عالمي وبائن جي تاريخ
PLAGUE OF ATHENS 430 BC
(اٿينس جو طاعون 430 قبل مسيح)
اٿينس ۽ اسپارٽا جي وچ ۾ جنگ کي ڪو گھڻو وقت نه گذريو هيو جو طاعون جي وبا پکڙي، جنهن کي اٿينس جو طاعون سڏيو ويو آهي. ھن وبا ۾ ھڪ لک ماڻھو موت جي گھري ننڊ ستا ھئا.
عظيم تاريخدان ٿيوسائڊيڊس لکي ٿو ته “ماڻھون سٺي صحت سان ھئا جو اوچتو، گرم Violet ڪرڻا لڳڻ سان اکيون ڳاڙهيون ٿي سُڄي ويون. بعد ۾ سندن ڳلو ۽ زبان رتائتو ٿي ڪري الٽي ٿي پئي ۽ غير فطري ساھ ٿي کنيائون.“ گھڻا ماڻھون ھن وبا کي جنگ جي وبا سڏين ٿا، ڇاڪاڻ ته اسپارٽا وڌيڪ طاقتور ھئا.
ANTONINE PLAGUE
ايٽونائين طاعون
(165کان180 قبل مسيح)
جڏھن رومن امپائر جا سپاھي واپس ٿيا ته ھي وبا ڦهلي. 5 ملين ، رومن امپائر جا ماڻھو مري ويا.
ڪجھ تاريخدان اھو لکن ٿا ته “اھا وبا انهن سپاھين ذريعي ڦھلي، جيڪي جنگ وڙھي واپس ٿيا ھئا.”
پراڻن ذريعن جي مطابق پيشنگوئي ڪئي وئي ته اثرائتن ماڻھن کي ارڙي يا ماتا جھڙيون نشانيون ھيون. ھي وبا 166 قبل مسيح ۾ ختم ٿيڻ کان 9 سال پوءِ ٻيھر شروع ٿي. جنھن ۾ 50 لک ماڻھو دنيا کان رخصت ٿيا. جنھن ۾ روم جي سڄي فوج تباھ ٿي وئي.
PLAGUE of CYPRIAN
سائيپرين جو طاعون
(250کان271 )
ھي طاعون يونان جي شھر ٿيبس مان شروع ٿيو. روم ۾ روزانو 5 ھزار ماڻھون موت جو شڪار ٿيندا هئا. جڏهن آرڪيا لاجسٽ، ليور مئل ماڻھن جي لاش کي کوٽي ڏٺو ته لاش کي سخت ڪپڙي جي تهن ۾ ويڙهي بند ڪيو ويو ھو، جنھن مان اھو ثابت ٿيو ته طاعون جي ڦھلاءُ کان بچڻ لاءِ لاش کي جراثيم ڪش ڪيو ويو ھو. ھن وبا ۾ مبتلا ماڻھن کي ماتا، زڪام ۽ تيز بخار جون نشانيون ھيون.
PLAGUE OF JUSTINAN
جسٽنين جو طاعون
(541کان 542(
ھن طاعون بازنطينيه جي 10 سيڪڙو آباديءَ کي موت جي منھن ۾ ڏئي ڇڏيو هو. طاعون بابت حضرت محمد صلي الله عليه وآله وسلم جن فرمايو ته، “طاعون ھڪ عذاب آھي، جيڪو پھريائين بني اسرائيل جي ھڪ گروھ تي موڪليو ويو ھو”. پاڻصه جن اهو به فرمايو ته اهڙو طاعون گذريل امت تي به موڪليو ويو ھو. جيڪڏھن ڪنھن جڳھ تان توھان ٻڌو ته (طاعون ڦھلجي ويو آهي) ته اتي نه وڃو. جيڪڏھن ڪنھن جڳھ تي ڦھلجي ويو آھي، اتي اوھان پھريائين موجود آھيو ته اتان نه نڪرو. ھن وچڙندڙ بيماري ۾ ھڪ پرسينياپيسٽس نالي بيڪٽيريا جي ڪري ٿيندي ھئي. ھن وبا ۾ اندروني ميڊيزينيٽ، بيسن، يورپ جا علائقا اثرانداز ٿيا. ھي بيڪٽيريا ڪوئي ان جھڙي ٻين نسلن جي جانورن سان ڦھلجي ٿي.
