باب چوٿون: نِفاذِ عمل
خبر جي حقيقت
خبر ٻن قسم ٿيندي آهي هڪڙي سچي ۽ ٻئي ڪوڙي جيڪڏگهن خبر سچي آهي ته اُن لاءِ شريعت ۾ حڪم الڳ آهي ۽ جيڪڏهن خبر ڪوڙي آهي ته انهيءَ لاءِ به شريعت ۾ حد قذف جي سزا مقرر آهي. جيڪڏهن تحقيق مطابق خبر سچي نڪري ٿي يا مجرم جرم جو اقرار ڪري ٿو ته ان لاءِ شريعت ۾ حد مقرر آهي. پوءِ ڏسجي ته نبي ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم جن ڪهڙو عمل ڪيو؟
ڪتابن ۾ اچي ٿو ته حضرت ماعز رضه ۽ حضرت غامديه رضه جن اچي ٻنهي جهانن جي سردار اڳيان پاڻ پيش ڪيو پوءِ حضور عليه السلام جن انهن کان پڪ وٺڻ لاءِ اهڙو عمل فرمايو جو جنهن ٻاسي کان اچي چون پيا حضور عليه السلام منهن مبارڪ ٻئي طرف پيا ڪن تفصيل هي واقعو گذريل صفحن تي اچي چڪو آهي.
سوال ڪرڻ امام يا قاضيءَ جو حق آهي
اهڙي طرح فقه جي ڪتابن ۾ به اهڙي قسم جون عبارتون ملن ٿيون مثلاً هدايه ۾ جڏهن زنا جا شاهد شاهدي ڏين ٿا ته انهن کان امام يا قاضي (فيصلو ڪندڙ) پڇي.
واذا شهدوا يسالهم الامام عن الزناءِ ماهو وکيف هو واين زنيٰ ومتيٰ زنيٰ ولمن زني لان النبي عليه السلام استفسر ماعز عن الکيفية وعن المزنية ولان الاحتياط في ذالک واجب. (ماخوذ هدايه جلد 2 ڪتاب الحدود).
ترجمو؛ ”۽ جڏهن شاهدي ڏين (گواهه) سوال ڪندو انهن کان اما زنا جي باري ۾ ته زني ٰڪئين ٿيندي آهي. ڇا آهي اها ڪئين ٿيندي آهي. ۽ ڪٿي زنا ٿي ۽ ڪڏهن ٿي“ نبي سائين حضرت ماعز کي زنا جي متعلق پڇيو اهو احتياط ڪرڻ ضروري آهي.
ٻئي جڳهه آيل آهي ته
وقالوا رايناه وطيها في فرجها کالميل في المکحلة.(هدايه ايفياً)
ترجمو؛ ”۽ چوندا اهي (شاهد) ڏٺوسين اسان وطيو ڪندي انهن کي (مخصوص عضون جو ميلاپ) جيئن سرائي سرمي داڻيءَ ۾“
ٻئي جڳهه تي آيل آهي ته ؛
فاذا تم اقراره اربع مرات سالهٰ عن الزنا فاذا بين ذالک لزمه الحد لتمام الحجة. (هدايه الحدود)
ترجمو؛ ” جڏهن پورو ٿي اقرار چا دفعه سوال ڪندو قاضي زنا جي ڪيفيت وقت حالت بابت. پوءِ جڏهن بيان پورو ٿئي ته ۽ ظاهري ٿئي واضع ڳالهه لازم ٿيند حد دليلن جي پوري ٿيڻ سان.
جيڪڏهن شاهد شاهدي تان رجوع ڪري ٿو ته حد نه لڳندي
ڪڏهن ڪڏهن ائين به هوندو آهي ڪوڙا شاهد بيهاريا ويندا آهن يا پئسن جي لالچ ڏني ويندي آهي ۽ پوءِ جڏههن انهن کي آخرت جو فڪر ٿيندو آهي ته وري شاهدي تان رجوع ڪندا اهن جيڪڏهن شاهدن رجوع ڪيو ته حد نه لڳندي.
حواله:
1. (فان امتنع الشهود من الابتداءِ سقط الحد)لانه دلالة الرجوع وکذا اذا ماتوا او غابوا في ظاهر الروايةلفوات الشرط.(فتح القدير صفه 214)
تشريح؛ مذڪوره عبارت مان معلوم ٿيو ته جيڪڏهن شاهد شاهدي وقت حاضر نه هئا ۽ الله جي خوف کان شاهدي تان رجوع ڪيائون، غائب رهيا ڀڄي ويا ته شرط فوت ٿي ويا حد نه لڳندي.
2. ولا يحد دلالة الرجوع اذا لَمَ تکن لکن دلالة قطيعة الخ.(فته القدير ايضاً)
3. ولا يُقيم الموليٰ الحد عليٰ عبده الا باذن الامام. (فتح القدير کتاب الحدود)
ترجمو؛ ”نه قائم ڪندو حد مالڪ پنهنجي ٻانهي تي بغير اجازت امام جي“معلوم ٿيو ته حد لڳائڻ (سزا ڏيڻ) جو ڪم امام يا قاضي جو آهي نه ڪي عام ماڻهو جو.
فتح القدير ۾ آيل آهي ته؛
4. (الزنا يثبت بالبينة والاقرار) المراد ثبوت عند الامام لان البينة
دليل ظاهر، وکذا الاقرار لان الصدق فية الخ (فتح القدير في الحدود)
5. فان لم يحد المشهود عليه حتيٰ رجع واحد منهم حدو جميعا و سقط الحد عن المشهود عليه. (فتح القدير في الحدود صفه 287)
اهم ۽ قابل توجه ڳالهه:
(وان شهد اربعة علي امرات بالزنا وهي بکر دري الحد عنهما
و عنهم) لان الزنا لا يحقق مع البقاءِ البڪارة.......... ان
النساءِ نظرن اليها فقلنا انها بکر شهادتين حجة في اسقاط
الحد. (فتح القدير في الحدود)
ترجمو؛ جيڪڏهن شاهدي ڏين چار شاهد عورت جي زنا تي ۽ اها عورت (جنهن تي الزام لڳو) ان جو ڪنوارپ جو پردو باقي هيو. حد نه هڻبي انهيءَ عورت تي ڇو ته زنا نه ٿي ثابت ٿي باقي ڪنوارپ جي هجڻ جو عورتون جيڪڏهن شاهدي ڏين ته اها ڪنواري آهي. شهادون هجڻ آهي حد جي ڪِرَڻَ جون.
