ڪارو ڪاري ــ ڪڌي رسم (قرآن و حديث نبوي صه جي روشني ۾)

(1) پٽ جي شهادت جي موقعي تي پردو نه ڇڏيو.
هڪ عورتن جنهن جو نالو ام خلاد هيو حضور عليه السلام جي خدمت پنهنجي پٽ جو ڀڇڻ آئي (جيڪو ميدان جهاد ۾ شهيد ٿي ويو) ۽ نقاب پاتل هيو. حضور عليه السلام جي هڪ صحابيءَ ان جي استقامت تي تعجب ڪندي چيو نقاب پائي ڪري پنهنجي پٽ جو حال معلوم ڪرڻ آئي آهي. ان تي ان عورت جواب ڏنو ”منهنجو پٽ مري ويو آهي منهنجي حيا نه مئو آهي“ پوءِ حضور عليه السلام ان عورت کي تسلي ڏني ته ”تنهنجي پٽ کي ٻن شهيدن جو اجر ملندو“ انهن پڇيو يا رسول الله پاڻ فرمايو” ان لاءِ ته انهيءَ اهل ڪتاب شهيد ڪيو آهي“.
(ابو دائود)
(2) مڙس جي تابعداري پيءُ جي موت کان وڌيڪ اهم.
حضرت انس رضه بيان ڪري ٿو ته ”هڪ ماڻهو جهاد ۾ ويندي وقت پنهنجي زال کي نصيحت ڪئي ته گهرجي مٿين منزل کان هيٺ نه لهجان ان عورت جو پيءُ گهرجي هيٺين منزل ۾ رهندو هو بس ان جو پيءُ اچانڪ بيمار ٿي پيو ته ان عورت حضور عليه السلام سان سچو احوال بيان ڪيو ۽ پنهنجي والد جي تيماداري جي اجازت گهري ته حضور عليه السلام منع ڪيو ۽ فرمايو ته اي عورت الله کان ڊڄ پنهنجي خاوند مڙس جي حڪم جي اتباع ڪر. ان کان پوءِ چند ڏينهن ۾ پيءُ انتقال ڪري ويو. عورت پنهنجي والد جي تعزيت لاءِ پاڻ سڳورن سان ٻهير مشورو ڪيو ۽ اجازت گهري. پر حضور عليه السلام ان کي منع ڪيو. ۽ پاڻ تشريف کڻي آيا ۽ تدفين کان بعد ان عورت وٽ خوشبخبري موڪلي ته پنهنجي مڙس جي تابعداري جيڪري حق تعاليٰ شانه تنهنجي والد کي بخشش ڪري ڇڏي“.
(ماخود مقام النساءِ بحواله (الدار منصور صفح 185 جلد 2)
مزڪوره واقعي ۾ اهو ثابت ٿيو ته جڪيڏهن مڙس پنهنجي زال کي ڪنهن مصلحت تحت چوي ته تون پنهنجي پيڪن ۾ نه ويندي ڪر ته اهو ان مرد کي حق آهي. ڏسو! حضور عليه السلام به ان عورت کي اجازت نه ڏني ۽ چيائين ته الله کان خوف ڪر پنهنجي مڙس جي اطاعت ڪري عورت جي شادي کان پوءِ الله ۽ رسول جي فرمان کانپوءِ مڙس جو فرمان (حڪم) سڀ کان اول (وڌيڪ) اهميت وارو آهي.
پيءُ ماءُ جي حڪم کان وڌيڪ مڙس جو حڪم مڃڻ عورت تي فرض آهي.

عورت کي جائز ناهي (چند وجوهات)

حضرت معاذ بن جبل رضه حضور عليه السلام جو پاڪ ارشاد نقل ڪري ٿو ته ”الله تعاليٰ تي ايمان آڻڻ واري عورت کي جائز ناهي مڙس جي گهر ۾ ڪنهن ٻئي کي اچڻ ڏي. جنهن کي اهو پسند نه ٿو ڪري. اهڙي طرح مڙس جي رضامندي جي علاوه گهر کان ٻاهر نه نڪري. ۽ مڙس جي معاملي ۾ ڪنهن جي اطاعت نه ڪري ۽ ان کي ڳالهين ڳالهين ۾ غصو نه ڏياري، پنهنجو بسترو ان کان الڳ نه ڪري ۽ نه ئي ان کي ماري. مڙس واقعي ان سان ظلم ڪري ته ويجهو اچي ان کي راضي ڪري جيڪڏهن اهو مڃي نه ته گهڻو سٺو ۽ الله تعاليٰ به ان عورت جو عذت قبول ڪندو ۽ اهو مڙس ان کان راضي نه هجي ته عورت جو عذر الله وٽ پهچي ويندو الله ان کان راضي ٿي ويو.
(ترجمه مقام النساءِ ) (بحواله الدر المنصور صفح 152 جلد 2)
مذڪوره رويت ۾ چند بهترين اصول ٻڌايا ويا آهن عورت کي پنهنجي اصلاح ڪرڻ لاءِ.
(1) مڙس جي اجازت کانسواءِ ڪنهن کي به گهر ۾ اچڻ نه ڏي. چاهي اهو ڪيترو رشتي دار ڇو نه هجي.
(2) مڙس جي رضامندي کان علاوه گهر کان ٻاهر نه نڪري.
(3) مڙس جيڪو حڪم چوي ان جي ابتڙ ٻئي جو حڪم نه مڃي (يعني ٻئي جي ڳالهه نه مڃي).
(4) اهڙي ڳالهه نه ڪري جنهن سان مڙس کي ڪاوڙ اچي.
(5) جيڪڏهن مڙس شوخ طبيعت جو آهي ته انهيءَ کي پنهنجي ادائن سان پرچائجي.
(6) جيڪڏهن مڙس ان کان راضي نه هوندو ته الله تعاليٰ ان کان ناراض ٿي ويندو مڙس جي رضامندي ۾ ئي الله جي رضامندي آهي. پر جيڪڏهن مڙس ناراض ته الله ناراض. پوءِ جڏهن الله ناراض ته پوءِ انسان لاءِ ڇا بچيو.
شعر

شکستہ دل سے جو آہ نکلے تو فرش کیا عرش کانپ اٹھے گا
درقفس جو وانہ ہوگا تو اک دن ٹوٹ کر رہے گا
کسی کے روکے سے حق کا پیغام کب رکا ہے جواب رکے گا
چراغ ایمان تو آندھیوں میں جلا کیا ہے جلا کرے گا

عورتن سان سهڻو سلوڪ رکڻ جي باري ۾ چند احاديث

(1) عن ابي بکر العمري عن انس ان رسول الله صلي الله عليه وسلم
قال لفضل بن عباس لا ترفع عصاڪ عَن اَهلِکِ وادبَهُم في الله يعي بالعصا الادب باليد وللسان (اڪتاب ادب النساء). (صفه 251).
ترجمو؛ ”انس رصه کان روايت آهي ته فرمايو رسول الله صلي الله عليه وسلم فضل بن عباس کي نه کڻو لڪڻ گهر وارن کان انهن جي ادب لاءِ الله خاطر“
(2) خير متاع الدنيا المراة الصالحة (الحديث)
ترجمو؛ دنيا جي شين مان عورت صالحه بهترين شيءِ آهي.
(3) جنهن شخص ٻه نياڻيون پاليون ۽ اهي بالغ ٿيون قيامت جي ڏينهن اهو شخص ۽ مان گڏ هونداسين حضور عليه السلام ٻنهي آڱرين کي ملائي ڪري اشارو فرمايو“.
(4) حبب من الدنيا النساءَ الطيب وجعل قرة عيني في الصلوٰة (النسائي)
ترجمو؛ ”منهنجي لاءِ محبوب ترين شيون دنيا ۾ عورت ۽ خوشبو آهن ۽ منهنجي لاءِ اکين جو ٿڌڪار نماز ۾ بڻايو ويو آهي. (النسائي)
(5) عن عطاء بن ابي رباج ان رَجَلاً من قيس سال رسول الله صلي الله عليه وآله وسلم فقال يا رسول الله ماحق زوجتي علي قال تطعمها اذا تطمعت تڪسوها اذا کيست ولا تضرب الوجه في البيت. (ماخوذ ڪتاب ادب انساءِ صفح 357)
ترجمو؛ عطاءِ بن ابي رباح کان روايت آهي هڪ شخص قيس قبيلي جو سوال ڪيو رسول الله صلي الله عليه وآله وسلم جن کان ”يا رسول اله منهنجي مٿانهان زال جو ڪهڙو حق آهي“؟ پاڻ سڳورن فرمايو ”جو پاڻ کائو اهو انهن کي کارايو. جو پاڻ پايو اهو انهن کي پارايو ۽ منهن (چهرو) جو ڌڪ نه هڻو“

