6. عبدالقادر منگي(محبتن ۽ خدمتن جو سنگم)
[/b]نالو: محمد بچل عرف عبدالقادر منگي ولد علي شير خان منگي
ڄم جي تاريخ ۽ ھنڌ: ۲۶ نومبر ۱۹۴۷ع، رتوديرو، ضلعو لاڙڪاڻو.
[b]تعليم[/b]
مئٽرڪ؛ رتوديرو ۱۹۶۵ع
انٽر (پري انجنيئرنگ)؛ ڊگري ڪاليج لاڙڪاڻو ۱۹۶۷ع
بي ايس سي؛ سيدالمرسلين پاڪستان فاريسٽ انسٽيٽيوٽ پشاور يونيورسٽي ۱۹۷۰ع
ايم-اي پوليٽيڪل سائنس؛ ۱۹۷۲ع سنڌ يونيورسٽي
ايم-اي انگلش؛ ۱۹۸۱ع سنڌ يونيورسٽي
بي-ايڊ سنڌ يونيورسٽي ۱۹۷۲ع
ايل-ايل-بي؛ سنڌ يونيورسٽي ۱۹۷۸ع
[b]نوڪري[/b]
رينج فاريسٽ آفيسر؛ ۱۹۷۰ ٻيلو کاتو.
سول سروس؛ اسسٽنٽ ڪمشنر ۱۹۷۵ع (کپرو، گهارو، ٽنڊو الهيار، سجاول ۽ لاڙڪاڻو)
ائڊيشنل ڪمشنر؛ لاڙڪاڻو.
ڊپٽي ڪمشنر؛ ٿر.
سيڪريٽري سنڌ
سال ۱۹۹۳ع کان؛ لوڪل گورنمينٽ بورڊ، تعليم کاتو، سنڌ ڪلچر ۽ ٽوئرزم کاتو.
رٽائرمينٽ
سال؛ ۲۰۰۷ع ۾.
[b]مشغلو[/b]
۱۹۸۳ع؛ ڀنڀور سيمينار. (ڀنڀور ۽ ديبل؛ ٻه ڪتاب ڇپيا)
۱۹۸۵ع؛ وتايو فقير سيمينار. (وتايو فقير؛ ڪتاب ڇپيو)
۱۹۹۲ع؛ ٿر سيمينار. (ٿر ۽ پارڪر؛ ڪتاب ڇپيو).
ذاتي زرعي فارم سنڀالڻ، ڪتاب پڙھڻ ۽ خريد ڪرڻ.
عبدالقادر منگي، لاڙڪاڻي ضلعي جي تعلقي رتيديري ۾ ڄائو ۽ وڏي لاڏ ڪوڏ سان پليو. جڏھن ته سندس پيءُ، مرحوم علي شير خان منگي، ضلع شڪارپور جي شھر مدئجي ۾ ڄائو نپنو ھيو ۽ اتان لڏي اچي رتيديري شھر منجھ رهيو ھيو. سپروائيزنگ تپيدار جي عھدي تان رٽائر ڪيو ھيائين.
منگي صاحب کي، پنھنجي والدين ۽ مامي کان ايترو پيار مليو جو بيان ڪرڻ کان ٻاهر آهي. سال ۱۹۶۲ع ڌاري، اٺين ڪلاس ۾ ھيو جو سندس والد فوت ٿي ويو. امڙ ۽ ننڍي ڀيڻ سان گڏ، سندس مامو ديدار حسين منگي، سندس سرپرست بڻيو. سندس والد جي گهر ۾ سندس مامو، مامي ۽ ناني گڏ رهندا هئا.
لڳ ڀڳ سٺ ستر سال اڳ، سنڌ جو اهو مثالي دور هو. امن امان، سادگي ۽ پنھنجائپ هر طرف. ائين سمجهبو هو ته پنھنجن ۽ پراون ۾ ڪو فرق ئي ڪو نه آهي. کيس، دوستن ۽ گهر ۾، محمد بچل طور سڃاتو ويندو هو. ننڍي هوندي کان ئي ذهين ۽ هوشيار هو. تعليمي نفسيات ۾ اهڙن ٻارن کي God gifted سڏيو ويندو آهي. ان جي وصف مختصر اها آهي ته اهڙا ٻار، سؤ مان صرف پنجن کان اٺن جي تعداد ۾ هوندا آهن. باقي ٻين ٻارن جي ڀيٽ ۾، ذهانت جي لحاظ کان، تمام تيز هوندا آهن.