موجوده عبارت کي ذهن ۾ رکي هڪڙي ٻئي ڳالهه به ذهن جي خزاني ۾ گردش ڪري رهي آهي ته انسان نه ڄاڻ ڪيتري ترقي ڪئي آهي پوءِ به انهيءَ جي ڄاڻ وٺڻ حقيقيت کي معلوم ڪرڻ نقصان کان بچڻ وساري ويندا آهن. موجوده دور ۾ سائنس جي ذريعي اهو معلوم ٿي سگهي ٿو ته پيٽ واري عورت کي پيٽ ۾ ٻار آهي يا نه؟ نه ته پوءِ اها خبر لهڻ ڪا مشڪل ڪونهي ته متاثر عورت سان زنا ٿي آهي يا نه؟
مهراڻ ڌرتي جا رهواسيو! جڏهن دنيا ۽ دين ۾ هر ڳالهه جو حل آهي ته پوءِ قتل ڪرڻ وقت ٿورو صبر ڪيو ۽ سوچو ڪٿي آءُ غلطي ۾ ته نه آهيان. ڪنهن نيڪ صالح ليڊي ڊاڪٽر وٽ وڃي شرافت سان ”چيڪ اپ“ ڪرائي دل ۽ دماغ کي تسلي ڏيئي پوري زندگي جي پريشاني، پڇتاءُ کان پاڻ کي بچائي، پل پل يادن ۾ ڳرڻ جئي جوڙڻ کان پاڻ بچايو!
فيصلي ڪندڙ سرپئنچن کي گذارش ٿي ڪجي ته حقيقت کي جاچڻ حقائق کي ڳولڻ توهان تي فرض آهي. تنهنڪري جديد سائنس جي سهولت مان فائدو وٺجي.
(1) نيڪ صالح، ايماندار ڊاڪٽر عورت جي رپورٽ اچڻ کان اڳ ڪو به فيصلو نه ڪيو.
(2) جيڪڏهن ڪو شخص ڪنهن جي زنا جي شاهدي کڻي اچي ته توهان پنهنجي طور ان کي ان ڳالهه تي زور ڀريو ته ليڊي ڊاڪٽر جي تصديق آهي؟
(3) فيصلي ٻڌائڻ وقت هي ضرور سوچو هي ڪنهن جي زندگيءَ ۽ موت، عزت ناموس جو مسئلو آهي.
زاني مرد ۽ عورت جي لاءِ شريعت ۾ سزا
جيڪڏهن ڪنهن مسلمان کان ڪوئي گناهه ٿي پوي ته پوءِ ان جو حل ڳولڻ گهرجي ان کي گهرجي ته پهريائين اسلامي تعليمات ۾ ان جو حڪم معلوم ڪري جيڪڏهن انهيءَ جو حل اسلامي قانون ۾ آهي ته اهو سڀ کان ڀلو آهي ۽ فرض به آهي ته الله تعاليٰ جي احڪامن تي هلڻ گهرجي. قران پاڪ ۾ الله تعاليٰ زاني مرد ۽ عورت جي سزا مقرر ڪئي آهي. ته پوءِ ٻين جڳهن تي ڇو ڌڪا کائجن.
قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ فرمايو آهي ته؛
الزانية والزاني فاجلدوا کُل واحد منهما مائة جلده الخ (النور2)
ترجمو؛” زاني مرد ۽ زاني عورت (ڪارو ۽ ڪاري) پوءِ هڻو هر هڪ کي انهن ٻنهي مان سئو لڪڻ ۽ نه وٺي توهان کي ٻنهي تي نرمي الله جي دين ۾ جي توهان يقين رکو ٿا الله تي ۽ آخرت جي ڏينهن تي ۽ ڀل ڏسن انهن جي سزا کي ڪجهه مسلمان“
هي حڪم تڏهن آهي جڏهن شاهدن جي بنياد تي زنا ثابت ٿئي پوءِ حڪم آهي زانين کي ڪوڙا هڻو. وري شادي شده ۽ غير شادي شده لاءِ حڪم الڳ آهن.
الرجم للثيب الجلد للبکر (صحيحي بخاري صفه جلد)
ترجمو؛ ”شادي شده جي حق ۾ ان کي سنگسار ڪبو ۽ غير شادي شده لاءِ سئو 100 ڪوڙا هڻو“
هي فرمان ٻنهي جهانن جي سردار حضرت محمد صلي الله عليه وآله وسلم جو آهي جيڪو مٿي ذڪر ٿيل آهي. فقه جي ڪتابن ۾ آيل آهي ته؛
1. واذا وجب الحد وڪان الزاني محصناً رجمة بالحجارة حتيٰ يموت لانه عليه السلام رجم ماغر وقد حصن. (هدايه في الحدود)
ترجمو؛ ”جڏهن واجب ٿئي حد ۽ زاني پرڻيل هجي ته ان کي پٿرن سان سنگسار ڪبو جيسيتائين مري وڃي ڇو ته حضو عليه السلام حضرت ماغر رضه کي سنگسار ڪيو هو ۽ بيشڪ هو پرڻيل هو“
2. ويخرجه الي ارض ويتبد ﺆ الشهور برجمه ثم الامام ثم الناس.
(ماخوذ فتح القدير يرصف).
ترجمو؛ ”ڪڍيو ويندو زانين کي ميدان کليل ۾ هڻندو شاهد پٿر پوءِ امام (يا قاضي) پوءِ ماڻهو“
جنهن تي حد لڳي ان کي غسل ڏبو؛
(3) (يغسل ويصلي عليه) لقوله عليه السلام في ماغر ”اصنحوا به
ڪما تصنعون بموتاڪم“ ولانه قتل بحق فلا يسقط الغسل
کاالمقتول قصاصاً. (فتح القدير صفه)
ترجمو؛ ”جنهن تي حد لڳي ان کي غسل به ڏيو ان کي جئين غسل ڏيندا آهيو پنهنجي مُردن کي“
”وصلي النبي عليه السلام علي الغامدية بعد ما رجمت (حديث )
ترجمو؛” نماز پڙهي نبي سائينﷺ غامديه رضه تي رجم کان پوءِ“
”اڳتي فتح القدير وارو لکي ٿو اهو قتل ڪيو ويو حق ٿي پوءِ نه ڪرندو انهيءَ تان (غسل ڏيڻ) جيئن مقتول قصاص ۾“
ڏٺو وڃي ته ڪاروڪاري جي قتل ۾ جيڪي حقيقت ۾ غيرت جاقتل هوندا آهن انهن ۾ ڪو به قتل ٿل لاش کي نه ڪفن ڏيندا نه غسل ڏيندا نه جنازي نماز پڙهائيندا ڄن ڪو جانور مري ويو. اسان مڃون ٿا ڪارو ڪاري جو قتل ۽ حد شرعي جو مقتول الڳ آهن پر پوءِ به انسانيت جي رشتي مطابق ان جو ڪجهه ته احترام ڪجي.