اسلام ۾ عورت جو مقام

تاريخ ۾ ملت ابراهيمي ۾ حضرت هاجره بنياد آهي. حضرت هاجره جو خدا تي توڪل نظر اڇي ٿو فرعوني طاغوتي نظام کي پٽي ڦٽي ڪرڻ جو منصوبو رب عليم ۽ حڪيم. ام موسيٰ عليه السلام ۽ فرعون جي گهر واريءَ کان ڪم ورتو. حضرت يوسف عليه السلام کي عزيزمصر بنائڻ ۾ الله تعاليٰ عزيز جي عورتکان ڪم ورتو.
بني اسرائيل جي آخري مسيحاڻي جي لاءِ صرف هڪ اڪيلي عورت حضرت مريم کي حضرت عييسيٰ عليه السلام جي وجود ۾ آ‎ڻڻ جو ذريعو بنايو. قيامت جي لاءِ انسان فلاح ۽ بقا جو پيغام جڏهن حضرت محمد صلي الله عليه وسلم تي نازل ڪيو ته ان قول تقيل (ڳرو) وزن کي سهڻ لاءِ بي چيني ۾ ”زملوني زملوني“ پڪارڻ واري سرايا تسلي ۽ چين سڪون پائڻ واري لفظن کي مٽاس هڪ عورت جا ئي هئا. اها عورت ام المومنين خديجه الڪبريٰ رضي الله تعاليٰ عنها هئي رب ڪريم نظام نبوت کي مڪمل فرمائي قيامت تائين اچڻ وارن انسانن لاءِ راهه عمل قائم ڪرڻ، تعليمات نبوت کي پهچائڻ واري هڪ عورت حضرت عائشه صديقه رضي الله عنها کي منتخب فرمايو.
اسلامي تاريخ ۾ سڀ کان پهريان شهادت جو شرف پائڻ واري مڪي جي هڪ ٻانهي حضرت سميه رضي الله عنها جو پهريون خون ڌرتي تي ڪرايو ويو.
ايثار ۽ شهادت جي ذريعي انساني حيات ۽ آبياري کي قائم ڪرڻ لاءِ شانه نبوت حضرت فاطمه الزهره رضي الله تعاليٰ عنها جي ذريعي حضرت حسن ۽ حضرت حسين رضه الله تعاليٰ عنهما جو نمونو بنايو ويو.
قرون اولي ۾ عورت مردن جي مدد لاءِ ميدان جهاد ۾ شريڪ ٿيون حصرت عائشه صديقه رضه پردي ۾ ويهي صحابه ڪرامن کي درس ڏيندي رهي جاهليت ۾ عورتن کي رڍن ۽ ٻڪرين وانگر خريد و فروخت ڪيو ويندو هو. گهوڙن ۽ مال اسباب وانگر ترڪي (ميراث) ۾ تقسيم ڪيو ويندو هو. اسلام اچي انهيءَ ظالمانه طور طريقي کي قطعي طور تي ممنوع قرار ڏنو. الله تعاليٰ قران پاڪ ۾ فرمايو ”اي ايمان وارو! عورتن کي مرضي جي خلاف انهن کي مال ۽ ميراث سمجهي پنهنجي قبضي ۾ نه ڪيو“. (النساءِ 19)

آمريڪي صحافڻ جي نصيحت

هيلن (Hillon)آمريڪي صحافڻ عرب ملڪن ۾ وئي ان اتي ڏٺو ته مرد ۽ عورت گڏجڻ عام ناهي بلڪه پردو ملي ٿو ان کان متاثر ٿي ڪري اتان جي عوام جي اڳيان پنهنجي تاثرات پيش ڪيس ۽ عرب عوام جي سوسائٽي هڪ صحت مند سوسائٽي آهي ان جو معاشرتي ۽ سماجي ماحول ۽ اصول ايترا مناسب ۽ معقول آهن جو انهن کي هر نو جوان ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين کي قبول ڪرڻ گهرجن. هيءَ ڳالهه تمام آمريڪي يورپين ملڪن ۾ ۽ سوسائٽي ۾ موجود ناهي. اتي مرد ۽ عورت آزادانه ميل ميلاپ جي عام اجازت آهي. عورت تي ڪائي پابندي ناهي. انهيءَ طريقي تي ماءُ پيءُ جو احترام نه هجڻ جي برابر آهي ۽ هر قسم جي بي حيائي عام ٿئي وئي آهي.اي عرب مسلمان قوم! توهان وٽ عورت تي هڪ حد تائين پابندي آهي. احترام والدين ضروري آهي. ۽ معاشرتي قوانين ايترا بهتر بنيادن تي واضع ڪيا ويا اهن. جنهن جو لازمي نتيجو اهو ٿيندو جو هڪ صالح معاشرو وجود ۾ ايندو. اخلاقي قدرون نشونما وٺنديون هر صنف نازڪ کي ان تي عمل ڪيو، پردي کي رواج ڏبو، عورت جي بي جا آزادي تي پابندي باقي رکو. اهوئي توهان لاءِ بهتر آهي. جيڪڏهن انهيءَ کي ڇڏي يورپ جي انڌي تقليد ۾ اسلامي معاشرتي قوانين کي ختم ڪندو ته اخلاقي روحاني قدر لتاڙجي ويندو“.
ٿورو غور ڪيو! هڪ غير مسلم صحافڻ عورت اسلامي معاشري جي ڪيتري اهميت ۽ فضيلت ٻڌائي ٿي ۽ ان کي اسان جي اسلامي تعليم ڪيترو متاثر ڪيو آهي. ۽ اسان جي اڄوڪي نوجوان نسل جو لاڙو تعليم ڪيترو متاثر ڪيو آهي. ۽ اسان جي اڄوڪي نوجوان نسل جو لاڙو يورپي معاشري ۽ سوسائٽي جي طرف آهي. اهي پنهنجي معاشري مان تنگ آهن ۽ اسان مسلمان انهن جي معاشري جا پوئلڳ.

