آسي
”تون ڪيڏانهن ٻاهر ٿو وڃين ته...“
”ته!.....خير ته آهي؟“ فضل خان هن کان پيار مان پڇيو.
”مون کي ڊپ ٿو ٿئي!“ هن هٻڪندي هٻڪندي چيو.
”ڇا جو ڊپ؟...“ فضل به گهٻرائجي پيو.
”بس.... تون ٻاهر ويندو آهين ته مون کي سک ڪونه ايندو آهي، الائي ڇو....“
”چري! اها به ڪا ڳالهه آهي،“ فضل خان پيار مان هن کي پاڻ ڏانهن ڇڪيندي چيو. هن پنهنجو مٿو فضل خان جي سيني تي رکي ڇڏيو.
هوءَ غريب مائٽن جي ڌيءَ هئي، پر هئي فضل خان جي ذات جي. هن جا مائٽ فضل خان جا هاري ته ڪونه هئا، پر سال به سال لاباري ڪرڻ جي لاءِ سندس ڳوٺ ايندا هئا. فضل خان جڏهن آسيءَ کي پهريون ڀيرو سنهري سنگ لڻندي ڏٺو، تڏهن ڄڻ پنهنجي دل لڻائي ويٺو.
آسيءَ جا مائٽ پاڻ کي وڏن ڀاڳن وارا سمجهڻ لڳا، جڏهن فضل خان هنن کان آسي جو سنڱ گهريو، آسي به گهٽ خوش ڪانه هئي، ۽ فضل خان جي پيار ته هن جي خوشي کي ٻيڻو ڪري ڇڏيو. پر ڪڏهن ڪڏهن هوءَ وياڪل بنجي ويندي هئي؛ هن کي ڪنهن ڪنهن وقت اها ڳڻتي کڻي ويندي هئي ته ڪٿي فضل خان ٻي شادي ته ڪا نه ڪندو. سندس پيءُ به ته پنج شاديون ڪيون هيون.......
’نه نه، وڏيرو مون کي ايترو ڀانئين ٿو، ائين ڪڏهن نه ڪندو....‘ هوءَ پاڻ کي ڏڍ ڏيندي هئي.
حاجي فضل خان پنهنجي تر جو هڪ وڏو زميندار هو. پنهنجن سمورن ڀائرن کان وڌيڪ باهمت ۽ هلندي پڄندي وارو هو. سڀني ڀائرن مان هو ئي هڪ پڙهيل ڳڙهيل هو. پيءُ جي جيئري هوندي پنهنجي وڏي سوٽ سان گڏجي حج به ڪري آيو هو. پيءُ جي مرڻ کان پوءِ هن جا ڀائر پاڻ ۾ وڙهي اجايا خرچ ڪري کٽي پيا. فضل خان کي اها ڳالهه ڪانه وڻي ته سندس وڏن جي ٻني ڌارين جي قبضي ۾ وڃي، ان ڪري سموري ٻني هن پاڻ خريد ڪئي. وري جڏهن اڀرندي پاسي بيراج کليو ته هن يڪدم اتي به زمين خريد ڪئي. انهن جي واري ڦيري به کيس ئي ڪرڻي پوندي هئي. پر آسيءَ کي اها ڳالهه ڪانه ٿي وڻي ته حاجي اتي هفتن جا هفتا وڃي ويهي رهي. آهستي آهستي هن کي محسوس ٿيڻ لڳو ته، ”جڏهن هوءَ نئين پرڻجي آئي هئس ته حاجي جي هن سان ڪيتري نه دل هوندي هئي. يڪا ٽي مهينا ڪيڏانهن به ٻاهر ڪونه ويو هو. ان کان پوءِ ويندو ته هو، پر وري جلدي موٽي ايندو هو. جڏهن پهريون ٻار ڄائو ته هو ڪيترو نه خوش ٿيو هو، اهو سڄو ڏينهن گهر مان ٻاهر نه نڪتو. پهريون ٻار جڏو هو، پر وڏيري جي منهن تي سر به ڪونه پيو ۽ جڏهن ٿورن مهينن کان پوءِ اهو ٻار مري ويو، ته هن روئڻ سان ڪم ڪري ڇڏيا. پر پوءِ آهستي آهستي هن ۾ ڦيرو ايندو ويو، ظاهر ظهور ته نه، پر آسيءَ کي محسوس ٿيڻ لڳو. ’ٻاهر به ته گهڻا ڏينهن لائيندو آهي، ان جو آخر ڪهڙو ڪارڻ آهي!‘هوءَ وڌيڪ سوچي ڪانه سگهندي هئي.
