تحقيق جا نتيجا
فقير خوش خير محمد هيسباڻيءَ جو نالو سنڌ جي ان اهم ڪلاسيڪل شاعرن ۾ ڳڻي سگهجي ٿو جنهن جي نالي کان سواءِ سنڌي ڪلاسيڪل شاعريءَ جي صف ۽ سنڌي ڪافيءَ جي صنف نامڪمل نظر ايندي.
سڀ کان پهريان خوش خير محمد هيسباڻيءَ جي ڪلام تي ڊاڪٽر تنوير عباسي خوش خير محمد هيسباڻيءَ جي ڪلام کي سهيڙي تحقيق ڪئي، جيڪا 1982ع ۾ “ڪلام خوش خير محمد هيسباڻي” جي نالي سان ڪتابي صورت ۾ پڌري ٿي.
2008ع ۾ ساڳئي ڪتاب “ڪلام خوش خير محمد هيسباڻي” کي بنا ڪنهن مٽا سٽا ۽ ڪتاب ۾ بنا سڌارن ڪرڻ جي سنڌي ادبي بورڊ طرفان هن ڪتاب کي ٻيهر ڇپايو ويو.
ڊاڪٽر تنوير عباسي جي خوش خير محمد هيسباڻيءَ جي ڪلام تي ڪيل تحقيق کانپوءِ تقريبن اڄ ڏينهن تائين سنڌ جي هن ڪلاسيڪل شاعر جي شاعريءَ تي تقريبن گذريل چاليهن سالن کان وٺي ڪنهن تحقيقي مقالي يا ڪتاب جي صورت ۾ ڪو خاص نئون تحقيقي ڪم ناهي ٿي سگهيو.
جڏهن اسين پوري سنڌي ڪلاسيڪل شاعريءَ جي ماضي، حال ۽ مستقبل کي واجهائي ڏسنداسين ته هن صوفي شاعر جي شاعريءَ تي جنهن ڪم جي گهرج ڳچ عرصي کان محسوس ٿيندي پئي اچي اها گهڻي وقت کان ناهي ٿي سگهي.
بقول سائنسي تحقيقي تجربن جي ته ڪا به شيءِ پوري مڪمل نه آهي، ڪا به شيءِ يڪسان هڪ جڳهه تي نٿي بيهي سگهي بلڪه هر تحقيقي ڪم پنهنجي شڪل وقت حالتن سان گڏ تبديل ڪري اڃا وڌيڪ اڳرو ٿيڻ لاءِ آتو هوندو آهي.
هر تحقيقي ڪم وقت سان گڏ تبديليءَ جا آثار ڏيکاريندو آهي، بلڪل ساڳئي طرح ڪلاسيڪل شاعري به وقت جي تبديليءَ سان گڏ پنهنجي فڪر ۾ وڏو انقلاب آڻيندي آهي.
اڄ مان هڪ شاگرد جي حيثيت ۾ فقير خوش خير محمد هيسباڻيءَ جي ڪلام تي هي جيڪي مقالو لکيو آهي ان ۾ ڪجهه نوان موضوع آندا آهن جيڪي هن ريت آهن.
خوش خير محمد هيسباڻيءَ جي شاعريءَ تي اڳ وارن شاعرن جو اثر، جن ۾ شاهه لطيف، سچل ۽ روحل فقير شامل آهن.
خوش خير محمد هيسباڻيءَ جا همعصر شاعر ۽ سندن شاعريءَ ۾ هڪجهڙائيءَ جا مثال بيان ڪيا آهن.
خوش خير محمد هيسباڻيءَ جي خاندان جا شاعر ۽ سندن شاعريءَ جو جائزو.
خوش خير محمد هيسباڻيءَ جي ڪلام ۾ تاريخي ۽ رومانوي ڪردارن جو ذڪر جهڙن اهم ۽ نون موضوعن کانسواءِ مان پنهنجي هن مقالي ۾ ڪوشش ڪئي آهي ته خوش خير محمد هيسباڻيءَ جي ڪلام جي موضوع خوبين ۽ سندس ڪلام جي صنفن تي بحث ڪري پڙهندڙن محققن ۽ شاگردن کي هن ڪلاسيڪل شاعر بابت نئون مواد ڏئي سگهان.