!
اها منهنجي پوري زندگي جو حاصل آهي
اها قبول فرماءِ.
يا رب!
منهنجي اختلاف راءِ کي ابدي بڻاءِ! مون کي صداقت ڏي ته پنهنجي دؤر سان، اختلاف ڪري سگهان ۽ ان جي خلاف آواز اُٿاريان.
يا رب!
مون کي ايتري جرئت ڏي ته نه رڳو اختلاف پر موافقت جو اظهار به برملا ڪري سگهان ۽ ان جي پرواهه نه ڪيان ته اقليت مون سان متفق آهي يا اڪثريت مون سان متفق آهي!
يا رب!
مان تنهنجي خلق کي چوان ٿو ته
ڪثرت نظر جو فريب آهي
هن جي وحدت ناقابل انڪار آهي.
هو ئي آفتاب ۾ سورج مکيءَ وانگر ٽڙي پوي ٿو
هو ئي ڪڪر ڪارونڀار ٿي اچي ٿو
۽ گلاب ۽ رابيل جا منهن ڌوئي ٿو
۽ انهن ۾ مهڪي ٿو،
۽ پرندن ۾ چهڪي ٿو
جن جا گيت ٻڌي
ٽاري ٽاري جهومي ٿي،
۽ پن پن انهن جي مجسم سماعت ٿي وڃي ٿو.
يا رب!
هيءَ ڪائنات تنهنجي ڪليت نه آهي، اڪائي به آهي. منهنجو “مون” به آهي ۽ تنهنجو “تون” به آهي.
۽ هي انسان جو منهنجي ڀرسان بيٺو آهي.
اهو به تنهنجي تجليءَ ۾ وهنجي رهيو آهي.
يا رب!
رڳو تون آهين
ٻيو سڀ خواب و خيال آهي
وهم و گمان آهي
مون کي غالب وانگر بازيچئه اطفال کان دور رک،
جيئن مان تماشي ۾ محو ٿي نه وڃان،
۽ جڏهن نظر پوي ته توتي پوي،
فقط توتي پوي!
يا رب!
مان تنهنجو آهيان
پنهنجيءَ چانئٺ کان مون کي پري نه ڪر،
جنهن کان منهنجا چپ هٽي نه ٿا هٽن.
يا رب!
تو مون کي ڪيتري آزمائش مان ڪڍيو آهي؟
هاڻي ان جي ياد ئي ته وڃي رهي آهي،
انهيءَ جي ثابتي ڪهڙي آهي ته مان آتش نمرود مان نڪتو آهيان؟
مان ڄاڻان ٿو ته گلزار براهيمي منهنجي مقدر ۾ نه آهي.
پوءِ به تنهنجو هر امتحان مون لاءِ سعادت آهي!
يا رب!
تون ڀلي بار بار مون کي مصلوب ڪر!
مان پنهنجيءَ تصليب تي شڪايت نه ڪندس
رڳو مان چاهيان ٿو ته منهنجا رت ڦڙا اجايا نه وڃن،
۽ انهن سان ڪيئي چراغ جلي اٿن!
يا رب!
هي انسان
جن کي اکيون آهن به، نه به آهن
ڪن آهن به، نه به آهن
زبان آهي به، نه به آهي
جي تنهنجي وجود جو قائل نه آهن
۽ سمجهن ٿا ته مادو ابدي آهي،
انهن کي اها ويڄاڻ ڏي
ته پرڏيهي پکي پنهنجو رستو ڪيئن ڳولن ٿا
۽ توکان سوا انهن کي اها سوجهه ڪيئن ملي ها!
يا رب!
انهن کي اها ساڃاهه ڏي، جا تو انهن مڇين کي ڏني آهي،
جي هڪ پورو سمندر تري ٻي سمندر جي ڪناري تي پهچن ٿيون ۽ اتي پنهنجا ٻچا ڪن ٿيون.
يا رب!
هنن کي چؤُ ته اهڙي مشعل مهيا ڪن جا ماهتاب جو قنديل ٻاري سگهي!
جڏهن تون جهڙ ٿي ڇانئجي ٿو وڃي ته رات جا ڏيئڙا تنهنجا آسائتا رهن ٿا!
تون ئي ته آهين جو ڀٽائي جي يڪتاري مان سر سارنگ ٿي نڪتو هئين،
۽ هر ڀٽ توسان جهومي اُٿي هئي،
۽ تون واريءَ جي هر ڪڻي ۾ ٻريو هئين!
يا رب!
ڇا تون مون ۾ سانوڻ جا سانگ ڪندين؟
۽ منهنجي من ۾ اهي ڏيئڙا جلائيندين جي تون هر رات جو آسمان ۾ جلائيندو آهين،
جن کي نابين ڏسي نه سگهندا آهن
جن کي اکيون آهن به، نه به آهن
۽ جي تنهنجي وجود کان انڪار ڪن ٿا!