فتح القدير جي مصنف ڪتاب ۾ لکي ٿو ته.
(4) ولا يجرد من ثيابه)
ترجمو؛ نه خالي ڪبو نه (لاهبا) ڪپڙا جنهن تي حد لڳي (هي حڪم عورت لاءِ آهي).
(5) وينزع عنه ثيابه معناة دون الازار (هدايه في الحدود)
ترجمو؛ لاٿا ويندا انهيءَ کان ڪپڙا پر گوڏ يا شلوار نه لاهبي (هي حڪم مرد لاءِ آهي).
(ڏوهاريءَ کي سزا ڏيڻ وقت چند ڳالهين جو خيال رکڻ ضروري آهي)
(1) ڏوهاري کي ڪوڙا اهڙي ريت هنيا وڃن جو ان کي جسماني تڪليف ته پهچي پر ان کي رتورت نه ڪري ڇڏي. هڻڻ وارو ڪوڙا اهڙي ريت هڻي جو ان جا بغل نه کلن.
(2) ڌڪ وچٿرو هڻڻ گهرجي مقصد ڏوهاريءَ کي (سزا) ايذاءُ رسائڻ آهي سندس کل اڊيڙڻ مقصد نه آهي.
(3) ڪوڙا هڻڻ محل مرد جا ڪانچ ۽ گوڏ کان سواءِ سڀ ڪپڙا لاهبا. پر عورت جا ڪپڙا نه لاهبا. مرد کي بيهاري ۽ عورت کي ويهاري ڪوڙا هڻبا.
(4) سخت سيءُ، گرميءَ ۾ ٻڌي ڪري ڪوڙا هڻڻ جي منع آهي.
(5) بيمار جيسيتائين چاڪ چڱو ڀلو نه ٿئي تيسيتائين ڪوڙا نه هڻبا.
(6) پيٽ واري عورت کي سزا نه ڏني ويندي جيسيتائين ٻار ڄڻي ٻار کي کير پياري.
قرآني سزا قتل ڪندڙ لاءِ
قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ ارشاد فرمايو آهي ته ؛
ومن يقتل مومنا متعمداً فجزاؤه جهنم خالدا فيها و غضِب
الله عليه ولعنه واعدله عذابا عظيما. (النساءِ 93)
ترجمو؛ ”۽ جيڪو قتل ڪري مسلمان کي ڄاڻي واڻي پوءِ سزا ان جي جهنم آهي هميشه رهندو ان ۾ ۽ ڪاوڙيو آهي الله انهيءَ تي ۽ لعنت ڪيائين ان کي ۽ تيار ڪيائين انهيءَ لاءِ عذاب وڏو“
جنهن غيرت ۾ اچي يا لالچ ۾ اچي قتل ته ڪيو ان لاءِ به ڀلا ڪو قائدو قانون آهي يا نه؟ اهو ڏسڻ ڇو ٿو وساريو وڃي ته انهيءَ قاتل ڪنهن جي چوڻ تي قتل ڪيو آهي.
مٿي آيت ۾ آيل سزا ته الله تبارڪ وتعاليٰ جي طرفان آهي ته جهنمي آهي لعنتي آهي. الله ڪاوڙيل اٿس. پوءِ ڀلا جنهن تان الله ڪاوڙيل هجي الله ناراض هجي انهيءَ جو دنيا ۽ آخرت ۾ ڪهڙو ڀلو ٿيندو؟ چند ٽڪن جي عيوض دنيا ۽ آخرت وڃائي ويٺو، گهڻا ڏينهن دنيا جي دولت هوندس ڇا قبر ۾ به کڻي ويندو؟
مسلمان حڪمرانو! ”جرگه ڪميٽي“ جي سرپئنچن، وڏيرن کي ايتري ڇوٽ نه ڏيو انهن کي عدالتن جيتري قانون جيتري اهميت نه ڏيو. اهي بي گناهن کي قتل ڪرڻ کان پوءِ فخر سان زمين تي گهمندو رهي ۽ مفاد پرست وڏيرا انهن جي مٿي تي شفقت جو هٿ رکن ٿا ته تون غيرت وارو ڪم ڪيو آهي. پوليس ۽ ڪورٽ ڪچهريءَ جي چڪرن کان بچائڻ وارو . هي ڪاٿي لکيل آهي ته شڪ ۽ شبهي جي بنياد تي قتل (ڪارو ڪيو) ۽ انهيءَ جي ڌيءَ، ڀيڻ، کي عيوض ۾ ڏنو ويو. ڪارو ڪاري ”رسم“ جي اوٽ ۾ حرام خور وڏيرا مُقَدمُ (اڳواڻ) پنهنجو پيٽ ٿا ڀرين . اڌ رقم پاڻ ٿا کائن اڌ رقم پوليس کي کارائي ڪيس تان هٿ مٿي ٿا ڪري ڇڏين. بس خون معاف ٿي ويو. جيئن ان لاءِ ڪو قانون ٺهيو ئي ناهي.
حد شرعي ڇو لڳائبي آهي؟
حد شرعي ڇو لڳائبي آهي، ڇا جي لاءِ حڪم ٿيو آهي ۽ انهيءَ جو ڪهڙو ضرور آهي اهڙي قسم جا سوال کوڙ سارا انسانن جي دماغن ۾ گردش ڪندا رهندا آهن. حد لڳائڻ جو حڪم ڪنهن انسان ۽ ملن، مولوين، علماءِ ڪرام، جو هٿ جو ٺاهيل ڪونهي پر ان تي واويلا جيترا ڪيا وڃن ٿا. ڄڻ انهيءَ سان ڪنهن جو ڪو ذاتي فائدو آهي حقيقت ۾ انهيءَ حدود جو نفاذ ٿيڻ هڪڙي قسم جي برڪت به آهي الله تعاليٰ جو حڪم به آهي.