BLACK DEATH
ڪاروموت
ھن وبا 14 صدي ۾ تمام گھڻو نقصان ڪيو، 47500،000 جانيون ضايع ٿيون. نشانين ۾ (bubonic plague، (Pnenmonic Plague)، (Septicemic Plague) شامل ھئا. 1353ع ۾ ھي وبا ختم ٿي. ڪاري موت جي وبا ايشيا کان ڦھلي، جنھن وڌي وڃي يورپ جي اڌ آبادي کي وڪوڙي ڇڏيو. چون ٿا ته ڪو ماڻھو نه بچيو لاشن کي دفن ڪري ها. ھن وبا يورپ جي تاريخ بدلائي ڇڏي. موت ايترا ٿيا جو ڪو مزدور ملڻ جي لاءِ نه رھيو. ھي وبا يرسنياپيٽس نالي بيڪٽيريا سان ٿي. جنھن ۾ تيز بخار، زڪام جون نشانيون شامل ھيون. ھي دنيا جي تاريخ ۾ سڀ کان وڌيڪ خطرناڪ وبا ھئي. ھي وبا ڪُئن ۽ ان جھڙي ٻين نسلن جي جانورن سان ڦھلي.
COCOLIZITI EPIDEMIC
ڪوڪوزائٽي وبا
ھي وبا ڪوڪولائيزٽي انفيڪشن ذريعي خوني بخارطور سامھون آئي، جنھن ميڪسيڪو ۽ وچ آمريڪا جي 15 لک ماڻھن کي متاثر ڪيو. جڏھن ان جي DNA تي تحقيق ڪئي وئي ته اھي مدي جي بخار جا Salmonella جي گروپ paratyphics ھئا. جيڪي مدي جي بخار جي شڪل ۾ ظاهر ٿيا. ان ۾ تيز بخار، پاڻي جي کوٽ ۽ پيٽ جا مسئلا ٿيندا آهن. ان قسم جي وبا کان دنيا اڄ تائين خوفزده آهي.
AMERICAN PLAGUES
آمريڪا جو طاعون
(16صدي)
آمريڪن طاعون ھڪ جهڳٽو (cluster) آھي. يورپ ۽ ايشا ، سياحت ۽ ايزٽيڪ رھائش پزيرن جو، ھڪ اندازي مطابق يورپي آبادي جو 90 سيڪڙو خود ساختا موت جو شڪار ٿي ويا.
GREAT PLAGUE OF LONDON
لنڊن جو وڏو طاعون
(1)665کان1666)
ڪاري موت برطانيا ۾ گھڻو ڪجھ وڃايو. 1665ع ۾ ھڪ دفعو طاعون جي وبا ڦھلي جو لندن جي15سيڪڙو آبادي مري وئي.
ھن وبا جي ڪري لنڊن جي 460،000 جي آبادي مان 100،000 ماڻھو فوت ٿيا. ھي وبا يرسنياپيٽس نالي بيڪٽيريا سان ٿي، جيڪو ڪُئن ذريعي انسانن ۾ منتقل ٿيندو ھو. ھن جو علاج اسٽريپٽومائيسن، جينٽامائيسن ۽ اينٽي بايوٽيڪ سان ڪيو ويو.
بغير علاج 30 کان 90 فيصد ماڻھو موت جو شڪار ٿيا. ھن وبا جي نتيجي ۾ ملڪ جي معيشت کي تمام گھڻو نقصان رسيو. لنڊن جي ملڪ کي ٻيھر ساڳي حالت ۾ پھچڻ لاءِ ڏھه سال لڳا. لڌل لاشن جي (DNA) ۾ (Yersinia Peshis) مليو. جنھن سان اھا پيشنگوئي ڪئي ته انھن جي موت (Bubinic Plague) جي ڪري ٿي.
GREAT PLAGUE Of MARSEILLE
مارسيلي جو وڏو طاعون
1720ع ۾ فرانس جي شھر مارسلي جي شھر اندر وڏو طاعون شروع ٿيو.ھن وبا۾ ھڪ لک ماڻھون موت جو شڪار ٿيا. پھرين سال 50 ھزار ماڻھو مري ويا، باقي ٻن سالن ۾ 50 ھزار موت جو شڪار ٿيا. اھو طاعون ھندوستان تائين پھتو. ھن طاعون ۾ لاشن جا ڍير لڳي ويا. ڪو ماڻھون نه بچيو جو لاشن کي دفن ڪري. ھي وبا 1720ع کان 1722ع تائين ڦھلي.