جن عورتن جي ڪوشش سان مردن جي حالت بدلجي وئي

صحابه ڪرام نبي عليه السلام جي جانثار بڻيا انهن کي راهه راست وٺي اچڻ واريون اها ڀاڳ ڀريون صحابياڻيون ئي هيون.
حضرت عمر بن خطاب رضه پنهنجي ڀيڻ جي وجه سان مشرف بالاسلام ٿيو. حضرت عثمان رضه، سعدي بن عزيز رضه، حضرت ابوطلحه، پنهنجي گهر واري ام سليم جي ذريعي دائره اسلام داخل ٿيا. حضرت عڪرمه بن ابي جهل رضه پنهنجي زال ام حڪيم رضه جي ذريعي اسلام جي دائري خير ۾ ڪيترا جليل القدر صحابه ڪرام داخل ٿيا. ۽ جهنم جي باهه کان بچي ويا.
حضور عليه السلام جي نياڻي جنهن پنهنجي ڪافر مڙس کي بچائڻ لاءِ پنهنجي ماءُ جي نشاني ”هار“ جي قرباني ڏني جنهن کي ڏسي حضور عليه السلام جن جي اکين مبارڪ مان ڳوڙها وهي هليا ۽ پاڻ اصحاب سڳورن کي چيائون ته جيڪڏهن توهان چاهيو هي جو موٽائي ڏنو وڃي ان قيدي کي ان جي هار کي پوءِ صحابه ائين ڪيو“ (حديث).
ڪتابن ۾ اچي ٿو ته ان وقت بيبي زينب جي مڙس ابي العاص رضه اڃا اسلام ڪو نه آندو هيو. بعد ۾ مڪي شريف وڃي اتي مشرڪن جي سامهون ايمان آندائون. بعد ۾مديني اچي بيبي زينب جن سان اچي رهيا.
امت جون عورتون! ڏسو هڪ عورت پنهنجي مڙس کي ڪئين پنهنجو قيمتي هار جي عيوض موٽائڻ جي ڪوشش ڪئي. ام المومنين حضرت بيبي خديجه رضه پنهنجو سڄو مال ملڪيت حضور عليه السلام جي جان تي قربان ڪري ڇڏيو هر وقت حضور جن تي ۽ اسلام خاطر پنهنجو مال خرچ ڪرڻ لاءِ تيار رهندي هئي. اهڙي طرح انهيءَ جي نياڻي بيبي زينب رضه به پنهنجي مڙس لاءِ پنهنجو مال زيور قربان ڪري ڇڏيا. ۽ اهڙي طرح ڏکي وقت ۾ پنهنجي مڙس جي مدد ڪيائون.
اسانکي گهرجي ته اهڙي ئي تعليم تربيت پنهنجي نياڻين کي ڏيون ته جيئن اهي به پنهنجي مڙس جي تابعداري، وفاداريءَ سان پنهنجي مڙس سان خوش گذارن ۽ انهن کي ڪنهن به قسم جي تڪليف نه ڏين.

دشمنن جي قيد ۾ دشمنن جو نظريو بدلائي ڇڏيو

ڇهين ستين صدي ۾ عيسائين ۽ ٻڌ مذهب جي ماڻهن تاتارين ۾ پنهنجي مذهب جي زور تي تبليغ ڪئي. مسلمانن جي لاءِ دعوت تبليغ ڏيڻ جي ڪائي صورت باقي نه رهي هئي.
پر ملتا ہے انحطاط زوال کے بعد
پر ان جي باوجود دعوت جو عمل زندهه هيو. ٻانهيون بڻجڻ واريون ملت جون ڌيئرون تاتاري قوم کي اسلام جي قدمن ۾ آڻي ڇڏيو.
انهيءَ عظيم واقعي مان دنيا حيران آهي تاريخ خاموش آهي عورت ۽ وري ٻانهي ان جو شمار ٽي چار آهي ان لاءِ تاريخ نگارن کي به نظر نه اچي سگهيون.
هي عورتون تاتارين جي جنهن به خاندان قبيلي ۾ ٻانهيون بڻجي داخل ٿيون اتي انهن قبيلن ۾ اسلام ۽ ايمان جي دولت سان انهن کي مالا مال ڪرڻ واريون بڻيون.
ذرا سوچو! مسلمانو مائرون، ڀينرون توهان به اهو سڀ ڪجهه ڪري سگهو ٿيون صرف همت ڪري. الله تي توڪل ڪريو توهان جو حسن سلوڪ ان بدمزاج، سختدل مرد کي بدلائي سگهي ٿو توهان ڪوشش ته ڪيو پنهنجي پاڻ کي بي موت مرڻ کان بچايو. هر ڪامياب مرد جي پويان ڪنهن نه ڪنهن عورت جو هٿضرور هوندو آهي. حضور عليه السلام جي ابتداءِ دعوي نبوت ۾ مڪي وارن جو نه مڃڻ ۽ انهنجي تڪليفين سبب حضور جن جو پريشان ٿيڻ. ۽ ام المومنين خديجه رضه جون حضور جن کي تسلي ۽ آٿت ۽ اميدن جو آسرو ڏيڻ حضرت عمر سائين جي ڀيڻ جنهنجي ارادي جي مضبوطي ڏسي حضرت عمر رضه جي دل ۾ ايمان جي تڙپ حضرت پير سيد عبدالقادر شاهه جيلاني جي ماءُ تربيت ڪئي. سندن مصيبت جي وقت ۾ سچ جي تلقين ڪرڻ ۽ ڌاڙيلن جو توبه ڪرڻ حضرت جي سچ ڳالهائڻ جي ڪري اهو سڀ ڪجهه عورت جي اخلاق ۽ ڪردار جي ڪري ٿيو.

عورتن جي سڃاڻپ وارا رشتا

عورت معاشري ۾ چند رشتن جي حيثيت سان سڃاتي وڃي ٿي. اهي هر هڪ گهر ۾ پنهنجي الڳ نالن ۽ پهچان سان رهي ٿي. ڪٿي ماءُ جيجل جي روپ ۾ ته ڪٿي محبوب زال جي روپ ۾ ۽ وري ڪٿي اکين جو ٺار جگر جو ٽڪرو نياڻي جي روپ ۾. ۽ ڪٿي وري غم خوار ڀيڻ جي روپ ۾. هي معاشري جا اهڙا رشته آهن جنهن جي هجڻ جو احساس انسان کي ڪامل گهر جو ڏيک ڏئي ٿو ۽ هڪ مڪمل خاندان جي سڃاڻپ جي حيثيت رکي ٿو.

1. ماءُ جيجل
ماءُ جا ڪيترائي نالا آهن هر هڪ ٻولي ۾ ان جو الڳ نالي جي پهچان پڪار آهي. انسان جو هن دنيا ۾ اچڻ ماءُ جي ذريعي ٿئي ٿو. ۽ جڏهن ٻار ڳالهائڻ شروع ڪندو آهي ته ان جو پهريون لفظ (Word) امان هوندو آهي پوءِ ڀلي اهو ڪهڙي بولي ۾ ڇو نه هجي. انسان جي پيٽ ۾ پيدائش وقت سڀ کان اول ماءُ جو کير ويندو آهي. کير الله تبارڪ وتعاليٰ جي هڪ اهم ۽ وڏي نعمت آهي. جيڪو انسان جي جسم جي هڏين جي نشونماء ڪري ٿو اها ماءُ جي عظيم هستي ئي اهي جيڪا پنهنجي اولاد خاطرهر قرباني ڪرڻ لاءِ تيار رهندي آهي. رات جي ڪهڙي به پهر ٻار جي روئڻ تي پيءُ ڪو نه اٿندو. ڀيڻ ڪونه اٿندي. ٻار جي گندگي ٻيو ڪو به رشتو صاف ڪرڻ لاءِ تيار ڪو نه هوندو آهي. اها ماءُ جي هستي آهي جيڪا انهيءَ گندگي کي رضا ۽ خوشي سان صاف ڪندي آهي. انسان جي تربيت ۾ ماءُ جو وڏو ڪردار هوندو آهي ماءُ ئي انسان جي پهرين درسگاهه هوندي آهي. جنهن جي تربيت جو انسان تي ڪافي اثر هوندو آهي ماءُ جي عظمت هڪ اهڙو موضوع آهي جنهن تي لکجي ته ڪيترائي ڪتاب مرتب ٿي سگهن ٿا ڪجه فيصيلت اسان گذشته صفحي تي نقل ڪيون آهن.

