اپر وارڊ يعني محل جو مٿانهون ڀاڱو
فوگس گيٽ نالي اڏاوت جي اصليت جي خبر ڪانهي، البت هي گذر گاهه اپر وارڊ ۾ داخل ٿيڻ لاءِ مکيه رستو آهي. آڳاٽي وقت ۾ لانگ اسٽيئرس نالي چاڙهي وسيلي هتي رسڻ ڏاڍو ڏکيو هوندو هو. هن گيٽ جي ٻنهي پاسن کان هڪڙي شاهي ۽ ويڪري ديوار اڏيل آهي، جنهن تي پيادل هلڻ جو رستو ٺهيل آهي. بادشاهه چارلس ٻئي جي دور حڪومت ۾ جنهن سن 1649ع کان 1685ع تائين حڪومت ڪئي؛ هن گيٽ جي وڌيڪ حفاظت خاطر انهيءَ جي ڀتين ۽ توپن توڙي بندوقن جي استعمال لاءِ ڪيتريون ڳڙکيون ٺاهيون. گيٽ جي اپر وارڊ طرف اندرئين پاسي حملا آورن کي روڪڻ لاءِ اوڻيهين صديءَ ۾ پاڻيءَ جا ٻه تمام وڏا حوض به ٺاهيا ويا.
سينٽ مارگريٽ وارو چيپل يعني گرجا محل جي وچئين دور واري ڪل تعميرات مان واحد بچيل عمارت آهي. سن 1124ع کان 1153ع تائين حڪومت ڪندڙ بادشاهه ڊيوڊ اول پنهنجي ماءُ راڻي مارگريٽ (جنهن محل ۾ سن 1093ع ۾ وفات ڪئي هئي) تنهن جي نالي سان هي گرجا جوڙايو هو. شروع ۾ هيءَ گرجا شاهي خاندان جي عبادت لاءِ مخصوص هو پر پوءِ ان کي بارود خاني ۾ تبديل ڪيو ويو. نيٺ سن 1845ع ۾ ان جي اصلي حيثيت بحال ڪئي وئي ۽ اها اڃا تائين برقرار آهي. هن چيپل واري عمارت ٻاهران سادي پر اندر ڏاڍي سهڻي آهي. ڇت سهڻن شهتيرن واري V شڪل واري ڪينچي ڊزائين جي ٺهيل آهي. منجهس سهڻيون ونگون ٺهيل آهن. انهن تي عمدي قسم جي چٽسالي ٿيل آهي. هن چيپل ۾ سينٽ مارگريٽ وارو انجيل جو نُسخو رکيل آهي. چيپل جي درين جي شيشن تي سينٽ اينڊريو، سينٽ ننئين سينٽ ڪولمبا، سينٽ مارگريٽ ۽ قومي هيري سروليم ويليس جون تصويرون پينٽ ٿيل آهن. اهي تصويرون ڊگلس اسٽريچن نالي مصور سن 1922ع ۾ ٺاهيون هيون.
آرگائيل ٽاور نالي عمارت تي اهو نالو آرگائيل جي نائين ارل آرڪيبالڊ پڄاڻان پيو. چوڻ ۾ اچي ٿو ته کيس سن 1685ع ۾ مارڻ کان اڳ ۾ انهيءَ ٽاور ۾ قيد ڪيو ويو هو. اهو ٽاور پورٽڪولس گيٽ جي مٿان ٺهيل آهي. اهو ڀاڱو وڪٽورين معمار، هپولائيٽ بلينڪ جي ذهني ڪاوش جو نتيجو آهي. هن گريٽ هال کي پڻ نئين سر سنواريو ۽ سينگاريو.
