COVID-19 ڪرونا
ڪرونا وئرس سڀ کان پھرين 1960ع ۾ ڦھليو. تنھن وقت ٽيڪنالاجي گھٽ ھجڻ ڪري ڪجهه سالن کانپوءِ انھي وائرس تي ليبارٽري ۾ تجربا ڪيا ويا. جنھن ۾ يونيورسٽي آف ٽيڪساس جي ھڪ ٻارن جي ماھر جيفري ٻڌايو ته ھن ٻن قسمن جي ڪرونا وائرس کي ڏٺو ۽ تجربو ڪيو (او سي فور ٿري OC43) ۽ (ٽو ٽو نائين اي 229E) ۽ 2003ع ۾ SARS ( Severe Acute Respiratory Syndrome) ، COV جي وبا جيڪو وائرس ڪري رھيو ھو، اھو 229E ۽ OC43 وانگر ھو. ھن وبا متاثر ماڻھن ۾ ڏھه فيصد ماڻھو موت جو شڪار ٿيا. يونائيٽيد ڪنگڊم جي نيشنل ھيلٿ سروس جي مطابق اھو وائرس چمڙن مان انسانن ۾ منتقل ٿيو. 2004ع ۾ نيڌرلينڊ مان رپورٽ ڏني وئي. ھڪ ٻار کي نمونيه آھي ۽ انھي جي جسم ۾ 229E ۽ OC43 نما ھڪ وائرس آھي. جنھن کي پوءِ NL63 جو نالو ڏنو ويو. متاثر کي ذڪام جون نشانيون ھيون. NL63 جي ڳولا کان پوءِ ھانگ ڪانگ مان ھڪ ٻيو ذڪام ڪندڙ ڪرونا وائرس مليو. جنھن کي HKU1 جو نالو ڏنو ويو ۽ انھي وائرس کي آسٽريليا، آفريڪا ۽ فرانس ۾ ڳولڻ جي ڪوشش ڪئي وئي. 2004ع واري ڪرونا جي وبا کانپوءِ 2012ع تائين ڪو به ڪيس نه مليو. 2012ع ۾ سعودي اربيه ۾ ھڪ ڪيس مليو، جنھن کانپوءِ اتي 2500 ڪيس مليا، جنھن ۾ 35 فيصد ماڻھو مُئا. 2003ع ۾ اٽلي جي فزيشن ڪارلو ارباني سارس کي ھڪ نئين خطرناڪ وچڙندڙ بيماري طور تشخيص ڪيو. بعد ۾ھو ھن بيماريءَ ۾ مبتلا ٿي فوت ٿي ويو.
ڪرونا 19
ڪرونا 19 جي شروعات چين جي ووھان شھر ۽ حبائي صوبي کان ٿي. ڊسمبر 2019ع جي آخر ۾ ھڪ جھڳٽي (ڪلسٽر) مان ARI جا ڪيس رپورٽ ٿيڻ شروع ٿيا. جنھنجي ڪووڊ ۱۹ نالي طور سامھون آئي. جو ڏسندي ڏسندي چين، ويسٽرن يورپ، ايران، آمريڪا کان ٿيندو، دنيا جي 218 ملڪن ۾ تيزي سان ڦھلجي ويو.
صحت جي عالمي اداري 11مارچ 2020ع تي عالمي وبا طور اعلان ڪيو. 19 مارچ تائين 1990811 ڪرونا 19 جا ڪيس ٿي چڪا ھئا. جن مان 320189 ماڻھو موت جو شڪار ٿي چڪا ھئا. جڏھن مان ڪتاب پريس ۾ ڇپائي لاءِ موڪلي رھيو آھيان ته دنيا اندر 4799061 ڪيس رپورٽ ٿيا آهن ۽ انھن مان 568053 موت جو شڪار ٿيا آهن ۽ 7496724 مڪمل صحتياب ٿي ويا آھن. اڄ جڏهن هي آئون سٽون لکي رهيو آهيان تاريخ 9 آگسٽ 2020ع ته دنيا اندر ٽوٽل ڪيس 19817575 ٿيا جڏهن ته صحتياب 12729896 ٿيا، ۽ 729748 ماڻهو لاڏاڻو ڪري چڪا آهن.