هوءَ ويٺي ويٺي ڪنهن خيال ۾ ٻڏي ويندي هئي ۽ هن جي اکين مان ڳوڙها ٽمڻ لڳندا هئا. ڳوڙهن جو ته دريا هو هن جي اکين ۾ جيڪو جهٽ ۾ اٿلي پوندو هو. جڏهن کان هن جو اولاد لاڳيتو ڪونه بچيو، تڏهن کان ڳوڙهن جو دريا هميشہ اٿل ۾ رهندو هو. هن کي پڪ ٿي ويئي ته هاڻي هن جو ڪوبه ٻار ڪونه بچندو. هوءَ پاڻ کي بي ڀاڳي ڪوٺي روئڻ لڳندي هئي ۽ حاجي هن کي پرچائيندي، ماٺ ڪرائيندي ٿڪي پوندو هو.
”ايترا لڙڪ ڪٿان آيا، آسي! ايڏيو ته نه رو.“
”پنهنجي ڦٽل ڀاڳ تي روئان نه ته ڇا ڪريان؟....“
”چري، اجايو روئي پئي پاڻ کي هلاڪ ڪرين! تنهنجو ڀاڳ ڇا ۾ ڦٽل آهي؟“
”ڦٽل ناهي ته ٻيو ڇا آهي؟ خدا جيڪي ڏئي، سو يڪدم ورائي وٺيو وڃي. منهنجي ڀاڳ جهڙو شل خدا ڪنهن جو نه ڪري....“ هوءَ ڳوڙها ڳاڙيندي رهي ۽ پيرن فقيرن کي ستائيندي رهي، پڙ باسيندي رهي. نيٺ هن کي هڪڙو سگهو سيتو پٽ ڄائو. هن خدا کي ڏاڍو ٻاڏايو ته اهو پٽ کيس بخشي ڏي. جڏهن هن جو پٽ ڪجهه وڏو ٿيو، ته وڏي ڌام ڌوم سان پير تي پڙ چاڙهيو ويو. آسي ته خوشي ۾ ڪا نه ٿي ماپي.
هن جي پيار ۾ ٻيو ڪو ڀائيوار ٿئي، اها ڳالهه فضل خان کي ڪجهه ڏکي لڳي. هن کي محسوس ٿيڻ لڳو ته هن ڏانهن آسي جو پيار ڪجهه گهٽ ٿي ويو آهي، ڪجهه ورهائجي ويو آهي. هن کي اهو به محسوس ٿيڻ لڳو ته آسي ۾ اڳوڻي ڪشش ڪانه رهي آهي ۽ شايد ان ڪري گهر ۾ به ڪا ڪشش ڪانه رهي هئي! هو بيراج واري زمين تي وڌيڪ رهڻ لڳو. اها ڳالهه آسيءَ اڳي به محسوس ڪئي هئي، هاڻي هن کي ان جو شدت سان احساس ٿيو، پر هوءَ ڪجهه سمجهي ڪانه سگهي. هن چاهيو ته حاجي کان پڪ ڪري، پر هن پاڻ ۾ ايڏي سگهه ڪانه ٿي ساري. آهستي آهستي هن جي ڪنن تي پڙلاءُ پوڻ لڳا ته فصل خان ڪنهن سان ڦٽي پيو آهي ۽اهو ئي سبب آهي جو بيراج واري زمين تي ڳچ وقت ٽڪي پئي ٿو. هن جڏهن پهريون ڀيرو اهو ٻڌو، تڏهن هن ائين سمجهيو ته اهو اجايو هل آهي. وڏيرو مون سان ڪڏهن به ائين نه ڪندو. جڏهن اها ڳالهه زور وٺڻ لڳي، تڏهن هن کي به ڊپ ٿيڻ لڳو.