فوروال بيٽري نالي توپخانو 1544ع ۾ وچئين دور واري بچاءَ واري ماڳ تي برپا ڪيو ويو. سن 1573ع واري محاصري کان پوءِ انهيءَ کي اڃا به وڌيڪ اوچائي تي نصب ڪيو ويو ۽ سترهين صديءَ ۾ انهي جي نئين سر جوڙجڪ ڪئي وئي. فورويل نالي کوهه چوڏهينءَ صديءَ جي اوائل کان وٺي اپر وارڊ کي گهربل پاڻيءَ جو واحد ذريعو رهيو. 34 ميٽر اونهو هئڻ جي باوجود منجهس جيڪو تقريباً 2240 گيلن يا 11435 ليٽر جي برابر ۽ محاصري دوران ماڻهن جي پيئڻ جيترو مس هوندو هو. سن 1628ع ۾ پوئين طرف هڪ کوهه کوٽي گهربل مقدار جو پورائو ڪيو ويو. هي فورويل نيٺ سڪي ويو. تنهن ڪري شهر مان پائيپ لائين وسيلي محل ۾ پاڻي مهيا ڪيو ويو.
هاف مون بيٽري نالي توپخانو سن 1573ع واري محاصري کان پوءِ ريجينٽ مارٽن جي فرمان موجب محل جي نهايت اهم هنڌ جيڪو اڀرندي طرف ۾ واقع هو، هڪ اتاهين هنڌ تي نصب ڪيو ويو. سن 1650ع ۽ 1689ع وارن محاصرن دوران هن توپخاني کي گهڻو نقصان پهتو. جنهن کي بعد ۾ درست ڪيو ويو. هن توپخاني۾ رکيل توپون ارڙهن پائوند وزني گولا فائر ڪندڙ آهن ۽ اوڻيهين صديءَ جي شروعات ۾ ٺهيل آهن. ارڙهين صديءَ تائين هتي پتل جون ست توپون رکيل هيون. انهن کي ست ڀينر ي ڀيڻون سڏيندا هئا. اهي توپون محل ۾ ٺاهيون ويون هيون. ڪرائون اسڪوائر واريون عمارتون جن ۾ حڪمران پنهنجي ڪٽنب سان رهندا هئا، پندرهين صديءَ ۾ محل جو مکيه ڀاڱو هو. اهي عمارتون ٽڪريءَ جي ڏاکڻي حصي کي گهڙي هموار ڪري تعمير ڪيون ويون. هنن عمارتن کي اڳي پيليس يارڊ چوندا هئا. سن 1818ع ۾ هتان اسڪاٽ بادشاهي تاج ۽ ٻيا شاهي نوادرات لڀڻ کان پوءِ هنن عمارتن کي ڪرائون اسڪوائر سڏڻ لڳا آهن.
بادشاهن جي رهائش گاهه جنهن کي پيلس يعني محلات سڏين ٿا. ڪرائون اسڪوائر جي مکيه عمارت آهي. سندس موجود شڪل گهڻين ڦيرين گهيرين ۽ اڏاوتي ترميمن جو نتيجو آهي. هن عمارت کي اسڪاٽ راڻي ميريءَ جي دور ۾ عروج حاصل ٿيو. راڻي ميري سن 1542ع کان 1567ع تائين حڪومت ڪئي ۽ تاريخ 19 جون 1566ع تي محل جي هڪڙي ننڍي ڪمري ۾ پنهنجي پٽ کي جنم ڏنو. اهو اسڪاٽ لينڊ جي بادشاهه جيمس vi ۽ پڻ انگلينڊ جي بادشاه جيمس اول جي نالي سان مشهور ٿيو. انگلينڊ فتح ڪرڻ کان پوءِ هو جڏهن 1617ع ۾ واپس هتي آيو. تڏهن هن محل ۾ گهڻي تعميراتي ترميم ڪري ان کي وڌيڪ سهڻو بنايو ويو. هن محلات ۾ هڪڙو ڪمرو ڪرائون روم سڏجي ٿو. اتي شاهي تاج ۽ ٻيا شاهي نوادرات رکيل آهن، جن ۾ هڪ پٿر پڻ رکيل آهي. ان کي اسٽون آف ڊسٽني (Stone of Destiny) سڏيندا آهن. اهو پٿر اڳي لنڊن ۾ موجود ويسٽ منسٽر ايبيءَ ۾ رکيل هو، جتي گهڻن بادشاهن کي هن پٿر تي ويهاري بادشاهي تاج پهرائي تاج پوشيءَ جي رسم ادا ڪئي ويندي هئي. سن 1696ع ۾ اهو پٿر اتان کڻائي واپس هتي رکيو ويو آهي.