ماءُ جي جگر جو آواز
ڪتابن ۾ هڪڙو واقعو ايندو آهي ته هڪڙي شخص جي محبت ڪنهن عورت سان هئي. عورتن جي هميشه اها عادت رهي آهي ته مرد جي محبت ماپڻ لاءِ هميشه مرد جو امتحان وٺنديون آهن پوءِ اهو زياني ڇو نه هجي ۽ ڪڏهن اطمنان نه هوندو اٿن فعلي امتحان جو به مطالبو ڪري وٺنديون آهن سو انهيءَ شخص کي چيائين ته تنهنجي مون سان ڪيتري محبت آهي ۽ تون منهنجي محبت خاطر ڇا ڪري سگهين ٿو . عاشق مرد چيو ته مان هر هڪ امتحان مان گذرڻ لاءِ تيار آهيان. عورت چوڻ لڳي پنهنجي ماءُ جو جگر ڪڍي اچي منهنجي اڳيان پيش ڪر (محبت انڌي هوندي آهي) (Love is Blind) جي قانون تحت ان شخص چيو اهو ڪم مان ڪندس. گهر ۾ ماءُ ان جي انتظار ۾ ويٺي هجي جڏهن اهو شخص گهر پهتو ۽ ماءُ کي گولي هني ڪري ماءُ جي سيني تي چڙهي سينو چيري انهيءَ مان جگر ڪڍيائين جڏهن جگر ڪڍي هلڻ لڳو محبوب ڏانهن ته رستي ۾ ٿاٻڙجي پيو گهر جي صحن ۾ جڏهن ڪري پيو ته ماءُ جي جگر مان آواز آيو ٻچڙا ڪٿي ڌڪ ته نه لڳي (الله اڪبر) هڪڙي ماءُ جي محبت ۽ شفقت ٻئي طرف ظالم محبوب جي فرمائش جڏهن ماءُ جو جگر کڻي عورت وٽ پهتو ته عورت چوڻ لڳي جنهن کي ماءُ جو خيال نه آيو (جنهن کي ماءُ تي رحم نه آيو) اهو مون تي ڪهڙو حم ڪندو؟؟؟؟“
دنيا جا عاشقو! عبرت حاصل ڪيو زال جي محبت ۾ ماءُ جهڙي رشتي کي نه وساريو. زال جي چوڻ تي ماءُ کي بي عزت نه ڪيو ماءُ مقدس جي عزت جنت ۾ وڃڻ جو ذريعو آهي. زال جيون آهي دنيا جي زال کي حق ڏيڻ فرض آهي. ماءُ جو احترام ڪرڻ قرض ۽ فرض ٻئي آهن.
الله تعاليٰ حقوق الله کانپوءِ حقوق العباد ۾ والدين جي حقن جو ذڪر ڪيوآهي مسلمانو! خدارا! ماءُ جي هستي کي ”ڪاري“ جو لقب ڏيڻ کان اڳ۾ ٿورو حقيقيت ڄاڻڻ جي ڪوشش ضرور ڪندا ڪريو. پنهنجي مقصد ۽ حوس جي خاطر قتل ڪيو ٿا شرم نه ٿو اچيوَ توهان کي؟ جنهن ماءُ جي ڪُکِهه مان جنم ورتو ان ماءُ کي موت جي ننڊ سمهاري ڇڏيو ٿا. جنهن زندگي ڏني انهيءَ ماءُ جي توهان زندگي کسي ورتي. پر جيڪڏهن توهان انهيءَ قتل کي گناهه سمجهو ته به صحيحي هيو ان کي گناهه جو تصور به نه ٿا ڪريو. ماءُ جي کير کي خون ۾ بدلائي ڇڏيو . غيرت مند سنڌي ته پنهنجي ماءُ، ڀيڻ، ڌي تي پنهنجي جان ڏئي ڇڏيندا آهن. پر توهان پنهنجي رشتن کي شڪ جي بنياد تي خون سان رنگين ڪري ڇڏيو ٿا. حدود الله، الله جو حق آهي توهان کي ڪنهن حق ڏنو آهي؟

والدين جي اهميت ۽ فضيلت
قران پاڪ ۾ الله تعاليٰ فرمايو آهي
وبالوالدين احسانا. (الخ (32) (بني اسرائيل)
ترجمو؛ ۽ پنهنجي والدين سان سهڻو سلوڪ اختيار ڪيو ۽ انهن تي احساس ڪيو.جيڪڏهن پهچي تو وٽ ڪراڙپ کي ٻنهي مان ڪوئي يا اهي ٻئي پو نه چئو انهن کي اف به نه چهڻڪ ڏي انهن کي ڳالهاءِ انهن سان ڳالهه ادبواري.
حضور عليه السلام ماءُ جي فيضيلت بيان ڪندي فرمايو.
ان الله حرم عليکم عُقوق الامهات.
(صحيح بخاري ڪتاب الادب جلد 2 صفه 885)
ترجمو؛ ”بيشڪ الله تعاليٰ توهان جي مٿانهان ماءُ جي نا فرماني ۽ ان جي حق تلفي حرام ڪئي آهي“ ٻئي جڳهه تي حديث ۾ آيل آهي.
عن ابي هريره قال جاءِ رجل الي رسول الله صلي الله وآله وسلم فقال يا سول الله من احق بحسن صحابتي قال اُمک قال ثم قال امک قال ثم قال امک قال ثم قال ثم ابوک.
(صحيح بخاري ڪتاب ادب جلد 2 صفه 883)

ترجمو؛ ”حضرت ابوهريره جن فرمائن ٿا. حضور عليه السلام وٽ هڪ شخص آيو ۽ سوال ڪيائين يا رسول الله سڀ کان وڌيڪ منهنجي مٿانهان ڪنهن جو حق آهي. نبي ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم جن ٽي دفعه فرمايو تنهنجي ماءُ جو پوءِ چوٿهين دفعي پڇڻ تي فرمايو تنهنجي پيءُ جو“.
حضور عليه السلام هڪ خوشخبري ٻڌائي”اي ماڻهوءُ! جن عورتن کي توهان مصيبت، حقير، ذليل سمجهندا هئا اهو زمانو ختم ٿي ويو هاڻي هي توهان لاءِ نعمت آهن، توهان جي گهرن جي زنينت آهن، توهان جو لباس آهن، اسلام جي شان آهن، ۽ هي به ٻڌايو اولاد جي لاءِ ماءُ جي خدمت جو اجر حج ۽ جهاد کان افضل آهي. ايسيتائين جو انهن جو قدمن جي هيٺان جنت جهڙي نعمت رکيل آهي.“
قرآن مجيد ۾ احاديث نبوي ۾ جابجا والدين جي حقوق جو ذڪرٿيل آهي. ۽ والده، ڀاءُکي انهن ۾ خصوصي اهميت ڏني وئي آهي.
ارشاد باري تعاليٰ آهي ته ”اسان انسانن کي والدين سان ڀلائي جو حڪم ڏنو آهي ان جي ماءُ ان کي تڪليف سان ان کي پيٽ ۾ رکيو ۽ تڪليف سان ڄڻيو (احقاف)
ماءُ جي قدمن جو اهو درجو آهي ته ان مقدس ماءُ جو ڪهڙو درجو هوندو؟ جنهن کي اسانجو عقل آساني سان سمجهي نه ٿو سگهي. هي درجو نه ڪنهن ولي ،پير، مرشد کي مليو مقدس ماءُ جي قدمن کي هٿ لاهي ڪوئي بزرگ بڻيو، گنهگار انسان جنت جو مستحق بڻيو. هي ماءُ پيغمبرن کي جنم ڏيڻ واري. انهيءَ وٽ عزت عظمت شرافت نجات جا اهڙا خزانه رکيا ويا آهن جو بادشاهه، پير، ولي، مرشد، ڪمانڊر، اولياء الله به انهيءَ جا محتاج آهن.
ذرا مسلمانو غور ته ڪريو! توهان مقدس هستي کي لالچ ۾ اچي بنا حقيقت کي سمجهي ماءُ جهڙي هستي کي خون ۾ رنگي ڇڏين ٿا. ذرا احساس ته ڪري ڏس دنيا جي چند گهڙين جي نالي خاطر پنهنجي قبر، قيامت، دنيا آخرت وڃائي ويهين ٿو.

محبوب ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم فرمايو؛
اَنَا اَغيَر وَلد آدم والله اَغيَر مِني (حديث)
ترجمو؛ ”آدم جي اولاد مان سڀ کان وڌيڪ غيرت مند (مان) آهيان ۽ الله مون کان به وڌيڪ غيرت مند آهي.“ ”حديث پاڪ ۾ آيو آهي ڪاوڙ ايمان کي ائين خراب ڪندي آهي جئين ماکي کي سرڪو خراب ڪندو آهي“.
تنهنڪري جيڪو انسان پنهنجي ڪاوڙ کي برداشت ٿو ڪري اهو الله رب العزت وٽ وڏو مقبول آهي.