يا رب! انهن کي ديد ڏي انهن کي ديد ڏي!
يا رب!
جي تنهنجو ساٿ آهي ته دولت جا انبار انسان سان ساٿ آهن،
تنهنجون ڪروڙين ڪائناتون هن جي ميراث آهن،
پر جي تنهنجو ساٿ نه آهي، امير ترين انسان به قلاش آهي،
توکان سوا هر حاصلات لاحاصل آهي.
تون ئي سڀ ڪجهه آهين.
تون ئي سڀ ڪجهه آهين.
يا رب!
انسان کان سوا فطرت جي ٻي هر شيءِ تنهنجي ويجهي آهي.
انسان جو عقل ئي هن جي ۽ تنهنجي وچ ۾ ٿو اچي.
يا رب!
مان تو اڳيان عاجزيءَ سان عرض ڪيان ٿو ته،
تنهنجي ذات اقدس مون کي جو ٿورو ڪي گهڻو علم ڏنو آهي، اهو عمل کان سوا آهي.
يا رب!
مان صراط المستقيم جو راهي نه آهيان، جا پيغمبر ڏسي ويا آهن.
يا رب!
مون کي ارسطوءَ اهڙي اوڙاهه ۾ اڙايو آهي، جتان مان اڃان نڪري نه سگهيو آهيان.
يا رب!
منهنجو واهرو ٿيءُ!
مون کي دليلن جي دنيا مان ڪڍي آءُ!
۽ انهيءَ رستي تي لاءِ
جو ابدي آهي
۽ جنهن تي جيڪي به نقش قدم آهن، ابدي آهن.
۽ اهي انهيءَ راهه ڏي وڌن ٿا
جتي تون منزل انداز آهين.
يا رب!
اسان جو نبي اڪرم امي هو، پر پوءِ به ان جو انداز هر فلسفيءَ کان اعليٰ ۽ ارفع آهي. ڪنهن حديث ۾ آيو آهي ته ڪنهن شخص رسول الله ﷺ کان هن آيت جي معنيٰ پڇي:
“عفو ۽ درگذر ڪيو، نيڪيءَ جو حڪم ڏيو ۽ جاهلن کان منهن موڙي ڇڏيو!” ته فرمايائون، “انهيءَ آيت ۾ اخلاق جا تمام محاسن ڪٺا ڪيا ويا آهن” جن جو تعداد ست آهي
(١) ته جو شخص توتي ظلم ڪري، ان کي معاف ڪري ڇڏ.
(٢) جو شخص توکي محروم ڪري، ان کي ڏي.
(٣) جو شخص توسان قطع تعلق ڪري، ان سان تعلق پيدا ڪر.
(٤) جو شخص تو سان بدسلوڪي ڪري ان سان سٺو سلو ڪ ڪر
(٥) جو شخص تنهنجي بدخواهي ڪري، انهيءَ سان خيرخواهي ڪر.
(٦) جو شخص تنهنجي غيبت ڪري، ان لاءِ استغفار ڪر ۽
(٧) جو شخص توکي غصو ڏياري، ان سان بردباريءَ سان پيش آءُ.
مون اخلاق جي تهذيب تي ان کان بهتر ڪجهه نه پڙهيو آهي نه ان کان بهتر ڪجهه به ٿي سگهي ٿو.
يا رب!
مان ايترو غرق گناهه رهيو آهيان، جو پنهنجي سوانح توکان سوا ٻي ڪنهن کي ٻڌائي نه ٿو سگهان!
اها ٻي ڳالهه آهي ته تون اها اڳ ئي ڄاڻين ٿو.
يا رب!
تو وٽ توبه جو دروازو ڪڏهن به نه ٻوٽيو آهي. جيستائين زبان کي گويائي آهي، اها انسان جي توبه تو تائين پهچائي ٿي سگهي.
يا رب!
منهنجي توبه قبول ڪر!
مون کي ساڃاهه ڏي ته نبي اڪرم جا انساني اخلاق جي باري ۾ نڪتا تهه دل سان محسوس ڪري سگهان ۽ انهن تي عمل ڪري سگهان ۽ ايڏو بي فڪرو ٿي وڃان جيترو هو ابابيل آسمان ۾ آهن.
يا رب!
هي انسان اهو ڇو نه ٿا سمجهن ته هي دنيا گذر جو مڪان آهي،
گهر نه آهي، هر ڪوئي سراءِ ۾ رات ڪاٽي ويندو رهندو، ڪي ان کي سجائن ٿا،
ان لاءِ شمع دان آڻن ٿا، ۽ ڪي زيب و آرايش جا ٻيا انتظام ڪن ٿا.
يا رب!