”حاجي... مون ٻڌو آهي، ته.....“ هن کان صبر نه ٿي سگهيو ۽ پڇڻ جي لاءِ مجبور ٿي پئي. هوءَ ڏاڍو گهٻرائي رهي هئي. لفظ هن جي نڙيءَ ۾ اٽڪي پيا ٿي.
”ڇا ٻڌو اٿئي؟“ فضل خان عجب مان پڇيو.
” ته.... ته اڀرندي واري ٻنيءَ تي....“
”ڇا آهي اتي، ٻڌاءِ؟“
”اتي ڪا رن توسان.....“ هوءَ وڌيڪ چئي ڪا نه سگهي. فضل خان سڀ سمجهي ويو.
”توکي مون تي اعتبار آهي يا ماڻهن تي!“
پر آخر ماڻهن جي ڳالهه سچي نڪتي ۽ هڪ ڀيري فضل خان زمين تي ويو ته ڳچ وقت رهي پيو. قيامت جا ڏينهن هئا، اهي آسيءَ جي لاءِ.... پهاڄ جي تصور ئي هن کي ڏڪائي ٿي ڇڏيو.
هڪ ڏينهن فضل خان آيو، پر هو اڪيلو ڪونه هو، هن جي پٺيان اجرڪ ۾ ويڙهيل سيڙهيل هڪ مائي هئي. آسيءَ کان ڇرڪ نڪري ويو، ڄڻ ته سندس اڳيان ڪو بم اچي ڦاٽو هو، جنهن هن جي دل کي ڇيهون ڇيهون ڪري ڇڏيو. هن جي اکين مان ڳوڙها ائين ڪرڻ لڳا، جيئن وڏ ڦڙو مينهن. ان رات هوءَ دير تائين مٺين هڻڻ جي لاءِ سڏ جو انتظار ڪندي رهي ۽ پوءِ ڳوڙهن جو دريا هڪ ڀيرو وري به اٿلي پيو هو.
آمي آسيءَ کان وڌيڪ ڳوري ته ڪانه هئي، پر هن جي ڦوهه جواني ۽ سانوري رنگ اڳيان آسي گهٽ پئي لڳي. هاڻي هن کي پڪ ٿي ويئي ته خوشي جو وقت ختم ٿي ويو. فضل خان سڀ ڪجهه پئي ڏٺو، پر ان تي ڌيان ڏيڻ جي ضرورت ڪانه هئي. هن جي وڏن به ته ان ڳالهه تي ڪڏهن ڌيان ڪونه ڏنو هو.
آسيءَ نماز شروع ڪري ڏني. خدا کي ٻاڏائڻ سان گڏ هوءَ تعويذ ۽ ٽوڻا ڪرائيندي رهي. آهستي آهستي هن جي دل ۾ فضل خان جي لاءِ جيڪو پيار هو اهو گهٽجي، ڪٽجي اولاد جي پيار سان وڃي مليو. هن جو وڏو پٽ اسڪول ۾ پڙهندو هو. ٻي ٻار کي ڄائي سال کن ٿي ويو هو. وڏيري جي ننڍڙي تي گهڻي دل هوندي هئي. آمي جي اچڻ کان پوءِ آسيءَ ننڍڙي کي وڏيري ڏانهن وڃڻ کان روڪڻ. آميءَ کي ٻار جي ڏاڍي سڪ هئي، هوءَ آسيءَ جي ٻارن کي ڀائيندي به گهڻو هئي. هڪڙي ڏينهن فضل خان ننڍڙي کي کڻي اچڻ جي لاءِ دائي کي موڪليو. پر آسيءَ دائي کي ٺڙوپڙو جواب ڏيئي ڇڏيو.
فضل خان کي باهه وٺي ويئي، هو پاڻ اٿي آيو: ڪجهه سوچي آهستي چيائين:
”ڇو آسي، ننڍڙو ڇو ڪين ڏنئه؟“
”ننڍڙي ۾ اوهان جو ڇا؟ اوهان کي خدا پنهنجو ڏيندو...“ هن جون اکيون ڀرجي آيون ۽ فضل خان چپ چاپ ٻاهر نڪري ويو.