ڪرونا 19 وائرس جي وڏي فيملي آھي ،عام طور تيSARS-COV ۽ SARS-COV 2 ڪرونا 19 جا وڏا سبب آھن، ڪرونا جا ڪجھ وائرس جانورن مان انسان ڏانھن منتقل ٿيندا آھن. سارس ڪوو به ٻلين ذريعي منتقل ٿيو آھي. مارس ڪوو، اٺن مان انسان ڏانھن منتقل ٿيو آهي.
ھن بيماريءَ جون نشانيون، زڪام، کنگھ، ساهه ۾سوڙھ ۽ ساھ کڻڻ جي تڪليف بعد ۾ نمونيا، ساھ جي شديد بيماري (Sever Respiratory Syndrom)، گردا فيل ۽ موت واقع ٿيڻ آھي.
ھن بيماريءَ کان بچڻ لاءِ چند ھدايتن تي عمل ڪرڻ ضروري آھي. جن مان مکيه هي آهن.
مسلسل ھٿ ڌوئجن؛
ڇڪ يا کنگهه ٿئي ته منھن ٻانھن ڏانھن ڪجي؛
منھن ماسڪ (ٻوٿاڙو) سان ڍڪجي؛
انھن ماڻھن سان ملڻ ڇڏي ڏجي جنهن کي کنگھ يا ساھ جي بيماري ھجي؛
ھڪٻئي جي وچ ۾ ڇھ فٽ وٿي ھجڻ گھرجي.
ڏسندي ڏسندي جيڪا وبا ووھان جي شھر کان شروع ٿي، دنيا جي 218 ملڪن ۾ وائرس پھچي ويو. کلندي کلندي روشنين، رنگن سان ڀرپور، چمڪندڙ، صاف سٿرا خوبصورت شھر ويران ۽ خاموش ٿي ويا. ائين ٿو لڳي ڄڻ ڪو واسينگ نانگ سماج کي ڪکي ويو آهي يا وري ڪو ديو يا راڪاس گھمي ويو آهي.
ماڻھو خوف وچان غارن ۾ لڪي ويا آھن. عمارتون ته موجود آھن پر عمارتن ۾ رھڻ واراخوف ۾ وٺجي ڪُنڊن ۾ لڪي ويھي رھيا آھن. گھٽين، شھرن، واھڻن وستين، اوطاقن ، اوتارن، خانقاهن، اسڪولن، ڪاليجن، يونيورسٽين، بازارن، محفلن، مدرسن، مسجدن، امام بارگاھن، ھوٽلن، ڪلبن، ڊسڪو ڊانسنگ جي ھجومن، راندين جي ميدانن، ائيرپورٽن، بسن، ريل گاڏين وغيره ۽ دنيا جي هر هڪ جاءِ تان زندگيءَ جي رونقن جو پکي اڏامي ويو آهي.
اظھار جا سڀ ھنڌ بند گلي جيان وائڙا ۽ نراس آھن. ٽڙندڙ گلن تي ۽ مکڙين مٿان شبنم به اڏامي وئي آهي. پيار جون رس ڀريون چميون به فلائينگ ڪس ٿيڻ لڳيون آھن. ڪوبه ڪنھن جو نه رھيو آھي. ماڻھو، ماڻھوءَ کان لڪي پيو. ھڪڙو ننڍڙو جيو، آدم بوءِ، آدم بوءِ! ڪندو پيو گھمي. ان هڪڙي نه ڏسڻ ۾ ايندڙ جيوڙي اڳيان عالمي طاقتون بيوس ۽ لاچار آھن. دنيا جا ميزائيل، ائٽم بم، ڪروز ميزائيل، جنگي ٻيڙا ۽ جديد ھٿيارن سان ليس فوجون به ڪجهه نه پيون ڪري سگھن.
7 مارچ 2020ع کان مالڪ سائينءَ جي گھر خانه ڪعبه جو امام به اڪيلو روئي رڙي رھيو آھي، ۽ عمري جي سعادت پڻ روڪي وئي آھي. ۽ نبي آقا حضرت محمدصه جي روضي جي زيارت پڻ بند آھي، نه ڄاڻان خبر نه آھي ته ھن سال محدود ماڻھن کي حج جي سعادت نصيب ٿي.
الله سائين جي ناراضگي پنھنجي ڪمزور بندن تان ڪڏھن ختم ٿيندي.
پوپ پڻ اڪيلو خطاب ڪري رهيو آهي. ڪليسائن ۽ مندرن جا گھنڊ وڄائيدڙ ڀڄي ويا آھن. ائين ٿو لڳي ته دنيا جو گولو سڪتي ۾ اچي ويو آهي ۽ سڄي دنيا جي سونھن ۽ سوڀيا کي نظر لڳي وئي آهي.