هي سراءِ ۾ ايتريون روشنيون ڇو ٿا ڪن؟
ايترو ساز و سامان ڇو ٿا وجهن؟
هر شيءِ اتي رهجي ويندي ۽ انهن کي سار به نه هوندي ته ڪلهه هتي ڪير ترسيو هو!
ڇا ڪوئي جام اهي چپ ساري سگهندا جو هن مان پيتو هو؟
يا رب!
مون کي پکيءَ وانگر ساڃاهه ڏي،
ته چوڳو چڳي نيٺ اڏامي وڃڻو آهي،
مون کي نه رڳو سڀان جي الڪي پر اڄ جي اوني کان به آزاد ڪر!
يا رب!
منهنجي من کي پاڻ ڏانهن ائين ڇڪ جيئن بسنت رت ۾ انب جو ٻور ماکيءَ جي مکين کي ڇڪيندو آهي.
تون ئي منهنجي رشد و هدايت آهين
تون ئي ته ماهتاب کي طلوع ۽ غروب ڪرين ٿو ۽ اهو جڏهن پاڻيءَ ۾ وهنجي ٿو تڏهن ان جي برهنگي بي عيب آهي.
يا رب!
انسان دولت جو تمنائي ڇو آهي؟
هو ته ننگو آيو آهي، ننگو وڃڻو آهي.
۽ ڪفن به هر ڪنهن کي نصيب نه ٿيڻو آهي!
يا رب!
مون کي اها دولت عطا فرماءِ جا اڳي تو اهل دل کي ڏني آهي.
مون لاءِ ٻي دولت ڪهڙي معنيٰ ٿي رکي؟
يا رب!
نه مون کي عوام جي راءِ جي پرواهه آهي نه خواص جي راءِ جي،
نه منهنجو ڪوئي دوست آهي،
مان ڄاڻان ٿو ته جي تون دوست آهين ۽ مان پنهنجو دوست آهيان ته مون کي ڪنهن دوست جي ضرورت نه آهي.
يا رب!
هي ڪبر و غرور نه آهي
تنهنجي خاڪ پا تائين رسائي جي ڪوشش آهي،
جي منهنجي آواز جي تو تائين رسائي ناهي ته تون ان کي وڌيڪ سگهه ڏي جيئن اهو تنهنجا پير ڇهي سگهي!
مان ساري رات تو اڳيان دست بدعا رهان ۽ منهنجا هٿ ائين رهن جيئن پوپٽ جا پر هوندا آهن.
يا رب!
تصوير کي رنگ ته هوندا آهن، خوشبو نه هوندي آهي.
منهنجي دعا کي خوشبوءَ سان واسي ڇڏ!
يا رب!
هيءَ نياڻي جا گلاب جي گل وانگر آهي، انهيءَ کي هر ميريءَ نظر کان دور رک،
۽ هن جي منهن تي پنهنجو باران رحمت وساءِ جيئن هن جي لڙڪن جون لارون ڌوپي وڃن!
يا رب!
سنڌ جي ڪائي نياڻي، امير خسروءَ چواڻيءَ “بابل جي گانءِ” نه بڻاءِ!
ان کي شيرڻيءَ جي دل ڏي ته اها مرد جا وڌل پنجوڙ ڇني ڇڏي،
ان جي غلاميءَ مان آزاد ٿئي ۽ ان جي ڏنل مانيءَ ڳڀي کي ان جي منهن ۾ موٽائي هڻي!
يا رب!
مون کي هر ماءُ لاءِ احترام ڏي،
مون کي هر نياڻيءَ لاءِ احترام ڏي،
۽ اهو بهشت منهنجيءَ ديد کان ڳجهو نه رک
جو تو ان جي پيرن هيٺان رکيو آهي.
يا رب!
ڇا ڪوئي اهڙو انسان آهي جو ماءُ جو هڪ ٿورو به لاهي سگهي؟
ڇا اهڙو ڪوئي ماپو آهي
جو مان اکين کي تارازي ڪري ماءُ جو پيار توري سگهان؟
اٽل ته پوءِ به ماءُ جي پيار ڏانهن ٿيندي!
يا رب!
مون کي ماءُ جي پيرن ۾ جاءِ ڏي جي سنگ مرمر کان وڌيڪ شفاف آهن ۽ ابد تائين چنڊ کان وڌيڪ چمڪن ٿا.
يا رب!
ماڻهوءَ کي ماني مهيا ڪري ڏي ته هي ڌرتي هن جي گيتن سان گونجي اٿي!
تون رازق آهين ۽ تو رزق جو وعدو ڪيو آهي. تون آجرجي دل ۾ انصاف وجهه ته اجير کان پنهنجو حق نه کسي! ۽ انسان جي پگهر سڪڻ کان اڳ هن جي پورهئي جو اجر ڏي،
پورهئي جو اجر ڏي!