RUSSIAN PLAGUE
روس جو طاعون
(1770 کان 1772)
ھي طاعون موسڪو شھر کان شروع ٿيو. ھن وبا ۾ ھڪ لک ماڻھو موت جو شڪار ٿيا. حاڪم ڪيٿرئن حڪم نامو جاري ڪيو ته سموريون فيڪٽريون ميڪسيڪو شھر کان ٻاھر ڪڍيون وڃن. ھن طاعون کي 1771ع جو طاعون سڏيو ويندو آھي. ھي روس جي آخري وڏي ۾ وڏي وبا ھئي. ھن وبا ۾ روس جا 1500 سپاھي مبتلا ٿيا، جنھن مان صرف 300 بچيا. ھن وبا سان September 1771ع ۾ 20،401 موت ٿيا، October 1771ع ۾ 16،651 موت ٿيا، November 1771ع ۾ 5،235 موت ٿيا، December 1771ع ۾ 805 موت ٿيا ۽ January 1772ع ۾ 330 موت واقع ٿيا. 1772ع ۾ وبا ختم ٿي.
CHOLRA
ڪالرا
ھن بيماري کي اسان جا وڏڙا ساٽي جي بيماري جي نالي سان سڏيندا ھئا. ھي وبا نيويارڪ سٽي مان 1820ع ۾ شروع ٿي. ھن وبا چين، جاپان، ڀارت، ڪينيا، جاوا، ڀوٽان، سريا، مورس، ٿائيلينڊ، فلپائين، انڊونيشيا ۽ ٻين ملڪن جي 30 لک ماڻھن کان جئيڻ جو حق کسيو.
ھندستان ۾ ھي وبا بنگال کان ڦھلي، جنھن ۾ 10 ھزار ماڻھو ته برطانيا جا فوت ٿيا. ھندستان ۾ 1817ع کان 1860ع تائين 15 ملين ماڻھو ھن وبا ۾ مري ويا. 1865ع کان 1917ع تائين 25 لک ماڻھو روس جا مري ويا. 1832ع کان 1834ع تائين آمريڪا مان 1 لک 50 ھزار ماڻھو اجل جو شڪار ٿيا 1848ع ۾ انگلينڊ ۾ 52 ھزار ماڻھو، ڪالرا سبب فوت ٿيا. 1854ع کان 1855ع ۾اسپين جا 2 لک 36 ھزار ماڻھو موت جي ور چڙهيا. 1863ع کان 1875ع ، يورپ مان 30 ھزار جانيون ضايع ٿيون ۽ 90 ھزار ڪالرا ۾ مبتلا ٿيا. 1866ع ۾ روس اندر90 ھزار ماڻھن موت کي چمي ڏني.
سائوٿ آفريڪا ۾ 50 هزار ماڻھو فوت ٿيا. 1892ع ۾ روس جا ٻه لک ستهٺ هزار اٺ سئو نوي (267890) ماڻهو مري ويا. 1883ع کان 1887ع دوران يورپ جا ٻه لک پنجاھ هزار (250000) ماڻھو مري ويا. اسپين جا 1 لک 20 ھزار ماڻھو فوت ٿيا. 1891ع کان 1895ع تائين روس جا 5 لک ماڻھو ڪالرا وگھي مري ويا . 1902ع کان 1909ع تائين ھندستان جا 8 لک ماڻھون ڪالرا عيوض فوت ٿي ويا. فلپائين جي 2 لک ماڻهن موت سان ملاقات ڪئي. 1961ع کان 1965ع دوران هي وبا انڊونيشيا کان ڦھلجي، بنگلاديش، ڀارت، سويت يونين، آفريڪا، سائوٿ آمريڪا ۽ سينٽرل آمريڪا پھتي. انگلينڊ جي ڊاڪٽر جان 1954ع ۾، رھائش جي حساب سان نلڪن جي نقشا بندي ڪئي، جنھن نلڪي مان ڪالرا ڦھلي ان کي بند ڪرائي جديد دنيا اندر ايپڊيميالوجيءَ جي ابي جو اعزاز ماڻيو. ھن بيماري جو سبب (Vibrio Chollerae) آھي. ھن جو علاج (ORS, Antibiotics and Zinc Supplements) سان ڪيو ويندو آھي.