آميءَ کي پٽ ته ڄائو، پر اهو هن جي لاءِ ڄڻ عزرائيل بنجي آيو. فضل خان ڏاڍو رنو، پر آسيءَ کي ائين محسوس ٿيو ته ڄڻ ڪا آفت ٽري ويئي.
فضل خان ۽ آسي وري هڪ ٻئي سان گڏ ائين رهڻ لڳا، ڄڻ ته هميشہ کان ائين رهندا آيا هئا. فضل خان چڱي طرح ڄاتو ٿي ته هاڻي آسي سندس منهن تي اصل ڪانه ٿي پئي ۽ هو پاڻ کي ائين تباهه نٿي ڪري سگهيو. هن پاڻ کي جانچيو، هو ته بلڪل جوان هو، جوانن کان به ڪي رتيون ڪثر ۽ کيس پاڻ جهڙي جوان عورت جي ضرورت محسوس ٿيڻ لڳي. آسي ته هينئر ٽن ٻارن جي ماءُ هئي، انهن کان اڳ ۾ ته سندس ڪيترا ٻار مري چڪا هئا. پر آسي ائين بلڪل ڪونه ٿي سوچيو، هن جو پيار اڳوڻي جهڙو ته ڪونه هو، پر ان ۾ هڪ ٻيو رنگ اچي ويو هو، هوءَ چاهيندي هئي ته وڏيرو هن کي گاريون ڏي، ماري، پر هن کي وري ڇڏي نه. هاڻي هوءَ اڳوڻي وانگر ٿوري ٿوري ڳالهه تان رسندي ڪانه هئي، هن کي گارين مان به مزو ايندو هو ۽ خدا جا ٿورا مڃيندي هئي.
اوچتو ئي اوچتو هڪ ڀيرو وري هن جي اکين جي درياهه ۾ هڪ زوردار طوفان اٿيو. هوءَ خدا کي ٻاڏائيندي رهي: ”خدا ڪندو ته جنا جو منهن به ڪانه ڏسنديس....“ ۽ جڏهن ڪنوار گهر ۾ داخل ٿي ته هن منهن ڦيري ڇڏيو، هن جي اکين مان الائي ڇو رڳا ٻه ٽي ڳوڙها ڪريا ۽ پوتي ۾ جذب ٿي ويا.
جنا مينهن لڳي پئي هئي، هلي ٿي ته ڌرتي به پئي ڌٻي. هوءَ سڀاءَ جي سٺي هئي، هن کي شايد آسيءَ تي رحم اچڻ لڳو هو، ان ڪري هوءَ آسي سان سٺي نموني پيش آئي، پر آسيءَ کي جنا جي اصل شڪل به ڏٺي نٿي وڻي. جڏهن جنا جي ماءُ – جيڪا بت ۾ ڌيءَ کان ٻيڻي هئي ۽ ٻن ٽن وکن تي سهڪڻ لڳندي هئي – پنهنجي ڌيءَ کي گڏجڻ آئي ته هن جي نرڙ تي گهنج پئجي ويا. هوءَ سهڪندي سهڪندي ڌيءَ کي سمجهائڻ لڳي:
”چري نه ٿي، مڙس ائين ڪونه ٻڌبا آهن. آسي وڏي تيرهن تالي آهي، تون ته هن جي اڳيان ٻار آهين. آسيءَ کان جدا ٿي رهو، وڏيري کي آسيءَ سان گڏجڻ نه ڏي، هن کي اصل وڏيري جي منهن ڏسڻ کان سڪائي ڇڏ. پوڙهي ماڻهوءَ جي دل ريڀڻ ته صفا سولي آهي...“ جنا ڏيڏري وانگر وئي ڦوڪبي، جڏهن ماڻس ڏٺو ته هاڻي هوءَ ڦاٽڻ تي اچي پهتي آهي تڏهن ماٺ ڪيائين- ۽ پوءِ ڄڻ ته ڦيرو ڦري ويو. جنا وڏيري کي قابو ڪري ڇڏيو. ماڻس شڪرانا مڇيا ۽ هوءَ ڌيءَ کي وڌيڪ سمجهائي، سامان جي گاڏي ڀرائي هلي ويئي.
