حصو ڇھون
جو لقب انگريز سرڪار انھن غيرمسلم ڌرتي جي غدارن کي ڏيندي هئي جيڪي سندن وفادار هوندا هئا.
انھي ڪيٽگري جي مسلمان غدارن کي وري 'خانبھادر' جو لقب ملندو هو
جيڪو انھن ٻنھي کان سرس خدمتگذار نڪرندو هو
ان کي 'سر' جو خطاب ملندو هو
انھن خطابن سان گڏ زمينون،دربار ۾ ڪرسي، انعام اڪرام پڻ ملنداهئا
مطلب وطن جو غدار
قابض انگريز جو وفادار
پھاڪا
پھاڪا 'صنفي' ناانصافي تي ٻڌل پڻ ھوندا آھن. انھن کي روزمرہ جي گفتگو ۾ جيڪڏھن استعمال ڪرڻ ڇڏي ڏيون تہ ھوند فطري موت مري وڃن.
خاص ڪري اھڙا محاورہ جن ۾
ـ عورت کي ننديو ويو آھي.
ـ ڪنھن نسل تي چٿر ڪئي وئي آھي.
ڪنھن ٻولي کي ڪمتر چيو ويو آھي.
ـ ڪنھن مزدور کي نشانو بڻايو ويو آھي.
ـ ڪنھن ڪرت کي گھٽ چيو ويو آھي.
چِھِ، ٽانڊو ۽ ڄَرَ
سنڌ جي جنھن ڳوٺ ۾ نہ جي دکيل دونھينءَ کي 'ٽانڊو' چئبو تہ ڳوٺ جا ٻار بہ کلندا. ان دکندڙ (ٻرندڙ) دونھينءَ ۾ جيڪا گرم باھ نما شيءِ ھوندي آھي، ان کي سنڌيءَ ۾ 'چِھِ' چئبو آھي، چِھِ جيستائين خاڪ ۾ پوريل ھوندي دونھين وري دکائڻ جي ڪم اچي ويندي، جي ھوا لڳس تہ بس ٺھيو، اھا خاڪ ٿي ويندي.
سنڌ ۾ وري اڄڪلھ عجيب رواج نڪتو آھي. وساميل چلھ کي باھ جي ڄَرُ(شعلو) پيا چون.
انھن جا ھمنوا وري چون ٿا سائين ساڃھ وند آھي.
شفافيت
جيستائين 'منصب' تي مقرري 'لياقت' بدران 'عمر' يا حڪمران ڌرين سان ويجھڙائپ تي ٿيندي، تيستائين بھتري جي گنجائش نہ ھجڻ برابر آھي.
ساٿ
ميڻ بتيءَ واري ڌاڳي جي چوڌاري ميڻ نہ ھجي تہ اھو سڙي خاڪ ٿي ويندو. ڌاڳي کي ڄَرَ پيدا ڪري روشني ڏيڻ لاءِ 'ميڻ' جو ساٿ کپي.
جيڪڏھن وري ميڻ جي مدد لاءِ ڌاڳو نہ ھجي تہ ميڻ نہ ڄَرَ پيدا ڪندي، نہ وري روشني، بي مقصد سڙي ويندي، جنھن جي رَکَ بہ ڪونہ ٺھندي.
روشني ڏيڻ لاءِ 'ميڻ' کي وري 'ڌاڳي' جو ساٿ کپي.
سبق:
ڌاڳو ۽ ميڻ پنھنجي سر اڪيلا نہ 'ڄَرَ' ڪڍڻ جھڙا نہ 'روشني' ڏيڻ جھڙا. ھڪٻئي جو ساٿ ڏين تہ 'ڄَرَ' بہ ٺھي تہ 'روشني' بہ ٿئي.
ڀورائي
'سرمايو' جڏھن 'سرمائيدار' جي ھٿ چڙھندو تہ 'موڙي' ٿي صرف ۽ صرف استحصال جو سبب ئي بڻبو.
اھو 21 صديءَ جو الميو ٿيندو جڏھن سرمائيدارڻي سماج جي اثر ۾ اچي علم، دانش ۽ 'ڪتاب' کي ہہ 'سرمايو' ڪوٺينداسين.