اھڙي وبا جي باري ۾ هڪ سئو سال پھريائين ڪنهن ڏاهي ھن طرح لکيو آهي، “جڏھن ٻه عدد برابر ٿي ويندا، ان زماني ۾ بيماري ڦهلجي ويندي، حج ڪرڻ رڪجي ويندو، ھنگامو ٿي ويندو، تڏيون ماري ڇڏينديون، روم جو بادشاھ مري ويندو، ڀاءُ ڀاءُ کان ڊڄي ويندو، بازارن ۾ ٻاڙائي ھوندي، گناھ گھڻا ٿي ويندا، بنياد کوکلا ٿي ويندا، خوف مارچ جي مھيني ۾ عروج تي ھوندو، ٽيون حصو ماڻھو مري ويندا ۽ ننڍڙا ٻارذھني طور جوان ٿي ويندا!”.
1981ع ۾ لکيل ناول The Eyes of the Darkness ۾ ڊين ڪونٽس، ووھان اندر بايولاجيڪل ھٿيارن کي استعمال ٿيندي ڏيکاريو آھي. جنھن ۾ ووھان 400 وائرس کي هڪ حياتياتي ھٿيار طور ڏيکاريو ويو آھي.
چين، آمريڪا مٿان الزام به لڳايو ھو ته آمريڪا، بايو لاجيڪل ھٿيار ذريعي ڪرونا 19 جو حملو ڪيو آھي. جنھن جي لاءِ چين وڊيو جاري ڪئي ھئي. پر ان جي آمريڪا ترديد ڪئي هئي.
آمريڪا پھريائين ڪرونا کي اھم نه سمجھيو، پر جڏھن آمريڪا اندر ھزارن جي تعداد ۾ ائين ماڻھو مرڻ شروع ٿيا، جو وڏو سپر پاور بي يارو مددگار ٿي پيو ته هن سپر پاور دنيا ڏانھن مدد جو ھٿ ڦھلايو.
مسلمانن جو سخت مخالف آمريڪا جو صدر ڊونلڊ ٽرمپ اجلاسن ۾ قرآن شريف جي تلاوت ڪرائڻ لڳو. نبي ڪريم حضرت محمد صلي الله عليه وسلم جي حديث جا وڏا بورڊ جوڙائي چوراھن تي لڳرائي ڇڏيائين. سڀ کان وڏي ڳالھ ته موھن جي دڙي جي ڪک مان جنم وٺندڙ سنڌي ثقافت وارو قرب ڀريو ٻانھن ٻڌڻ وارو سلام دنيا اندر مشھور ٿيو, جو آمريڪا جي صدر ڊونلڊ ٽرمپ کان وٺي برطانيا جي شهزاديءَ تائين ۽ ٻين عالمي آڳواڻن عملي مظاهرو ڪيو.
آمريڪا صحت جي عالمي اداري کي خط لکي 2021ع تائين جدا ٿيڻ جو اعلان ڪيو آھي، ۽ پنھنجي الڳ اداري ٺاھڻ جو اعلان ڪيو آھي.
چين ۽ دنيا اندر ڪيترائي ماڻھو مسلمان ٿي، آذانون چوڻ لڳا. چين اندر قرآن مجيد جا نسخا ورھايا ويا.
ھن وبا جي باري ۾ ھڪ ٻئي ڪتاب ۾ ھن طرح لکيو ويو آهي ته "2020ع جي اندر ھڪ نمونيا جھڙي بيماري ايندي، جيڪا سڄي دنيا ۾ ڦھلجي ويندي. اها بيماري ساھ واري نظام کي سخت متاثر ڪري نقصان پهچائيندي، جنھن جو ڪوبه علاج نه ھوندو. ھيءَ بيماري ڪنھن جي سمجھ به نه ايندي ۽ اچانڪ ختم ٿي ويندي“.
دنيا اندر سڀ کان وڌيڪ جيڪي ملڪ متاثر ٿيا ان ۾ چين، اٽلي، آمريڪا ۽ ايران، جتي ڪرونا 19 جي ڪري انسانن جي لاشن جون سٿيون سٿجي ويون. لاش ايترا گھڻا ٿي ويا جو کين اجتماعي قبرن ۾ دفن ڪيو ويو يا کين Incinator ۾ ساڙيو ويو.
