مھاجرن جو احوال ۽ موٽڻ
ان وفد لاءِ انجمن پنھنجي طرفان رئيس المھاجرين مرحوم ۽ مير رحمت الله هُمايون لاهوري ۽ حڪيم سيد احمد اختر کي چونڊي هندستان ڏانھن روانو ڪيو ويو ۽ اُن وفد جو رئيس ۽ وڪيل ساڳيوئي اسانجو رئيس مرحوم مقرر ڪيو ويو. رئيس مرحوم جنھن حالت ۾ افغانستان کي پنھنجو وطن ڪري وڃي رهيو هو ته ان حالت ۾ نھايت ضروري اسباب سفر کانسواءِ ٻيو سمورو گهر جو سامان ڪابل ۾ ڇڏي پنھنجي اباڻي وطن جي سفر تي نڪتو. جڏهن هو سنڌ مان هجرت ڪري ويو هو ته هن سان سندس اهليه محترمه جا سرائي علي محمد خان لاهوري جي همشيره (خان بھادر امير علي خان جي پڳدار ڀاٽئي خان صاحب شاهه محمد جي بيوه) جنھن سان هن لاڙڪاڻي ڪانفرنس جي موقعي تي شادي جو عقد ڪيو هو) همراهه ۽ مونس زندگيءَ جي هئي، جنھن وقت هُو وفد وٺي هندستان ڏانھن روانو ٿيو ته انهن ڏينھن ۾ هو عصمت ماب حامله بلڪه قريب الولادت هئي. جنھن ڪري ولادت جي سھولت لاءِ پاڻ سان گڏ ورتيون آيو ۽ ٻيو سمورو سامان ڇڏي آيو.
جڏهن هو ڪابل ڇڏي جلال آباد (افغانستان) ۾ پھتا ته اتي جي مشھور اخبار ”اتحاد مشرقي“ هيٺين لفظن ۾ هڪ اعلان پڌرو ڪيو ته ”انجمن مھاجرين هند“ جي طرفان ڪابل مان عالي جناب نواب جان محمد جوڻيجه بئرسٽر ايٽ لا جي سرگردگي ۾ مير رحمت الله همايون ۽ حڪيم سيد احمد اختر شاهه جلال آباد پھتا وري صبوح جو هندستان ڏانھن انهيءَ خيال سان روانا ٿيا ته نو وارد هندِي مھاجرن جي بيٺڪن ۽ نوآبادئ جي آباد ڪرائڻ لاءِ هندستان مان امداد وٺي انهن جي سھوليت پئدا ڪرائي وڃي.“ آخر رئيس مرحوم 30 سيپٽمبر 1920ع خميس جي رات خيريت سان لاڙڪاڻه ۾ وارد ٿيو ۽ 4- آڪٽوبر جي لاڙڪاڻه ۾ هندو مسلمانن جو هڪ گڏيل جلسه ٿيو. جنھن ۾ شھر کان سواءِ ڪيترا ٻيا معزز مھمان سنڌ جي مختلف طرف مان اچي شريڪ ٿيا هئا، ان ۾ جناب رئيس مرحوم هيٺين لفظن ۾ تحريڪ هجرت واري قصه تي تقرير ڪئي.
**