باب پهريون: خانداني پس منظر
مڻيون مورت، مَتِ، مان وِسريو ڪي لهان.
(رامڪلي)
منهنجا ابا ڏاڏا وچولي سنڌ جي “ساهتي پرڳڻو” جي ڳوٺ خانواهڻ جا رهاڪو هئا. ساهتي پرڳڻو محراب پور، ڪنڊياري نوشهرو فيروز، ڀريا ۽ موري تعلقن تي مشتمل آهي. 1912ع کان مُني صدي 1989ع تائين هي علائقو ضلعي نواب شاهه (شهيد بينظير آباد) ۾، شامل هو. 1989ع ڌاري اڳوڻي نواب شاهه ضلعي مان سڪرنڊ، نواب شاهه، دولت پور ۽ دوڙ تعلقن واري ايراضي کي ڇني باقي علائقن کي انتظامي لحاظ سان “نوشهرو فيروز” ضلعو ٺ اِهو ويو جيڪو اڳوڻي ساهتي پرڳڻي تي مشتمل آهي.
اسان جا وڏا 712ع ۾ محمد بن قاسم سان گڏ سنڌ ۾ آيا هتان جي ماڻهن جي عقيدت، محبت ۽ خدمت سبب مختلف شهر ۾ مستقل رهائش اختيار ڪيائون هنن جو حسب نسب حضرت خالد بن وليد سان ملي ٿو. اهڙو شجرو اسان جو عزيز ناميارو ليکڪ ڊاڪٽر قريشي حامد علي خانائي ڪافي عرصو اڳ ٽماهي مهراڻ ۽ نئين زندگي ۾ ڇپرائي چُڪو آهي انهيءَ ڪري هن خاندان کي خالدي قريشي به چون ٿا هي وڏا عالم، حڪيم، اديب، شاعر ۽ صاحب ڪرامت هُئا جنهن ڪري کين مختلف شهرن ۾ “قاضي جج مقرر ڪيو ويو، پنھنجن اعليٰ فيصلن ۽ فتوائن سبب مشھور ٿيا. انھيءَ سبب سندن اولاد کي اڄ تائين ’قاضي صاحب‘ سڏين ٿا. هن خاندان جا وڏا پنهنجي شهرن جي رهائش جي حيثيت سان سڃاتاوڃن ٿا جيڪي مختلف نُکن ۾، ورهايل آهن جيئن ته منهنجو ڏاڏاڻو خاندان خانواهڻ تعلقي ڪنڊياري ۾ رهائش پذير هُئڻ سبب خانائي، بهيلاڻي تعلقي ڪنڊياري ۾ رهندڙ بهيلاڻي وارا ۽ وري ڏيپار جا شهر جيڪو سنڌو درياهه جي ڪپ تي آباد آهي تن کي ڏيپارجائي سڏيو وڃي ٿو.
منهنجي ڏاڏاڻي خاندان مان گهڻا تڻا علم ادب سان وابسته رهيا هنن جا خانواهڻ ۾، ديني مدرسا هئا ۽ جن ۾ عربي فارسي ۽ سنڌي جي تعليم ڏني ويندي هئي جن ۾ قاضي ميان محمد خانواهڻ وارو جو مدرسو قاضي دوست علي جو مدرسو قاضي امام بخش جو مدرسو هتان جي پهرين سرڪاري هاءِ اسڪول جو هيڊ ماستر پڻ منهنجي والد صاحب جو سئوٽ قاضي ميان اشرف هو منهنجي وڏڙن جو روحاني سلسلو گنبٽ ۽ راڻي پور جي جيلاني ساداتن سان قادري سلسلي ۾ جڙيل هو انهن بزرگن جو سنڌ جي مشهور علمي خاندانن ۽ شخصيتن سان واسطو رهيو. جيئن ڪوٽڙي ڪبير جو روحاني خاندان، موري جو قاضي گهراڻو، راڻي پور گنبٽ جا جيلاني پير، نوشهرو فيروز جا بزرگ ڪنڍا کائي جا اهل علم، ديهات جا اهل علم، ممڙن جا پير (درويش پوٽا) شخصيتن ۾ ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽو، سيد زمان شاهه ساقي ٺٽوي، سيد عطا حسين شاهه موسوي ۽ سيد عبدالحسين شاهه موسوي روهڙي وارن جو هن خاندان سان گهڻو رابطو رهيو.