(ولکم في القصاص حيٰوة يا ولي الکتاب لعلڪم تتقون. (البقرة 179)
ترجمو؛ ۽ توهان لاءِ قصاص ۾ حياتي آهي اي عقلمندو! ۽ اميد آهي ته توهان ناحق خون ڪرڻ کان پرهيز ڪندو (بچندا رهندا).
فقه جي ڪتاب ۾ به انهيءَ جو ذڪر آهي.
1. ولان الحد حق الله تعاليٰ لان المقصد منها اخلاءِ العالم عن الفساد
(فتح القدير ڪتاب الحدود حاشيه)
ترجمو؛ ”بيشڪ حد حق الله تعاليٰ جو آهي مقصد انهيءَ حد لڳائڻ جو خالي ڪرڻ دنيا کي فساد کان“.
ٻئي جڳهه تي الله تعاليٰ فرمايو آهي؛
ومن لم يحکم بما انزل الله فاولٰئک هم الظٰلمون. (المائده 48)
ترجمو؛ ”۽ جيڪي نه ٿا ڪن فيصلو جيڪو (حڪم) نازل ڪيو الله تعاليٰ پوءِ اهي ماڻهو ظالم آهن“
مذڪوره عبارتن جي روشنيءَ ۾ جيڪڏهن اسين ڏسون ته واقعي اسلام هڪ ڏوهاري کي (قاتل کي) قتل جي سزا ڏئي هزارين معصوم انسانن جي جانين کي ضايع ٿيڻ کان بچائي وٺي ٿو. اسلام هڪ زاني ۽ زانياڻيءَ کي سزا سنگسار ڪري بيشمار مردن ۽ عورتن کي عزت ۽ عصمت جي حفاظت جا سبب مهيا ڪري ٿو. تهمت هڻڻ وارن کي ڪوڙا هڻي ڪيترن ئي انسانن جي عزت ۽ احترام کي پيرن ۾ لتارجڻ کان بچائي وٺي ٿو. ۽ سماج جي شريف ۽ صالح انسانن لاءِ سراسر رحمت ۽ ٻاجهه آهي.
ڏوهارين کي سخت سزائون ڏيڻ جو مطلب هيءُ نه آهي ته ڪو اسلامي حڪومت ۾ خوف ۽ حراص جو ماحول لڌو وڃي.
حقيقت ۾ اسلامي هڪ اهڙي سڌريل سماج جي حل ڪريٿو جتي ڪو ڏوهه ڪرڻ تمام ڏکيو ڪم هجي اوهين رسالت ۽ خلافت واري دور تي نظر ڊوڙايو. سنگسار ڪرڻ ۽ قصاص وغيره جو سزائون تن جو تعداد صفا ٿورو آهي. اهو ثبوت آهي ته اسلام جو تربيتي اخلاقي نظام سماج مان ڏوهن جو گهڻي ڀاڱي خاتمو ڪري ٿو.
جنهن کي الله تعاليٰ ۽ سندس رسول صلي الله عليه وآله وسلم ڏوهه ۽ گناهه قرار ڏنو آهي پوءِ ڀلي اهو ٻئي جي راضپي سان ڇو نه ڪيو وڃي. تنهن ڪري اسلام ۾ عورت ۽ مرد جي راضپي سان زنا ڪرڻ سزا جوڳو ڏوهه آهي. پنهنجي نتيجن جي لحاظ کان هڪ سڌريل سماج ۽ پاڪيزه انساني معاشري جي لاءِ تباهي جو سبب آهن.
حدود الله تعاليٰ جي حقوق مان آهن
1. تلک حدود الله فلا تعتدوها ومن يتعد حدود الله فاولٰئک هم
الظالمون. (البقره 229)
ترجمو؛ اهي حدون آهن الله تبارڪ وتعاليٰ جون نه وڌو انهن کان ۽ جيڪو لنگهي ويو حدون الله جون پوءِ اهي شخص ظالم آهن“.
2. قل مايکون لي ان اُبدله من تلقائي نفسي ان اتبع الا مايوحيٰ الي.
(يونس 15)
ترجمو؛ ”اي پيغمبر! چئو نه ٿيندو مون کان جو بدلايان انهيءَ کي طرفان پنهنجي رڳو آءُ تابعداري ڪريان ٿو ان جي جيڪو حڪم آيو مون ڏانهن“
حدود کي تبديل ڪرڻ جو حق حضور عليه السلام کي ڪو به ڪو نه هيو ته موجود زماني جي حڪمرانن کي ڪنهن کي ڏنو آهي؟ جيڪي حدود ۾ ترميمي بل پاس ڪرائن ٿا. بش، بليئر کي راضي ڪرڻ خاطر الله ۽ رسول کي ناراض ڪندي دير ڪو نه ٿا ڪن.
الله تعاليٰ فرمائي ٿو تلڪ حدود الله ان جو رسول به چوي ٿو.
ان حد من حدود الله (الحديث)
فقه جي ڪتاب هدايه ۾ آهي
” وفي الشريعة هو المقدرة حقا الله تعاليٰ“
ترجمو؛ ”شريعيت ۾ اها سزا آهي مقرر ٿيل حد حق آهي الله تعاليٰ جو“
تنبيه
ذرا غور ڪيو ”جرگه ڪميٽيءَ “ جا ميمبرانو! ڇا انهن اسلامي اصولن جي بنيادن تي توهان جا جرگه ٿيندا اهن. خدا جو قسم نه امتين کي ٻڌايو ته صحيح.