يا رب!
علم اهو خزانو آهي جو کٽي نه کٽڻو آهي ۽ جنهن مان انسان ڍاپي نه ڍاپڻو آهي.
دور جديد ۾ اسان جا ڏاها جي ارڏا به آهن اجهل به آهن، اهي مارڪس، لينن، ٽراٽسڪي، ماؤ، هوچي منھ وغيره جي هر قول تي ائين جهڙپ ٿا ڏين، جيئن جڏهن ٻار ٻٻر جي وڻ کي ڌوڻي نه سگهندا آهن تڏهن ڌرتيءَ تان اهي ٻير چونڊيندا آهن جي هوا ۾ ڪري پوندا آهن يا طوطا چچري ڦٽي ڪندا آهن.
يا رب!
مشرق جو علمي خزانو ڪيترو نه وسيع آهي! نه ڄاڻان اسان جو نئون نسل ان مان فائدو ڇو نه ٿو وٺي!
يا رب!
مشرق جو علم انسانيت جي تڪميل لاءِ مغرب کان وڌيڪ ضروري آهي جيتوڻيڪ دير ٿي وئي آهي.
مون کي مهلت ڏي ته مان ان تي عبور حاصل ڪيان.
يا رب!
مون کي انسان ۽ هن جي جدوجهد ۾ ڪيترو نه اعتبار هوندو هو!
مون انسان کي وحشي درندي جي روپ ۾ به ڏٺو آهي ۽ هڪ ڪني، ڪاري ڪيئين وانگر رڙهندي به ڏٺو آهي. مون کي هن جي جدوجهد ۾ ساڳيو ويساهه نه رهيو آهي.
اها واٽ جا تنهنجا پيغمبر ڏيکاري ويا آهن، اهائي منزل تي رسائي ٿي، باقي واٽون ته ڪنهن اونهيءَ کڏ تي کٽن ٿيون.
يا رب!
هڪ ڀيري خواجه حسن بصريءَ چيو هو،
“مون کي تعجب اچي ٿو ته جي کلن ٿا، انهن کي پنهنجي حال جي خبر نه آهي” (يعني اها خبر نه آهي ته ڇا پيش اچڻ وارو آهي)
يا رب!
ڪنهن ڄاتو آهي ته ٻي ڏينهن ڇا اچڻو آهي!
ماڻهوءَ جي کل لبريز صراحيءَ وانگر اوچتو ٽڙڪي سگهي ٿي.
يا رب!
مون کي رڳو تبسم عطا ڪر
فقط احمق ٽهه ٽهه ڪري ٻهه ٻهه ڪندا آهن.
يا رب!
حسد کي ڪيڏيون نه پيليون اکيون آهن، اهي نه چيتي کي آهن، نه بگهڙ کي، نه هاتار کي، نه ٻئي ساهواري کي، رڳو انسان کي آهن. انسان پنهنجي دوزخ ۾ ڪيڏو نه پڄرن ٿا! مون حضرت وهب بن منبه جا قول پڙهيا، جنهن جو نالو شايد سنڌ ۾ ڪنهن نه ٻڌو آهي. هو صنعان فارس جو هو ۽ سماوي ڪتابن، تورات ۽ انجيل جو فاضل عالم هو ۽ قياس اهو آهي ته اهو اهل ڪتاب مان هو. هو حليم ۽ نرم طبيعت وارو هو ۽ کهرو نه ڳالهائيندو هو. هن چيو هو،
“حسد کان بچو! خدا جي پهرين نافرماني حسد ئي ڪرائي، قابيل پنهنجي ڀاءُ هابيل کي حسد جي ڪري ماريو هو.”
“حاسد جي سڃاڻ اها آهي ته هو غائب جي غيبت ڪندو آهي ۽ حاضر جي چاپلوسي ڪندو آهي.”
يا رب!
تو مون کي عقل ڏئي مون کان اها معصوميت ڇو کسي آهي جا تو هن پکيءَ کي ڏني آهي، جنهن جي آواز ۾ اڃا تائين اهو بهشت آهي جو انسان وڃائي چڪو آهي.
يا رب!
منهنجي لاءِ هيءَ ساري ڪائنات مسجد آهي،
ان جا محراب ۽ منبر آسمان تائين اوچا آهن ۽ هي پوري ڌرتي تنهنجي جاءِ نماز آهي.
يا رب!
مون کي توفيق ڏي ته مان تنهنجيءَ ساري ڪائنات سان گڏجي قبله رخ ٿيان،
۽ جنهن وقت سجدي ۾ وڃان ته هر طرف تون هجين
۽ هر چيز مون سان گڏ السلام عليڪم ورحمة الله ڪري.
يا رب!