جنا جي ماءُ الائي ڪهڙو ڪوڪٽ ڪري ويئي. آسيءَ جي لاءِ ڄڻ پاڻي ٻرڻ لڳو. ڳالهين مان ڳالهوڙا ٿيڻ لڳا، نوبت وڃي گارگند ۽ جهيڙي تي پهتي. ماٺ ڪرڻ ته آسيءَ جي لاءِ به مشڪل هو، فضل خان هميشہ جنا جو پاسو وٺي، آسيءَ کي سوين گاريون ڏيئي وڃي نڪرندو هو. هاڻي آسيءَ جو گهر ۾ سريت کان به گهٽ مان هو. هن جو سڄو مٿو اڇو ٿي ويو، منهن ۾ گهنج پئجي ويا هئس، کاڏيءَ ۽ ٻانهن جو ماس لڙڪي پيو هوس. هن کي قيدين وانگر اٽو ۽ لٽو ڏنو ويندو هو. گهر جي گهٽيل هوا ۾ هن کي اهو سڀ وسري ويو هو ته ٻاهر ڇا آهي؟
هڪ ڀيري هوءَ ڏاڍي بيمار ٿي پئي، اصل مرڻ ڪنڌيءَ تي اچي پهتي هئي. هن فضل خان ڏانهن ماڻهو موڪليو، پر هن ڳالهه پوري ٻڌي به ڪانه، ڄڻ ته آسيءَ سان هن جو ڪو به تعلق ڪونه هو. آسيءَ جي دل ۾ هن جي لاءِ آهستي آهستي نفرت اڀرڻ لڳي. فضل خان جي ڪنهن تڪليف بابت ٻڌي هن کي ڳڻتي بدران خوشي ٿيندي هئي. هاڻي جڏهن ٻئي هٿ مٿي کڻي هن حاجيءَ کي پٽيو ٿي ته سندس دل ۾ تر جيترو به ڪهڪاءُ ڪونه ٿي پيدا ٿيو. وڏيري ته هن جي آنڊن کي به ڇني ڇڏيو هو. هن اهو به نٿي سمجهيو ته آسي جو اولاد ڪو سندس پنهنجو اولاد هو، ڄڻ ته سندس اڳ ڄايا هئا.
جنا فضل خان کي ايترا ته ٻار ڄڻي ڏنا هئا، جو هن کي ٻئي ڪنهن جي يادگيري به ڪانه هئي.
آسيءَ ٻڌو ته وڏيرو تمام گهڻو بيمار ٿي پيو آهي. پر هن ڪو به ڌيان نه ڏنو. ڄڻ ته هن جو ان ڳالهه سان ڪو واسطو ئي ڪونه هو. وڏيرو بيمار ٿئي ته هن جي لاءِ ڇا، جي چڱو ڀلو هجي ته ڇا!........فضل خان جي بيماري ويئي زور وٺندي. اوچتو هن کي سالن جي وسريل آسي ياد اچي ويئي. هن ڪنجهندي چيو:
”آسي ڪميني آهي!..... منهنجي ايڏي بيماري جو ٻڌي مون کي پڇڻ به ڪانه آئي......“
آسيءَ کي سندس پٽن مجبور ڪيو ته هن حال ۾ ابا کي ضرور هلي پڇي، نه ته جڳ کلندو. هن قسم کنيو هو ته وري جنا جي تڏي تي پير ڪانه رکندي، پر پٽن جي زور تي هو دل تي پٿر رکي جنا جي گهر ۾ گهڙي.
”وڏيرا! ٻڌو آهيم ته مون کي ميارون پيو ڏين؟ مون تي تنهنجون ميارون لڳن به ٿيون!.....“ هن هج ڪري چيو.
”نه نه... ميارون وري ڪهڙيون! تون نه پڇندينءَ ته ٺهيو، پڇڻ وارا ٻيا ئي گهڻا آهن. تنهنجي پڇڻ جو هروڀرو لاچار ڪونهي!........“
آسيءَ منهن ڦيري ڇڏيو.... پر هن جي اکين مان لڙڪ ڪونه ڪريا.... هن جون اکيون خشڪ ٿي چڪيون هيون.