جڏهن ٻارن جي عمر، راند روند کيڏڻ ۽ چلولاين ڪرڻ جي هوندي آهي، تڏهن ان عمر کان محمد بچل ذهني طور وڏي عمر جو بڻجي ويو ھيو. والد جي کوٽ، کيس سنجيده بڻائي ڇڏيو ھيس. جنھنڪري، ھن ان وقت کان ئي سخت محنت ڪرڻ جو عھد ڪيو ھيو. وقت جو ذرو به ضايع نه ڪيائين. ڏاڍي سليقي ۽ ذميواريءَ سان، اٿڻ ويھڻ لڳو. دوستن ۾ نمايان حيثيت ماڻيائين. استادن کان شاباسون ورتائين. راندين روندين (والي بال وغيره) ۾ حيثيت مڃرايائين. ڪتابن کي گهربل وقت ڏنائين. نه صرف انگريزيءَ تي توجهه ڏنائين پر ڪورس جي مڙني ڪتابن سان گڏ اردو ادب جا ڪتاب پڻ مطالعي ھيٺ رکيائين. عالمن ۽ سينئر استادن مان، هُن ھر وقت پرايو. دوستن سان گڏجي اٿڻ ويھڻ، کائڻ پيئڻ ۽ وڏن وڏن ٽھڪن مان هن جو جيءُ نه ڀربو هو. هن جي اوطاق دوستن ۽ استادن سان، واندي وقت ۾، ڀريل رهندي هئي. خصوصاً آچر ۽ موڪل وارن ڏينھن تي. هاءِ اسڪول رتيديري مان ۱۹۶۵ع ڌاري مئٽرڪ پاس ڪيائين. ڊگري ڪاليج لاڙڪاڻي مان ۱۹۶۷ع ۾ انٽر پري انجنيئرنگ پاس ڪيائين. ميرٽ تي بي ايس سي فاريسٽ، پشاور يونيورسٽي مان پاس ڪيائين. اسڪالرشپ ملندي هيس. گهران به پئسا ملندا هئس. سنھڙو، ڊگهڙو، خوبصورت ۽ سٺا ڪپڙا پائڻ وارو نوجوان عبدالقادر وڏي مزي، شوق ۽ ذميواريءَ سان ۱۹۷۰ع ۾ امتحان پاس ڪري ڊگري وٺي واپس گهر آيو.
ساڳئي سال ۱۹۷۰ع ۾ رينج فاريسٽ آفيسر مقرر ٿيو. سال ۱۹۷۲ع ۾ بي ايڊ ۽ ۱۹۷۷ع ۾ ايل ايل بي ڪيائين. آفيسر هوندي هو مطمئن ٿي نه ويٺو. هن جي اندر واري انسان هن کي PCS ڪرڻ لاءِ اڪسايو. هونئن به ان وقت سول سروس کان وڌيڪ ٻي چارم واري نوڪري نه هئي. وڏن ٺٺن واري نوڪري سمجهي ويندي هئي. سخت محنت ڪرڻي پوندي هئي. پاڻ پوليٽيڪل سائنس ۽ انگلش ۾ ماسٽرس پڻ ڪيائين.
سال ۱۹۷۰ع ۾ زميندار گهراڻي مان شادي ڪيائين. ائين مشھور پوليٽيشن ۽ صنعتڪار علي حسن منگيءَ جو ويجهو مائٽ ٿي ويو. سندس گهر واري، علي حسن صاحب جي گهر پلي ۽ پڙهي هئي ۽ گرامر اسڪول ۾ تعليم ورتي هئائين.
پي سي ايس ڪري ۱۹۷۵ع ۾ سول سروس جوائن ڪيائين. کپرو، گهارو، ٽنڊوالهيار، سجاول، لاڙڪاڻو، ٿر، نوابشاهه، خيرپور، سکر، حيدرآباد ۽ ڪراچيءَ جھڙن مختلف شھرن ۾ نوڪريءَ جا فرائض سرانجام ڏنائين. ڀٽي صاحب جي دور حڪومت ۾، لاڙڪاڻي جي ڊي سي خالد کرل صاحب سان گڏجي ڪم ڪيائين. کرل صاحب پڙهيل لکيل، ذهين ۽ سنڌ گيمز آفيسر ھئڻ سان گڏ، ڀُٽي صاحب جو اعتماد وارو آفيسر هو. عبدالقادر کي سکڻ جو شوق هو، جنھنڪري ڏکيا ڪم پورا ڪرڻ لاءِ، هن کي چونڊيو ويندو هو. ائين نوڪريءَ جا گر ۽ داءَ-پيچ سکي، ڪندن بڻجي پچي راس ٿيو.