FLU PANDEMIC
زڪام جي وبا
جديد تجارتي دنيا م انفليونزا وائرس، ٿورن مھينن اندر ڦھلجي ويو صرف پنجن ھفتن ۾ سڄي دنيا کي وڪوڙي ويو. هن وبا ڏھ لک ماڻھن کي موت جي ور چاڙهيو.
AMERICAN POLIO
آمريڪن پوليو(1916ع)
نيويارڪ سٽي کان شروع ٿي27 ھزار ٻارن ۾ پوليو جا ڪيس ٿيا جن مان 6 ھزار ٻار موت جو شڪار ٿيا. 1921ع تائين ... ڪيس ٿيا.
SPANISH FLU
اسپنش فلو
(1918 ع کان1920ع)
19صدي جي شروعات ۾ اسپينش فلو دنيا اندر ٿرٿلو مچائي ڇڏيو. ھن وبائي بيماري ذريعي دنيا جا 5 ڪروڙ ماڻھو، لاڏاڻو ڪري ويا. ڀارت ۽ پاڪستان جي ويجھن علائقن ۾ 8 لک ماڻهو اجل جو شڪار ٿيا. ايترا ماڻھو عالمي جنگ ۾ ڪونه مئا ھئا جيترا ھن وبا سبب فوت ٿي ويا. ھي وبا HIVI نالي وائرس جي ڪري ٿي. ھي وائرس ڪنھن اثرانداز مريض سان لاڳاپي ۾ اچڻ تان يا نڇ يا کنگھ جي ڪري ڪنھن ٻئي مريض تائين منتقل ٿئي ٿو. 1918ع ۾ ان وبا جي ويڪسين ٺاھي وئي. ھي وائرس 1918ع ۾ ڳوليو ويو، ھن وائرس سان گھڻي ڀاڱي مرندڙن جي عمر 5 سالن کان گھٽ ھئي. 1918ع کان 1919ع تائين ھي وبا دنيا جي مختلف علائقن ۾ ڦھلي. ھن وبا جي ڪري پنجاھ لک ماڻھن جو موت ٿيو. جنھن مان 675،000 صرف موت آمريڪا ۾ ٿيا.
ASIA FLU
ايشيا فلو
(1957ع کان 1958ع)
ھي فلو ايشيا مان ڦھلجي سنگاپور،ھانگ ڪانگ ۽ آمريڪا تائين پھتو. دنيا ۾1.5 ملين ماڻھو موت جو شڪار ٿيا. ھي وبا 1956ع ۾ چائنا مان ڦھلجي. ھي وبا انساني ۽ جنگلي بدڪ جي (Mutakonstrain DNA) سان ٿيو. 1957ع ۾ ان جي ويڪسين ٺاھي وئي.
AIDS
ايڊز
(1981ع)
HIV ھڪ اھڙو وائرس آهي جيڪو انساني جسم ۾ داخل ٿي، قوت مدافعت جي نظام کي ڪمزور ڪري ٿو. ھڪ اندازي مطابق دنيا اندر 35 ملين ماڻھو HIV جي وائرس سبب موت جي ور چڙھيا آھن. وائرس پنھنجا رستا ٺاھيندي دنيا جي 64 سيڪڙو يعني ڳڻيل آباديءَ جا 40 ملين ماڻھو ايڊز جي وائرس جا شڪار ٿيا آھن.
HIV جي بيماري ايڊز وائرس جي ڪري ٿئي ٿي. (HIV) انسان جي جسم ۾(T-Cells) تي حملو ڪري قوت مدافعت کي ختم ڪري ڇڏيندو آھي. ھن وقت تائين ھن جي ڪا به دوا يا ويڪسين نه ٺھي آھي. پر ڪجھه دوائون ڏئي ڪري وائرس جي ڦھلجڻ جي رفتار گھٽ ڪري سگھجي ٿي. ھي وائرس انساني جسم جي رطوبات (Body fluids) ۾ موجود ھوندو آھي.
