معصوم مورتون ۽ ”گل ۽ تارا“ : ولي رام ولڀ
(اياز گل جي شعري ڳٽڪي جو مهاڳ)
ٻار ــــ هي ننڍڙو لفظ جڏهن هڪ پتڪڙي هستيءَ جي ڪلپنا ڪرائي ٿو ته ملول من کن لاءِ ٽڙيو پوي ۽ منهن تي بي اختيار مرڪ اچيو وڃي. ٿوري دير لاءِ پيار جي لهر ڪرَ موڙي اٿيو پوي ۽ جذبن جون ويرون چڙهيو ۽ پوءِ سگهو ٿي لهيو وڃن. اسان پنهنجي زندگي ۽ سنسار جي پاڻ ۾ الجهيل گهاٽي جهنگ ۾ گم ٿيو وڃون ۽ ٻار مهينن ۽ سالن جي پيچرن تي هيڪلو ۽ اٻاڻڪو رهجيو وڃي. دائمي شفقتن کان وانجهيل، ابدي اخلاص کان اڻ ڄاڻ.
اڄ ورهين کانپوءِ جڏهن سنڌيءَ ۾ اياز گل جي ٻارن جو هيءُ شعري ڳٽڪو پڙهيو اٿم ته ڪيترو نه پوئتي ڌڪجي هليو ويو آهيان، وقت جي واڳ پوئتي ورائي پنهنجي ٻالڪپڻ ڏانهن، جو پويان ڏور رهجي ويو هئم. واهه ڙي تارا، گول تارا، جو کير پيئي سو وير ٿئي، مون کي ڪنهن ٿي کير پياروـ منهنجي امڙ، هي آهي منهنجي ٻلڙي، وغيره. بيتن ۾، وقت جي اجهل ۽ اڙٻنگ گهوڙي کي پوئتي موٽائڻ جي جيڪا بي پناه قوت آهي، اها لڳ ڀڳ مون اياز گل جي هن شعري ڳٽڪي پڙهڻ سان محسوس ڪئي آهي. ٻالڪپڻ جون معصوم حرڪتون، رانديون، هُل هنگاما، تڇ شين کي ميڙي چونڊي گڏ ڪري سانڍي رکڻ، انهيءَ کي بي معنى پوريون اڻ پوريون خواهشون، اڄُ به هن وکريل ـ ٿانئيڪي زندگي جو ساهه کان وڌيڪ سانڍڻ جهڙو سرمايو آهن. اڄ به جڏهن آئون پنهنجي (يا ٻئي ڪنهن) اسڪول جي راند واري ميدان مان گذرندو آهيان، چؤ ڀتي جي انهن ڀتين وٽان لنگهندو آهيان، جنهن ۾ ٻارن جي معصوم چهرن جي رونق هوندي آهي، يا وري ڪنهن ننڍڙي پتڪڙي ٻار کي هٿ ۾ جهليل ڪتابن جي ڦوٽڙي کڻي چهري تي بي فڪريءَ جي تاثر سان اسڪول جي اڱڻ ۾ گهڙيندي ڏسندو آهيان ۽ ڪلاس مان ايندڙ ٻارن جي شور مان ڌار ٿي نڪرندڙ واهه ڙي تارا، گول تارا، جي گونج ٻڌندو آهيان، ته وک ڍري ٿي ويندي آهي ۽ لڳندو اٿم ته پنهنجي من پسند ماحول مان ڇڄي سوين صدين جي اوناهين ۾ ڪري پيو آهيان ۽ مٿان گول تارن، جي ڳالهه ڪندڙ معصوم فرشتن جي آوازن جي گونج صدين جي صدا بڻجي مون کي پاڻ ڏانهن سڏيندي به آهي ته ويچارا به ڏيندي آهي. مون کي اهڙو ساءُ اياز گل جي هنن ٻارن جي شعرن پڙهڻ سان آيو آهي.