عورت بحيثيت زال جي
حضرت انسان دنيا ۾ جڏهن آيو ته جنت ۾ رهڻ لڳو جيڪا هن دنيا کان مختلف آهي. جتي خدمتگار ملائڪ، خوبصورت حورون، ماکي ۽ کير جون نهرون هر قسم جا ميوا تازه ۽ وڻندڙ انهن سڀني نعمتن جي باوجود پنهنجي جنس جي نه هجڻ جو احساس حضرت آدم عليه السلام کي رهندو هو ۽ جنت ۾ هر قسم جي ضرورتن هجڻ جي باوجود به اوٻاڻڪو پيو گهمندو هو. پوءِ الله تعاليٰ انهيءَ جي ڪمي کي محسوس ڪري حضرت آدم عليه السلام جي پاسيريءَ ۾ ڏاڏي
هوا رضي الله عنها کي پيدا فرمايو. گهڻو عرصو جنت ۾ رهڻ کان پوءِ جڏهن دنيا ۾ اڪيلا اڪيلا ٿي لٿا ته پوءِ به هڪ ٻئي جي ڳولا ڪرڻ لڳا. جڏهن هڪ ٻئي کي لهڻ کان پوءِ مليا ته هڪ نئي زندگي جي شروعات ڪيائون ۽ هڪڙو انساني نسل وڌڻ جي شروعات ٿي پئي.
مطلب ته عورت ۽ مرد جو پاڻ ۾ ربط هڪ فطرتي احساس آهي. جنهن جي واسطي سان هيءَ دنيا پئي هلي. زال ۽ مڙس هڪ ٻئي جو لباس آهن پوءِ هر هڪ پنهنجي لباس کي صاف سٿرو رکڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. پر افسوس ڪجهه ماڻهو پنهنجي لباس کي پاڻ خراب ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا آهن. جيئن موجوده دور جا غيرتي جيڪي پنهنجي لباس کي پاڻ گندو ڪندا وتن ٿا.
(1) حضور عليه السلام جن جو ارشاد اهي ”اهو ماڻهو توهان ۾ ڀلو ۽ سٺو آهي جو پنهنجي گهر واري (زال) جي حق ۾ ڀلو هجي ۽ مان پنهنجي زالن جي لاءِ توهان کان ڀلو آهيان. (بخاري)
(2) ٻئي جڳهه تي پاڻ فرمايائون؛ ” منهنجي لاءِ محبوب ترين شيون دنيا ۾ خوشبو ۽ عورت آهي، منهنجي لاءِ اکين جي ٿڌڪار نماز ۾ رکي وئي آهي.(النسائي)
(3) حصور صلي الله عليه وسلم جن حضرت معاويه قشريه رضه جي سوال جي جواب ۾ فرمايو ”توهان ماڻهو جيڪو پاڻ کائو انهيءَ مان انهن کي (زالن ) کي کارايو. جيڪو پايو ٿا انهن مان زالن کي پارايو ۽ نه انهن کي ماريو نه انهن جي بُرائي نه ڪريو“.
عورت صنف نازڪ تخليق آهي تنهنڪري انهيءَ کي ڪڏهن به هڪ سوچ تي نه هلائبو جيئن ڪٿي حصور عليه السلام جن فرمايو آهي ته عورت کي جڪيڏهن نرمي ڪندو ته اهي چٻي ٿي ويندي. جيڪڏهن سختي ڪندو ته ڀڃي پوندي انهيءَ کي اعتدال سان هلايو اهو ئي حضور عليه السلام جي تعليم جو مفهوم آهي.

ٻئي جڳهه تي پاڻ سڳورن صلي الله عليه وآله وسلم جن فرمايو؛
ما ترکت بعدي فتنه اضر علي الرجال من النساءِ.
ترجمو؛ ”نه ڇڏيو پاڻ کانپوءِ فتنو وڌيڪ نقصان دهه مَرَدن لاءِ عورتن کي“.
فتني مان مراد عورتن جي آزمائش ڪنهن نه ڪنهن بهاني سان گهر ۾ مڙس سان تقرار ضرور هلندو. غير ضروري فرمائشون مڙس ويچاري جي آمدني گهر جي کاڌي پيتي. لٽي ڪپڙي، سامان سودي ۾ پوري ٿيو وڃي. وري بيگم صاحبه جون فرمائشون پوريون ٿيڻ جو نالو ئي ڪونه ٿيو وٺن.

عورتن جو هٿيار
هڪ داناءَ جو قول آهي ”عورت يا ته طعنو ڏئي ڳالهه مڃائيندي يا مسڪرائي مڃائيندي پر جيڪڏهن اهي ٻئي گڻ آزمائي چڪي ته پوءِ روئي مڃائي وٺندي“.
اهي ٽئي هٿيار جنهن عورت وٽ اهن ڳالهه مڃائڻ لاءِ ماڻهو انهن جي سامهو پنهنجا هٿيار لاهي ڇڏي ٿو.

شعر
ڪنهن جون ڳالهيون ڪين وڻن
ڪنهن جي ماري خاموشي ڪنهن جو کلڻ موت برابر
ڪي ڪي جئين جيارا ماڻهو.
استاد بُخاري