چئلينج وارا ڪم ڪرڻ ۾ کيس مزو ايندو هو. هر ڪم ڏاڍي سليقي، ڍنگ ۽ پيار سان ڪندو هو. آفيسرن جو اعتماد ماڻيائين. عزت ڪمايائين، ائين آهستي آهستي هو پنھنجا پبلڪ رليشنس وڌائڻ ۾ ڪامياب ٿيو.
جڏهن پنھنجي حدن ۾ حڪمرانيءَ جي ٺٺن ۽ کاڌن پيتن مان ڍاپيو ته ۱۹۸۳ع ۾ گهارو ۾ ايس ڊي ايم هوندي پنھنجي سينئرن جي صلاحن سان سنڌ جي تاريخي ماڳ، ”ڀنڀور ۽ ديبل“ تي ميلو مچايائين. سڄي سنڌ ۾ مانُ ماڻيائين. ان وقت کان وٺي هن ڌرتيءَ تي هن جا پير پُختا ڄَميا پيا آهن. سنڌ جي چوٽيءَ جي اديبن، دانشورن ۽ محققن سان هن جا ذاتي لاڳاپا جُڙي پيا. سڀ کيس پيار ڪرڻ ۽ عزت ڏيڻ لڳا. حڪمرانيءَ جي نشي جي برعڪس هن رومانس مان جنھن مڌ جو مزو يا سرور ماڻيو اهو بلڪل نرالو هو. رشتن مان خلوص سچائي ۽ روحاني سرور حاصل ڪيائين. ان کي ئي حقيقي ملڪيت سمجهي، ساهه سان سانڍيائين.
ڀٽي صاحب جي دور ۾ پيار علي الانا وزير تعليم جي حيثيت سان، پرڏيھي اديبن کي نينڍ ڏئي “Sindh Through Centuries” سيمينار سڏرايو. ڀنڀور وارو ميڙاڪو، ان سلسلي ۾ سنڌ جي تاريخ کي نروار ڪرڻ ۽ سڀني کي هڪ هنڌ گڏ ڪرڻ تي بنيادي طور ٻي ڪڙي ھيو.
سال ۱۹۸۵ع ڌاري، ٽنڊوالھيار ۾ ”وتايو سيمينار“ سڏايائين. سنڌ جي وتائي جا ٽوٽڪا، ايران جي شيخ سعدي ۽ روميءَ جي حڪايتن وانگر، سڄي سنڌ جي پڙهيلن ۽ اڻ پڙهيلن ۾ سينه به سينه مشھور ھيا. سنڌ جو وتايو، ايراني شاعرن وانگر، شاعر نه هو. جڏھن ته سندس ٽوٽڪن منجھ سادن لفظن ۾ لڪل ناصحانه نُڪتا ڪنھن کان به گهٽ نه هئا. وتايي فقير تي مارڪيٽ ۾ ڪو به مستند ڪتاب موجود نه هو. عبدالقادر، هن فقير منش جي ڳالهين کي مختلف ليکڪن کان لکرائي، بھترين ڪتاب ڇپرائي، سنڌ وارن کي پڙهڻ لاءِ آڇيو. پاڻ مرتب بڻيو. اهڙي نموني درويش وتايي جي سينه به سينه سفر ڪندڙ ماڻڪن ۽ موتين جھڙين ڳالهين کي ڇنڊي، ڦوڪي، تراشي ۽ صاف ڪري، سنڌي ٻوليءَ جي خزاني ۾ اضافو ڪرڻ سان گڏ ٻين لاءِ مثال ڇڏيائين ۽ دعوت ڏنائين ته ”سنڌ جو انمول خزانو“ اڃا گهڻو آهي، اچو ته گڏجي ان کي سنڀاليون. هي سندس ٻيو ڪارنامو هو.