جيئن گهر جو قصور عورت کانسواءِ نٿو ڪري سگهجي ۽ سُکي گهر ٻار جي وجود کان وانجهيل بي رونق هوندو آهي تيئن عورت کانسواءِ ادب جو ورق به خالي هجي ها ۽ ٻارن جي ادب کانسواءِ ٻوليءَ جو ادب به اڻپورو رهي ها. جيئن ٻار کي آئيندي جو ابو چيو ويو آهي تيئن جديد ادب ۾ به ٻار آئيندي جي علامت (Symbol) طور استعمال ٿئي ٿو، تنهن ڪري اڄوڪي ادب جو لازمي حصو ٿيو پيو آهي. بين الاقوامي ادب ۾ جتي ٻارن سان محبت ڪندڙن ۾ افلاطون (Plato) جو نالو سرفهرست آهي، سي سنڌي ادب جي حوالي سان اياز گل جو هيءَ شعري مجموعو به ٻارن سان محبت جو پُر خلوص متن آهي.
اياز گل جي نظمن، گيتن ۽ بيتن تي مشتمل هن شعري ڳٽڪي ۾ مختلف زاوين کان لکيل شعر شامل آهن، جن ۾ هڪڙا اهي آهن جيڪي ٻارن جي واتان چورايا اٿس ۽ ٻارن جي ئي خواهش، مشاهدن ۽ تجربن جو اظهار ۽ اپٽار آهن. ٻيا شعر اهي آهن جيڪي هڪ ٻار جي وڏي ڀيڻ جي واتان چَورايا اٿس، جا عمر ۾ ڀاڻس کان ڪجهه وڌ ڀرڙي ۽ ان جي مٿنس Age group سان تعلق رکي ۽ پنهنجي ننڍڙي ڀاءُ تان ٻلهار ويندي پُر خلوص محبت ۽ دعائن جو اظهار ڪري ٿي، ’دعا‘، ’مورو‘، ۽ ’ڀاڳ ڀلاري برسات‘، انهيءَ جو مثال آهن. ٽيون شعرن جو اهو قسم آهي جن ۾ شاعر ٻار سان مخاطب آهي ۽ ٻار جو ساٿي بڻجي زندگيءَ جي سور سختين کان بي ڊپو ٿي اڏول بڻجڻ، آدرشي ٿيڻ ۽ ديس جي مٽيءَ جي مانُ مٿاهين ڪڻ جي همٿ پيدا ڪندو ڏسڻ ۾ اچي ٿو. انهن شعرن کانسواءِ ماءُ پاران لولي، چيل آهي، جا لوليءَ جو عمدو مثال آهي ۽ ٻهروپي شاعر جي مشاهدي ۾ آيل ٻارن ڏانهن بي توَجي ۽ بي حسيءَ جو پرود چاڪ ٿيل آهي.
انهيءَ ۾ ڪو شڪ ناهي ته ٻارن جو ادب تخليق ڪرڻ هڪ وڏي جاکوڙ جو ڪم آهي. هڪ فنڪار ذهني طرح جيسيتائين ٻار نه بڻبو، يعني ٻارن جي سطح تائين لهي نه ايندو، تيسيتائين هو ٻارن جي دلچسپيءَ جو ادب تخليق ڪري نه سگهندو. رڳو ٻار بڻجي هيٺينءَ سطح تائين لهي اچڻ ئي ڪافي ناهي، بلڪ پنهنجيءَ دل ۾ ٻارن لاءِ بيحد خلوص ۽ محبت جو جذبو پيدا ڪرڻ ضروري آهي. رسڪن (Ruskin) جو هيءُ جملو “No noble or right art was yet founded but of a sincere heart” رڳو وڏن لاءِ ئي نه بلڪه ٻارن جي ادب لاءِ به آهي ٻارن جي ننڍڙين دلڙين ۾ پاڻ سموئڻ لاءِ ساڻن بي انت محبت هئڻ ضروري آهي. اهو شعر جيڪو پُر خلوص جذبي جي اونهاين مان لکيو ويندو، ننڍڙي ٻار کي هميشه متاثر ڪندو ۽ اهڙي رچنا هو ڪڏهن نه وساري سگهندو.
اياز گل ٻارن جي شاعريءَ جي انهيءَ عنصر کان بخوبي واقف ٿو ڏسجي. سندس دل ۾ ٻارن لاءِ اٿاهه پيار آهي، ايتري قدر جو پاڻ نئين ٽهيءَ جي اسرندڙ شاعر هوندي پنهنجو پاڻ کي ٻارڙو سمجهي، معصوم دلين جي ترجماني ڪئي اٿئين.
”اچو ته گڏجي راند رچايون.
گهٽيءَ گهٽيءَ ۾ گوڙ مچايون.
(اچو ته ٻارو راند رچايون)
امڙ جڏهن لولي ڏيندي آ.
