هجرت

جڏهن بمبئي مان سفارت سنڌ وارن جي نااُميد ٿي موٽي آئي ۽ ترڪي شرائط صلح جي ڦير ڦار يا ترميم جي ڪا اُميد ڪانه رهي ۽ سنڌ ۾ گذريل ظلمن جي ڪامورن هڪ مردود رساله جي متعلق روا رکيا هئا، درد دُکيو ٿي ته هنن کي پڪ ٿي ته ڪنھن به صورت موجوده نوڪرشاهي حڪومت مان ڪا ڀلائي يا دادرسي ٿيڻي ڪانه آهي، تنھنڪري نھايت تنگ اچي سيوهڻ خلافت ڪانفرنس جي موقعه تي جا مولانا عبدالڪريم درس جي زيرِ صدارت منعقد ٿي هُئي، هجرت جو هڪ ٺھراءُ پاس ڪيائون، جنھن تي اسانجي رئيس مرحوم ۽ حڪيم سيّد احمد اختر صاحب ۽ ٻين ڪِن صاحبن نھايت زوردار تقريرون ڪيون ۽ اهو ٺھراءُ بنا اختلاف ۽ چون چرا جي پاس ٿي ويو، جو اڳتي هلي هن جيڪب آباد خلافت ڪانفرنس جي موقعه تي عملي صورت اختيار ڪئي. 2-3 مئي 1920ع تي جيڪب آباد ۾ مولانا تاج محمود امروٽي جي زير صدارت صوبه سنڌ خلافت جلسه منعقد ٿيو، انهيءَ زماني ۾ اڃان ”ترڪ موالات“ يا قطع تعلقات جو سوال هندستان ۾ متفق طرح پيش ڪونه ٿيو هو مگر جوش اسلامي انهيءَ جلسه ۾ اهڙو ته ماڻهن کي مجبور ڪيو جو ”قطع تعلقات“ جو ٺھراءُ کڻي پيش ڪيائون جنھن جو پيش ڪندڙ به اسانجو رئيس مرحوم هو، رئيس مرحوم ظاهر عزت ۽ حڪومت سان لاڳاپا ڪي اهڙا جھڙا معمولي ڪونه هئا مگر آفرين آهي اُن جي ڪوه شڪن حوصله ۽ عالي همتي تي جو ترڪ موالات تي تقرير ڪندي پڇاڙيءَ ۾ فرمايائين ته ”مان سرداري جي ٻي نمبر ڪُرسي- ميونسپل ڪمشنري، لوڪل بورڊ جي ميمبري ۽ بئرسٽري جي ڊگري سڀ ترڪ ڪريان ٿو ۽ ڍل ڏيڻ کان انڪار ڪندي سرڪار سان سڀ ڪنھن قسم جا لاڳاپا ۽ تعلقات ٽوڙيان ٿو.“ سندس انهن لفظن جلسه جي ماڻهن کي اهڙو ته حيرت ۾ وڌو جو چؤطرف هن بُلند همت مرد جي ان دليريءَ ڪري ماٺ ئي ماٺ لڳي وئي.
هاڻي به مون کي اهو واقعو ياد آهي ۽ ڄڻ ته رئيس مرحوم منھنجي سامھون جيڪب آباد جي عيد گاهه جي ممبر تي چڙهيو، پنھنجي مٺي زبان سان مٺن مٺن لفظن ۾ ترڪ موالات تي ليڪچر ڏئي رهيو آهي ۽ بجليءَ بتيءَ جي روشنيءَ جا ڪرڻا سندس گندم گون پياري پياري صورت جي حسن کي زياده دلفريب ۽ دوبالا ڪري رهيا آهن، آه ثم آه- رئيس مرحوم اڃان تقرير ڪري لٿو ته اچي ماڻهن ۾ ترڪ موالات جو جوش پيدا ٿيو جو سندس پيروي ڪندي ڪيترن ماڻهن پنھنجي حيثيت آهر سرڪار سان لاڳاپن ٽوڙڻ جا اعلان ڪيا.
جيڪب آباد خلافت ڪانفرنس جي موقعه تي باقاعده هجرت ڪميٽيءَ جو انعقاد ٿيو جنھن جو صدر جناب پير تراب علي شاهه ۽ سيڪريٽري رئيس مرحوم چونڊيا ويا. جڏهن ڪانفرنس جي پوئين ڏينھن هجرت جو اعلان ٿيو ته هزارن ماڻهن سنڌ مان ڪابل ڏانھن هجرت ڪرڻ لاءِ نالا ڏنا، جن جا نالا باقاعده داخل دفتر ڪيا ويا ۽ لاڙڪاڻه ۾ رئيس مرحوم جي بنگله ۾ سنڌ هجرت ڪميٽيءَ جو دفتر رکيو ويو. اُن کانپوءِ ساڳي ئي مئي مھيني جي 24 تاريخ سنڌ هجرت ڪميٽيءَ جو ٻيو جلسو حيدرآباد سنڌ ۾ پير تراب علي شاهه صاحب زير صدارت منعقد ٿيو جتي گورنر بمبئي جي پوليٽيڪل سيڪريٽري کي رئيس مرحوم جي صحيح سان هيٺين تارَ موڪلي وئي.
”صوبه سنڌ جا 25 هزار مسلمان مذهبي اندازيءَ جي ڪري افغانستان ڏانھن هجرت ڪري وڃڻ لاءِ تيار آهن، جيڪڏهن ڪنھن قاعدي جي ڪا پابندي هجي ته تاري وسيلي اطلاع ڏيندا.“
ان واقعات کان پوءِ ستت ئي سنڌ جي چيف انجنيئر رئيس مرحوم جي زمينن کي پاڻي ڏيڻ جي بندش جو حڪم جاري ڪيو، مگر رئيس مرحوم کي ان حڪم جو ڪجهه به اثر نه ٿيو، ان حڪم کي حسين عليھ السلام ۽ يزيد جي پاڻي بند ڪرڻ واري معامله تي قياس ڪري وڌيڪ همت سان پنھنجي هجرت جي تياريءَ ۾ مشغول رهيو.

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

يادِ جانان