هن جون ڪوششون ڏسي، ٻيا آفيسر به سندس نقش قدم تي هلڻ لڳا، ۽ ساڳي طرز تي ڪوششون وٺڻ لڳا. ائين بيوروڪريسي ۾ ڪيترا ئي آفيسر ڏسندي ئي ڏسندي دانشور بڻجي ويا. عام کوجنا ڪندڙ بجاءِ آفيسرن، سھولتون ھئڻ ڪري هنڌ هنڌ وڃي سنڌي ادب ۽ تاريخ لاءِ ڪافي ڪم ڪيو آهي. ضرورت آهي وتائي فقير وارو ڪتاب انگريزي ٻوليءَ ۾ شايع ڪرائي فقير جا ماڻڪ، موتي ۽ لال جھڙا گفتا دنيا تائين پھچائجن.
آفيسرن ۾ وڏيون اميدون ڪو نه رکبيون آهن. کين ”ييس سر“ آفيسر سمجهبو آهي. جيڪي هر وقت حڪمرانن کي خوش رکڻ جي چڪر ۾ هوندا آھن ۽ ائين پروموشن وٺندا رهندا آهن.
آفيسر هجڻ ڪري، عبدالقادر منگي صاحب کي، ڪجهه نقصان به رسيو آهي. پر هن جيڪا عزت ۽ مڃتا ماڻي آهي، ان سان هر ڪنھن کي ريس ڪرڻ گهرجي ۽ سنڌ سان پيار ڪري ان جي نقشِ قدم تي هلڻ گهرجي.
هر سال هر ضلعي جو آفيسر، هڪ ڪتاب سنڌين ۽ سنڌي ٻوليءَ سان محبت جي ثبوت طور پاڻ لکي يا ٻين کان لکرائي ته جيڪر آساني ٿي پوي. سڀني جو قرض لھي پوي ۽ سنڌ جو پوشيده خزانو سامھون اچي وڃي.
محترمه جي سال ۱۹۸۸ع واري دور حڪومت ۾، لاڙڪاڻي اندر ايڊيشنل ڪمشنر طور ڪم ڪيائين. ان وقت لاڙڪاڻي ڊويزن جو ڪمشنر، ڪي بي رند صاحب هو. فطرت ۽ قدرت جا به عجيب ڪرشما آهن. محمد بچل ننڍو هو ته والد وفات ڪري ويس. ڪيريئر جي سونھري سفر جي ابتدا ۾ گهر واري اوچتو بيمار ٿي راهِ اجل ڏانھن هلي ويس. اهو سال ۱۹۹۱ع هو.
لڳ لاڳاپا، ڊاڪٽر، دوائون ۽ دولت وغيره ڪجهه ڪو نه ڪري سگهيا. قضا آڏو ھر ڪو لاچار ٿي پيو. جنھن نقطي تان، ننڍي هوندي کان سفر شروع ڪيو ھيائين، ان سرڪل جو نڪتو وري اُتي اچي بيھي رهيو هو. هڪ پٽ، ٻه جوان نياڻيون، جن کي پيءُ سان گڏ ماءُ جي گهڻي ضرورت هئي. هنن چئن فردن جو ڪٽنب رضا تي راضي هو. صبر ڪيائون ۽ هڪٻئي جا اَپل ۽ آسرو بڻجي پيا. مِٽ مائٽ ۽ لوڪ؛ تماشائي. ھر ڪو ڀت کائڻ وارو، ڪجهه آٿت ڏيڻ وارو ۽ ڪجھ چوڻ بعد، گهر هليو وڃڻ وارو.
قدرت جا ڪرشما، ماڻهوءَ کي مجبور ڪندا آهن ته هو سوچي، پنھنجي مالڪ ۽ ڏکويل انسانيت تي توجهه ڏئي ۽ انھن جي بھتريءَ لاءِ جاکوڙ ڪري. هيءَ دنيا؛ مايا يا رُڃ آهي. جيڪو ڪجهه سامھون آهي؛ سو سڀ عارضي آهي. دائمي نه آهي بلڪ هر شيءِ فاني آهي. ذهني خلفشار ۽ پيڙا ۾، دردن ۽ سورن جي پينگهي مان لڏندي، ڳوڙها لڪائيندي اولاد کي وڌيڪ قرب ڏيندي، همت ڪندي جيئڻ لڳو.