گريٽ هال سن 1513ع ۾ بادشاهه جيمس چوٿين جي وفات کان اڳ ۾ جڙي راس ٿيو هو. هن هال ۾ شاهي تقريبون منعقد ڪيون وينديون هيون پر سن 1650ع دوران ڪرومويل جي قبضي دوران انهيءَ کي فوجي بيرڪ ۾ تبديل ڪيو ويو. سن 1737ع ۾ 312 وڌيڪ ماڻهن جي گنجائش واسطي منجهس گهڻي اڏاوتي تبديلي آندي وئي. سن 1800ع ۾ بيرڪن سان گڏ اسپتال طور پڻ ڪم اچڻ لڳو ۽ سندس اها حيثيت سن 1887ع تائين برقرار رهي.
بعد ۾ مشهور معمار هپولائيٽ بليڪ هن هال ۾ عجيب تبديل آندي. هن هال جي ڪاٺ واري ڇت کان سواءِ ٻي ڪافي ترميم آندي. هن هال جي ڇت ڪمال ڪاريگريءَ سان ڪاٺ جي شهتيرن سان ٺاهي وئي آهي، جنهن تي رنگين چٽسالي نهايت وڻندڙ انداز سان آراسته آهي ۽ پوري اسڪاٽ لينڊ ۾ واحد مثال آهي.
راڻي اينيءَ جي محلات نالي عمارت واري هنڌ تي وچئين دور ۾ بورچي خانو هوندو هو. ان جي ڀر ۾ شاهي توپ رکيل هئي. ان توپ جو نالو مونس ميگ هو. سن 1708ع ۾ فرينچ قبضي دوران فرينچ فوجي ڪامورن جي رهائش گاهه ٿي وئي. سن 1933ع ۾ هن عمارت ۾ اڪسات بحري ۽ فوجي ميوزم قائم ڪيو ويو. هتي اسڪاٽ فوجي يادگار شيون جهڙوڪ هٿيار، يونيفارم ۽ ٻيون شيون رکيل آهن. پرنس آف ويلس جيڪو پوءِ بادشاهه ايڊورڊ اٺون ٿيو، تنهن هن ميوزم جو افتتاح 14 جولاءِ 1927ع تي ڪيو. تڏهن پهرين عالمي لڙائي ۾ شهيد ٿيل اسڪاٽ سپاهين کي پڻ خراج عقيدت پيش ڪيو ويو. ٻي عالمي لڙائي جي اسڪاٽ شهيدن جا يادگار پڻ هتي قائم آهن.
آف دي بيئن ٽريڪ واري ڀاڱي ۾ اپر وارڊ جي اولهه طرف هيٺئين سطح تي ٺهيل جايون شامل آهن. هن ڀاڱي ۾ سترهين صديءَ جي شروعات تائين ڪا به اڏاوت ٿيل ڪا نه هئي. البت ڪرائون اسڪوائر جي هيٺئن طرف تي ڪجهه تهه خانا ٺهيل آهن. اهي پندرهينءَ صديءَ ۾ اڏيا ويا هئا. اهي ڪيترن ئي ڪمن ۾ استعمال ٿيندڙ هئا. جهڙوڪ گودام، بورچي خانو، فوجي بيرڪ، قيد خانو ۽ جنگي قيدين جو جيل. انهن مان هڪ خاني ۾ شاهي توپ مونس ميگ رکيل آهي.