خاندان، موروثي حڪمراني ۽ رياست

طاقت جو رشتو، خاندان، موروثي حڪمراني ۽ اوائلي رياست جي جوڙجڪ سان گهرو ڳانڍاپو آهي. موروثي حڪمراني جا فڪري بنياد، خانداني، پدراڻو شجرو، “پيءُ”، Fatherhood “پيءُ پڻو” ۽ گهڻا ٻار هجڻ ۾ سمايل آهي. سياسي طاقت پدراڻي سماج ۾ ڪيئي ڪم ڪندي آهي؟ پادري، پيشوا، طاقت ۽ پدراڻي سماج جا مظهر ۽ عنصر آهن. انهن جو پاڻ ۾ گهرو لاڳاپو آهي. مذهبي پيشوا، حڪمران طبقا، تهذيبون ، طاقت کي لاڳو ڪرڻ لاءِ ان کي آفاقي، خدائي، اختياري ڄاڻائي هميشه سياسي طاقت کي مضبوط ڪيو آهي. سياسي طاقت جو استعمال معنيٰ خدائي فرمانن هيٺ ۽ خدا جي ڪاوڙ جو خوف ڄاڻائي ۽ روحاني طاقتن کي غالب سمجهڻ ۽ پوڄائڻ ، ته ڄڻ عام رواجي ڳالهه هئي. طاقت جا ذريعا، حاڪم طبقن وٽ منظوم، طاقتور گروهه ۽ ٽولا هئا، جنهن جي ذريعي محڪوم طبقن تي طاقت جو روب ڄاڻائيندا هئا. موروثي حڪمرانيون به ان تاريخي عمل جو نتيجو آهن. جنهن ۾ پدراڻي سماج، پادرين، پدراڻي حڪومتي سرشتي، طاقتور گروهن ۽ فوجي جٿن جي گڏيل تعلق سان عوام ۽ محڪوم طبقن مٿان مڙهيو. موروثي حڪمرانيون ۽ نظام، ان جي فڪر ۽ ڍانچن کي الڳ ڪري سمجهي نٿو سگهجي. ان جي شروعات قبائلي روايتن مان شروع ٿيندي، بعد ۾ مٿين طبقن جي خاندانن وٽ حڪمرانيءَ ۽ بالادستيءَ جي شڪل ۾ نظر آئي. موروثي حڪمرانيءَ جو ڍانچو، ان ڳالهه تي ٻڌل آهي. جنهن ۾ حڪمران ٽولو جيڪو طاقت ۽ رياست تي غالب هجي. مرد ٻار جي فوقيت ۽ حڪمرانيءَ کي مستقل سمجهجي. موروثي حڪمرانيءَ جو ئي نتيجو آهي جو عرب، ايشيائي يورپي تهذيبن، گهڻيون شاديون، زالون، حرم ۽ رکيل عورتون رکي طاقت کي مضبوط بڻائڻ لاءِ جاري رکيون. موروثي سياست جو ،طاقت ۽ رياست قائم ڪرڻ، پهرين اوليتن ۾ هو. موروثي سياست ۽ حڪمراني ئي هئي. جنهن تاريخي طرح هڪ ادارو بڻجي، پنهنجي آسپاس جي ڪڙم قبيلن ۾ پيهي، زيردست ڪري ٻين قبيلن کي غلام بڻائي، طبقاتي نظام اندر پوئي، فلاحي جي تاريخي بنياد کي وڌايو ۽ ورهايو. عرب ملڪن ۾ جهڙوڪ موروثي حڪمرانيءَ جون پاڙون ته ايتريون مضبوط آهن. جو ورلي ئي ڪا اهڙي رياست ۽ طاقت هوندي. جيڪا پنهنجي جوهر ۽ نوعيت ۾ موروثي نه هجي. موروثي سياست ۽ حڪمراني، پنهنجي خاندان جي شجري کي ئي موروثي سياسي طاقت جي تربيت گاهه سمجهي ٿي ۽ ان کي تسلسل ۽ مستقل واڌارو سمجهي ٿي. هر فرد پاڻ کي خاندان جو وارث ۽ بادشاهه ۽ مالڪ سمجهي ٿو. موروثيت مان ئي خاندان جي اهميت ظاهر ٿئي ٿي. جيتريون گهڻيون عورتون، شاديون، زالون ۽ ٻار هوندا، اوترو ئي سماجي تحفظ ۽ عزت جو احساس وڌندو. خاندان موروثيت ۾ هڪ فڪري ادارو ۽ تصور آهي. ۽ خاندان جي جوڙجڪ ، مرد ٻار جي شجري تي بيٺل آهي. جنهن ۾ عورت کي ٻاهر ڪڍي، باقي طاقت ۽ رياست ۽ حڪمراني بچي ٿي. عورت کانسواءِ باقي سماجي ترتيب ۽ هم آهنگي ڪهڙي بچي ٿي؟ ان سڄي عمل ۾ عورت، پدراڻي، جنگي، مرداڻي طاقت واري سماج ۾ محض غربت زده، بدحالي، شڪست کاڌل ، گهر ۾ قيد ٿي، رهجي وڃي ٿي. مرد جي فوقيت ۽ ان جي هڪ هٽي، عورت جي زندگيءَ جي آسپاس ۽ چوڌاري دائري ۾ گهمي ٿي. ائين جيئن سرمائيدار دنيا ۾ صنعتي پيداوار ۾ هڪ هٽي هوندي آهي، مردن جي عورتن مٿان حڪمراني به ان هڪ هٽيءَ واري نوعيت جي آهي. عورتون بيٺڪي سماج جون ڄڻ ته ،اهي قومون آهن، جن کي اڄ تائين گهرن جي قيد مان آزاد ئي نه ڪيو ويو آهي. خاندان، سماجي ڏيک ۾ مردن جي هڪ ننڍي رياست آهي. خاندان سماجي ڍانچي ۾ مسلسل جاري هڪ اهڙو سماجي ادارو آهي. جيڪو سدائين تاريخ ۽ تهذيبن ۾، طاقت ۽ رياستي اوزار جو وڏو وسيلو رهيو آهي. مرد کي رياستي فڪر ۾، اهم ڄاڻائي طاقت ۽ رياست جي حڪمرانيءَ سان ڳنڍيو ويو آهي. خاندان رياست لاءِ هڪ عنصر ۽ عضوو آهي. جنهن جي ذريعي فرد جي طاقت جو اظهار ٿئي ٿو. عورت جو بنا اجوري اڻکٽ پورهيو، جنهن مان رياست فائدو حاصل ڪري ٿي اهو ڪاٿي ۾ ئي نه آهي . عورت ٻار پيدا ڪري، آباديءَ جون ضرورتون پوريون ڪري ٿي. عورت ساڳي وقت هڪ غلاميءَ ۽ اخلاقياتي ۽ فرمانبرداريءَ جو رول ماڊل به آهي. اهي مٿيان عنصر- موروثي سياست لاءِ اهم ٿنڀا آهن. خاندان ۾ ٻيو سڀ کان وڏو مسئلو شاديءَ جو آهي. شادي عورت ۽ مرد جي وچ ۾ مرضيءَ ۽ پسند مطابق هڪ سماجي معاهدو آهي. اسلام ۾ به ڇوڪريءَ جي زوريءَ شادي ڪرائڻ جائز ڪانهي، پر اسان جي معاشري ۾ شادي به دراصل ۽ حقيقت ۾ هڪ قسم جي غلامي آهي. غلاميءَ جو هي شاندار ادارو فيملي يا خاندان ۾ غلاميءَ کي مضبوط ڪري ٿو. شادي هروڀرو صنفي تسڪين جو حوالو نه پر مرد ۽ عورت جي، زندگيءَ ۾ رشتي ۽ حصيداريءَ ۽ تعلق کي ظاهر ڪري ٿو. اهو تعلق معنيٰ خيز به هجي. جيڪو تعلق آزاديءَ ۽ برابريءَ جي تصور تي ٻڌل هجي. پر فڪري طرح شاديءَ جو مطلب حقيقت ۾ عورت جي مالڪي يا نجي ملڪيت ۾ اچڻ آهي. جيئن، ڪا زمين جانور يا ڪنهن شيءِ جي نجي ملڪيت هجي. خاندان ۾ شادي دراصل عورت جي سماجي ،فڪري، معاشي ۽ صنفي صلاحيت ۽ ڪردار کي ٻنجو ڏيئي، ملڪيت ۾ وٺڻ ۽ ان جي واڳ، مرد جي حوالي ڪرڻ آهي. اها هڪ خطرناڪ غلاميءَ جي شڪل آهي. شاديءَ جي تصور کي انقلابي تحريڪن کي بهادريءَ سان بحث هيٺ آڻڻ گهرجي. شادي هڪ مضبوط رشتو ۽ ادارو تڏهن آهي، جڏهن ان کي برابرين ۽ آزادين جي قدرن تي ئي پرکي سگهجي نه ڪي زور زبردستي ۽ مرضيءَ جي خلاف، نجي ملڪيت ۾ وٺڻ. اهو تڏهن ممڪن آهي، جڏهن عوام جي شعوري سطح ۽ سياسي، مادي حالتون ان تباهه ڪن زبردستيءَ، نجي ملڪيت کي سمجهڻ لاءِ تيار هجن ۽ ان جو ڇيد ڪري سگهن. اسان جهڙن معاشرن ۽ ٻين معاشرن ۾ خاندان ۽ فيمليءَ جا تصور ايترا گهرا آهن جو اتان ئي خاندانن جي طاقتن ۽ رياستي طاقتن جو اظهار ٿئي ٿو. عورتن جي اڻ برابري، جهالت، تعليم