تاريخ، فلسفو ۽ سياست

هاري ڪميٽيءَ جي اڪثريتي رپورٽ تي اختلافي نوٽ

گورنمينٽ ھاري انڪوائري رپورٽ  1947-48 جي اڪثريتي رپورٽ تي ”اختلافي نوٽ“ هڪ اهم دستاويز آھي. جيڪو مسٽر مسعود احمد کدر پوش، جيڪو نوابشاھ ۾ ڪليڪٽر ھو  طرفان لکيل آهي. اختلافي نوٽ تن  ڏينھن ۾ حڪومت  پاڪستان طرفان نہ صرف لڪايو ويو هو، پر ڪافي عرصي تائين اھو ڇپيو بہ نہ ويو هو. حڪومت پاڪستان وٽ ان جا ڪهڙا دليل هيا جو سنڌ ۾ هارين جي حالتن جي باري ۾ آيل هڪ حاضر سروس سرڪاري آفيسر جي آيل تجويزن کي لڪائي نہ ٿي ڇپيائون تن جو مسعود کدرپوش ۽ ٻين هن ئي ڪتاب ۾ ذڪر ڪيو آهي. اختلافي نوٽ ۾ هارين جي سماجي ۽ معاشي حالتون  تبديل ڪرڻ بابت جيڪي تجويزون هن ۾ ڏنل آهن تن لاءِ نئين ٺهندڙ ملڪ جو حڪمران طبقو تيار ئي نہ ھو. ڇاڪاڻ جو جلد ئي سياسي قيادت جاگيردارن ۽ سندن ٻين اتحادين جي زير اثر رهي. هي ڊاڪيومينٽ 1973ع ڌاريِ ڪهڙين حالتن ۾ ڇپايو ويو تن جو به هتي ذڪر ڪيل آهي. 

Title Cover of book هاري ڪميٽيءَ جي اڪثريتي رپورٽ تي اختلافي نوٽ

پذيرائي

آئون هن “اختلافي نوٽ” کي شايع ڪرڻ ۾ فخر محسوس ڪريان ٿي، ته جيئن پنهنجي پيءُ جي سماجي خدمت ۽ ڪم ۽ هن جي منزل ۽ زميني سڌارن لاءِ ورتل ڪوششن کي مان ڏيان. هي “اختلافي نوٽ” منهنجي پيءُ گورنمينٽ کي هاري رپورٽ جي نالي ۾ 1948ع ۾ لکي ڏنو، پر ان کي ان وقت شايع نه ڪيو ويو. بهرحال، 1949ع ۾ ان وقت جي وڏي وزير جناب يوسف هارون حڪم ڪندي، هن “اختلافي نوٽ” کي شايع ڪرايو. توڻي جو اڄ به مون کي ياد آهي ته منهنجو پيءُ ڪلاڪن جا ڪلاڪ هارين جي مسئلن تي مون سان ڳالهائيندو هو، جيڪو اڄ به منهنجي لاءِ سندس پيغام کي ياد رکڻ جو اتهاس آهي.
1973ع ۾ “اختلافي نوٽ” جون سموريون ڪاپيون ورهايون ويون، تنهن ڪري ان جي تازي اشاعت ۾ پروف ۽ گرامر جي غلطين کي درست ڪري، ٻيهر شايع ڪيو ويو آهي، ته جيئن ان ۾ خيالن جو تسلسل رهي. آئون تمام گهڻو خبردار هُيس ته ڪنهن به صورت ۾ پنهنجي پيءُ جي جذبي ۽ آدرش، هن جي لکڻيءَ جي اسٽائيل ۾ ڪا ڦيرڦار نه ٿئي. آئون انتهائي شڪرگذار آهيان جون عالم جي ۽ هن جي تعاون جي، جنهن کان سواءِ هيءُ ڪم ممڪن نه هو، ۽ آئون شڪرگذار آهيان حنيف شاڪر ۽ اُن جي ٽرسٽ جي آفيس سيڪريٽريءَ جي، جن پنهنجو قيمتي وقت ۽ ڪوششون وٺي هن مسودي کي ٽائيپ ڪرايو.
آخر ۾ مون اها اميد ڪئي هئي ته توڻي جو رپورٽ کي پنج ڏهاڪا اڳ ۾ شايع ٿيڻ کپندو هو، پر پاڪستان ۾ زميني سڌارا اڄ به اڻ حل ٿيل آهن، هاري رپورٽ جي تجويزن سان سهمت ٿيندي، زميني سڌارا جيڪي گهڻي وقت کان نبيرجي نه سگهيا آهن، انهن جي سڌاري جي ڪري اسان جي قوم ۽ اسان جو عوام لاڀائتو ٿيندو.
ڊاڪٽر فوزيه مسعود جاويد
جون 2007ع، لاهور