SWINE FLU
سوائن فلو
(2009ع کان2010ع)
ھن وبا آمريڪا، برازيل، انڊيا، ميڪسيڪو، چائنا، ترڪي، ارجنٽينا، رشيا، انگلينڊ، اٽلي، ڪولمبيا، يوڪرين، جاپان، آسٽريليا، پولينڊ، سائيبيريا، گريس، ايران، ھنگري، سعودي اربيه، يوروگائي، رومانيا، زيچ، ريپڊي، اسرائيل، سائوٿ آفريڪا، ملائيشيا، بيلارس، سيريبيا، ھانگ ڪانگ، ڪوريا، موروڪو، نيڌرلينڊ، بوليويا، ويتنام، الجيريا، فنلينڊ، پارگئي، نيوزيلينڊ، تائيوان، سريلنڪا، اراق، آسٽريا ۽ بلگيريا ملڪ شامل ٿيا. سوائن فلو جي وبا 2009ع کان شروع ٿي ۽ دنيا کي پنھنجي وڪڙ ۾ ويڙھي ڇڏيو. سڄي دنيا ۾ 1.4 ملين ماڻھو موت جي ور چڙھي ويا. سڄي ڌرتيءَ جي گولي تي پنج لک پنجهتر هزرا چارسئو (575400) ماڻھو موت جو شڪار ٿيا. ھي بيماري چاليهن ڏينھن جي اندر اثر ڪري ٿي. ھي وبا (Flu) وانگر اثر ڪندي ھئي. ھي سڀ کان پھريان سور مان ٿي ۽ پوءِ انسانن ۾ نظر آئئ ھي بيماري 2009ع ۾ وبا جي شڪل ورتي ۽ سڄي دنيا جي مختلف علائقن ۾ ھلي.
(2009ع کان2010ع)
ھن وبا آمريڪا، برازيل، انڊيا، ميڪسيڪو، چائنا، ترڪي، ارجنٽينا، رشيا، انگلينڊ، اٽلي، ڪولمبيا، يوڪرين، جاپان، آسٽريليا، پولينڊ، سائيبيريا، گريس، ايران، ھنگري، سعودي اربيه، يوروگائي، رومانيا، زيچ، ريپڊي، اسرائيل، سائوٿ آفريڪا، ملائيشيا، بيلارس، سيريبيا، ھانگ ڪانگ، ڪوريا، موروڪو، نيڌرلينڊ، بوليويا، ويتنام، الجيريا، فنلينڊ، پارگئي، نيوزيلينڊ، تائيوان، سريلنڪا، اراق، آسٽريا ۽ بلگيريا ملڪ شامل ٿيا. سوائن فلو جي وبا 2009ع کان شروع ٿي ۽ دنيا کي پنھنجي وڪڙ ۾ ويڙھي ڇڏيو. سڄي دنيا ۾ 1.4 ملين ماڻھو موت جي ور چڙھي ويا. سڄي ڌرتيءَ جي گولي تي پنج لک پنجهتر هزرا چارسئو (575400) ماڻھو موت جو شڪار ٿيا. ھي بيماري چاليهن ڏينھن جي اندر اثر ڪري ٿي. ھي وبا (Flu) وانگر اثر ڪندي ھئي. ھي سڀ کان پھريان سور مان ٿي ۽ پوءِ انسانن ۾ نظر آئئ ھي بيماري 2009ع ۾ وبا جي شڪل ورتي ۽ سڄي دنيا جي مختلف علائقن ۾ ھلي.
WEST AFRICA EBOLA
اولھ آفريڪا ايبولا
(2014ع کان 2016ع)
ھي وبائي بيماري اولھ آفريڪا کان شروع ٿي جنهن ۾ ابتدائي طور اٺاويھ هزار ڇھ سئو ماڻھو متاثر ٿيا. يارهن هزار ٽي سئو پنجويھ ماڻهو مري ويا. ھن وبا ۾ پڻ تيزيءَ سان اضافو ٿيو. ليبريا، سيرياليون، نائجيريا، سينگال، سوئيڊن ۽ عوامي جمھوريه ڪانگو ۾1976ع رپورٽ ڪيون. ھي وبا گائينيا مان شروع ٿي پوءِ لبيريا، سيراليون، سنيگل، نائيجيريا، مالي، انگلينڊ، اٽلي، اسپين، آمريڪا به شامل ھئا.