1. باهه مان گذرن قرآن ۾ ڪاٿي لکيل آهي. ته زاني مرد ۽ عورت کي باهه مان گذري ڪري پنهنجي پاڪدامني جو ثبوت ڏيڻو پوندو؟
2. ظالمو! ٻڌايو ته صحيح حديث نبوي عليه السلام جي ڪهڙي ڪتاب ۾ لکيل آهي ته تهمت لڳائي ڪري عيوض ۾ معصوم نياڻين کي ڏنو وڃي؟
پنهنجي من ۾ جيڪو اچي ٿو اهو توهان لاءِ صحيح آهي اهو توهان وٽ شريعت، قانون آهي آخري فيصلو آهي. قيامت جي ڏينهن ڪهڙو جواب ڏيندا الله واحد القهار کي ۽ مالِکُ المُلک کي؟
جڏهن قرآن پاڪ ۾ هر مسئلي جو حل موجود آهي ۽ حديث پاڪ فقه جي معتبرن ڪتابن ۾ هر مسئلي کي ڇنڊي پيش ڪيو ويو آهي ته پوءِ توهان اهڙا فيصله ڇو ٿا ڪيو جنهن سان سماجي اقتصادي امن امان خراب ٿيو وڃي.
قيامت جي ڏينهن الله تعاليٰ جي درٻار ۾ حضور عليه السلام اهڙن ماڻهن جي لاءِ داهيندا.
قران پاڪ ۾ ارشاد آهي ته؛
وقال الرسول يا رب ان قومي اتخذو هذا القرآن مهجورا (الفرقان 30)
ترجمو؛ ۽ چوندو رسول صلي الله عليه وآله وسلم يا رب بيشڪ قوم منهنجي هن قرآن کي ڇڏيو (هنن جي احڪامن کي ڇڏي ڏنو)
جڏهن قيامت ۾ الله جو رسول اسان جو فريادي ۽ اسان مجرم ته پوءِ سوچو مسلمانو! امت جو ڪهڙو حال هوندو مجموعي طور تي اسلامي احڪامن جي نافرمانيءَ جا مرتڪب سڀئي آهيون ڇا هي حڪمران هجن يا عام ماڻهو جيڪي انهن جي رعيت آهي هر هڪ شخص کي گهرجي ته جيترو ٿي سگهي ايترو الله پاڪ ۽ ان جي رسول جي ٻڌايل دين مطابق پنهنجون زندگيون ۽ معاملات اسلامي احڪامن جي تي گذارڻ جي ڪوشش ڪيون.
توبه
توبه ڪرڻ جي ڪيتري ئي فضيلت آهي ۽ قران پاڪ ۾ آهي توبه ڪرڻ وارن لاءِ خوشخبري بخشش جي مغفرت آهي. اي مسلمانو! توبه ڪيو الله وڏو مهربان آهي ۽ رحم ڪرڻ وارو آهي. اهو الله توهان جي ڪيل ڪمن کي معاف فرمائيندو قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ فرمايو آهي ته؛
يا يهاالذين امنو توبوا الي الله توبة نصوحا عسيٰ ربکم ان
يکفر عنکم لسيا تکم ويد خلکم جنت تجري من تحتها
الانهار . (تحريم 8)
ترجمو؛ ”اي ايمان وارو! توبه ڪيو الله وٽ توبه سچي سگهوئي رب اوهان جو لاهيندو اوهان کان گناهه اوهان جاءِ داخل ڪندوَ باغن ۾ وهن ٿيون جن جي هيٺان واهيون.“
حديث جي ڪتابن ۾ ايندو آهي ته الله جي رسول صلي الله عليه وآله وسلم جن وٽ هڪ شخص آيو ۽ چوڻ لڳو ”حضور مان جاهليت ۽ پنهنجي زندهه ڌيءَ کي قبر ۾ دفن ڪيو هو. اسلام آڻڻ سان منهنجو اهو گناهه معاف ٿي ويندو؟ رحمت للعٰلمين صلي الله عليه وآله وسلم جن فرمايو”اسلام کان اڳ (پهريائين) جيڪي گناهه ڪيا اهي معاف ٿي ويا“ (الحديث البخاري)
”حضور عليه السلام جو ارشاد پاڪ آهي ته ”يعني توبه ڪرڻ وارو الله پاڪ جو دوست آهي ۽ توبه ڪرڻ وارو ائين آهي جيئن ڪو گناهه ئي نه ڪيو هجي“ (الحديث البخاري)
ٻئي جڳهه تي حضور عليه السلام جن فرمايو آهي ته؛
ترجمو؛ ”توهان مان هر هڪ نگهبان آهي هر هڪ کان انهيءَ جي ماتحتن بابت پڇا ٿيندي“ (الحديث صحيحين)
الله تعاليٰ جيڪڏهن قيامت ۾ پڇا ڪئي ته توهان کي مون عزت ڏني هئي ۽ هڪ عارضي طور تي حڪمراني ڏني هئي پوءِ انهن سان توهان ڪئين معاملو ڪيو ته ڇا جواب ڏيندو؟ اي حڪمرانو! وڏيرو. سرپئنچو! قيامت جي ڏينهن ڪهڙو جواب ڏيندو؟ اهو جواب سوچي ڇڏيو. جڏهن مظلوم نياڻين جا هٿ توهان جي گريبانن ۾ هوندا.
گناهن کي روڪڻ لاءِ جماعت ضروري آهي
قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ جو فرمان آهي.
ولتڪن منڪم اُمة يدعون الي الخير ويامرون بالمعروف
وينهون عن المنکر واُولٓئِک هم المفلحون (آل عمران 103)
ترجمو؛ ”۽ ڀل ته هجي توهان مان هڪ اهڙي جماعت جو سڏين نيڪي ڏانهن حڪم ڪن چڱن ڪمن جو ۽ روڪين بڇڙائي کان ۽ اهي ئي آهن ڪامياب“.
مذڪوره آيت مبارڪ مان اهو واضع حڪم معلوم ٿئي ٿو ته معاشري ۾ اهڙا چند معزز اهل علم دانشور، عقلمند، عالم دين ۽ دنيا جي معلومات رکندڙ شخص جي هڪڙي اهڙي جماعت ٺاهي وڃي جيڪي سماج جي براين کي پاڪ ۽ صاف ڪرڻ لاءِ هر وقت تيار ۽ ڪمر بسته هجن. جنهن جو منشور انسانيت جو فائدو. انساني نسلن جو بقاءُ ۽ ترقي، تعليم، رهنمائي هجي.
