• سنڌي ٻوليءَ ۾ اسمن ۽ فعلن جي با معنى بيهڪ ۽ تجنيسِ حرفي توڙي معنوي تضاد وارا اصطلاح
گرامر ٻوليءَ جو بنياد هوندو آهي، جنهن کان سواءِ اها اڻ پوري ۽ ٻُسي ليکي ويندي آهي. ساڳي طرح تجنيسِ حرفي پڻ ٻوليءَ جي خوبصورتيءَ ۾ اضافي جو باعث بڻجي ٿي.
هيٺ اول سنڌي ٻوليءَ جي اسمن ۽ فعلن جي بامعنى بيهڪ ۽ تجنيسِ حرفيءَ وارا ڪجھ اصطلاح معنى سميت ڏجن ٿا. اهڙن اصطلاحن جو تعداد بيشمار آهي. هن قسم جا اصطلاح گھڻو تڻو ٻن لفظن تي مشتمل آهن، پر ڪن ۾ ٻن کان وڌيڪ لفظ به ڪتب آندا ويا آهن. ڏسبو ته انهن اسمن ۽ فعلن جي بيهڪ توڙي معنى ڀرپور تاثر ڇڏي ٿي. ٻئي طرف انهن ٻن يا ٽن لفظن جو آڏو وارو حرف ساڳيو هئڻ سبب تجنيسِ حرفي جي صنعت، اصطلاح ۾ خوبصورتي ۽ رواني پيدا ڪئي آهي.
گھڙيون گھارڻ. ــــــــ ڪجھ وقت گڏ گذارڻ.
واڳون وارڻ. ــــــــ واپس موٽڻ.
هينئون هارڻ. ــــــــ مايوس ٿي ويهڻ.
ڀيرو ڀڃڻ. ــــــــ وساري ڇڏڻ.
پٽيون پڙهائڻ. ــــــــ گمراهه ڪرڻ / برغلائڻ.
ڪاڳر ڪارو ڪرڻ. ــــــــ بي لاڀي محنت ڪرڻ.
سُک سارڻ. ــــــــ سکيا ڏينهن ياد ڪرڻ.
احوال اورڻ. ــــــــ حال ٻڌائڻ / مدعا بيان ڪرڻ.
ڏوهه ڏيڻ. ــــــــ ٻي کي قصوروار ڪرڻ.
واجھه وجھڻ. ــــــــ شدت سان انتظار ڪرڻ.
ڀُنگُ ڀرڻ. ــــــــ ڏنڊ ڏيڻ.
نينهن نڀائڻ. ــــــــ رستو نه ٽوڙڻ / وفادار رهڻ.
گوندرَ گھارڻ. ــــــــ غم ۾ گذارڻ.
رنڊا روڙڻ. ــــــــ وت آهر ڪم ڪرڻ / ٿلهو ڪَتڻ.
مَلهه مارڻ. ــــــــ ڪامياب ٿيڻ / فتح حاصل ڪرڻ.
ميلو مچائڻ. ــــــــ رنگ رچائڻ.
پيچ پائڻ. ــــــــ ناتو قائم ٿيڻ.
نور نچوئڻ. ــــــــ سخت محتن ڪرڻ.
چنگ چورڻ. ــــــــ ڪوشش جاري رکڻ.
رنگ رچائڻ. ـــــــــ ميلو مچائڻ / رونق وٺائڻ.
کڏون کوٽڻ. ــــــــ ٻي کي نقصان رسائڻ لاءِ سوچڻ.
ڏونگر ڏورڻ. ــــــــ تڪليفون ڪاٽڻ.
مُنهن موڙڻ. ــــــــ بي رخي اختيار ڪرڻ.
هنجون هارڻ. ــــــــ تمام گھڻو روئڻ.
روح ريجھائڻ. ــــــــ دل کي تسلي ڏيڻ لاءِ ڪوشش ڪرڻ.
ڳوڙها ڳاڙڻ. ــــــــ پڇتائڻ / شرمندو ٿيڻ.
کِلي کِيڪارڻ. ــــــــ آڌرڀاءُ ڪرڻ.
جھوريءَ جھِڄڻ. ــــــــ گھڻو صدمو رسڻ.
ڍَڪُ ڍڪڻ. ــــــــ عيبن تي پردو وجھڻ.
جنگ جوٽڻ. ــــــــ جدوجهد ڪرڻ.
پير پائڻ. ــــــــ اچڻ / داخل ٿيڻ.
