طاقت جو استعمال ۽ اوائلي صنفي اڻ برابري

شڪاري زماني جو مرد مضبوط، طاقتور ۽ قبيلي کي ٻاهرين حملي آورن کان بچائيندڙ هو. مضبوط مرد جانور ڦاسائڻ ۽ خطرن کي منهن ڏيندو هو. مرداڻي طاقت، عورتن جي گهرو معيشت، پورهئي، خاندان، جذباتي ۽ تخليقي پورهئي خلاف جڏهن استعمال ٿيڻ شروع ٿي ته ان جي شڪل تبديل ٿي وئي. اهڙي طاقت، عورتن جي جذباتي پورهئي، گهر ڪٽنب خلاف استعمال ٿيڻ شروع ٿي. ان عمل ۾ عورتن پنهنجا بار، ڪٽنب، قبيلا ۽ گهرو معيشت، آهستي آهستي وڃائڻ شروع ڪئي. عورتن جي گهرو معيشت، ثقافت، ٻار ۽ ڪٽنب خلاف جڏهن مضبوط طاقت جو استعمال شروع ٿيو، ته سندس شروعاتي گهرو پورهئي ۽ معيشت جي ڦرلٽ جو آغاز ٿيو. ان وقت جا غالب، پوڙها ۽ تجربيڪار شڪاري ئي ابتدائي مرداڻي سماج جا نمائندا، قبائلي سردار ۽ اوائلي حڪمران ٿي نازل ٿيا. اهڙي قسم جي سماجي جوڙجڪ دنيا جي سمورن سماجن ۾ اوائلي وقتن ۾ ڏسي سگهجي ٿو. جنهن جي ٻي شڪل بعد واري زمانن ۾ طبقاتي شهر ۽ سماجي ۽ معاشي حالتن ۽ زندگين ۾ پرکي سگهجي ٿو. اٽڪل ٻه هزار سال اڳ، سميرين، موئن جي دڙي- سنڌو سڀيتا، بابليون (عراقي) تهذيبن ۾ توڻي جو مرد ۽ عورت جي تفريق مردن جي حق ۾ هئي. پر ان هوندي به مردن ۽ عورتن جي سماجي ۽ معاشي اڻبرابري ايتري وڌيل نه هئي. ان وقت جي مورتين، آثارن، عبادتگاهن، ديوين ۽ ديوتائن جو جيڪڏهن جائزو ورتو وڃي ته به هزار سال قبل مسيح کان اڳ ۽ چار هزار (قبل مسيح وارين تهذيبن ۾ عام طور “ماءُ ثقافت” يا “مادراڻي” مرڪزي حيثيت وارا سماج نظر ايندا. عورتن جو تهذيبن ۾ ڪردار، مردن جي برابر وارو نظر ايندو. ايستائين جو انهن زمانن ۾ اڃان تائين شرم ۽ حياءَ جا ڪوڙا تصور اڃان پيدا ئي نه ٿيا هئا. اهوئي اوائلي زمانو هو، جتان، تهذيبن جي مرڪزي حيثيت مائرن ۽ مادراڻي ثقافتن جي چوڌاري ڦرندڙ هئي. طاقت جو اڀرڻ ۽ مردن جي اختياري، قبائلي ۽ مذهبي اهميت وڌڻ ۽ جديد رياستن جي اوائلي شڪلين جي اڀرڻ جي نتيجي ۾ عورتن جي سماجي حيثيت کي ڪاپاري ڌڪ لڳو. اهو دؤر عورتن جي تاريخ ۾ وڏي اهميت رکي ٿو. اهوئي دؤر پنهنجي جوهر ۽ خاصيت ۾ اڳوڻي دور جي عورتن جي مرڪزي حيثيت واري دؤر کان بنيادي طرح مختلف هيو، ڇاڪاڻ ته عورتن جي غالب زمانن ۾ پرامن سرگرميون ۽ نسبت سادي زندگيون هيون. زراعت جي اچڻ ۽ شڪاري زماني مان نڪرڻ جي ڪري مردن جون سرگرميون نسبتن زراعت پوکيءَ، جنگ، بچاءَ، اختيار ۽ خاص ڪري طاقت جو توازن مردن جي حق ۾ ٿي ويو. اُن اڻ توازن جو فائدو، سڌو سنئون مردن کي پيو. مرد جيڪي اڳ ۾ شڪار ڪندا هئا. اهي ڦري هاري، پوکي ۽ اضافي گهرو پورهئي جا مالڪ ۽ اختياري ٿي ويا. جن بعد ۾ مادراڻي سماج ۾ بنيادي تبديلي آندي. مضبوط شڪاري تنظيمي ڍانچي ۽ جوڙجڪ هوريان هوريان ڦري، سماجي اختياري ۽ اوائلي اختياريءَ ۽ حڪمرانيءَ جي شڪل اختيار ڪرڻ لڳي. توڻي جو اهڙو تاريخي عمل حالتن آهر وجود ۾ آيو، پر ان جي پويان هڪ سلسليوار، پيچيده حڪمرانيءَ جي سماجي سرشتي ۾ بدلجڻ ڏاڪي به ڏاڪي جو عمل ٿي ظاهر ٿيو. اڳتي هلي، اهڙين سماجي ڍانچن جي شڪل کي ماءُ/مادراڻي ڪلچر مان ڦري پدراڻي ڪلچر ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. مرد جي حڪمرانيءَ کي آفاقي، مذهبي، پاڪ ۽ صاف ۽ عظيم قرار ڏيڻ لاءِ مختلف ڏند ڪٿائن، مذهبي خدائي حڪمن جو سهارو ورتو ويو. تنهن ڪري، انسان جي اوائلي سماجي جوڙجڪ جنهن ۾ پدراڻي سماج جو وجود ۽ جوڙجڪ ٺهي راس ٿيو. انهن کي خدائن جو حڪم ڄاڻائي، مضبوط مرد، طاقت ۽ حڪمرانيءَ لاءِ استعمال ڪيو ويو يا مڃيو ويو. ان ئي نتيجي ۾ حقيقي طرح عورتن جي غلامي لاءِ ميدان تيار ڪيو ويو. جنهن جو آخري نتيجو نه رڳو عورتون، ٻار ۽ مردن کي به حڪمرانيءَ جي اهڙي سرشتي ۾ غلام بڻايو ويو. جڏهن مردن حڪمرانيءَ جي اهڙي طرزِ عمل ۽ غلامن کي استعمال ڪري پيداواري قدرن مان فائدو وٺڻ شروع ڪيو، ته بالادستيءَ جي هڪ نئين نظام جنم ورتو. جنهن ۾ نه رڳو عورتون، پر غلام مردن ۾ به اضافو ٿيندو ويو. طاقت ۽ اختيار آهستي آهستي اهم ٿيندو ويو. مضبوط مرد ۽ تجربيڪار پوڙها، ۽ مذهبي پيشوائن جڏهن پاڻ ۾ ملڪي هڪ طاقت جي شڪل اختيار ڪئي، ته پوءِ انهن خلاف مزاحمت نسبت مشڪل ٿي پئي. ان جي نتيجي ۾ وسيع عوام ۾ هڪڙيون ڪهاڻيون ۽ ڏندڪٿائون گهڙيون ويون، بادشاهن ۽ شهنشاهن کي خدا ۽ ديوتا طرفان موڪليل خاص خليفو ڪري پيش ڪيو ويو ۽ طاقت ۽ حڪمراني عظيم ٿيندي آهي. تقريباً سمورين اوائلي تهذيبن ۾ اهڙيون ڏندڪٿائون ۽ هٿراڌو ڏاهپون گهڙي، عورتن ۽ انسان کي ان پوزيشن ۽ حالت تي بيهاريو آهي، جتي سندس عظمت، ديوتائن واري ۽ زميني ۽ آسماني مخلوق ڪري پيش ڪيو ويو آهي. ان جي ابتڙ عورتن جي عظمت ۽ پاڪائيءَ کي پهريان لڪائي پوءِ مٽائي ڇڏيو ويو. نتيجي ۾ مرد جي طاقت ۽ ان جي مطلق اختيار ۽ فوقيت کي حڪمران ڪري پيش ڪيو ويو. اهڙيون جگري ڏند ڪٿائون گهڙي، سماج کي مخلوق ۽ حڪمرانن کي خلق ۽ خالق / پالڻهار ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. هڪ ثقافت کي جنم ڏنو ويو. سماج ڏاڪي به ڏاڪي اهڙين ڪهاڻين، ڏندڪٿائن ۽ جوڙجڪن جو عادي ٿي پيو. مجبورن جهڙو ان کي ازلي سچ سمجهي قبول ڪري ورتو. اهڙيون ڏندڪٿائون بعد ۾، اڳتي هلي، هڪ مذهب جو درجو اختيار ڪري ورتائون. ۽ تيزيءَ سان تسليم ٿيندڙ نقطي نظر ۾ تبديل ٿي ويو. ان ئي نقطي نظر ۾ عوام ۽ حڪمرانن جي تفريق کي آسماني ۽ آفاقي سمجهڻ شروع ٿيو. طبقاتي تفريق جا قصا، اوهان کي هر تهذيب ۾ ملندا. ايستائين جو شيطان جو جنت مان تڙجڻ، آدم ۽ بيبي حوا جو جنت مان نڪرڻ، ۽ کين خدا جي نافرمانيءَ عيوض جنت مان محروم ٿيڻو پيو وغيره. “خدا جي باغيچي” (Garden