ڊاڪٽر حامد علي خانائي
علمي ادبي لحاظ کان منهنجي وڏن جي ڳوٺ خانواهڻ جو رهاڪو اسان جو عزيز ڊاڪٽر حامد علي خانائي سڀ کان اهم رهيو آهي جنهن 1986ع ۾ علامه محمد قاسمي جي رهبري ۾ “ساهتي پرڳڻي جا قديم علمي مرڪز” مقالو لکي سنڌ يونيورسٽي مان پي، ايڇ، ڊي جي ڊگري حاصل ڪيائين سندس تحقيقي مضمونن جو تعداد تمام گهڻو آهي جن ۾ (1) نواب شاهه ضلعو تاريخي شهر ۽ شخصيتون (2) اَلزُليخا (پير حسام الدين راشدي جو ناولٽ ۽ انهيءَ بابت تحقيق) (3) مقالات خانائي (شختصيتون 2006) سندس هي ڪتاب قلمي صورت ۾ موجود آهن.
(1) ساهتي پرڳڻي جا قديم علمي مرڪز (پي، ايڇ، ڊي ٿيسز)
(2) ظهور نامه موئي مبارڪ
(3) سنڌ جو دارلمصنيفن سنڌ مسلم ادبي سوسائٽي
(4) تاريخ نصرپور
(5) سنڌ جا خوشنويس
(6) بکر جا مغل گورنر
(7) تذڪر شعراء روهڙي
(8) مقالات خانائي (9 جلد)
ڊاڪٽر خانائي کي ادبي خدمتن جي مڃتا طور ڪيترن ادارن ايوارڊ ڏنا (مهراڻ 2010/3 مضمون ساهتي جو وهائو ستارو ليکڪ ڊاڪٽر عبدالرسول قادري ص 166 کان 168) جن مان ڪجهه هي آهن.
(1) سگا سنڌ طرفان “حسام الدين راشدي ايوارڊ”
(2) علامه آءِ آءِ قاضي ايوارڊ
(3) نئين زندگي جي گولڊن جوبلي سيمينار جي موقعي تي مولانا ب عبدالواحد سنڌي يادگار شيلڊ.
حامد علي خانائي 76 سالن جي ڄمار ۾ خانائي هائوس نواب شاهه ۾ وفات ڪئي کيس اباڻي ڳوٺ خانواهڻ جي “پير قرارو قبرستان” ۾ دفن ڪيو ويو. (مهراڻ3/2010 ليکڪ ڊاڪٽر عبدالرسول قادري ص 170 کان 171)
عبدالحئي جهانگي
ٻئي وڏي علمي شخصيت قاضي عبدالحئي جهانگي ولد نظام الدين آهي تعليم کاتي ۾ ملازم هو نوڪري سانگي ڪوٽ غلام محمد (جيمس آباد) ۾ رهندو هو (تاريخ ٿرپارڪر اولڊ غلام رسول مهر ڪاڇيلوي صفحو 428)
هي صاحب منهنجي ناناڻي خاندان مان هو پاڻ ڪهاڻيڪار، ناول نگار ۽ شاعر هو سندس ڪتاب “قيمتي آنسو” “ڪنوار جو آئينو” ۽ “افسانه زندگي” آهن سندس هڪ ڪتاب جي ٽائيٽل تي ڏنل هي شعر ياد آهي.
“هُيس مان ناز پرورده، نپايل ناز مان ڪنهن جو،
شڪر الله اڪبر جو، ميڙي مون خاڪ در در جي.”
وقت جي لاهن چاڙهن، اضافي ذميوارين ۽ حقوق العباد جي بجا آوري ڪندي جواني ۾ ئي قلم مان هٿ ڪڍي ويو باقي حياتي خاموش اديب طور گذاريائين.