SMALLPOX
ماتا
ھن بيماري ۾ متاثر ماڻھن جي مرڻ جو شرح 30% ھيو. جنھن مان صحتياب ٿيندڙ کي به نشان بيھي ويندا ھئا. ھن بيماري جي ويڪسين 1796ع ۾ E.Jennar ٺاھي. 1977ع ۾ ماتا جو آخري ڪيس سوماليا مان رپورٽ ٿيو. 1980ع تائين اھا بيماري ختم ٿي وئي. ماتا تيزيءَ سان ڦهلجڻ واري بيماري جيڪا viriola virus ذريعي ٿيندي ھئي. ارڙھين صدي جي ختم ٿيڻ وقت ھن وبا 4 لک ماڻھن کي موت جي گھاٽ اماڻيو. 20 صدي تائين ماتا 300 کان 500 ملين ماڻھو ماريا. 1950ع جي رپورٽ مطابق 50 ملين ماڻھن ۾ ماتا ظاھر ٿي. اوڻويهين ۽ ويهين صدي ۾ ڪامياب ٽڪن جي مھم کان پوءِ هي بيماري دنيا مان ختم تي وئي. 3 صدي کان ماتا جي شروعات ٿي. 6 صدي ۾ ماتا جاپان تائين ڦھلي. 7 صدي ۾ ماتا اتر آفريڪا، اسپين ۽ پرتگال ۾ ڦھلي. 11 صدي ۾ اھا يورپ ۾ ڦھلي. 15 صدي ۾ اولھ آفريڪا ۾ ڦھلي. 16 صدي ۾ آمريڪا، 17 صدي ۾ اترآمريڪا ۽ 18 صدي ۾ آسٽريليا ۾ ڦھلي.
MEASLES
ارڙي
ارڙي تيزيءَ سان ڦهلجڻ واري وبا آھي. آمريڪا جي رپورٽ مطابق 15 سال عمر جا 40 سيڪڙو ٻار ھن بيماري ۾ وڪوڙجي ويا آھن. ارڙي دنيا ۾200 ملين ٻارن کي ماريو آھي. سڄي دنيا مان 150 سالن جي اندر 40 ملين ٻارن مان 7 لک 77 ھزار ٻار مري چڪا آھن.
ھي بيماري (Measles Morbillivirus) جي ڪري ٿئي ٿي. جنھن جي نشانين ظاھر ٿيڻ جو وقت 7 کان 9 ڏينھن آھي. جنھن ۾ کنگھه، بخار، زڪام، نڪ وھڻ شامل آھن. ھنن نشانين جي ظاھر ٿيڻ جي 3 کان 5 ڏينھن کانپوءِ جسم تي ڳاڙھا داڻا نظر اچي ويندا آھن.
TUBURCLOSIS
ٽي بي
[url href=https://drive.google.com/file/d/1aDzlW1ZqRram9DtpepmetrsF_ev4Keuh/view?usp=sharing][/url]
14 مارچ 1882ع ۾ ڊاڪٽر رابرٽ ڪاڪس مائيڪوبيڪٽيريم ٽيوبرڪلوزز کي ڳوليو. ان وقت آمريڪا ۾ TB ھر ستن مان ٽن ماڻھن کي موت جو منھن ڏيکاريو. ھي (Airborne) ھوا جي ذريعي ڦھلجندڙ بيماري آھي. دنيا جي آباديءَ جو ھڪ ڪوارٽر حصو مائيڪو بيڪٽيريم ٽبر ڪلوزز ۾ مبتلا ٿي چڪو آهي. اوڻويهين صدي ۾ آبادي جو ھڪ حصو ٽي بي جي ڪري فوت ٿي ويو. ويهين صديءَ ۾ ٽي بي 10 ملين ماڻھو ماريا.