ڪامريڊ مير محمد ٽالپر جي نانءِ
ساٿي توھان صحيح چوندا ھئا.
اسان کي ئي سمجھ ۾ ڪونہ آيو.
ھن ڪووڊ ـ 19 جي 'عالمي وبا' سڄي سنسار کي سمجھائي ڇڏيو.
''اسان جو حال صفا ھيڻو ٿي ويو آھي.
'مسلم' ٿا ڍڪيئون تہ
'ليگ' رھجيو وڃي.
جي نہ وري ليگ جو ٿا خيال ڪيون تہ مسلم مسئلو ٿو ڪري ''
سنڌ بہ سکر ٿي پوندي
سنڌ واقعي سکر ٿي پوندي،ان لاءِ اسان کي پنھنجو قبلو بہ درست ڪرڻو پوندو.
رڳو مارچ، ميلا، پريس ڪانفرنسون، بلاگ ۽ تبرا ڪو گھربل نتيجو ڪونہ ڏيندا.
اھو سڀ ڪجھ صرف ڪل وقتي طبقاتي جدوجھد سان ئي ممڪن آھي.
اسان ھلون تہ پيا، پر دڳ ڀلجي ويا آھيون.
اسان کي پنھنجي پسند جي ڪنھن نہ ڪنھن سياسي پارٽيءَ سان شامل ٿيڻو پوندو.
ھتي عجيب روش آھي.
چون ٿا سڀئي سياسي پارٽيون خراب آھن.
ان ڪري اسان رڳو مارچ، ميلا، پريس ڪانفرنسون، بلاگ ۽ تبرا ڪنداسين.
مطلب تہ ڪٿي ڪنھن تنظيم جو حصو ڪونہ ٿينداسين.
باقي عام جي مزاحمتي سگھ جو غلط، استعمال ڪري، سگھارين ڌرين لاءِ سھولتڪار جو ڪردار، ادا ڪندا رھنداسين.
لبيا
انھن کي بہ ساڳو سودو وڪيو ويو ھو
جيڪو سنڌ ۾ ھر ھٽ تي وڪامي ٿو ـ
لاب
سنڌ ۾ ڪڻڪ جو لابارو شروع ٿي ويو آھي ۽ ڪڻڪ ڏينھن، ٻن ۾ مارڪيٽ ۾ اچڻ شروع ٿي ويندي.
آڳاٽي فصل جو ڀرپور لاڀ حاصل ڪرڻ لاءِ سنڌ سرڪار کي ننڍن آبادگارن ۽ ھارين جي سھائتا لاءِ:
① ڪڻڪ جي 220 فصل جو اگھ مقرر ڪرڻ گھرجي.
② ھارين ۽ آبادگارن کي ستين فارم جي آڌار تي الڳ، الڳ باردانو جاري ڪرڻ گھرجي.
③ تعلقي سطح تي ڪڻڪ جي خريداريءَ لاءِ مرڪز کولڻ گھرجن.
④ ڪڻڪ ضلعي کان ٻاھر کڻي وڃڻ تي پابندي ھڻڻ گھرجي.
محبت ۽ پرڻو
محبت رڳو پرڻو (جنسي تعلق) ئي تہ ڪونھي.
اسان جنھن سماج ۾ رھون ٿا، اتي محبتون بہ اوتريون ئي بيوس آھن جيترو ھن سماج جو انسان.
"ڍور ھلن ٿا ھلر ھلو،
چٿجي جو پيو سڪل سلو
سڪل سلو ساھ اسانجو،
ماڻھوءَ ۾ ويساھ اسانجو
ماڻھو محبت وارا مور،
پاھ بکن ۾ ڄڻ ڪي ڍور"
بک رڳو ڳڀي جي ھجي تہ چئجي، ھتي تہ بک بہ ڄڻ 'انڊلٺ' آھي، الاجي ڪيترن رنگن جي، روپن جي، جھتن جي.
فردن جون غلطيون
صرف ھڪ شخص جي ضد ڪري اسلام ڪوٽ ۾ ٿرڪول جا سمورا انساني ڀلائيءَ جا ڪم خانگي شعبي حوالي ٿي ويا.