جيئن شهري پنهنجي حقوق ۽ پنهنجي بقا لاءِ ڪميونٽي تنظيم ٺاهي ڪري پنهنجي بقا پنهنجي حقوق جي پاسداري لاءِ ڪجهه معتبر شخص مقرر ڪندا ان ۽ پنهنجي قومن جي بقا لاءِ ”يونين ليڊر“ قومپرست ليڊر، مطلب هر هڪ پنهنجي قومي بچاءُ ۽ حقن جي خاطر حڪومت کان پنهنجا مطالبه مڃائڻ لاءِ منظلم مضبوط، حڪمت عملي جوڙ ي ويندي آهي.
اهڙي طرح قبائلي جهڳڙا، هندن جون رسمون (ڪاروڪاري) جهڙين نسل ڪشي جي رسمون ۽ انهن کي سماج مان بلڪل ختم ڪرڻ لاءِ ڪي جوڳا اپاءُ وتا وڃن ۽ سنڌي قوم جي نسل کي تباهي جي ڪنارن تي پهچائيندڙن جي منصوبي کي ناڪام بڻايو وڃي.
حضور عليه السلام جن فرمايو؛
اَنصَر اخَاکَ ظَالماً وَ مَظلُوماً
ترجمو: ”مدد ڪيو پنهنجي ڀاءُ جي چاهي اهو مظلوم هجي يا ظالم“
تشريح؛ ڪارو ڪاري جي رسم کي ختم ڪرڻ جو ڪوشش ۾ ٻنهي جي مدد ٿيندي. مظلوم نياڻين جي مدد ان کي قتل ڪرڻ کان بچائڻ ظالم جي مدد انهيءَ کي قتل ڪرڻ کان روڪڻ.
اسان زنا ڪندڙن کي قتل ڪرڻ جي حق ۾ آهيون پر شريعي طريقي موجب جنهن ۾ ڀلائي، رحمت جو وسڻ، حدود جو نافذ ٿيڻ جي ڪري انسانن جي دلين تي الله تبارڪ وتعاليٰ جي قانون جو رعب ويهجي ويندو ۽ اهڙا جرم گهٽجي ويندا اڃا به هجڻ جي برابر ٿي ويندا.
تفسير روح المحاني ۾ آيت ڪريم ”اکون ظميراً للمجرمين“ جي ضمن ۾ هيءَ حديث نقل ڪئي وئي آهي.
رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا؛ قیامت کے دن آواز دی جائیگی کہ کہاں ہیں ظالم لوگ اور ان کے مددگار یہاں تک کہ وہ لوگ جنہوں نے ظالم کے ”دوات قلم“ کو درست کیا ہے۔ وہ سب ایک لوھے کے تابوت میں جمع کرکے جھنم میں پھنک دیئے جائیں گے۔
(ماخوذ تفسیِر معارف القرآن از مفتی شفیع دیوبندی رحہ)
هي قرآن ۽ سنت جي اها تعليم هئي جنهن دنيا ۾ نيڪي، انصاف، همدردي ۽ خوش خلقي پکيڙي ڇڏي.
غور ڪيو! اڄ اسان جي ملڪ مان قرآن ۽ سنت جي تعليم کي نظر انداز ڪيو ويو آهي. رحمت للعٰلمين ۽ جانثار صحابه ڪرام جي تعليم کي دقيانوسي، پراڻي خيالات چيو وڃي ٿو پليد ۽ حرام زادن جي قانون کي معتبر ۽ معزز ڪري پيش ڪيو وڃي ٿو.
دنيا ۾ زمين، آسمان، چنڊ، ستارا، سيارا سڀ الله تعاليٰ جي پيدا ڪيل مشينون آهن ته قانون، اصول، تعليم ، طريقي ڪار، انهيءَ رب جو هجڻ گهرجي.
حوش مندو! غور ڪيو جڏهن به دنيا ۾ ڪائي چيز شيءِ ڪو ماڻهو ڪا مصنوعات پرزو ٺاهي ٿو ته ان جي هلائڻ جو طريقو ٻڌائي ٿو. ان جي غلط هلائڻ سان سسٽم System خراب ٿي پوندو آهي. ۽ هلڻ کان انڪار ڪندو آهي. اهڙي طرح خالق ڪائنات دنيا کي هلائڻ لاءِ قرآن پاڪ جهڙو مقدس ڪلام (قانون) نازل فرمايو؟ جنهن جي رهنمائي ۾ توهان دنيا جا معاملات هلائي سگهو ٿا پنهنجي طرح تي هلائڻ جي ڪوشش ڪندو ته هيءَ زمين جنبش ۾ اچي ويندي آزاد ڪشمير جو زلزلو ان جو مثال آهي. غلط رسم ۽ رواج کي فروغ ڏيندو ته هن ڪائنات جو مالڪ توهان کي ختم ڪري ڇڏيندو انسانن جي ٺاهيل قانون تي اعتبار آهي ڪائنات جي مالڪ جي قانون تي ڀروسو ناهي. ڪهڙا نه بي عقل ۽ بيوقوف دنيا وارا آهن. عجيب ڳالهه اها آهي ته دنيا وارا انهن کي عقل مند سمجهن ٿا. جيڪي سامراجي قانون کي ڀلو ۽ انسانيت لاءِ فائديمند سمجهن ۽ چون ٿا. (صم بکم عُميءُ) جو فرمان شايد اهڙن لاءِ آهي انهن جي اکين ، ڪنن تي پردا ڏنل آهن جو رهنمائي ۽ هدايت جي ڳالهه ٻڌن ئي نه ٿا.
گناهن جي ڪمن ۾ تعاون ڪرڻ گناهه آهي
قرآن پاڪ ۾ حڪم اچي ٿو ته؛
وتعاونوا علي البر والتقويٰ ولا تعاونو عليٰ الاثم والعدوان الخ
(المائده2)
ترجمو؛ مدد ڪيو نيڪي ۽ ڀلائي جي ڪمن ۾ نه مدد ڪيو گناهن ۽ براين جي ڪمن ۾“ ۽ ڊڄو الله کان بيشڪ الله سخت عذاب ڏيندڙ آهي“
قرآن مجيد ۾ مسلمانن کي پاڻ ۾ نيڪي جي ڪمن ۾ تعاون ڪرڻ جو اصل وجه بيان ڪيل آهي. جنهن جو صاف مطلب آهي ته مسلمان ڀاءُ جيڪڏهن حق جي خلاف ظلم ۽ جبر طرف وڃي ٿو ته ان جي مدد ناهي ڪرڻي، بلڪه ڪوشش ڪيو ته ان جو هٿ ظلم ۽ جبر کان روڪيو. حقيقت ۾ اها ئي ان جي صحيح امداد آهي تانته ظلم ۽ جبر جيڪري ان جي دنيا ۽ آخرت تباهه نه ٿي.