ٽَڳا ٽوڙڻ. ــــــــ رشتا ناتا ڦٽائي ڇڏڻ.
لنؤن لڳائڻ. ــــــــ جذباتي تعلق قائم ڪرڻ.
لڄ لاهڻ. ــــــــ بي شرمو / بي حيا ٿي بيهڻ.
ويڳُ وجھڻ. ــــــــ پنهنجي لاءِ آزار پيدا ڪرڻ.
ماري مڃائڻ. ــــــــ پنهنجي ڳالهه تسليم ڪرائڻ.
لوئي لڄائڻ. ــــــــ شرمندگيءَ جهڙو ڪم ڪرڻ.
ڏاند ڏهڻ. ــــــــ نڪمي / ڪنجوس کي نوائڻ.
دونهين دُکائڻ. ــــــــ وِتَ آهر ڪوشش ڪرڻ.
ونگُ وجھڻ. ــــــــ ڦاسائڻ / هٿيڪو ڪرڻ.
ڏنڀَ ڏيڻ. ــــــــ ذهني تڪليف ۾ مبتلا ڪرڻ.
کُپُ کوڙڻ. ــــــــ گھڻي وقت لاءِ ترسي پوڻ.
جبل جھاڳڻ. ــــــــ تڪليف ڪاٽڻ.
پَهه پچائڻ. ــــــــ سوچَ ويچار ڪرڻ.
آڏو اچڻ. ــــــــ ڪَئي جو نتيجو ڀوڳڻ.
ڍارو ڍرڻ. ــــــــ بختُ ورڻ.
هٿڙي هڻڻ. ــــــــ حرفت سان حاصل ڪرڻ.
چَپَ چورڻ. ــــــــ اظهار ڪرڻ.
چاڪَ چڪائڻ. ـــــــ ڦَٽَ اڊيڙي ڇڏڻ / سخت تڪليف رسائڻ.
اوچو اوڍڻ. ــــــــ قيمتي لباس پائڻ.
چرٻي چڙهڻ. ــــــــ سُستيءَ کان ڪم وٺڻ / ٽوٽي ٿيڻ.
لاک لاهڻ. ــــــــ وڏي تعدي ڪرڻ.
لفظي توڙي معنوي تضاد وارن اصطلاحن مان مراد اهڙا اصطلاح آهن جن جا لفظ پنهنجي بيهڪ توڙي معنى جي لحاظ کان متضاد آهن. مثال طور ’قلم هميشه سبتو وهائڻ گھرجي.‘ يعني ’قلم ذريعي انصاف ملڻ کپي.‘ پر اصطلاح آهي ”ابتو قلم وهائڻ.“ جيڪو ڄڻ ’انصاف جي نفي ٿو ڪري.‘ هيٺين اصطلاحن ۾ ’ابتا‘، ’اُبتي‘ ۽ ’اُلٽي‘ اهڙا لفظ آهن جيڪي اصطلاح ۾ لفظي توڙي معنوي تضاد جو سبب بڻجي پيا آهن. هيٺ اهڙا چند اصطلاح مثال طور پيش ڪجن ٿا.
اُبتا ٽوپا ڏيڻ. ــــــــ فضول خرچي ڪرڻ.
ابُتا پير کڻڻ. ــــــــ چڱي چال نه هلڻ.
اُبتا واهڙ ترڻ. ــــــــ بي سود ڪوشش ڪرڻ.
اُبتو قلم وهائڻ. ــــــــ انصاف نه ڪرڻ.
اُبتي تسبيح پڙهڻ. ــــــــ بد دعا ڏيڻ يا پِٽڻ.
اُبتي پَٽي پڙهائڻ. ــــــــ برغلائڻ.
اُبتي ڪاتي وهائڻ. ــــــــ سخت ظلم ڪرڻ.
اُبتي ڪاتيءَ سان ڪُهڻ. ـــ ڏاڍو وڻي وڃڻ./ وڏو نفعو وٺڻ.
اُبتي گنگا وهڻ. ــــــــ عام قانون جي اُبتڙ هلڻ.
اُبتي کَلَ لاهڻ. ــــــــ سخت اذيت ڏيڻ.
اُبتو ڪلمو پڙهڻ. ــــــــ غلط ڪم ڪرڻ.
اُبتيون وکون کڻڻ. ــــــــ غلط راهه تي هلڻ.
اُلٽي کوپڙي هجڻ. ــــــــ بد دماغ هجڻ.