① اسڪول ـ سٽيزن فائونڊيشن حوالي. جيڪڏھن ايتري رقم شھر ۾ موجود سرڪاري تعليمي ادارن تي لعائجي ھا تہ ھوند سڀئي اسڪول، ڪاليج پاڻ ڀرا ٿي پون ھا.
② اسپتال ـ انڊس اسپتال حوالي. شھر ۾ موجود رورل ھيلٿ سينٽر مدد لاءِ ٻاڏائيندو رھيو.
③ گوڙاڻو جو دٻو [جنھن کي 'ڊيم' ٿا چون] ان جو ٺيڪو جنھن گادي نشين کي ڏنو ويڳ، انھي ٽڪي جو بہ ڪم ڪونہ ڪرايو [ڪم تہ خير ھيو بہ ڪونہ، نوڪري بچائڻ جي ڪوشش ھئي جيڪا بہ ڪونہ بچيس] اھو دٻو ٿر لاءِ اھڙو ناسور آھي جنھن جو ڪو علاج ڪونھي. [مٿان وري ليپو پوتي ايئن پيا ڪن جھڙوڪر اھو دٻو ٿر جي تقدير بدلائي ڇڏيندو
④ چيائون جٽادار ترقيءَ جو گڏيل قومن وارو پروگرام Sustainable development Goals ٿا لاڳو ڪريون، اھو بہ اڌوگابرو رڳو ھڪڙي تعلقي اسلام ڪوٽ ۾. ھاڻي جيڪر نہ ڪو انھي فلسفي کي ھڪ ڀيرو پڙھي تہ شايد ڪنڌ بہ ڪونہ کڻي سگھندوھتي نڪ جي پڪائي اھڙي جو وڃي ٿيا ست خير.
وري مٿان روز روز انھي شخص جا قصيدا ٻڌي ٻڌي ڪنن ۾ سور پئجي ويو آھي.
انسان:
مَنُشَ کي انسان ٿيڻ تائين سندس اجتماعي توڻي انفرادي سھائتا جي گھرج ھوندي آھي. اھا سماجن جي ذميواري آھي تہ اھي سندس سھائتا جاري رکن.
اھو ڪڏھن بہ وسارڻ نہ گھرجي تہ:
''ماڻھو بنيادي طورanimal kingdom جو ھڪ جاندار آھي''
ميلو
اھو لفظ جيئن ڪنھن 50 ۽ 60 جي ڏھاڪي ۾ ڄاول ٻھراڙيءَ جي ٻار جي ڪن تي پوندو تہ سندس ذھن تي ڪھڙا منظر تري ايندا:
چوڏھيل
سرڪس
رڇ ـ ڪتا
راڳ
ناچو
کوپري جي مٺائي
سڪل توت
چوڙيون
رانديڪا
ڀولڙي وارو فقير
سرخي، ڪجل، مساڳ جو دڪان
ٽانگو
ملاکڙو
ڪوڏي، ڪوڏي
راڳ ۽ رنگ
ڀنگ، چرس
بشني، ڳنڍي ڇوڙ
سپاھي
(اچو تہ ميلا لڳائي سماج جي تقدير بدلايون)
کٽراڳ
جمھوري ادارن خلاف نئون راڳ:
فلاڻي فلاڻي ليڊر جي تعليم ڪيتري آھي؟
صوبائي اسيمبليءَ جي ميمبر جي تعليم ڪيتري آھي؟
قومي اسيمبليءَ جي ميمبر جي تعليم ڪيتري آھي؟
سينيٽ جي ميمبر جي تعليم ڪيتري آھي؟
گورنر جي تعليم ڪيتري آھي؟
وزير جي تعليم ڪيتري آھي؟
وزير اعلا جي تعليم ڪيتري آھي؟
وزير اعظم جي تعليم ڪيتري آھي؟
تياڳي
سنڌ ۽ پاڪستان مان ھجرت ڪري آمريڪا، ڪئناڊا يا يورپ جي ڪنھن ملڪ جي شھريت اختيار ڪندڙ دانشورن ڏانھن:
ڪجھ پنھنجي نئين ملڪ بابت بہ لکو.
خاص ڪري موجودہ سياسي حالتون، جنگي جنون ۽ بين الاقوامي وڏيرائپ جي ڊوڙ.