صحيح بخاري و مسلم ۾ حضرت انس رضه کان روايت آهي ته حضور عليه السلام فرمايو ؛
انصر اخاک ظالماً و مظلوماً؛
ترجمو: مدد ڪيو پنهنجي ڀاءُ جي چاهي اهو ظالم هجي يا مظلوم صاحب ڪرامن پڇيو يا رسول الله مظلوم ڀاءُ جي مدد ته اسان سمجهي مگر ظالم جي مدد جو ڇا مطلب؟ حضور عليه السلام فرمايو ”انهيءَ کي ظلم کان روڪيو اها ئي ان جي مدد آهي“.
اَلدَال عَلَي الخير کفاعِله (الحديث)
ترجمو؛ ”جيڪو شخص ڪنهن کي ڪنهن نيڪي جو رستو ٻڌائي ٿو ان جو ثواب ائين آهي جيئن ان نيڪي کي ان پاڻ ڪيو“.
صحيحين ۾ آهي ته حضور عليه السلام جن فرمايو؛
”جيڪو شخص ماڻهن کي هدايت ۽ نيڪي جي دعوت ڏئي ته جيترا ماڻهو ان جي دعوت تي نيڪ عمل ڪندا ان سڀني جي برابر ان کي ثواب ملندو ۽ هن جي ثواب ۾ به ڪائي ڪمي نه ايندي. ۽ جنهن شخص ماڻهن کي گهمرائي ۽ گناهن جي طرف سڏيو ته ته جيترا ماڻهو ان جي سڏڻ تي آيا (شامل ٿيا) ان سڀني جي گناهن جي برابر ان کي به گناهه ملندو بغير ان جي گناهن ۾ ڪجهه ڪمي ڪئي وڃي“
ابن ڪثير بروايت طبراني نقل ڪيو آهي ته ”رسول الله صلي الله عليه واله وسلم فرمايو“
”جيڪو شخص ڪنهن ظالم سان گڏ ان جي مدد ڪرڻ لاءِ نڪتو اهو اسلام مان نڪري ويو“ .
(ترجمه ڪيل معارف القرآن مصنف مفي شفيح رحه)
نا اهلن جو نقصاندهه قانون
اسان هي عرض ڪري رهيا آهيون ”حقوق نسوان“ جو مسئلو قرآن ۽ سنت رسول الله صلي الله عليه وآله وسلم سان وابسطه آهي. انهن جا احڪام ظاهر ڳالهه آهي. انهن جا ماهر علماءِ ڪرام، مفتيان عظام، ۽ فقيه حضرات ڄاڻين ٿا. جيڪي انهن جي جزيئات کان واقف آهن انهن کي پٽائندڙ جوڳه عمل. سماجي جوڙجڪ جو علم حاصل جيڪو انهن کي قران و حديث جي ذريعي مليو. نه ڪي ماڻهو جن کي قرآن ۽ سنت جو علم ئي ناهي. جنهن پنهنجي سڄي عمر انگريزي تعليم حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ انهيءَ کي سڀ ڪجهه سمجهيو. قرآن ۽ سنت جي احڪامن کي سمجهڻ جي ضرورت ئي محسوس نه ڪئي.
پاڪستان ۾ جيڪي به اقتصادي، سماجي، فلاحي ڪميٽي ٺهندي آهي ته ان ۾ گهڻو ڪري اهڙا ماڻهو هوندا آهن. جيڪي پنهنجي ڪنهن خاص موضوع تي ڪيتري به مهارت رکهندا هجن. پر قرآن ۽ سنت جي معلومات نه هجڻ جي برابر هوندي شايد ئي اسلامي قائدن، قانون جي ڪنهن هڪ اصول کي پڙهڻ ۽ سمجهڻ جي طاقت هجين.
ظاهر ڳالهه آهي جيڪا به شئي جاهل ۽ نا تجربيڪار ٺاهيندا اها نقصاندهه يا نافص هوندي جيڪا زياده دير نه هلي سگهندي نا تجربيڪار جيڪا به عمارت ٺاهيندو اها جلدي ڪري پوندي. جيئن ڪراچي ۾ شير شاهه واري پل جلدي ڪري پئي.
ٻئي مثال پاڪستان ۾ موجوده قانون جيڪو روز بروز ٽٽي ۽ پڃي پکڙجي وڃي ٿو ۽ پوءِ اهو فساد بدامني بي چيني، بي فڪري، بي روزگاري، لوٽ مار جي بازار گرم ٿئي ٿي.
انهيءَ ڪميٽين جي ممبران جي هٿن مان اهڙيون اهڙيون تجويزون نڪرن ٿيون. جنهن جي باري ۾ نه قرآن ۽ سنت ڪا هدايت ڏني آهي نه ئي فقهاءِ اسلام ڪجهه لکيو آهي انهن جاهلن کي قانون سازي جو پورو پورو اختيار حاصل آهي. انهن جي قانون سازي جو ماخذ خود انهن جو عقل، فڪر ۽ قياس ۽ تجربا. انهن جي سوچ جي نتيجي ۾ انهن جو ڪجهه سمجهه ۾ ايندو بي دهڙڪ قانون جي شڪل ڏني ويندي.
اهي نه سوچيندا ته اسان جي ڪهڙي ڳالهه قرآن ۽ سنت ۽ اجماع امت جي خلاف پئي ٿي ۽ ڪهڙي انهيءَ جي موافق بلڪه عملاً ان ڳالهه جو مظاهرو به ڪيو (معاذ الله) انهن کي قرآن جي صريح حڪمن ۾ ترميم ڪرڻ جو اختيار آهي.
”حدود آرڊينينس“ ۾ يورپي تعليم جي پوئلڳن آقا بش ۽ بليئر جي چوڻ تي قانون ۾ ترميم ڪري اهو ثبوت ڏنو ته اسان کي الله ۽ رسول صلي الله عليه وآله وسلم جو قانون نه کپي بلڪه جنهن کي سامراجي سرڪار پسند ڪري چڱو سمجهي روشن خيالي جو ثبوت ڏئي اهو کپي. علماءِ ڪرام ۽ پاڪستاني دانشورن جي تيار ڪيل قانون کي پوئتي ڪري بش ۽ انهن جي يارن جي پسنديده قانون کي نافذ ڪيو ويو شل الله تبارڪ وتعاليٰ اهڙن حڪمرانن کي هدايت ڏئي.