مون مان منهنجي مون ڪڍي ڦٽي ڪر،
تون ئي تون رهجي وڃ!
تون ئي تون رهجي وڃ!
يا رب!
جي تون نه هجين ته هن زندگيءَ کي ڪهڙي معنيٰ هجي؟ ڇا هيءَ زندگي فقط خورد و نوش آهي، فقط لباس آهي جو زيب تن آهي؟ فقط ستر اسي سال جي حياتي آهي جا خواب وانگر گذري وڃي ٿي ۽ پوءِ خاڪ خاڪ ڏانهن موٽي ٿي ۽ ٻيو ڪجهه به نه ٿو رهي؟
يا رب!
ائين ڪيئن ٿي ٿو سگهي؟
جي اها ڳالهه صحيح آهي ته خودڪشيءَ لاءِ جواز ڪيئن نه آهي؟
جي اڳي يا پوءِ، خاڪ خاڪ سان ملڻي آهي، ته اينگهه ڇا لاءِ؟
يا رب!
مون کي يقين ڪامل ڏي ته تون آهين،
هيءَ زندگي پوري ٿي توڏانهن اچي ٿي، هيءَ زندگي تنهنجي ذڪر ۽ فڪر سان سجائي ٿئي ٿي ۽ ان ۾ ئي پنهنجي تڪميل تي پهچي ٿي.
يا رب!
تون ڪيئن آهين، ڪٿي آهين، ڪهڙيءَ ريت حاصل ٿي سگهين ٿو، اهو منهنجي سمجهه کان بعيد آهي.
مان ول هجان، يا وڻ هجان ها، يا پرندو هجان ها، ته تو سان منهنجي گفتگو ٿي سگهي ها. مان ته انسان آهيان ۽ منهنجي زبان لاءِ حد فاصل آهي. اها تو سان هم ڪلام ٿي نه ٿي سگهي.
يا رب!
منهنجي زبان ته عاجز آهي،
منهنجي دل کي پاڻ تائين رسائي ڏي!
يا رب!
ڇا تون ۽ تنهنجو ڪتاب ڪافي نه آهي؟
ڇا مون کي ڪنهن مرشد جي ضرورت آهي؟
ڇا تنهنجي تاويل ۾ منهنجيءَ انفراديت جي انا آهي؟
مان ته سراپا عاجزي آهيان.
يا رب!
منهنجي لاءِ ماڻهن ڪيڏا نه لغو قصا گهڙيا آهن؟
هو مون تي ائين الزام ڌري رهيا آهن ته مان ڀٽائيءَ جي عظمت کان انڪار ٿو ڪيان جيئن هو ڪنهن وقت ابن رشد تي ڌريندا هيا ته هو ابن سينا جي ترديد ڪري رهيو آهي. ڇا تون منهنجي رشد و هدايت لاءِ ڪافي نه آهين؟
يا رب!
جيستائين ڪوئي فانوس راهه ۾ اچي تيستائين هانو جي سوجهري تي پنڌ ڪري رهيو آهيان، ڪاريءَ رات ۾ تنهنجي پيغمبر آخر زمان جا قول ستارن وانگر لڳي رهيا آهن. چوان ٿو ته اهي انسان ذات سان وراهيان جا ٿڪجي پئي آهي ۽ جنهن ۾ هر روز ڪٿي نه ڪٿي قيامت صغرا نظر اچي رهي آهي.
يا رب!
ڇا نه قطار اندر مشعلون آهن. نبيءَ اڪرم ۽ اصحاب نبيءَ جا قول!
نبيءَ جي هر حديث لاٽ وانگر آهي جا تابه ابد جهلملائيندي رهندي. هر حديث جو تعلق، ايمان عمل، آداب ۽ اخلاق سان آهي.
• اعمال جو دارومدار نيتن تي آهي.
• مومن جي نيت هن جي عمل کان بهتر هوندي آهي.
• خدا اوهان جي جسمن ۽ مال کي نه ٿو ڏسي. اوهان جي دلين ۽ ڪمن جي خلوص کي ٿو ڏسي.
• (الله کي مڃڻ کان پوءِ) بهترين دانائي ماڻهن سان محبت آهي.
• اوهان مان ڪوئي مومن نه ٿو ٿي سگهي، جيستائين ٻين لاءِ به اهو پسند نه ڪري جو پنهنجي لاءِ پسند ڪري ٿو.
• ڪائي اهڙي چيز رستي تي ڪريل ڏسو، جا خدا جي بندن کي تڪليف ڏي ته انهيءَ کي اتان هٽائي ڇڏيو، هي ايمان جي علامت آهي.
• دين نصيحت ۽ خيرخواهيءَ جو نالو آهي.
• جيڪڏهن توکي ڪنهن نيڪيءَ سان خوشي ٿئي ۽ گناهه ٿي وڃڻ سبب تڪليف ٿئي ته اها ڳالهه تنهنجي ايمان جي علامت آهي.