of God)، “خدا جا وڻ”، (Trees of God)، اڪادين تهذيب ۾ اِدِنو (Edinnu) سميرين لفظ “اِدِن” بهشت ۽ يوناني ڏند ڪٿا ۾ جنهن ۾ “اِيو” ديويءَ کي “گارڊن آف اِدِن” ۽ هوا ۽ آدم جو بهشت مان نڪرڻ، انهن عقيدن يا ڏندڪٿائن جا قصا آهن. سميرين ۽ يوناني ۽ ٻين ڪيترن تهذيبن ۾ تخليقي طاقت، حڪمرانن ۽ خدائن وٽ هوندي هئي. ۽ خدا رڳو پنهنجي لاءِ غلام ئي پيدا ڪندا هئا. اهي ئي ان زماني جا سچ ۽ عقيدا هئا. سميرين تهذيب ۽ سماج ۾ خدا جو تصور، انساني شڪلين جهڙو هو. جنهن ۾ چيو ويو هو ته عورتمرد جي ڪُک مان جنم ورتو آهي. رڳو سميري تهذيب جي ديوي “ننهرسگ” (Ninhursag) انهيءَ لاءِ پيدا ڪئي ويئي ته جيئن اِنڪي (Enki) مرد خدا جي زندگيءَ کي بچائي سگهجي. وقت گذرڻ سان خدا ۽ مخلوق جي باري ۾ رايا تبديل ٿيندا ويا. ايستائين جو نِنهرسِگ جي تخليق، پاڻ کي پنهنجي ندامت سمجهي ٿي، سندس عورت کي پنهنجي تخليق جي نفي سمجهيو ويو. ٻئي پاسي انساني تخليق جي باري ۾ اهو سمجهيو ويو، ته انسان پيدا ئي غلام ،گنهگار ۽ نوڪر ٿيو آهي. ايسٽرن آرٿوڊاڪس چرچ وٽ مخلوق “خدا جا ٻانها”، عرب تهذيب ۾ نالو عبدالله “خدا جو ٻانهو”، هيبريو/عبراني زبان ۾ “عبيده”، جرمن ۾ “گوٿسچڪ”، سنسڪرت ۾ “ديوداسي”، خدا جا ٻانها، معنائن ۾ سڀ ساڳيا آهن. سميرين تهذيبن ۾ مذهبي يپشوا نه رڳو بادشاهه هئا. پر پاڻ کي “خدا” به سڏيندا هئا. همورابي بادشاهه، عراقي تهذيبن ۾ خدا جي هيٺان “ننڍا ديوتا” هئا. “حڪمرانن کي خدائن جو پروانو مليل آهي.” “همورابي خدا آهي.” ۽ “خدا جي حڪمراني مليل اٿس.” نتيجي ۾، هر بادشاهه پاڻ کي خدا جو ترجمان چوڻ شروع ڪيو. وچين دؤر ۾ ته بادشاهه پاڻ کي ۽ “حقِ حڪمرانيءَ” کي خدائي ۽ آفاقي سڏيندا هئا. جيڪڏهن صحيح معنيٰ ۾ مذهبي لٽريچر کي پاسيرو رکي، سچ پچ جيڪڏهن حقيقت جي ڳولا ڪجي ته خبر پوندي ته ڇا واقعي مذهبي پيشوا سچ کي واقعي لڪائي ۽ پنهنجن مفادن وٽان ائين ڪندا هئا؟ هندوستان ۽ پاڪستان جي تاريخ ۽ مغل بادشاهه به پاڻ کي زمين تي “الله جو نمائندو” ، “خليفو” ۽ “پاڇو” سمجهندا هئا. دراصل، حقيقت هيءَ آهي ته تهذيبن ۾ اهڙي سماجي طاقت ۽ اثر انهن معروضي حالتن جو نتيجو هو. جنهن ۾ اهڙي طاقت ۽ ا ختيار کي نه صرف ايجاد/تخليق ۾ وجود ۾ آڻڻو هو. جيڪي وقت ۽ سماجي حالتن جي بدلجندڙ شڪلين ۾ پراڻي سماجي سرشتي جي مقابلي ۾ نئون ۽ جديد هجي. وقت سان ان جي افاديت، آفاقي گهٽ پر سماجي پهلو حاوي ٿيندو ويو. جنهن ۾ انساني سماج جون گهرجون ۽ اوليتون تبديل ٿينديون ويون. سماجي گهرجون وڌنديون ويون، ۽ عورت جي ڪم جي حيثيت ثانوي ٿيندي ويئي. اهوئي بنيادي فرق ۽ سماجي ترقي هئي، جنهن انسان کي انسان مان بدلائي غلام بڻائي ڇڏيو.

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

عورتن جي آزادي