ٻوسٽ
ھٿيارن جي عالمي سوداگرن جا مختلف شڪلين، رنگن، روپن ۽ نعرن وارا بنياد پرست ساٿاري سڄي دنيا خاص ڪري اسرندڙ ملڪن ۾ سانڊي وانگر رنگ مٽائيندي نظر ايندا.
انھن جا ھم آواز وري لبرل، ترقي پسند، انقلابي ۽ سامراج دشمن روپ ۾ چوگرد ڏسندي، ڊپ پيو ٿئي تہ ڪنھن تي اعتبار ڪجي ڪنھن سان اندر جي سلجي.
ڪالھ کان ڏسڻن وائسڻن چھرن جون پوسٽون ڏسي صفا ساھ ٿو منجھي. اھڙي گھٽيل، ٻوساٽيل ۽ غير يقيني صورتحال ۾ پاڻ سنڀالي وک کڻڻ ئي شايد وڏو ڪم آھي.
غير سياسي
دوستن کي گذارش:
يارو ڀلي اختلاف ڪيو
کُنڀُ چوڪَ تي نہ چاڙھيو
*****
سنگت کي گذارش:
'بلاگ' سمجھ ۾ نہ اچي
تہ ان تي ڪمينٽ نہ لکو
*****
دوستن کي گذارش:
يارو ڀلي اختلاف ڪيو
پنھنجا لٽا نہ لاھيو
****
دوستن کي گذارش:
يار ميار ڏيو
ڀَنڊيِ نہ ٻَڌو
سانحو
الميو اھو آھي تہ
جنھن کي قرض پکو کڻي
پڙھائيون ٿا،
اھو پرڏيھ ڪمائڻ ھليو ٿو وڃي.
وري وطن منھن بہ ڪونہ ٿو ڪري.
قتلام:
شھيد محترمہ بينظير ڀٽو جو قتل انھي سلسلي جي ڪڙي آھي، جنھن ۾
شھيد ذولفقارعلي ڀٽو،
شاھ فيصل بن سعود،
صدام حسين،
معمرقدافي ۽ ٻيا ڪيترا
پنھنجي ملڪن جي غريب عوام سان ڌوڪو ڪندي بہ مالڪن کان ڌوڪو کائي ويا.
ڪھاڙيا، ڪوڏاريا, گوڏر
ٻي سڀ ڇڏي ڳالھ
ڪھاڙيا، ڪوڏاريا
گوڏر، وڏي ڳالھ
ـ اياز ـ
ڪھاڙيا ـ وڻن جي واڍي يا ڇانگھڻ لاءِ ڪھاڙيا مزدور مطلب 'ڪھاڙي' پنھنجي کڻي ايندا.
ڪوڏاريا ـ واھن جي کاٽيءَ يا 'گارو' ٺاھڻ لاءِ ڪوڏاريا مزدور مطلب 'ڪوڏر' پنھنجي کڻي ايندا.
مون اھي ٻئي لفظ واھپي ۾ ٻڌا آھن.
باقي
گوڏر يا گوڏِيَرُ ـ اھو لفظ اڪثر ڪري طعني طور ٻڌو آھي.
ھونءَ درياھ ڪناري يا ڍنڍن ڍورن تي رھندڙ ڪٽنبن زالين، مردين گوڏ پائن، مطلب 'گوڏ' ٻئي صنفون پائينديون آھن.
اھڙا ڪٽنب اڪثر غربت جي بالڪل ھيٺين سطح تي ھوندا آھن. کين 'گوڏير' ڪوٺي، انھن جي ڪمزور معاشي حيثيت تي طنز ڪئي ويندي آھي.
ٻار کان فرد جو سفر
ھڪ ٻار کي فرد بنائڻ لاءِ رڳو ڪٽنب نہ سڄو ڳوٺ ذميوار ھوندو آھي.
ھر ڳوٺ جو ھڪڙو پنھنجو 'مزاج' ھوندو آھي.
ڳوٺ ۾ پليل اڪثريت ان جي نمائندگي ڪندي آھي.
باقي انفراديت کي رد نٿو ڪري سگھجي.