ZIKA VIRUS
ذيڪا وائرس
ذيڪا وائرس مڇر جي ايڊيزجينس جي ذريعي ڦھلجي ٿو. هيءَ وبا اولھ آمريڪا ۽ وچ آمريڪا مان ظاهر ٿي. هيءَ وبا جنسي لاڳاپن ذريعي به ڦھلجي ٿي. ھي وائرس وڏن تي نه پر 40 ڏينھن کان گھٽ ٻارن ۾ ساه کڻڻ ۾ مونجھه پيدا ڪري ٿي. ذيڪا وائرس سڀ کان پھريان آگنڊا ملڪ جي ڀولڙن ۾ 1947ع ۾ ٿيو. پوءِ 1952ع ۾ انسانن ۾ به لڌو. ھي بيماري ايڊيزجينس جي ڪري ٿئي ٿي. جيڪو ڏينھن جي وقت چڪ ھڻندو آھي. ھن بيماري ۾ مٿي جو سور، جوڙن جو سور، بخار، جسم تي داڻا، ٿيندا آھن. ھي وائرس 2 کان 7 ڏينھن تائين نشانيون ظاھر ڪندو آھي. ھن بيماري آفريڪا، آمريڪا، ايشيا ۽ پيسفڪ ۾ 1960ع کان 1980ع تائين وبا جي شڪل ورتي. 2007ع ۾ ھي وبا پيپ جي جزيري کان شروع ٿي. 2013ع ۾ اھا فرينچ بولينيا تائين ڦھلي. 2015ع ۾ اھا برازيل تائين ڦھلجي وئي. ذيڪا وائرس (Blood Transfusion) يا جسماني عضوي جي تبديلي سان به ڦھلجي سگھي ٿي.
LEPORSY
ڪوڙهه
[url href=https://drive.google.com/file/d/1t2_CLSX_dqWFAW7KO7kz9MR4NDZvE3VA/view?usp=sharing][/url]
ڪوڙھ جي بيماري 6 سئو قبل مسيح کان دنيا اندر سن 1000ع تائين ڦهليل هئي. تيرهين صدي ۾ ويسٽرن يورپ ۾19 ھزار ڪوڙھ جا ڪيس ھئا. 1985ع ۾ ڪوڙھ جي بيماري جو علاج شروع ڪيو ويو ۽ هن وقت تائين 15 ملين ماڻھو صحتياب ٿي چڪا آھن. ڊاڪٽر جرھرڊ ھفرڪ ناروي جو پھريون شخص ھو جنھن ھن بيماري جي جراثيم کي ڳوليو. 1940ع ۾ ڊاڪٽرن (Chanlmoogrant) جي تيل سان متاثرب جو شروع ڪيو. 1921ع ۾ (Public Health Service) ھڪ ادارو ٺاھيو. جتي ليپروسي تي ريسرچ ۽ علاج ڪيو ويندو ھو. 1941ع ۾ شلفون دوا ٺاھي وئي. 1950ع ۾ ڊينوز گوريون ٺاھيون ويون. 1970ع ۾ MDT (Multi Drugs Therapy) ٺاھيو ويو، جنھن کانپوءِ اڄ تائين اھو طريقو استعمال ڪيو ويندو آھي. ھي بيماري مائيڪوبيڪٽيريم ليپراءِ سان ٿيندي آھي. ھي بيماري ڪنھن اثرائتي ماڻھو سان لاڳاپي ۾ اچڻ سان ڦھلجي ٿي.
MALARIA
مليريا
مليريا جي ڦھلاءُ دنيا خاص ڪري آمريڪا جي ڪجھ حصن، ايشيا ۽ آفريڪا ۾ ھرسال 350 کان 500 ملين مليريا جا ڪيس ظاھر ٿين ٿا. ان کانسواءِ انفلوئنزا وائرس آمريڪا ۾ ڦھليو، جنھن جي ڪري 17 ھزار ماڻھو موت جو شڪار ٿيا. اهو وائرس پکين ذريعي ڦھليو. سفيلس يورپ کان دنيا ۾ داخل ٿيو 1602ع کان 1796ع تائين يورپ ۾ موت جو وڏو سبب ھو.
ٽائيفس جنھن کي ڪيمپ بخار ۽ گول بخار جيڪو جھازن ۽ جيلن ۾ ڦھليو ھو .
دنيا ۾ ميڊيسن رزسٽنس جي وبا ڦهليل آھي جو ھاڻي دوائون MDR (Multi Drug Resistance)۽XDR (Extensively drug- Resistance) ٿي ويون آھن.