• ماڻهن سان کُليءَ دل سان ملڻ، انهن کي چڱيون ڳالهيون ٻڌائڻ، برين ڳالهين کان روڪڻ، ڀليل ڀٽڪلين کي دڳ لائڻ، رستي تان ڪنڊو يا پٿر هٽائي ڇڏڻ، اهي سڀ ڪم اجر ۽ ثواب ۾ صدقي ۽ خيرات جهڙا آهن.
• ڪنهن به مسلمان لاءِ روا نه آهي ته هو ڪنهن اگهائيءَ سبب ٽن ڏينهن کان وڌيڪ پنهنجي ڀاءُ کي ڇڏي ڏئي. ملاقات ٿئي ته هڪ ٻئي کان منهن ڦيري، ٻنهي ۾ بهتر اهو آهي جو سلام ۾ سبقت ڪري.
• الله جي اڳيان ان کان بهتر عبادت نه آهي ته پنهنجي ڀاءُ جي دل ورتي وڃي.
• هڪ مومن ڄڻ ته ٻئي مومن جو آئينو آهي. هن ۾ نقص هجي ته هن کي آگاهه ڪيو وڃي.
• جيڪو پنهنجي ڀاءُ جا عيب ڇپائيندو، ان جا خدا عيب ڇپائيندو.
• هڪ ٻئي کي سوکڙيون ڏيندا ڪيو، ان سان محبت پيدا ٿيندي آهي.
• شرڪ کان پوءِ بدترين گناهه خلق خدا کي ڏکارو ڪرڻ آهي.
• سڀني کان چڱو اهو آهي جنهن مان انسانن کي فائدو پهچي.
• غريبن جي خدمت ڪرڻ وارو (اجر ۽ ثواب ۾) ڏينهن جو صائم آهي ۽ رات جو قائم آهي.
• تون زمين وارن تي مهرباني ڪر ته آسمان وارو توتي مهربان ٿيندو.
• منهنجي اُمت ۾ چڱا ماڻهو اهي آهن، جن کي جڏهن ڪاوڙ اچي ٿي ته ڪاوڙ پي ٿا وڃن.
• جيڪو توڙي حق تي هجي، پر جهيڙي جهڳڙي کان بچڻ لاءِ پنهنجي حق تان هٿ کڻي وڃي، ان جي جنتي هجڻ جو ضامن مان آهيان.
• خلق جو حسن ئي دين آهي.
• مسلمان بدخلق ۽ بخيل نه ٿيندو آهي.
• ماڻهوءَ کي جيڪي ڪجهه ڏنو ويو آهي، ان مان سڀ کان چڱي شيءِ خوش خلقي آهي.
• ايمان انهيءَ جو ڪامل آهي، جنهن جو اخلاق پسنديده آهي.
• اخلاق جو چڱو هجڻ، محبت الاهي جي علامت آهي.
• جا شيءِ سڀني کان وڌيڪ ٻاجهه جو ڪارڻ ٿيندي، اها منهن تي مرڪ ۽ مٺي ٻولي آهي.
• بدخلقي اخلاق کي ائين چٽ ڪري ٿي، جيئن سرڪو ماکيءَ کي چٽ ڪري ٿو.
• جنهن ۾ امانت نه آهي ان ۾ ايمان نه آهي.
• جو وعدي جو پابند نه آهي، ان جو ڪوئي دين نه آهي.
• امانت سان رزق وڌندو آهي، خيانت سان افلاس لازمي طور ايندو آهي.
• مشورو به امانت آهي.
• مومن سڀ ڪجهه ٿي سگهي ٿو، پر ڪوڙو ۽ خائن (خيانت وارو) نه ٿو ٿي سگهي.
• جنهن چرچي ۾ به ڪوڙ نه ڳالهايو، ان جي جنتي هجڻ جو ضامن مان هان.
• ڪوڙ ايمان کي زائل ڪري ٿو.
• سچ چئو پوءِ ڀلي اهو ڪوڙو هجي.
• سچ تي بيٺا رهو، توڙي اها ڳالهه اوهان جي نفس جي برخلاف هجي.
• فياض خدا جو دوست هوندو آهي.
• مٿيون هٿ هيٺين هٿ کان بهتر آهي.
• حسد نيڪين کي ائين کائي ويندو آهي، جيئن باهه ڪاٺين کي ڀسم ڪري ڇڏيندي آهي.
• هڪ ٻئي ۾ محبت، ڪفايت شعاري، ماڻهن سان نرميءَ سان ورتاءُ، خاموشي ۽ طبيعت جو استقلال نبوت جي وصفن جا جزا آهن.