بيزاري
مصوريءَ جو ھي شاھڪار ان نفسياتي ڪيفيت کي ظاهر ڪري ٿو جنھن لاءِ دوستو وسڪي چيو:
"مون کي ھر وقت ماڻهن تي ڪاوڙ ڪونہ ايندي آھي، پر آءُ سندن موجودگي کي محسوس ئي ناھيان ڪندو."
شاعر ۽ شخص
ھن جو 'شاعر' ۽ 'شخص' بالڪل متضاد ڪردار آھن.
کيس جيڪڏھن شاعر طور ڏسنداسين تہ سڀني لاءِ بھتر رھندو.
باقي شخص کي بحث ھيٺ آڻينداسين تہ پو شايد شاعر کي بہ ڪٿي پناھ نہ ملي.
ڏات ۽ ڪردار 'ٻہ' بالڪل الڳ خاصيتون آھن.
اجتماعي سزا
مجال جو مسئلي جي سائنسي حل ڏانھن ھڪ وک بہ کڻئون.
سڄي دنيا اھو مڃي ورتو آھي تہ سماج کي گھرجي تہ ٻارن کي توليدي ۽ جنسي صحت(SRH) جي تعليم ۽ تربيت 9 سالن جي عمر کان مطلب 5 درجا پاس ڪرڻ کان پھريان مھيا ڪئي وڃي جيئن جوانيءَ ۾ قدم رنکندي کين جنسي، ۽ توليدي صحت متعلق جوڳي معلومات ھجي.
اسان اھڙو ڪجھ بہ ڪونہ ڪنداسين.
انتظار ڪنداسين تہ اھي ڪو غلط قدم کڻن تن جيئن انھن کي، اجتماعي سزا ڏيون.
صدا
اسان جو ڪم آھي صدا بلند ڪرڻ
جاڳندا رھجو ـ
جاڳندا رھجو
پر، جي جاڳائڻ لڳي پياسين
تہ ھڪ گھر تائين محدود ٿي وينداسين
اسان تہ پوري پاڙي لاءِ صدا ھڻندا آھيون
اھا بہ گھٽيءَ مان
جاڳندا رھجو ـ
جاڳندا رھجو
ھجرت
پنھنجو اباڻو وطن ڇڏڻ ڪو حادثو،زيادتي يا خواھش بہ ٿي سگھي ٿي.
اھڙن ماڻھن کي نئين ملڪ ۾ ''مھاجر'' چيو ويندو آھي.
انھن ماڻھن جي مخصوص سوچ ھوندي آھي، کين نئين ملڪ ۾ پير کوڙڻا ھوندا آھن ۽ مقامي اڪثريت کي پاڻ وڻائڻو ھوندو آھي.
سندن نفسيات اھا ھوندي آھي تہ مذھب يا قومپرستيءَ جو تڪڙو سھارو وٺي، اڪثريت جو حصو ٿي وڃجي.
اھي ڪٿي بہ ھجن ھميشہ ''پاپولر سياست'' جو حصو ھوندا آھن.
پنھنجي ٻارن جي تعليم ۽ تربيت ايئن ڪندا آھن جيئن اھي وري ڪنھن ٻئين شاھوڪار ملڪ ڏانھن ھجرت ڪري سگھن.
اگھاڙو سچ
ھڪ تصوير ''جين لون جريوم'' نالي مصور "اگھاڙو سچ" جي نالي سان منسوب ڪئي آهي.
هن شاھڪار کي ھن 1896 ع ۾ رنگيو هو.
اها تصوير ٻڌائي ٿي تہ سچائي ڪيئن ڪوڙ جي دام ۾ ڦاسي ٿي.
ڏند ڪٿا موجب هڪ ڏينهن ڪوڙ ۽ سچ پاڻ ۾ مليا
ڪوڙ، سچ کي چيو:اڄ تمام خوبصورت ڏينھن آهي!
سچ، شڪ ۾ پئجي ويو ۽ هن آسمان ڏانهن نظر وڌي ۽ محسوس ڪيو تہ اڄ واقعي ڏاڍو سٺو ڏينھن آهي ۽ موسم بہ خوبصورت آهي.
سچ، ڪوڙ سان ڏينهن گذارڻ جو فيصلو ڪيو.