عورت بحيثيت ڀيڻ جي

ماءُ کانپوءِ ڀيڻ ئي اهو رشتو آهي جنهن جو انسان جي پرورش ۾ ماءُ سان حصو هوندو آهي. جڏهن امڙ جيجل ڪنهن ٻئي ڪمن ۾ مصروف هوندي آهي ته اها ڀيڻ ئي هوندي آهي جيڪا انهن ننڍڙي ڀاءُ کي پنهنجي چيلهه تي کڻي گهمائيندي آهي. پرجيڪڏهن ان ڀيڻ کي خبر هجي ته معصوم ننڍڙو ڀاءُ وڏو ٿي مون کي لالچ ۾ اچي مهندي جي بدران رت سان رنگيندو ته ڇا اها ڀيڻ انهيءَ کي کڻڻ لاءِ تيار ٿيندي؟ هرگز نه.
حضور عليه السلام جن جي کير واري ڀيڻ حضرت حليمه رضه جي نياڻي جڏهن حضور عليه السلام وٽ ايندي هئي ته پاڻ ادب سان اٿي بيهندا هئا. ۽ پنهنجي چادر مبارڪ انهيءَ لاءِ وڇائيندا هئا ۽ جڏهن واپس ٿيندي هئي ته کين تحفه ڏئي رخصت ڪندا هئا.
حضرت موسيٰ عليه السلام کي جڏهن ماءُ صندوق ۾ وجهي درياءَ ۾ ڪٿي ٿي صندوق بيهي ۽ ڪنهن جي هٿ ٿي اچي. جڏهن فرعون جي محل ۾ صندوق مان خوبصورت معصوم ٻار نڪتو ته ان کي کير پيارڻ جو مسئلو زير بحث آيو تڏهن وفد ۾ انهيءَ جي ڀيڻ به هئي جنهن چيو مان توهان کي اهڙي عورت جو ڏس ڏيان ٿي جيڪي ان کي کير پياري. هُن پنهنجي ماءُ جي لاءِ چيو الله جو واعدو حضرت موسيٰ جي ماءُ سان ڪيو هو.
اها به هڪ ڀيڻ ئي هئي جيڪا دشمنن جي قيد ۾ اسلامي لشڪر جي سپهه سالار کي ڪڍي آئي هئي حضرت خوله رضه مردن وانگر جنگي پوشاڪ پاتي ۽ ڪنهن کي خبر نه پئي ته هيءَ ڪا عورت آهي. امير لشڪر جي ڀڇڻ تي چيائين. آءُ خوله آهيان ضرار رضه جي ڀيڻ جڏهن ڀائرن تي مصيبت ايندي ته ڀينريون ڪم اينديون آهن. اسلامي تعليم موجب ڀيڻ جي حفاظت ڪرڻ ڀاءُ تي فرض آهي. هندو مذهب ۾ انهيءَ لاءِ خاص رسم ڏينهن ٿيندو آهي. جنهن کي (رڪشه بندهڻ) رڪشه (حفاظت) جو بنڌڻ. ڏينهن ٻئي صورت هڪ ڌاڳو ڀيڻ پنهنجي ڀاءُ کي ٻڌندي آهي ۽ ڀاءُ انهيءَ جي حفاظت جو وچن (واعدو) ڪندو آهي.
مگر افسوس هتي تي ڀينرن جي سرن جا سودا ڪيا وڃن ٿا. ٻئي جي زال ڀيڻ جي لالچ ۾ پنهنجي ڀيڻ کي ”ڪاري“ ڪري ماريندا. اڪثر اخبارن ۾ اهڙين ڀينرين جون ڪوڪون ۽ داهون سنڌي قوم اهي ضرور ڏٺيون هونديون.
تقريباً اهڙيون خبرون هر روز ۽ هر هڪ اخبار ۾ هونديون آهن پر اسان انهن کي نظرانداز ڪري ڇڏيندا آهيون ۽ اسان جي مٿي ۾ ڪائي جونءَ به ڪونه چرندي آهي. ڄڻ ڪنهن انسان جو نه بلڪه ڪنهن رڍ ٻڪري جو قتل ٿي ويو.
اسان ان کي مڃون ٿا ته ڪجهه حقيقتون به هونديون ۽ انهيءَ جو قصور به پيءُ ماءُ تي ۽ انهن جي پاليندڙن تي هوندو آهي. جنهن وقت توهان جون ڀينرون گهرن کان سينگار ڪري نڪرن ٿيون انهيءَ وقت توهان جي غيرت ڪاڏي ٿي وڃي. ويهن ، ٽيهن 20، 30 سالن جون جوان ڇوڪريون جيڪڏهن اڪيليون يونيورسٽي ۽ ڪاليج موڪليندا ته اهي پنهنجي لاءِ ”پريمي“ نه ڳولهينديون ته ٻيو ڇا ڪنديون؟ توهان به شادي نه ڪرايو ته پوءِ ڀڃي شآديون نه ڪنديون ته ٻيو ڇا ڪنديون؟ پاڻ معتبر ٽي ٽي زالون رکندا. ڀينرن جي پئي عمر گذرندي هن دنيا ۾ هر هڪ کي ”جيون ساٿهي“ گهرجي. جهڙي طرح توهان کي عورتن جي ضرورت پوي ٿي. اهڙي طرح عورتن کي به مردن جي ضرورت پوي ٿي. هر هڪ انسان کي پاڻ تي قياس ڪرڻ گهرجي مسلمانو! توهان پنهنجي عزت ۽ شان و شوڪت جا پاڻ قاتل آهيون توهان پنهنجي نسلن جا پاڻ قاتل آهيو.
(راقم الحروف پاڻ پنهنجي اکين سان يونيورسٽي ۾ ڏسي آيو آهيان ڇوڪرا ڇوڪريون لائبريري ۾ ڪتابن جي مطالعي بدران پاڻ ۾ گفتگو ۾ لڳا پيا هئا مطالعي جي بدران موبائل تي گانا ٻڌي رهيا هئا.

تعليم جي بهاني نياڻين جي عمر ضايع ٿيڻ لڳي

جن کي ماڻهو اهو چئي نياڻين جي نڪاح کي دير ڪن ٿا ته نياڻي تعليم پڙهي رهي آهي. بعد ۾ نڪاح ڪبو اهي شخص انتهائي غلطي تي آهن تعليم پرائڻ ضرورت جي حدتائين آهي. جنهن جي حد وڌ ۾ وڌ مڊل يا مئٽرڪ (يعني اٺين ۽ ڏهين) تائين ايسيتائين تعليم حاصل ڪرڻ عورت لاءِ صحيح به آهي. ۽ ان جي ضرورت به پوري ٿي وڃي ٿي باقي انجينيئر، مينيجر، بزنس، ايئر هوسٽس، ٿيڻ ڪو ضروري ڪونهي، جيڪڏهن ڇوڪريون انجنيئر، مينيجر ، ڪاروباري پيس نه بڻيون ته هي دنيا (رڪجي ڪونه ويندي. دفترن، فيڪٽرين ۾ جيڪي عورتن جو استعصال ٿئي ٿو.

عورت بحيثيت نياڻي جي

نياڻي نيڻن جو ٺار هوندي آهي ۽ ڪن لاءِ دل جو آزار جيڪي بد بخت نياڻي جي عظمت ۽ فضيلت کان واقف نه هوندا آهن انهن لاءِ ته ڪي جانورن جي عيوض وڪڻڻ واري شيءِ .
اها نياڻي ئي هئي جيڪي ڪائنات جي سردار نبين جي امام کي جڏهن ميدان جهاد ۾ زخمي ڪيو ويو ته انهن زخمن کي ڌوئڻ واري بيبي بتول فاطمة الزهره رضه هئي جيڪي پنهنجي زخمي پيءُ جا رت وارا ڪپڙا ۽ ڌوئي رهئي هئي ۽ روئي رهي هئي.
اها بهادر نياڻي فاطمة الزهره رضه هئي جو جڏهن حضور عليه السلام جي ڳچي ۾ ڪافرن جانور جو اوجهه اڇلايو ته مڪي جي مشرڪن کي ملامت ڪرڻ لڳي ۽ پنهنجي پيءُ کي ان مصيبت مان جان آجي ڪرائي.
اها فاطمة الزهره رضه جڏهن شادي کان پوءِ حضور عليه السلام جن وٽ ايندي هئي ته حضور جن پنهنجي چادر وڇائيندا هئا.
پاڻ سڳورن صلي الله عليه وآله وسلم جن فرمايو ”فاطمة منهنجي جگر جو ٽڪڙو آهي“.
حضور عليه السلام جن فرمايو” جنهن شخص جي مٿانهان الله تعاليٰ جي طرفان نياڻين جي ذمينداري وڌي وئي ان انهن سان سٺو سلوڪ ڪيو ته اهي نياڻيون ان لاءِ دوزخ کان بچاءُ جو ذريعو بڻجي وينديون“

ٻئي جڳهه تي ايندو آهي؛
حضور عليه السلام جن فرمايو ”جنهن شخص ٻن نياڻين جي ڪفالت ڪئي ۽ اهي بالغ ٿيون قيامت جي ڏينهن اهو شخص ۽ مان (آءُ) گڏ هوندا سين حضور عليه السلام ٻئي آڱريون ملائي ڪري ارشارو فرمايو“ . (مسلم)
اهو حضور عليه السلام ئي هئا جنهن پيءُ کي ٻڌايو ته تنهنجي لاءِ ڌيءَ جو وجود ننگ ۽ عار ناهي بلڪه ان جي پرورش ۽ حق رسائي تون کي جنت جو مستحق بڻائيندي.
انهيءَ تعليم جو اثر هيو حديث جي ڪتابن ۾ ايندو آهي هڪ صحابي رسول حضور عليه السلام جن جي مجلس ۾ آيو ۽ اچي پنهنجي ڪيل ظلم جي ڪهاڻي ٻڌائي. ته حضور ايام جهالت ۾ منهنجي گهر ۾ هڪ ڻياڻي پيدا ٿي. ان وقت جي سماج ۾ ٺهيڪدارن مون کي چيو ته پنهنجي نياڻي پوري اچ ورنه اسان پوري ايندا سين حضور مان واپس گهر ويس ۽ گهر وارن کي چيس ته منهنجي نياڻي سنڀرائي ڏيو ته ماماڻا گهمائي اچانس. گهر کان نڪتس تڪ ڪوڏر به ساڻ ڪيس هڪڙي ويران جڳهه تي نياڻي کي پورڻ جو ارادو ڪيس ته نياڻي چيو وطن آ الائي ڪهڙو مامن جو نه پار !. نياڻي کي ڪلهي تان لاهي کڏ کوٽڻ لڳس کڏ کوٽڻ وقت جيڪا شيءِ منهنجي جسم تي پئي لڳي اها نياڻي انهيءَ مٽيءَ کي جسم تي پئي هڻائي. جڏهن قبر کوٽي پوري ڪيم انهيءَ نياڻي کي قبر ۾ وڌس ته ابا ابا پئي ڪري.
حضور عليه السلام کان ان صحابي پڇيو ته سائين ڇا ڀلا اسلام آڻڻ سان منهنجي اهو گناهه ختم ٿي ويندو؟ رحمة للعٰلمين فرمايو ”اسلام کان پهريان جيڪي گناهه ڪيا اسلام آڻڻ کان پوءِ اهي معاف آهن. (بخاري)