سال ۱۹۹۲ع ڌاري ٿر جو ڊپٽي ڪمشنر مقرر ٿيو. لاڙڪاڻو وقتي طور کائڻ لڳس. جلدي تياري ڪري، پنھنجي معصوم ۽ ڏکويل ٻارن سان گڏ ”مٺيءَ“ پھتو. وهمن ۾ سوچيندي باٿ روم ۾ ضرور ڳوڙها ڳاڙيا هوندائين ۽ من ئي من ۾ اھو ضرور ڀڻڪيو ھوندائين؛ ”يا خدا! هيءُ ڪھڙو امتحان آهي؟“
مٺيءَ پھتو ته هو حاڪم نه بلڪ ھڪ دردوند انسان هو. کيس سمورا ٿري، ”يتيم“ ۽ ”بي واها“ لڳا. سندس درد جي دوا اھا شيءِ بڻي ته هو سندن همدرد ۽ خيرخواهه ٿي پوي. ائين برابر ڪيائين ۽ ان ۾ ئي هو سڪون ماڻڻ لڳو. ھو پنھنجي وجود جي ذري ذري کي، ائين ڪرڻ سان، Re-build ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿيو.
ٿر جا مارو ماڻهو؛ حڪمرانن، روينيو، پوليس، رينجرس ۽ فوج کان ڊڄندا ۽ پري ڀڄندا هئا پر منگي عبدالقادر جي رويي، کين تبديل ڪري ڇڏيو. بغير ڪنھن پروٽوڪول جي ڏينھن رات وٽس اچي پنھنجا ڏک سور ونڊيندا ھيا. موٽ ۾ ٿرين، کيس ايترو ته قرب ڏنو جو زخم ته ڀرجي ويس پر سندن فلاح ۽ بھبود لاءِ ۱۹۹۲ع ڌاري ”ٿر سيمينار“ سڏرايائين. ٿر تي بنيادي ڪتاب اڳ ۾ ئي موجود هئا، جيڪي انگريزن جا لکيل ھيا. اردوءَ ۾ پڻ کوڙ ڪتاب لکيل ھيا. سنڌيءَ ۾ پڻ تاريخ ريگستان ۽ سيرِ ريگستان وغيره موجود هئا. تنھن هوندي به گهڻو ڪجهه رهيل هو. منگي صاحب سڄي سنڌ جي محققن ۽ دانشورن کي سنڌ جي ڏکي، ڏکويل ۽ مفلس مارن جي ديس ۾ اچڻ جي نينڍ ڏني. ڏاھن پنھنجي محنت، ڪاوش ۽ جاکوڙ سان اھا موٽ ڏنس جو سنڌ جي نقشي تي ٿر ڄڻ نمايان ٿي پيو.
ٿر جي مسئلن جي حل بابت آيل تجويزن ۽ تحقيقي مقالن کي گڏ ڪري، ”ٿر“ نالي نئين ڪتاب جو مرتب بڻيو. هٿ ۾ ڪو الادين جو چراغ نه ھيس پر خلوص ۽ سچائيءَ سان سڀني کي مجبور ڪيائين، جنھن سان سڀني ساڻس تعاون ڪيو. پاڻ ڄڻ ٿرين لاءِ Devoted هو.
ٿر؛ سنڌ جو آخري حصو، دردن ۽ ڏکن جو ديس آهي. وسڪاري جي موسم ته بھار جي موسم وانگر گذري ويندي آهي. ان وسڪاري ۾ ٿر جنت بڻبو آهي. تڏهن به ڏسڻ وٽان آهي. پر ڏڪار ۾ هي خطو ”دوزخ جو ٽڪرو“ بڻجي پوندو آهي. اهو درد ٽي وي تي ڏسڻ ۽ ڪتابن ۾ پڙهڻ بجاءِ، اکين سان ڏسجي ٿو ته احساس وڌي ٿو وڃي. دل مان بي اختيار نڪريو وڃي؛ ”اڃا اسان تاريخ کان اڳ واري دور ۾ رهون ٿا.“
هڪ انگريز مئجسٽريٽ جو لکيل دستاويز، سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪري، ڇپائي ورتائين. مٿس نالو ڏنائين؛ ”ٿر ۽ پارڪر“.
ٿر سيمينار ۾، مردن سان گڏ عورتون به شريڪ ٿيون هيون. کين اهو اعتماد هو ته؛ ”ڀاءُ عبدالقادر، ميزبان آهي. اسان کي ڪا ڏکيائي نه ٿيندي.“ تنھن وقت ٿر جو سفر، ڏاڍو ڏکيو ھوندو ھيو. هاڻي واريون، روڊن رستن ۽ پاڻيءَ ڪانجھيءَ جون سھوليتون ميسر نه هيون.
