ھارايل ماڻھو جي ڊائري
سڀ ائين شروع ٿيندو آھي ۽ ائين ختم ٿي ويندو آھي. مون ڄمي مري ڪونه ڏٺو آھي (اھا ڳالھه آھي ته آءُ ھر گذرندڙ گھڙيءَ سان گڏ مرندو پيو وڃان) ؛ پر شروعات کي ختم ٿيندو ڏٺو اٿم. ۽ ھميشه ائين ٿيندو رھيو آھي. جيڪڏھن ڪو فطري فارمولو آھي ته اھو آھي. باقي ٻيا سمورا فارمولا ھٿرادو آھن. ماڻھو جنھن کي پنھنجي زندگي سمجھي پيار ڪري ۽ اھا زندگي ھڪ ڏينھن ھن سان اجنبين وانگر ملي! ان کان وڌيڪ ڪو عذاب ٿي نٿو سگهي. جڏھن کان ھوءَ اجنبي بنجي وئي تڏھن کان آءُ پاڻ پنھنجي لاءِ اجنبي بنجي ويو آھيان. مون ۾ اھو ڪجھه رھيو ئي ڪونھي جو ڪنھن کي پيار ڏئي سگهان. مون کي ڪجھه وقت اڳ خبر پئي ته تون ڏاڍو رني آھين. (مون لاءِ!) رني ھوءَ به ھئي، پر ھن روئي مون کي به روئاريو ھو. تو روئي مون کي دکِي ڪيو آھي (تو لاءِ). آءُ جيڪر توکي ٻڌائي سگهان. آءٌ ھڪ ھارايل ماڻھو آھيان. پر ھر ڪا ڳالھه ٻڌائي نٿي سگهجي. منھنجي من تي عجيب احساس ڇانيل آھن ھينئر. احساس ڏک جا، پڇتاءُ جا ۽ رکي رکي برف وانگر ڄمي ويندڙ. آءُ تو سان ملڻ نٿو چاھيان. مون ڏٺو آھي ته اھا ئي ڳالھه آھي جيڪا مون کي تو سان ملڻ کان روڪي ٿي. ٻي عجيب ڳالھه آھي ته وير وانگر رکي رکي ٻين احساسن تي ڇانئجيو وڃي سا ھيءَ ته تو مون سان پيار ڪري مونکي پاڻ ئي پنھنجي نظرن ۾ ڪيرائي وڌو آھي. آءُ موٽ ۾ توکي پيار نٿو ڪري سگهان آءُ تولاءِ ڪجھه به نٿو ڪري سگهان ۽ ان ڪري آءُ پاڻ کي ذليل پيو سمجھان. اڄ آءُ ڏاڍو ٿڪل ھوس. ننڊ اکين ۾ ۽ دماغ ۾ زوري گھڙيو پئي آئي. پر تنھنجي ڳالھه ٻڌي اھا به موٽي وئي. تون الائي ڇا سمجھندي ھوندينءَ مون کي. ٻيو جيڪي وڻئي سو سمجھه، پر اھو نه سمجھجانءِ ته ڪو آءُ پيار ڪرڻ جي قابل به آھيان. تنھنجي من جو بار ڳوڙھن ڌوئي مٽائي ڇڏيو ھوندو ۽ ھاڻي تون منھنجي لاءِ ڌڪار محسوس ڪندي ھجين ته ڏاڍو سٺو شايد ائين ٿيو ھجي. اھو سوچي آءُ پاڻ کي آجو محسوس پيو ڪريان. پر شايد اھا به منھنجي ذليل ھجڻ جي وڏي ثابتي آھي.
ڪي ماڻھو بذات خود ٽريجڊي ھوندا آھن.
انسان جي عظمت ان ۾ آھي ته ھو آخر دم تائين لڙندو ۽ شڪست ڪڏھن به نه قبولي. پر ڪا شڪست اھڙي ھوندي آھي جيڪا پھريون ئي ڀيرو ماڻھوءَ کي ڀڃي ڀوري ڇڏيندي آھي. جيڪو ماڻھو من ئي من ۾ ھارائي چڪو ھجي، اھو ڪنھن به ويڙھاند ۾ ڪامياب نه ٿيندو.