دنيا جي اھم عھدن تي فائز ماڻهو ۽ سياستدان جيڪي ڪرونا 19 ۾ مبتلا ٿيا يا موت جو شڪار ٿيا انھن جو وچوڙ ڪجھ ھن طرح آھي.
ڪواڪو ايگ منگ مانو ھيلٿ منسٽر گھانا جي ڪرونا وائرس ٽيسٽ مثبت آئي.
رئيڪ مارچر ڏکڻ سوڊان جو وائيس پريزيڊنٽ ۽ ان جي ذال انجلينا ٽيني ڊفينس منسٽر جي ڪرونا ٽيسٽ مثبت آئي.
فيروز دين فيروز افغانستان جي ھيلٿ منسٽر جي ڪرونا ٽيسٽ آئي. جيڪو ٻن ھفتن کانپوءِ صحتياب ٿي ويو.
برطانيه جي پرنس چارلس ۽ وزيراعظم بورس جانسن جي ٽيسٽ مثبت آئي.
اسپين جي ڊپٽي وزيراعظم ڪارمين ڪالوو جو ٽيسٽ مثبت آيو، ۽ وزيراعظم جي گھر واري پيڊرو سينچز جي رپورٽ مثبت آئي.
ڪوزو تاشما جاپان جي فٽ بال ايسوسيئيشن ھيڊ جو ڪرونا ٽيسٽ مثبت آيو.
آمريڪا جي شھر ميامي جي ميئر فرانسز سيورز جي ڪرونا ٽيسٽ مثبت آئي، ھيليني وينسٽين ۽ چارلس برون، نيويارڪ جو گورنر ايڊريو ڪيومو، سينيٽر رينڊپال، ماريو ڊياز بلارٽ ۽ اٽاھه بن ميڪ ايڊمس جون رپورٽون به مثبت آيون.
برطانيه جي ھيلٿ منسٽر ناڊائين ڊوريز جي ٽيسٽ مثبت آئي.
آسٽريليا جي گھرو کاتي جو وزير پيٽر ڊيوٽن ڪرونا ۾ مبتلا ٿيو، جيڪو واشنگٽن ۾ اٽارني جنرل وليم ببئر، ٽرمپ جي ڌيءَ ۽ وائيٽ ھائوس جي ٻين لاڳاپيل عملدارن سان مليو ھو.
سينيٽر سيوستان مي ڊونالڊ لبرل پارٽي جو ھن وبا ۾ مبتلا ٿيو
انڊدويو برگ لبرل پارٽي جي اڳواڻ جي ڪرونا ٽيسٽ مثبت آئي، ۽ ان کانسواءِ ريڪس پيٽرڪ سياستدان ڪرونا جي وڪڙ ۾اچي ويو.
برازيل جي صدر جيئربولسونارو جو پريس سيڪريٽري ڪرونا 19 جي رپورٽ ۾ مثبت آيو.
برازيل جي قومي سيڪريٽري جي صلاحڪار آگسٽو ھيلينو ڪرونا 19 جي ٽيسٽ ۾ مثبت آيو.
ان کانسواءِ برازيل جي انرجي ۽ معدنيات جي وزير بينٽو البو ڪورينٽو ۾ پڻ ڪرونا تصديق ٿي.
برڪنينا ڦيسو جا چار وزير عمرئو اڊيني، سٽينلس اورو، سائيمن سواڊوگو ۽ الفا بيري ڪرونا 19 جي ٽيسٽ ۾ رپورٽ ٿيا.
ھن ملڪ جي نائب صدر،قومي اسيمبليءَ روزماري ڪمپوري ڪرونا سبب مري وئي.
ڪيناڊا جي وزيراعظم جي زال سوپيلي ٽريڊيو ڪرونا 19 ۾ مبتلا ٿي.
اٽليءَ جي ڊيموڪريٽڪ پارٽيءَ جي مرڪزي عهديدار نڪولازنگارٽي تائين ڪرونا پھچي ويو، ۽ ٻيو ليڊر رابرٽ سيسيلا به ڪرونا ۾ مبتلا ٿيو.
پراڻن ڊاڪٽرن جو صدر روبرتو اسٽيلا ھن وبا وگھي مري ويو.
اٽليءَ جي سننس ميونسپلٽي جو مئير جيئوروگو ولوٽو ڪرونا سبب حياتي وڃائي ويٺو.
موناڪو جي پرنس البرٽ ٻڌايو ته مونا اريچ ڪرونا 19 جي ٽيسٽ ۾ مثبت آيو آهي.