غريب ٿري ماڻھن کي زندگيءَ ۾، مال متاع ته پري رهيو، ٻه مٺا ٻول به آفيسرن نه ڏنا ھوندا. جڏهن پاڻ وٽ، پاڻ جھڙي دل رکندڙ آفيسر ڏٺائون ته چوڻ لڳا؛ ”منگي صاحب جو هيليڪاپٽر به اسان جو آهي. اچو ته ان تي چڙهي گھمون.“ ائين منگي صاحب، پنھنجائپ ۽ قرب واري ڌاڳي ۾، کين جڪڙي ڇڏيو.
منجھس ڪوتاهيون به آهن. اھڙيون ڪميون ڪوتاھيون، ٻين آفيسرن ۾ به هونديون. نه ملان آھي، نه وري موالي آهي. سي سڀ مزا ماڻيا اٿائين، جيڪي مزا ماڻڻ، مڙيئي آفيسر پنھنجو حق سمجهندا آهن. سندس طبيعت جي انفراديت اها آهي ته هر طبقي ۽ خوءِ جي ماڻهوءَ سان ڏاڍي خوش اسلوبيءَ سان نڀائيندو ايندو آهي. نفسيات جو ماهر آهي. ڳالھائيندي ڳالھائيندي خاموش ٿي ويندو آهي. جوانيءَ سان گڏ ڪاوڙ کي الوداع چيو اٿائين. موسيقيءَ کي ضرورت سمجهندو آهي. تنھنڪري سندس باري ۾ ٻن راين مان ھڪ رايو رکي سگهجي ٿو؛ يا ”ھو حُسن جو دلداده آهي“ يا ”ھو حسن کي پنھنجي ضرورت سمجهي ٿو.“
نوڪريءَ دوران هميشه پنھنجي ٽيبل تي انگلش ڊڪشنري ضرور رکندو هو، جيتوڻيڪ انگريزي سُٺي ۽ ڊڪٽيشن پڪي ھيس.
نواب شاهه، خيرپور ۽ سکر ضلعن اندر، ضلعي آفيسر طور ڊيوٽي ڪيائين. خيرپور ۾ وڏي نياڻيءَ جي شادي ڪرايائين. پنھنجي پٽ ڊاڪٽر انيس جو گهر وسايائين. آخر پاڻ به شادي ڪيائين. سنڌ جي مشھور، زميندار علمي ۽ ادبي گهراڻي ”کرل ڪٽنب“ مان شادي ڪيائين. نسيم کرل سنڌ جو مشھور ڪھاڻيڪار هو. فھيم کرل صاحب سندس پراڻو واقفڪار ۽ دوست هو. ائين ٻنھي ڪٽنبن پنھنجا لاڳاپا قائم ڪيا ۽ شادي ارينج مئريج ٿي.
سندس ٻي يا موجودھ گهر واري ”مسلم هسٽري“ جي پروفيسر آهي. ان کان علاوھ گھرو معاملن ۾ ايتري ته ذميواري محسوس ڪندي آھي جو پنھنجي ٻنھي پٽن؛ علي ۽ عريض کي، هوم ورڪ ڪرائڻ ۾ سندن هٿ پڻ ونڊائيندي آهي.
سنڌ جي سمنڊ ڪناري، ڪراچي شھر جي ڪلفٽن واري علائقي ۾ رهي ٿو. سُٺن ڪتابن سان ڀريل لائبريري، ترتيب سان سانڍي اٿائين. اُتان، ڪمري جي دالان يا ڊرائينگ روم منجھان لھرون ھڻندڙ سمنڊ ۽ تارن ڀريي آسمان جو نظارو پسي سگھجي ٿو.
حيدرآباد جي ايامڪاريءَ دوران، آخري نياڻيءَ جي شادي ڪرايائين. روايت پسند آهي. ٻئي نياڻيون خيروديرو جي منگين وٽ پرڻايون اٿائين. پٽس ڊاڪٽر انيس جي شادي، پنھنجي ماروٽ سان ٿيل آهي. ننھن ڊاڪٽرياڻي اٿس.