حديث رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمايو؛
”التائب حبيب الله والتائب من الذنب کمن لا ذنب له (حديث )
ترجمو؛ ”ته به ڪرڻ وارو الله تعاليٰ جو دوست آهي ۽ توبه ڪرڻ وارو ائين آهي جيئن ڪو گناهه ئي نه ڪيو هجي“.
ان وقت جي لحاظ کان نياڻي جنهن گهر ۾ پيدا ٿيندي هئي ان کي عيب سمجهندا هئا. ڇو ته ان وقت عرب قبيلي ۾ ان دور مطابق نياڻي هڪ بوجهه سمجهي ويندي هئي. ان کي پالي ڪري ان تي خرچ ڪري ٻئي جي حوالي ڪرڻ غيرت جي خلاف آهي. ان وقت نياڻي کي زندهه دفن ڪرڻ هڪ ”روشن خيالي“ سمجهي ويندي هئي. جنهن جي گهر ۾ نياڻي پيدا ٿيندي هئي اهو منهن (چهرو) ڍڪي گهمندو هو. پوءِ اسلامي تعليمات آئي حضور عليه السلام رحمت للعٰلمين شافعي قيامت هوندا فرمايائون ”قيامت جي ڏينهن زندهه دفن ٿيڻ واريون نياڻيون سوال ڪنديون اسان کي ڪهڙي خطا جي عيوض قتل ڪيو ويو“.

هڪ گذارش

پنهنجي نياڻي جو نڪاح ڪرڻ وقت انهيءَ ڳالهه جو اهم خيال ڪيو وڃي ته جتي اسين پنهنجي جگر جو ٽڪرو ڏيئي رهيا آهيون اهي ڪهڙي حيثيت جا آهن ۽ اهي اسانجي خاندان، رهائش ۾ هم آهنگي آهي يا نه ٻيو اهو ضرور خيال ڪجي ته نڪاح وقت گهوٽ ۽ ڪنوار جي عمر ۾ ڪوئي فرق نه هجي يعني ڪنوار 13 سالن جي ته گهوٽ 70 سالن جو پوڙهو نه هجي ٽيون پنهنجي نياڻي کي ٽڪن (روپين) عيوض نه وڪڻو. جنهن ۾ توهانجي نياڻي کي گهوٽيتن ۾ ڪائي عزت ڪو نه ملندي هر وقت انهيءَ کي طعنا ميار پئي ملندي ته توکي تنهنجي پيءُ ماءُ ٽڪن ۾ وڪڻي ڏنو هو. اها ان نياڻي لاءِ زندگي پر ذلت جو عذاب آهي. چوٿون جڏهن به پنهنجي نياڻي جو نڪاح ڪرايو ته انهيءَ جي سٺي تربيت جو خيال رکيو وڃي. ڇو ته هڪ سٺي با اخلاق زال ئي هڪ بهترين ماءُ ثابت ٿي سگهي ٿي. ۽ پنهنجي اولاد جي صحيح اخلاق تربيت ڪري سگهي ٿي. پنجون ان نياڻي کان رسمي طور ئي صحي رشتي جي رضامندي ضرور معلوم ڪئي وڃي 14 ۽ 15 سالن جي نياڻي جو نڪاح 70 يا 80 سالن جي پوڙهي سان نڪاح ڪرائيندا ته اهو ظلم آهي نياڻي سان. اڄ پوري دنيا ۾ ناخواندگي گهرو تقرار، طلاق آهي سمورا مسئله بي جوڙ شادين جي ڪري ٿين ٿا.
”حضور عليه السلام جن جي زماني ۾ هڪ ڇوريءَ جو نڪاح ان جي پيءُ بغير ان جي اجازت جي ڪيو ان شخص جي ڇوڪريءَ جي شڪايت حضور عليه السلام سان ڪئي نبي سائين ان جي پيءُ کي گهرائي نڪاح قسخ ڪرڻ لاءِ فرمايو ان تي ان ڇوڪري چيو يا رسول الله مان هاڻي نڪاح قبول ڪيان ٿي منهنجو مقصد صرف اهو هيو اڳ اسان جي ڀينرن جي ذاتي حقوق جي توضيح (وضاحب) ٿي وڃي“.
هي پنهنجي جڳهه تي حقيقت آهي ته پيءُ کي ڌيءَ تي ولايت جو حق حاصل آهي. پر اهو به ضروري آهي پهريائين اخلاقاً طور تي ان جي رضامندي پڇي تاڪه ان کي احساس هجي ته اسانجي زندگيءَ جو فيصلو اسانجي رضامنديءَ ۽ مشوري سان ٿي رهيو آهي. ائين ڪنهن جانورن وانگر ڪنهنجي حوالي نه ڪجي.
اولاد جو احساس جانورن کي به هوندو آهي. توهان جيڪڏهن پنهنجي اولاد جي صحيح تربيت ڪندا ته انهيءَ ۾ توهان جي نياڻي جو ئي فائدو آهي توهان جيڪڏهن پنهنجي نياڻي جي سٺي تربيت ڪندا ته نتيجو به سٺو نڪرندو ورنه توهان جي نياڻي جي زندگي زهر ٿي پوندي انهيءَ نياڻي کي گهر واري جي گڻ سيکارڻ ماءُ تي فرض آهي. مڙس جي خدمت ڪرڻ سس، سهري جي خدمت ڪرڻ اهي سڀ ڳالهيون پنهنجي ماءُ ئي سيکاريندي آهي. اڄ اسانجي معاشري مان اهي وڏن واريون ڳالهيون ۽ نصيحتون نڪري ويون آهن ته اهو پيار محبت، ايثار، همدردي، سڀ نڪري ويون آهن جنهن سان هڪ بهتررين خاندان جو نمونو پيش ڪري سگهجي ٿو.
جن خاندان جي شرافت، متانت، شرم ۽ حيا جون مثالون ڏنيون وينديون اهي بي پردگي، بي حيائي فحاشي جي مثالي طور پيش ڪجن ٿا. جنهن جو نتيجو اڄ ڪلهه عوام ۽ خواص جي سامهون آهي. اخبارن ۾ خبرون ڇپن ٿيون فلان علائقي جي ڇوڪري گهر کان ڀڃي پريمي سان پيار جو پرڻو ڪيو.“
اسان جون اخبارون انهن نا فرماني ”پريمي جوڙن“ جي رهنمائي ڪري انهن جي وڏي پيماني تي خبر ڇاپين ٿا.
اهي ڇوڪريون اهي به ڪونه ٿيون سوچين ته انهيءَ جي ڀڄي وڃڻ کان پوءِ زلت جهڙي زندگي انهيءَ جا والدين ڪئين گذاريندا؟ ائين به ڪو نه سوچين ٿيون ته ڪهڙي ڏک سکهه ۾ اسان کي پاليون هيائون. انهن جي راحت بڻجن بدران انهن لاءِ عذاب جو سبب بڻجي ويون. اهڙي ذليل ۽ خوار ڪرڻ واري خبر جڏهن اخبار ۾ ڇپندي ته انهن جا والدين ڪهڙو منهن معاشري کي ڏيکاريندا. انهيءَ جو احساس انهيءَ کي هوندو جنهن سان اهڙو واقعو گذريو هوندو.
ميڊيا وارا اهڙين خبرن کي وڏي فراخدلي سان ڇاپين ٿا ۽ پنهنجي لاءِ نوٽ ڪمائڻ جو ذريعو بنائن ٿا.
جنهن جي مثال ”پريمي جوڙن“ جو اخبار ذريعي اعلان ڪرڻ معاشري جي باغين کي ڪورٽ سڳوري ۾ گڏ رهڻ جو قانوني حق فرهام ڪري ٿي. اهو سڀ ڪجهه عصر حاضر جي تقاضائن جي نالي تي ٿي رهيو آهي. ”ماڊرن ضروريات“ جو لحاظ رکي سگهجي مسلمان پنهنجو پاڻ کي روشن خيال ۽ لبرل بنائڻ جي ڪوشش به ڪن پيا. پر الله تبارڪ وتعاليٰ جي فرمان موجب اهي يهود نصارا ڪڏهن به توهان کان خوش نه ٿيندا ايسيتائين جو توهان انهن جي دين تي اچو“ (انهن جهڙي ڪم ڪندا رهو)