• ايمان درست نه ٿيندو جيستائين دل جي اصلاح نه ٿيندي ۽ دل جي اصلاح نه ٿيندي جيستائين زبان جي اصلاح نه ٿيندي.
• حيا ايمان جي هڪ شاخ آهي.
• حيا سراپا خير آهي.
• شرم ۽ حيا ۾ نيڪي ئي نيڪي آهي.
• بلند همتي ايمان جي علامت آهي.
• جابر بادشاهه جي اڳيان ڪلمئه حق جو اظهار بهترين جهاد آهي.
• جو ڄاڻي واڻي ظالم جو ساٿ ڏئي، اهو پورو مسلمان نه آهي.
• امانت دار تاجر خدا جو دوست آهي.
• نيڪ آدميءَ وٽ جائز دولت سڀ کان چڱي شيءِ آهي.
• عبادت کان پوءِ ٻيو فرض انسان تي حلال جي روزي آهي.
• ڪوئي به شخص پنهنجن هٿن جي ڪمايل روزيءَ کان بهتر نه ٿو کائي.
• ماڻهن جي تعلقات ۾ خلل انداز ماڻهو پنهنجي نيڪيءَ تي پاڻي ڦيري ٿو ڇڏي.
• انصاف جي هڪڙي گهڙي ڪيئي سالن جي عبادت کان بهتر آهي.
• دين ۾ ميانه روي اختيار ڪيو.
• سادگي ايمان جي علامت آهي.
• اهڙي شخص مان ڪهڙي ڀلائي ٿي سگهي ٿي، جنهن جي ڪنهن سان الفت نه هجي ۽ جنهن سان ڪنهن جي الفت نه هجي.
• نيڪيءَ سان عمر وڌندي آهي.
• نيڪيءَ جي طرف سڏڻ وارو، نيڪي ڪرڻ واري جي برابر آهي.
• جو شخص ڪنهن برائي کي ڏسي ته هن کي گهرجي ته ان کي پنهنجي هٿ سان روڪي، پر جي ائين نه ڪري سگهي ته زبان سان منع ڪري، پر جي ائين به نه ڪري سگهي ته ان کي دل ۾ برو سمجهي.
• جو علم جي طلب ۾ نڪتو، اهو الله جي رستي تي آهي.
• هر شيءِ جو هڪ رستو آهي، جنت جو رستو علم آهي.
• علم لاءِ جدوجهد اڳين گناهن جي تلافي آهي.
• جنهن علم جي طلب ۾ وفات پاتي، اهو شهيد ٿيو.
• علم جي بزرگي، عبادت جي بزرگيءَ کان برتر آهي.
• مهد کان لحد تائين علم حاصل ڪيو.
• علم حاصل ڪريو پوءِ ڀلي ته ان لاءِ اوهان کي چين جهڙي دور دراز ملڪ جو سفر ڪرڻو پوي.
• مومن جي طبيعت ۾ خوشامد نه هوندي آهي، سواءِ ان جي ته هن کي علم جي طلب هجي.
• عالم جي قلم جي مس، الله کي شهيد جي خون کان وڌيڪ پياري آهي.
• الله انهن اميرن کي پسند ڪري ٿو جي عالمن سان رابطو رکن ٿا.
• دنيا ۾ سڀ کان شرير بگڙيل عالم آهي.
• شرڪ کان پوءِ وڏو جرم والدين سان سرڪشي آهي.
• جنت ماءُ جي قدمن هيٺان آهي.
• پيءُ جي خوشنوديءَ ۾ خدا جي خوشنودي آهي، پيءُ جي غضب ۾ خدا جو غضب آهي.
• تون پنهنجي والدين سان چڱو سلوڪ ڪر، توسان تنهنجي اولاد چڱو سلوڪ ڪندي.
• پنهنجن رشتيدارن سان چڱو سلو ڪرڻ وارو اهو نه آهي جو رشتيدارن کان بدلو وٺي پر اهو آهي جو هنن سان ٽٽل رشتو ڳنڍي ٿو.
• توهان مان اهو چڱو آهي، جو پنهنجن گهر وارن لاءِ چڱو آهي.
• عورتن جي معاملي ۾ خدا کان ڊڄو! اوهان جو عورتن تي حق آهي، عورتن جو اوهان تي حق آهي.
• عورت جي عزت شريف طبيعتون ئي ڪنديون آهن، انهن جي اهانت ڪمينن ماڻهن کان سوا ڪوئي نه ڪندو آهي.
• ڌيئن جي پرورش هڪ امتحان آهي، جو ان ۾ پورو پيو، اهو ڪامياب ٿيو.
• عورتن ۾ سڀ کان چڱي عورت اها آهي، جنهن کي مڙس ڏسي ته خوش ٿئي.
• بخدا! اهو مومن نه آهي، جنهن جي بديءَ کان سندس پاڙيسري محفوظ نه هجي.