سنڌ ڪلچر ۽ ٽوئرزم کاتي جي سيڪريٽريءَ جي حيثيت سان ڪافي عملي منصوبا جوڙيائين. رقم مختص ڪرائي انھن جون پي سي ون وغيرھ منظور ڪرايائين.
سال ۲۰۰۷ع ۾ رٽائر ٿيڻ کان اڳ، عمرڪوٽ ۾ ٻيو اوپن عوامي ٿر سيمينار سڏرايائين. ڪافي ماڻهو شريڪ ٿيا. مقامي رانديون، اسٽال، راڳ رنگ وغيره ۾، خاص سان گڏ عام ماڻهن پڻ مزو ماڻيو.
ايم ڪيو ايم جو وزير رئوف صديقي هن سان ڪو نه ٺھندو هو. رٽائر ٿيڻ کان پوءِ ”گورک هل“ اسٽيشن جو ڊائريڪٽر جنرل مقرر ٿيو. تيستائين عھدي تي ڪم ڪندو رهيو جيستائين سپريم ڪورٽ سال ۲۰۱۱ع ۾ رٽائر آفيسرن جو، ڏنل واڌ وارو مدو ختم ڪري، کين عھدن تان هٽائڻ جو آرڊر جاري نه ڪيو.
ڪي ٽي بندر جي اوريان، روڊ جي لڳ، پنھنجي زرعي فارم تي پنھنجي پيءُ مرحوم جي نالي ”علي شير خان منگي“ ڳوٺ ٻڌرايو اٿائين. رهائش، بجلي، وڻراهه، فصل؛ چَڪوءَ ۽ ناريل جا وڻ، هاري ۽ سندن صلاحيتن کي ڏسي حيرت ۾ پوڻ لازمي آهي. چوڌاري ۽ وچ مان رستا جوڙايا اٿائين. فارم کي گهمي ۽ ڏسي، هارين کي صلاحون ڏيندو آهي. روايتي زميندار نه آهي. هاري هن سان پيار ڪندا آهن، ڇو ته هو هنن جي ضرورتن جو خيال رکندو آهي.
سال ۲۰۱۴ع جي شروع ۾ فارم تي (ڳوٺ ۾) ٻه پرائمري استاد، تعليم کاتي کان مقرر ڪرايائين. اسڪول کولرايو اٿائين. هڪ سؤ کان وڌيڪ ٻار پڙهن ٿا.
سندس چوڻ آھي؛ ”ٿورڙن ماڻهن کي خبر آهي ته خير جي ڪمن ۾ ڪيترو روحاني سُڪون ملي ٿو.“
قلم تازو:
ڏھ اپريل ۲۰۱۵ع تي منگي صاحب سان لاڙڪاڻي رهيل هيس. عنايت ميمڻ صاحب کي فون ڪري گذارش ڪئي ته ڪچھريءَ لاءِ اچو. هُن مھرباني ڪئي. رات جو دير تائين ادبي، سياسي ۽ معاشرتي اورون اوريندا رهياسين. منگي صاحب خيرپور مان آيو هو ۽ بھتر موڊ ۾ هو. خيرپور ۾ قربان منگيءَ ”ٿر“ بابت منگي صاحب جو مرتب ڪيل ڪتاب جو ٽيون ايڊيشن شايع ڪرايو هو. ان جي مھورت جو ساراهه جوڳو پروگرام ٿيو هو.
صبح جو تيار ٿي رتيديري لاءِ روانا ٿياسي. تقريباً ۱۱ وڳي ڌاري ”لطيف لئبريري“ رتيديري پھتاسين. محترم شمس الدين ڪلهوڙو (سر شاهنواز لائبريري لاڙڪاڻه جو اسسٽنٽ ڊائريڪٽر)، محمد يوسف چنه ۽ ٻين اسٽاف ميمبرن سان اچي مليو.
اصل ۾ منگي صاحب پنھنجا گڏ ڪيل نوان ۽ پراڻا ڪتاب، رسالا جيڪي هزارن ۾ ٿيندا، اُهي لطيف لئبريريءَ کي ڏنا آهن. گهٽ ۾ گهٽ چئن پنجن مھينن جي محنت سان، ڪلھوڙو صاحب، شيشن جا ڪٻٽ هٿ ڪري ”عبدالقادر منگي ڪارنر“ سجائي، منگي صاحب کان افتتاح ڪرايو. بلڪل سادي، مختصر ۽ منفرد تـقريب هئي. سُٺي ريفريشمينٽ جو بندوبست ٿيل هو. مون کي ڏاڍي خوشي محسوس ٿي رهي هئي. کوٽ محمد حسن ڪٽپر جي محسوس ڪيم، خبر پئي ته اهو ڪراچيءَ ويل هو.