“اگهيا سُٽَ سندن، پائي تارازي نه توريا”
عبدالله اين قريشي
اسان جي خاندان جي هڪ نُکَ بهيلائي وارن منجهان عبدالله اين قريشي (1924 کان 1987) پنهنجي محنت، شرافت، قابليت ۽ اعليٰ تربيت سبب پوسٽ کاتي ۾ ترقي ڪندي، مختلف عهدن تي رهندي ڊويزنل سپريڊنٽ سکر جي، جي، پي او رهيا آخر ۾ ڊائريڪٽر پوسٽل لائف انشورنس رهيا جنهن ۾ اعليٰ ڪارڪردگي سبب ۽ پوسٽل لائيف جي شاندار بزنس سبب پاڪستان ۾ پنهنجي فيلڊ کي پهريون انعام ڏيارايائون پاڻ 1987ع ۾ 63 سالن جي ڄمار ۾ وفات ڪيائون بيهلاڻي لڳ پنهنجي اباڻي قبرستان “قاضين جي مقام” ۾ مدفون آهن.
حاجي محمد ابراهيم قريشي
منهنجي خاندان جي ڏيپارجا واري نُکَ مان حاجي محمد ابراهيم قريشي پڻ هڪ نيڪ، سچو ۽ زماني شناس انسان هو مختلف وڏن عهدن تي رهندي رشوت، ڪوڙ ۽ بي راه روي کان ڪنارا ڪش رهيو مختلف شهرن ۾ سٽي ماجسٽريٽ ۽ مختيارڪار رهيو پر ڪڏهن به ديانت ۽ شرافت جو ساٿ نه ڇڏيائين نه ڪڏهن ڪنهن کي ڏکويائين ۽ نه وري ڪنهن کي نقصان پهچائڻ جي ڪوشش ڪيائين نوڪري جي پَڇاڙ ڪن ڏينهن ۾ ڊائريڪٽر سول ڊفينس ۽ اسٽنٽ ڪمشنر رهيو. 1994ع ڌاري گذاري ويو سندس گهر ڪلهوڙا ڪالوني حيدرآباد ۾ آهي ۽ سندس مدفن پڻ حيدرآباد ۾ آهي.
مون کي مون پرين، ٻڌي وِڌو ٻار ۾،
اُڀا ايئن چون، ته مَڇڻ پاڻ پُسائين.
نيورو سرجن ڊاڪٽر آفتاب قريشي
ڊاڪٽري اُهو مسيحائي پيشو آهي جنهن کي سڄي دنيا ۾ عزت جي نگاهه سان ڏٺو وڃي ٿو منهنجي خاندان ۾ ڊاڪٽر ته گهڻائي ٺهيا تقريباّ هر گهر ۾ هڪ ٻه ڊاڪٽر ضرور ملندا پر انهن ۾ سگهارو نالو نيورو سرجن مرحوم پروفيسر آفتاب قريشي جو آهي جيڪو اسانجي خانائي نُک مان هو. هي منهنجي والد مرحوم قاضي غلام حسين جي سئوٽ قاضي محمد اڪرم قريشي جو چوٿون نمبر پٽ هو. ننڍپڻ کان محنتي ۽ ذهين هو انٽر سائنس شاهه لطيف ڪاليج ميرپورخاص مان ڪيائين وري ڊاڪٽري ۾ اسپيشلائزيشن دماغ جي سرجري ۾ ڪيائين دماغ جيڪو سڄي جسم تي ڪنٽرول ڪندڙ عضوو آهي ۽ وري انهيءَ جو تنتي سرشتو ڏاڍو پيچيده آهي پر هن ذهين، محنتي ۽ جاکوڙي انسان انهي ڏکئي شعبي جي چونڊ ڪري ملڪي سطح تي پاڻ کي مڃارايو مئي 2012ع ڌاري کيس ڪراچي جي تاج ڪمپليڪس وٽان اغوا ڪيو ويو ۽ ڪيترائي ڏينهن تڪليف ده حالتن ۾ رکڻ بعد 30 مئي 2012ع تي کيس ڀٽائي ننگر (مهراڻ ٽائون) قاسم آباد حيدرآباد ۾ فجر جي وقت شهيد ڪيو ويو. اهيا ستم ظريفي ڪنهن ڪئي!؟ ڪهڙي ڏوهه جي پاداش ۾ هن سان اِهو ظلم ڪيو ويو..! ڪنهن ڪيو!؟
۽ ڇو ڪيو ويو ....!؟ ۽ ڪنهن جي چوڻ تي ڪيو ويو!؟
اڃان تائين اهيا مام ڪوبه پروڙي نه سگهيو آهي. کيس پنهنجي اباڻي قبرستان خانواهڻ ۾ دفن ڪيو ويو
واڪا ڪندي ووء.... صديون تو لاءِ سنڌڙي.