جونه هئڻ، گهرو ۽ نفساني، سماجي مسئلا، عزت جا ماپا ۽ معيار، خانداني مسئلن ۽ رياست جي حڪمرانيءَ جي ڍانچن مان ئي ڦٽي نڪرن ٿا. ان کي سمجهڻ جي ضرورت آهي. دراصل، خاندان کي سمجهڻ سان ئي رياست طبقن ۽ سماجن کي سمجهي سگهجي ٿو. خانداني سرشتو يا عنصر ،رڳو سماجي سرشتو يا هڪ سماجي ادارو نه آهي. پر ان هڪ سرشتي ۾ تبديلي ڪيئي آهي. عورت کي ملڪيت سمجهڻ وارو ڪليم يا مالڪي هڪدم بند ٿيڻ گهرجي. خاندان هڪ قسم جي گهريلو هڪ هٽي آهي. جنهن ۾ غلام ۽ آقا، هاري ۽ پورهيت، مزدور ۽ سپاهي، رياست لاءِ ڀرتي ٿين ٿا. جنهن مان رياست کي مفت جو پورهيو ملي ٿو. حڪمران طبقن جا پيٽ، ان مان ڀرجن ٿا ۽ ڪيئي بيگناهه جوڙا حڪمرانن جي عياشين ۽ جنگين جو کاڄ بڻجن ٿا. عورتن جي بنا اجوري، پورهئي تي ، جاگيردار ۽ سرمائيدارن طبقن کي فائدو پوي ٿو. اهو اهوئي منافعو آهي. جيڪو خاندانن جي سماجي حياتياتي ۽ معاشي سرگرمين ۾ لڪيل ۽ ڳجهو آهي. خاندان، سماجي سرشتي جي انشورنس آهن. ۽ ان ۾ واڌ ويجهه هلندي رهندي جيستائين انقلابي پارٽين کي فيمليءَ جي يا خاندان جي ڪردار کي بحث هيٺ آڻڻ گهرجي ۽ ان تي سوچڻ گهرجي. دراصل تهذيبن ۽ پدراڻي سماجن جي اوثر ۽ سرمائيداريءَ ،انسانذات ۽ فطرت جو وڏو نقصان ڪيو آهي. خاندانن ۾ جيڪڏهن ڪو سماجي رشتو ٿيندي نظر به اچي ٿو ته به اهو سماجي ۽ معاشي تضادن جي ڪري آهي. انقلابي پارٽين کي فيملي ۽ خاندانن جي سماجي حيثيت کي هروڀرو گهٽ نه ڪرڻ گهرجي. پر ان جي رشتن ۽ ڍانچن کي سمجهڻ گهرجي ته نه رڳو عورتون پر سڄو خاندان هڪ طاقت جي سرشتي سان ڳنڍيل آهي. خاندان کي هروڀرو ٽوڙڻ نه گهرجي. پر ان ۾ برابريءَ جا سڌارا آندا وڃن. عورتن کي ملڪيتون سمجهي، وکر سمجهي، تهذيبن جي اوثر ۾ غلام نه بڻائجي، ۽ ائين سماجي ڦرلٽ جو اوزار نه بڻججي. سرمائيداري سماج جو، انسان جي مرد ۽ عورتن جي، خوبصورت ميلاپ ۽ زندگيءَ سان ڪو واسطو نه هئڻ گهرجي. ٻار نپائڻ، گهرو پورهئي، بيگر ۽ پوءِ انهن کي وڏو ڪرڻ، گهرو پورهئي مان عورتن جي جان آزاد ڪرڻ گهرجي. هي هڪ سنجيده بحث آهي. عورتن ۽ مردن جو رشتو، برابريءَ، اخلاقيات ۽ سياسي ۽ سماجي ڪردار آهر هئڻ گهرجي. فطري ڳانڍاپو ۽ ميلاپ زور زبردستيءَ جي ميلاپ کان مٿانهون هئڻ گهرجي. جوڙن کي هڪٻئي سان شادي ڪرڻ يا نه ڪرڻ جي گهربل آزادي هئڻ گهرجي. ڪوبه مرد يا عورت هڪ ٻئي سان زبردستي سان تعلق ڳنڍي نٿا سگهن. اهڙي ئي ميلاپ مان سٺا معاشرا جنم وٺن ٿا. عورت جيڪڏهن پنهنجي مرضي شخصيت ۽ عزت، زبردستيءَ جي ميلاپ ۾ وڃائي ويهي ته اها ڪا حقيقي معنيٰ ۾ بهتر زندگي گذاري نه سگهندي. جهالت، زبردستيءَ جي بڻياد تي ڪوبه گهر اڏجي نٿو سگهي. بهتر سماج اڏڻ لاءِ بهتر خاندان جوڙڻ اولين شرط هئڻ گهرجي.

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

عورتن جي آزادي