ٽن ڪمن ۾ جلدي ڪجي

حضور عليه السلام جن فرمايو ٽن ڳالهين ۾ هرگز دير نه ڪجي.

(1) نماز ۾ .
(2) جنازي ۾ دير نه ڪريو.
(3) بيوه (رنڙ) جو جوڙو ملي وڃي ته نڪاح ۾ دير نه ڪريو.

حضور عليه السلام جن پنهنجي عملي زندگي ۾ ڪثرت (گهڻائي) نڪاح مان اهو سبق ملي ٿو ته عورتن جي نڪاح ۾ دير نه ڪجي جيڪڏهن ڪنهن به قسم جي رڪاوٽ نه هجي ته پوءِ دير نه ڪجي. موجوده دور فتني جو دور سڏيو وڃي ٿو. هر طرح سان فحاشي، عرياني کي ترقي ڏيڻ لاءِ نوجوان ڇوڪرين کي ترغيب ڏني پئي وڃي. غربت، تنگ دستي جي بهاني مختلف قسمن جون لالچون ڏئي امت مسلم جي نياڻين کي يهود نصارا گهرن مان ڪڍڻ جون ڪوششون ڪري رهيا اهن.
عموماً توهان ڏٺو هوندو ته دَر دَر امت جي نياڻين کي يهودي ڪمپنين جون شيون وڪڻندي. جيڪا مسلمان غيرتي مرد لاءِ شرم جي ڳالهه اهي. غير مردن سان گهر کان ٻاهر سفر ڪرڻ جي اسلام ۾ اجازت ڪونهي ”سليز گرل“ ڇوڪريون گاڏين ۾ گهٽين ۾ ڪمپني جي مردن سان گهمنديون وتن ٿيون.
حضور عليه السلام جن عورت جي ڪمائي تي گذارڻ ٻين لفظن ۾ عورت جي ڪمائي کائڻ واري کي ديوث سڏيو آهي.
انهن (سليز گرل) ڇوڪريءَ کي مجبوريون گهر کان نڪرڻ تي مجبور ڪيو هوندو يا وري انهيءَ جون ضرورتون جيڪي انهن جا وارث انهن کي مهيا ڪونه ٿا ڪن.
”حضور عليه السلام جن آخري حج جي موقعي تي خطبي ۾ ارشاد فرمايو ”عورتن جي معاملي ۾ الله کان ڊڄو توهان جا حق عورتن تي ۽ عورتن جا حق توهان تي آهي“.
مرد ۽ عورت جي درميان هڪ ٻئي سان هڪ خاص جذبو ۽ ڪشش هوندي آهي جيڪي گهڻي ميل ميلاپ جي ڪري گهڻين اخلاقي بيمارين جو سبب بڻبيون آهن. انهيءَ لاءِ شريعت انهيءَ طوفان جي ناڪي بندي لاءِ پردي جو حڪم ڪيو آهي ورنه گهٽين ۾ تازا ڄاول ٻارن جو تعداد وڌي ويندو.

ڌيءَ جي نالي نصيحت ڀريل خط

حضرت مولانا اسعد مدني رحمته الله جي پنهنجي پريشان حال ڌيءَ ڏي خط لکيو جيڪو هڪ پيءُ جي طرف کان پنهنجي اولاد کي ڪامياب بڻائڻ لاءِ ۽ سکي زندگي گذارڻ لاءِ ڪافي ۽ شافي آهي. خط جي عبارت کي سنڌي ۾ مختصر طور بيان ڪجي ٿو.
”عزيزه ڌي! الله تون کي ٻنهي جهانن ۾ خوش رکي (آمين) ڌيءَ هن دنيا ۾ رهڻ چند ڏينهن آهي انهيءَ لاءِ انهيءَ جي خواهش خاطر آخرت جي اصلي ۽ هميشه جي زندگيءَ کي برباد ڪرڻ سخت ڌوڪو آهي ۽ پاڻ سان دشمني آهي. تون اهڙي جڳهه ۽ خاندان ۾ وڃي رهي آهين جاتي هر ويجهو ۽ پري (رشتو) تنهنجي هر ڪم ۽ حرڪت ۽ هر شيء کي غور سان ڏسندو. جيڪڏهن تون ڪو ڪم يا حرڪت يا ڳالهه پنهنجي ڏاڏي (مولانا حسين احمد مدني رحه) جي طريقي جي خلاف ڪئي ته ان کي رسوا ڪنديءَ ۽ پاڻ به ذليل ٿينديءَ . لباس ۾ فيشن ۽ نقل جي بجاءِ دين داري جو لحاظ ۽ شرم ۽ حيا جو خيال ضروري آهي.
گهڻن ماڻهن سان (مراد عورتن) تعلقات مناسب ناهن. گهٽ ۾ گهٽ تعلق ۽ ڳالهيون گهڻن مصيبتن کان بچائينديون آهن جيترو تعلق تنهنجي ساهرا پسند ڪن. اهو ئي مناسب آهي (سواءِ محرم رشتي دارن سان غير محرمن سان نه) ملڻ ۽ اچڻ وارين سان خوش اخلاقي خنده پيشاني ۽ نوڙت سان پيش اچجانءِ.
جيڪڏهن (ساهرن) جي وڏن کي پنهنجو وڏو ۽ پنهنجو خير خواهه سمجهه جانءِ ته انشاءَالله ڪڏهن به ذليل نه ٿينديءَ شادي کان پهريان مان پيءُ جو درجو الله ۽ رسول کان بعد ۾ آهي شادي کان بعد ۾ پنهنجي مڙس جو هوندو آهي. ان جي مرضي جي خلاف هلڻ ڏاڍي خراب عادت آهي پنهنجو ڪم پاڻ ڪجاءِ ۽ ٻين جي خدمت ڪجان ۽ سڀ تنهنجا محتاج ٿيندا. ۽ دلين ۾ عزت ٿيندي آرام طلبي، سستي ۽ ٻين کان خدمت وٺڻ جي عادي ٿينديءَ ته ماڻهن جي نظرن کان ڪري پونديءَ گهرجي هر شيٰ کي برابر صاف سٿرو ۽ پنهنجي جڳهه تي رکجانءِ. مصالا، چاهه وغيره کي جاتان کڻي انهن کي پنهنجي جڳهه تي رکجانءِ. ڪنهن کائڻ واري شيءِ کي کليل نه رکجانءِ.
نماز کي صحيحي وقت تي ۽ اطمنان سان دل لڳائي پڙهجان ۽ ناشڪري ۽ غيبت عورتن جي بدترين عادت آهي. ان کان بچڻ جي ڪوشش ڪجانءِ.
(فقط والسلام اسعد غفرله) (بشکريه محاسن الاسلام ماه نامه.