شام جو گھمي ڦري جڏهن واپس موٽيا تہ ڪوڙ، سچ کي چيو:ھن ڦٽل کوھ جو پاڻي مٺو ۽ غسل لاء سٺو آهي، ان جو لطف حاصل ڪرڻ گھرجي؟
سچ کوھ جو پاڻي چکي ڏٺو، واقعي مٺو ھيو، ھن ڪوڙ جي وھنجڻ واري صلاح قبولي.
ٻنھي پنھنجا پنھنجا ڪپڙا لاٿا ۽ کوھ ۾ تڙ پئي ورتائون تہ اوچتو، ڪوڙ کوھ مان تڪڙو نڪتو، جلدي جلدي سچ جا ڪپڙا پائي کسڪي ويو.
سچ ويچارو ننگ ڌڙنگ کوھ مان نڪتو ۽ ڏاڍي ڪاوڙ مان ڪوڙ کي ھيڏي ھوڏي ڳولھڻ لڳو.
ايندن ويندن ماڻهن سچ کي اگھاڙو ڏٺو، انهن مان ڪيترن کي حيرانگي ٿي، ايتري قدر جو انهن منھن ٻئي طرف ڦيرايو تہ جيئن اهي سچ جي اوگھڙ نہ ڏسي سگھن.
ان کان پوء، سڄي دنيا ۾ ڪوڙ ڳالهائيندڙ کي سچ جا ڪپڙا پھريل آهن ۽ ماڻهو ان کي قبول ڪن ٿا، جڏهن اهي اڻڄاتل سچ ڏسڻ ۾ اچن ٿا.
ويچارو سچ رھندي دنيا تائين اگھاڙو رھجي ويو.
صاف گوئي
مسئلو انھن سان گھٽ،
اسان سان وڌيڪ ٿو لڳي.
ڪالھ تائين
جيسين اسان ساڻن گڏ ھياسين،
ڏاڍا سٺا ھيا
اسان کي بہ وڻندا ھئا
تعريفون ڪندي ٿڪبا ڪونہ ھئاسين
جڏھن کان چلھ ڌار ٿي ھو خراب ٿي ويا
بلڪہ. صفا بيڪار ٿي ويا.
سماج جو آئينو
سماج ڪيتري حد تائين برايون برداشت ڪندو.
اسان جڏھن آئينو استعمال ڪندا آھيون تہ ان جي ايترو ويجھو ايندا آھيون، جتي پنھنجو عڪس بھتر ڏسڻ ۾ اچي.
نہ صفا ويجھو، نہ وري گھڻو پري
ٻنھي، صورتن ۾ عڪس متاثر ٿيندو آھي.
سماج بہ ايئن ئي ڪندا آھن.
جڏھن عڪس ڌنڌلو ٿيڻ شروع ٿيندو آھي، ان وقت پاڻ کي روڪي، اڳتي يا پوئتي وڃي پنھنجي عڪس کي ڏسڻ لائق، خوبصورت بڻائيندا آھن.
جھمر کي قيد نہ ڪريو
جھمريون پائڻ، ھر سماج جو حصو ھونديون آھن.
اسان بہ ننڍي وڏي خوشيءَ جو اظھار اجتمائي توڻي انفرادي طور جھمريون پائي ڪندا آھيون.
اڄڪلھ 'جھمر' کي بہ ڪنھن مذھب، فرقي يا لباس جي طابع ڪرڻ جو نئون واءُ گھليو آھي.
پوءِ چوندا:
ھيءَ فلاڻي مذھب جي جھمر آھي.
ھيءَ فلاڻي فرقي جي جھمر آھي.
ھيءَ ملحدن جي جھمر آھي.
خواب ھجن آزا تہ ٻيون ڇا گھرجي.
ترجيح
ھڪڙو اکين کان وڏو پئي دڳ سان ويو.
سندس لٺ وڃي ڪنھن نرم شئي تي پئي.
نوڙي آڱر ٻوڙي چکي ڏٺائين.
اھو 'ڇيڻو' ھو.
چيائين:
چڱو ٿيو پير نہ ڀريو.
سبق ـ پير ڀريو تہ ڪير ڌوئاريندو
آڱر ڪنھن ڏٺي!