نائيجيريا جي صدر محمدو بخاري جي چيف آف اسٽاف ابا قاري ڪرونا 19 جي ڪري فوت ٿيو. ان کانسواءِ بلا محمد بخاري اسٽيٽ جي کي پڻ ڪرونا جي تصديق ٿي ھئي.
ناروي جي وزير مزدور ۽ سماجي ٽربجورن روئياساڪسن ڪرونا جي ٽيسٽ ۾ مثبت آيو هو.
ايران ڪرونا 19 جي جي حوالي سان سخت متاثر ٿيو، جنھن ۾ سياسي ۽ مذهبي اڳواڻ سرفهرست ھئا. ايران جي پارليامينٽ جي 24 ميمبرن ۾ ڪرونا 19 وائرس جي تصديق ٿي ان مان محمد علي رمضاني ۽ فتيح رھبر موت جو شڪار ٿيا. اراج ھراريچي صحت جو ڊپٽي وزير، مئسومي ابتڪار نائب صدر عورتن ۽ ڪٽنب جي افئير، علي اڪبر ولاعتي خارجا پاليسي جو صلاحڪار، مجتبي رحمان زادھ ميجر، محمود سديگھي، مثنود رضا، ڪم ھي ميڊيڪل ايمرجنسي جو ھيڊ، پرگوسينڪوليوند ڊائريڪٽر ايمرجنسي ميڊيڪل سروسز، اسحاق جھنگيري، پھريون نائب صدر، اسماعيل نجرر، ڪرائيسس منيجمينٽ جو آرگنائيزر، مصطفيٰ پورو محمدي وزير جسٽس منسٽر ۽ انفيرر، رضا رحماني، انڊسٽري ۽ بزنس ھو وزير علي اصغر مونسان وزير ثقافت، ھٿرادو ھنر، ۽ سياحت، رضاصلاھي آمري صدر اولمپڪ ڪاميٽي، مجتبيٰ زنور چيرمين نيشنل سيڪيورٽي ۽ فارين پاليسي، مئسوميا گھاپور پارليامينٽ جو ۽ زورالاھان ميمبر پارليامينٽ کي ڪرونا 19 وائرس جي تصديق ٿي.
آئرلينڊ جي آئرش پارٽي جي ميري ليوڊونالئڊ کي ڪرونا 19 جي تصديق ٿي.
اسرائيل جي صحت جي وزير ياڪو لٽزيمين کي ڪووڊ-19 مثبت ٿي.
يورپين يونين جو چيف نگوٽيٽر سائيڪل برئر ڪرونا ۾ مثبت ٿيو.
فرانس جي ثقافت جو وزير ڪرونا ۾ مبتلا ٿيو،
سوماليا جو سابق وزيراعظم يورپ ۾ڪرونا وگھي فوت ٿي ويو.
جرمني ۾ اسرائيل جو سفارتڪار جرمي اساچوراف ڪرونا 19 جي رپورٽ مطابق مثبت آيو، ۽ ڪرسچن ڊيموڪريٽڪ يونين پارٽي جو سربراھه فرينڊرچ مرز جو ٽيسٽ مثبت آيو.
پاڪستان ۾ اسد قيصر قومي اسيمبلي جي اسپيڪر جي سڄي فيملي کي ڪرونا 19 جي تصديق ٿي.
فيصل ايدھي (پاڪستان جي سڀ کان وڏي بيت المال جي ھيڊ) جو ڪرونا ٽيسٽ مثبت آيو.
گورنر سنڌ اسماعيل کي ڪرونا 19 جي رپورٽ مطابق مثبت آئي.
ريلوي جو وزير شيخ رشيد جي ڪرونا جي ٽيسٽ مثبت آئي.
وفاقي وزير شاھ محمود قريشي جي ڪرونا جي ٽيسٽ مثبت آئي.
ان کانسواءِ، سنڌ جي پھرين صف ۾ ڪم ڪندڙ وزير تعليم سعيد غني خاصخيلي جي ڪرونا 19 جي رپورٽ مثبت آئي، ان کانسواءِ ٻه سابق ايم پي. اي ميان جمشيد دين ڪاڪا خيل، ۽ شوڪت منظور چيمه ڪرونا 19 جي ڪري موت جو شڪار ٿيا آهن.
سنڌ ڪابينا جي غلام مرتضيٰ بلوچ ڪرونا سبب حياتي وڃائي ويٺو.