اُڏوھيءَ جئن ڏکڙا، چڙھيا چوٽيءَ سيئن ( شاھ)
تون ھينئر ڪٿي ھوندين؟ ڇا ڪندي ھوندينءَ! خوش ھوندينءَ يا اداس ھوندينءَ! تو کي ڪڏھن به اوچتو اھو خيال آيو ھوندو ته ھن گھڙيءَ، ھن پل توکي ڪو شدت سان ياد ڪندو ھوندو پر منھنجي دعا آھي ته توکي اھو خيال ڪڏھن به نه آيو ھجي. تون خوش ھجين ۽ ٽھڪ ڏيندي رھين . . . منھنجي تصور ۾ توکي ٽھڪ ڏيندو ڏسي مون کي سڪون ملندو آھي.
جڏھن به آءُ توکي ياد ايندس تون سوچيندينءَ ته اھو پاڳل اڃان به رڳو خواب ئي ڏسندو ھوندو ۽ جڏھن به تون مون کي ياد ايندينءَ ته محرومين ۽ ناڪامين جو بار ھانءَ تي وڌيڪ ڳرو ٿي پوندو.
تون مونکي وساري ڇڏج. صفا وساري ڇڏج. ڪڏھن ڀلجي به مون کي ياد نه ڪج. تون مونکي ياد ڪندينءَ ته اداس ٿي ويندينءَ ۽ تنھنجو چھرو ته آئينو آھي، جنھن ۾ تنھنجا احساس ۽ ڪيفتون صاف صاف پيا بکندا آھن. ماڻھو توکان پڇندا ته تون اداس ڇو آھين ۽ ان اداسيءَ جو ڪارڻ آءُ ھوندس!
مون رات خواب ۾ توکي ڏٺو. ننڊ ۾ به ڊپ جو احساس ھو ته تون مونکي وري به ڇڏي ھلي ويندينءَ. ۽ مون توکي چيو ھڪڙو منٽ ترس. آءُ توکي چڱي طرح جاچي ڏسڻ ٿو چاھيان. تنھنجي مک کي پنھنجي من ۾ لاھي ڇڏڻ ٿو چاھيان. تون ڪٿي به ھجين، پر سدائين منھنجي من ۾ ھوندينءَ.
جيڪڏھن آءُ تنھنجي جھول خوشين سان نٿو ڀري سگهان، ته مون کي ان ڳالھه جو ڪو حق ناھي ته توکي رڳو پريشانيون ڏيندو رھان.
واريءَ جيئن وڄري ھينئون، ڪڻڪي لئي ڪيڻان (شاھ)
اميد ھڪ لعنتاڻو بنجي وئي آھي منھنجي لاءِ.
گڏ ھلندي اوچتو تون مون کان ھٿ ڇڏائي،الائي ڪيترو اڳتي وڌي وئين آھي. پر آءُ اڄ به اتي ئي بيٺو آھيان جتان پاڻ وڇڙيا ھئاسين.
ڪي ماڻھو ايڏا بدنصيب ڇو ھوندا آھن! ڇا انھن جي نصيب ۾ رڳو ڀٽڪڻ ھوندو آھي. انھن جي ڪابه منزل نه ھوندي آھي! ماڻھو جيڪي ڪجھه سوچيندو آھي ٿيندو ان جي ابتڙ آھي. مون جنھن کي سڄي عمر چاھيو، اھو مون کي مليو به ته ڪھڙي روپ ۾! اھا ئي اڻ کٽ ڊوڙ . . . اھوئي ڀٽڪڻ . . . .
آءُ جيڪا به آرسي ڏسندو آھيان ان ۾ مون کي تنھنجو چھرو نظر ايندو آھي. پر تون آھين ڪٿي؟
ذھن آھي يا ڪا ڀيلاڙ ٿيل ٻني! جنھن ۾ ھر ڪو خيال بيپرواھيءَ جي، بنا روڪ ٽوڪ جي ھليو اچي.
پير پٿرائجي ويا آھن. وک وک تي ذھن جون نسون تاڻجي ڇڪجي ٿيون وڃن. رڳو پير پٿر ڪونه ٿيا آھن، سڄو وجود پٿر بنجي ويو آھي. روح ان پٿر جي گھاڻي ۾ پيڙجي رھيو آھي.
منھنجو اندر به ايترو اونداھو آھي جيترو منھنجو ڪمرو.
اڄ گهر وڃي ڪپڙا لاھي کٽ تي اڇلايم ۽ پاڻ کي ديوار تي لڳل ڪليءَ ۾ ٽنگي ڇڏيم.
ھيءُ ڪيڏو ڊگھو غار آھي. اوندھ ۾ ھٿوراڙيون ڏيندو رڙھندو پيو وڃان. منھنجو ساھ ٿو منجھي . . . ڏاڍو ٿڪل آھيان . . . جسم ٽُٽي پيو. سَنڌُ سَنڌُ ڌار ٿي پيو آھي.