ڪلھوڙو صاحب ڏاڍو ذميوار ۽ منفرد آفيسر لڳو. منگي صاحب سان هلندي الائي ڪيترن ماڻهن سان ملڻ ٿيو آهي پر هِن جھڙو ماڻهو جيڪو ”سنڌ ڌرتيءَ جو ڪلھوڙو ۽ سنڌي هجڻ“ تي فخر ڪندو هجي، مون سان ڪو نه مليو آهي. مون کي لڳو، سنڌين ۽ ڌرتيءَ سان وابستگي، هن جي جهول ۾ هميشه عزت ۽ عافيت آڻيندي رهندي.
بعد ۾ مائٽن ۽ منگي صاحب جي دوستن سان وقت گذري ويو. رات جو ۱۱-اپريل ۲۰۱۵ع تي ”سنڌي ادبي سنگت شاخ رتيديري“ جي پليٽفارم تان ”سيد وريل شاهه“ ايوارڊ ڏيڻ جي تقريب ۽ مشاعري جو بندوبست ٿيل هو. سائين ديدار حسين شاهه، ملھار سنڌي ۽ راجا شاهه جن پنھنجي ساٿ سان آيل مھمانن جي آجيان ڪئي. مھمان ماني کائڻ کان فارغ ٿيا ته جلسي جي ڪاروائي شروع ٿي. عبدالقادر منگي، جيئل اوڏ، بشير منگيءَ سان گڏ ۳۰-۴۰ اديبن، شاعرن، سماجي ورڪرن ۽ پريس وارن کي ”سيد وريل شاهه ايوارڊ“ ڏنا ويا. مرحوم وريل شاهه جي زندگيءَ جي سڀني پاسن تي روشني وڌي وئي. ڊاڪٽر مشتاق ڦل، ناياب سرڪش سنڌي ۽ ٻيا ڪافي ٻاهران آيل مھمان هئا. مون کي رتيديري جو ادبي لڏو ڏاڍو وڻيو. نوجوانن جو وڏو تعداد ڏاڍو سنجيده لڳو. ٽيم ورڪ جو ڪم ساراهه جوڳو هو. منھنجي اندرِ جا آتش ماٺي ٿي چُڪي هئي، سالن کان پوءِ سُڪون سان ڪجهه ٻُڌو ۽ ڏٺو هيم. سائين ديدار حسين شاهه آخر تائين اسٽيج تي ويٺو رهيو. رات جو ۲ وڳي پروگرام پڄاڻيءَ تي پھتو. هر ڪنھن مسڪرايو. منگي صاحب، منظور علي سومري ۽ مون پوءِ به ڪافي ٽائيم ڪچھري ڪئي. اندر ۾ سُڪون آ ته پوءِ ننڊ ڇا جي؟
مھينن گذرڻ کان پوءِ احوال لکيو اٿم. اکيون ٻوٽي سڄي منظر کي Recall ڪيان ٿو ته سرتاج جاگيراڻيءَ جي ايندي شاعري ڪَرُ کڻي سامھون اچي ٿي. مان سوچيان ٿو: سرتاج وٽ ايڏو درد ڇو آهي؟ هي صرف بحر وزن جي هيرا-ڦيري آهي يا مرد ۽ انسانيت جي ازلي تذليل جو اولڙو. مون يڪدم چئي ڏنو، ”مصنوعيت“ کي ايڏو اثر نه هوندو آهي. سرتاج ڪير آهي؟ ادي ناياب کان پڇي سگهو ٿا. مون کي لڳي ٿو اڃا ڪنھن جو حق رهي ٿو. معذرت! ڇو جو سَڀُ ڳالهيون سَلڻ جھڙيون به نه هونديون. پرين جي پيار جي به ڪا مَھل ٿيندي آهي. وري ٻئي دفعي اوري وٺبي ڪا ڳالهه! ڪا ڳالهڙي!!
***
نوٽ: مٿيون آرٽيڪل ”سوجهرو“ نومبر ۲۰۱۴ع ڌاري ”عبدالقادر منگي ڪارنر“ ۾ شايع ٿيل آهي.