قرآني احڪامن سان کلي مذاق جو مطلب ڇا؟ قرآن انهن حضرات وٽ ڪوئي ماخذ قانون ناهي بلڪه عام مطالعي جو ڪتاب آهي. جنهن جو ترجمه ڏسي ڪري انهن لاءِ مفيد مطلب هجي انهيءَ کي تائيد ۾ نقل ڪندا آهن. ۽ جيڪا ڳالهه پسند نه اچي انهيءَ کي هٿ ڌرمي سان رد ڪري چڏين ٿا.
هي طرز عمل ان ملڪ ۾ ڪنهن قدر شرمناڪ آهي. جنهن جي دستور ۾ اها ڳالهه طئي ٿي چڪي آهي.
1. اسلام سرڪاري مزهب هوندو
2. تمام قوانين سنت مطابق بنايا ويندا.
3. آزادي مڪمل هجي اهڙي وطني آزادي جنهن ۾ مسلمان پنهنجي مذهب، تهذيب،ثقافت، معاشري جي لحاظ کان آزاد هجي.
4. صوبه مڪمل خودمختيار هجن مرڪز کي صرف اهي اختيارات حاصل هجن جن کي صوبا طئي ڪن.
اهي ڪجهه ڳالهيون هيون جيڪي پاڪستان ٺاهڻ کان اڳ۾ طئي ڪيون ويون هندن ۽ مسلمانن جي مذهبي رهڻي ڪهڻي الڳ هئي ۽ ٻئي طرف انگريزن کان آزادي وٺڻي هئي، پاڪستان جو مطلب ڇا “لااِلٰهٰ اِلا الله” جهڙا نعرا لڳن پيا. هر هڪ ان وقت ۾ ائين پيو محسوس ڪري واقعي اسان پنهنجي زندگي اسلامي طور طريقي موجب گذارينداسين. پر افسوس خواب پورا نه ٿيا.
ڳالهه پئي هلي ته سماج کي پاڪ ۽ صاف ڪرڻ لاءِ اسان کي جلدي ڪي جوڳا اپاءَ وٺڻ گهرجن ورنه ائين اسان جو نسل تباهه و برباد ٿي ويندو نه اسين ترقي ڪنداسين، نه اسان کي معياري مقام تي پهچي سگهنداسين. ڇا دنيا جون آسائشون صرف ۽ صرف ٻين قومن جو حق ۽ نصيب آهن. اسان جيسيتائين پاڻ سنجيده نه ٿينداسين تيسيتائين ڪو به اسان کي صحيح معنيٰ ۾ پنهنجي معتبر حيثيت ڪونه ڏيندو اسين ترقي ڪو نه ڪري سگهنداسين زمين جي تهه ۾ هئاسين ۽ هميشه اتي رهنداسين.
الله تعاليٰ فرمايو آهي:
”بيشڪ الله نه ٿو ڦيرائي حالت ڪنهن قوم جي جيسيتائين اهي نه ڦيرائن حالت پنهنجي“ (سورة رعد-11)
8 مارچ حقوق نسوان جو ڏينهن:
عالمي سطح تي هڪڙو ڏينهن سال ۾ ”حقوق نسوان“ جي نالي تي ملايو ويندو آهي. پريس ڪانفرنس جو انعقاد ٿيندو آهي. ذرائع ابلاغ خصوصي ايڊيشن ۽ اسپيشل پروگرامن جو انعقاد ۽ اهتمام ڪندا آهن. مذهبي، معاشرتي، حدود قيود ۽ علائقائي رسم ۽ رواج تي حقوق نسوان جي موضوع تي کلي ڪري اظهار خيال ڪيو ويندو آهي. اسلام دشمنن قوتن کي اهڙن ئي موقعن تي اسلام جي خلاف پرپگنڊا ڪرڻ جو موقعو ملندو آهي ۽ عورتن جي تمام تر استحصال جو الزام اسلام تي ٿڦي ڇڏين. ۽ ڪوشش اها هوندي اٿن سندن بيانن ۾ اته اسلام عورتن کي پابندين ۾ جڪڙي ڇڏيو آهي. ۽ اهي الزام ايتري ته زور ۽ شور سان چيا ويندا اهن جو اسلام پسند طبقات به انهن غلط فهيمين جو شڪار ٿي پون ٿا.
هاڻي انهن اعتراضن جو تجزيو ڪيون ٿا. جيڪي اسلام جي خلاف ٿي رهيا آهن (عورتن کي مساوي (برابر) حقوق ناهي).
هي اعتراض ان جو بلڪل بيڪار آهي. ۽ انهن جي اسلامي تعليم کان نا واقفيت آهي.
1. عورت مردن وانگر نماز پڙهندي آهي.
2. صدقو ۽ خيرات ڪندي آهي. انهن کي مردن جي برابر ثواب ملندو آهي.
حضور عليه السلام علم جي لاءِ يڪسان هڪ جيترو حڪم فرمايو آهي. طلب العلم فريضة عليٰ کُل مسلم و مسلمة (بخاري)
ترجمو؛ ”يعني هر مسلمان مرد ۽ عورت تي علم حاصل ڪرڻ فرض آهي“.
اعتراض
هي اعتراض سراسر حقائق جي خلاف آهن ڇو ته اسلامي عورت کي 1400 سو سال اڳ ۾ معاشي ۽ معاشرتي حقوق ڏنا آهن عورت پنهنجي ذاتي جائيداد پنهنجي مرضي سان وڪڻي سگهي ٿي.
حضرت خديجه رضي الله تعاليٰ عنهه جو مثال سڀني جي سامهون آهي. اسلامي رياست ۾عورتن جا حقوق ۽ فرائض برابر آهن جهڙي طرح مردن تي فرائض عائد ٿين ٿا اهڙي طرح عورتن تي به ڪجهه فرائض عائد ٿين ٿا. بحيثيت مسلم و مسلمه ۾ ڪوئي فرق ناهي.