• پاڙيسري جو رڳو ايترو حق نه آهي، ته هن کي ايذاءُ نه ڏنو وڃي پر هن جو اهو به حق آهي ته هن تي احسان ڪيو وڃي.
• قيامت جي ڏينهن غريب پاڙيسري پنهنجي مالدار پاڙيسريءَ کي دامن کان جهليندو ته، “تون منهنجو خيال نه رکيو.”
• جي ڪوئي پاڻ ڍو تي کائي پر هن جو پاڙيسري بکيو رهي ته هن جو ايمان ناقص آهي.
• جو بيمار جي عيادت ڪري ٿو، اهو خدا جي ضمانت ۾ آهي.
• انهيءَ بيمار جي عيادت تي به وڃ جو تنهنجي عيادت لاءِ نه آيو هجي.
• مومن جي زبان دل ۾ رهندي آهي، يعني جڏهن هو ڪجهه چوندو آهي ته پهريون سوچيندو پوءِ ڳالهه ڪندو آهي.
• تون خدا جي عبادت ائين ڪر ڄڻ تون هن کي ڏسي رهيو آهين، پر جي تون هن کي نه ٿو ڏسين ته هو توکي ڏسي ٿو.
• جو بندن جو شڪرگذار نه آهي اهو خدا جو به ناشڪرو آهي.
• گهڻو نه کل، گهڻي کل دل کي ماري ڇڏيندي آهي.
• دنيا لاءِ طبيعت جي اهڙي استقلال سان جدوجهد ڪر، ڄڻ توکي هتي هميشه رهڻو آهي.
• موت جي اهڙي طرح تياري ڪر، ڄڻ تنهنجو دنيا سان ڪو تعلق ئي ناهي.
• پنجن شين کي غنيمت ڄاڻ. جوانيءَ کي پيريءَ کان اڳ، تندرستيءَ کي بيماريءَ کان اڳ، خوشحاليءَ کي تنگ دستيءَ کان اڳ، زندگي کي موت کان اڳ ۽ فرصت کي مشغوليت کان اڳ.
• ڪمن جي بهتري انهن جي اعتدال ۾ آهي.
• غنا، مال و دولت جي جهجهائي تي مدار نه ٿي رکي، سچي غنا دل جي غنا آهي.
• مومن بار بار ڌوڪو نه کائيندو آهي.
• جو عقل کان محروم آهي، ڄڻ ته دين کان محروم آهي.
• دنيا جي محبت گناهن جي جڙ آهي.
• جو انتقام وٺي سگهندو هجي پر غصي تي ضبط ڪري، خدا هن جي قلب کي طمانيت سان ڀري ڇڏي ٿو.
• برائي جو جواب ڀلائي سان ڏي، نيڪيءَ جي قوت سان بديءَ جي قوت تي غلبو حاصل ڪر. برا ماڻهو پنهنجون برايون نه ٿا ڇڏن ته چڱا ماڻهو پنهنجون چڱايون ڇو ڇڏن.
• نعمت هڪ وحشي جانور آهي، هن کي شڪر جي زنجيرن سان ٻڌي رک.
• دنيا کي ڇڏي ڏي ته اها توڏانهن رغبت سان اچي.
• گهڻي ڳالهائڻ کان وڌيڪ ڪا شيءِ انسان لاءِ بري نه آهي.
• جڏهن رشوت دروازي مان داخل ٿيندي آهي ته امانت دريءَ مان نڪري ويندي آهي.
• ماڻهو پاڻ ۾ ائين آهي جيئن ڦڻيءَ جا ڏندا.
• دنيا ۾ ان طرح زندگي گذار ڄڻ تون پرديسي آهين.
• گهر وٺڻ کان اول پاڙيسريءَ ۽ سفر کان اڳ سفر جي ساٿيءَ کي سمجهي وٺ!
• مون جبرئيل کان پڇيو: “ماڻهوءَ کي سرداري ڪهڙي ڳالهه سان ملندي آهي.” ته، “جواب ڏنائين، عقل سان.”
يا رب!
مان ته اهي حديثون پڙهي انهن غواصن وانگر حيران ٿي ويو آهيان، جي واريءَ ۾ جهانورايل اکين سان موتي مٺ ۾ ڏسندا آهن ۽ ٻوليءَ تي منهنجي قدرت نه رهي آهي، رڳو ظفر علي خان جو شعر ٿو ياد اچي.
جو نکتہ وروں سے حل نہ ہوا، جو فلسفیوں سے کھل نہ سکا
وہ راز اک کملی والے نے سمجھادیا، چند اشاروں میں
يا رب!
مون کي سگهه ڏي ته اهي پرجهي ڏسان!
من کي سگهه ڏي....
آمين ثم آمين