ننڊ پري اڏري ايندي آ.
(ننڊ پري)
گُڏي گُڏيءَ جي شادي آ.
شادي گهر آبادي آ،
(گُڏي گُڏيءَ جي شادي)
ڪِڪو امان کي ڄائو رات.
ڀاڳ ڀالري ٿي برسات،
(ڀاڳ ڀلاري برسات)
مــــــــــاءُ منــــــــهنــــجي مـــٺي
ماءُ منهنجي مٺي، شال جيئند رهي.
(ماءُ)
...... لکي اياز ٻارن جي رڳ رڳ ۾ سمائجڻ جو جتن ڪيو آهي، سندن دلين ۾ ٽٻي هڻي بي انت خواهش کي کوٽي ڪڍيو اٿس ۽ سندن خواهش کي پورو ڪرڻ لاءِ پاڻ اڳڀرو وڌي نهايت پاٻوهه ۽ پيار وچان پاڻ ڏانهن ڇڪيندو محسوس ڪجي ٿو:
اچو گهمون سڀ چڙيا گهر،
وسيل جتي دلچسپ شهر،
(چڙيا گهر)
ڪاغذن جون ڪي ٻيڙيون ٺاهي،
تن کي پوءِ پاڻيءَ ۾ لاهي،
(ٻيڙن جي گوءِ)
.... اياز کي بخوبي ڄاڻ آهي ته ٻارن کي کيڏڻ جي پوري آزادي ملڻ گهرجي جيئن اهي پنهنجي مرضيءَ سان ٺينگ ٽپا ڏيئي سگهن، هل هنگاما ڪري سگهن، پوپٽ پڪڙي خوش ٿي سگهن ۽ ڀرپور آزادي ماڻين جيئن اڳتي هلي ڪنهن نفسياتي مونجهاري جو شڪار ٿي منجهيل ۽ ملول نه رهجي وڃن، هو مٿن استادن واري ڪرڙي اک به نٿو رکي ۽ نڪي وري بزرگن وارو ڪڙڪيدار ڇڙٻ ڀريو آواز استعمال ڪري ٿو. کيس انهيءَ ڳالهه جو ڊپ آهي ته متان ٻار سندس انهيءَ رويي ڪري راند ڦٽائي هليا نه وڃن. اياز نه رڳو کين کيڏڻ جي اجازت ڏي ٿو بلڪه پاڻ ٻارن جي روپ ۾ انهن سان شامل ٿي سندن خوشيون سرس ڪري ٿو. سندس خوشي، ٻارن جي چهرن تي چمڪ اچڻ ۾ آهي ڇو جو پاڻ ٻاراڻي وهيءَ کان اجهو هاڻ مٿڀرو ٿيو آهي ۽ انهيءَ خوشيءَ کي اتم سمجهي ٿو.
اياز کي ٻارن جي خوشي ۾ سندن تفريح سان گڏ سندن تعليم ۽ تهذيب جو به ڏاڍو اونو آهي، ڇو جو هو سندن شاندار مستقبل جو خواهشمند آهي، کيس ساڻن اٿاهه پيار آهي پر ساڳئي وقت سندن اخلاق ۽ اعمال تي به ڌيان ڏي ٿو ۽ ديس جو نانءُ روشن ڪرڻ لاءِ دڳ به ڏسي ٿو.
ويهين صدي ٻارن جي ترقي ۽ خوشحاليءَ لاءِ خوشگوار ثابت ٿي آهي. ورهاڱي کان اڳ سنڌيءَ ۾ ٻارن جو ادب سرجندو رهيو هو پر پوءِ اهو سلسلو تمام ڍرو ٿي ويو. جڏهن ليکڪ ۽ شاعر وڏن جو ادب تخليق ڪڻ جي ڪوشش ۾ ٻارن جي ادب کي ٻاراڻي ڳالهه سمجهي نظرانداز ڪري ويٺا آهن، تڏهن ٻارن جي هن اڌ گذريل بين الاقوامي سال 1979ع ۾ اياز گل جي هيءَ اڪيلي پرخلوص ڪوشش ساراهه جوڳي آهي ۽ اميد آهي ته ٻين لاءِ اتساهه جو محرڪ بڻبي.
[b]ولي رام ولڀ
[/b]1979ع
شمس چيمبرس، ٽماڙ،
رسالا روڊ، حيدراباد سنڌ.