مهاڳ
ڦاٽڪ ٽپي مانجهند ٿاڻي تي پهتس ته جيئن ڏوھ جي فرسٽ رپورٽ ڏسي سگهان. ٿاڻي تي ايترا ته سنڌي (زالين مڙسين) بند ٿيل ڏٺم جو ڄڻ ته ايراضيءَ جا سڀ سنڌي ڳولي آڻي بند ڪيا ويا هُجن ۽ وري هيڏي هوڏي نهاريم ته فوج ايتري نظر آئي ڄڻ ته ڪا سموري فوج اتي ئي اچي بيهاري وئي هُجي هڪ سڃاڻو آفيسر کان پتو پيو ته فرسٽ رپورٽ جو ڪتاب ئي ڊي ايس پي محمد حسن سولنگي ۽ ڪرنل کاڻوٺ ٿاڻي تي کڻي ويا آهن جتي هو رٿون پيا ڪن ته رپورٽ ڪيئن لکجي؟ اتان شهيدن جي پٿر تي ويهڻ ۽ فاتحه پڙهڻ لاءِ روانو ٿيس. سنڌ جي کاتي تي شهيد ٿيل نوجوانن جي فاتحه جي ايم سيد کان سواءِ آخر ڪنهن سان ڪجي؟ پهتس ته سنڌ جو سائين اڳ ئي پٿر تي ويٺو هو ۽ کيس سڀ خبرون پهتل هيون، سندس پٽ امير حيدر شاھ کي اڳ ئي فوج قيد ڪري وئي هئي. شاھ بي حد خاموش هو پر پوءِ ڄڻ مون تي ڪاوڙجي چيائين “تون خطري جهڙي بيماريءَ مان ڇو اٿي آيو آهين؟ رات جو سور پيو هو سمهي رهيس صبح سان اٿيس ته سيد کي تمام گهڻي درد ۾ ڏٺم ۽ پاڻ گهران پاڪن جي ڪا ڪاري پوتي کڻي آيو ۽ پٽيون ڪٽي پاڻ به ٻڌائين ۽ اسان کي به ٻڌائين ۽ چيائين ته، “ اسانجو ته اِهو دستور آهي ته پلاند کان اڳي ڪارو پٽڪو لاهيون ئي ڪونه” ۽ وري ورانڊي مان ٻاهر نڪري اسان ڏانهن نهاري دانهون ڪري چيائين ته “خدايا اسان جي بهادر مظلومن جو پلاند ڪر” آءُ واپس ٿيس، وري مانجهند ٿاڻي تي آيس ته اتي ڪو به عملدار ڪو نه هو. يونيورسٽي ۾ اچي بليدي شهيد جي پونيرن سان فاتح ڪيم ۽ پوءِ سڌو ڪوٽڙي پهتس، انهن آفيسرن سان مليس جن وٽ قائدي موجب فرسٽ رپورٽ هجڻ گهرجي ها مگر انهن آفيسرن (ڪوڙ يا سچ) ٻڌايو ته FIR ڪو نه پهتي آهي ۽ پوءِ وري اچي بستري داخل ٿيس ۽ بستري تان ئي ڪن سنڌي وڪيلن کي گڏ ڪيم جن وڏي حوصلي سان ڪم هٿ ۾ کنيو ۽ هڪڙي رات جو گهر تي هڪ اڻ سڃاتل ماڻهو اچي فرسٽ رپورٽ جي ڪاپي ڏني. هو اها ڪاپي دادوءَ جي ڊسٽرڪٽ مئجسٽريٽ جي آفيس مان لڪائي فوٽو اسٽيٽ ڪرائي آيو هو. رپورٽ پڙهيسين ته ظاهر ظهور ڪوڙ. اسانجا تعليم يافته بي گناھ طالب علم نوجوان ماريا پنجابي فوجين، تن کي لڪائي مقامي پوليس وارن جا نالا ڏنا ويا هيا.
قومون ٺهن ڪيئن ٿيون، غلام ڪيئن ٿيون ٿين ۽ وري غلاميءَ مان آزاد ڪيئن ٿيون ٿين يا وري سندس وجود ئي ڪيئن ٿو ختم ٿي وڃـــــي سو سڀ احوال دلچسپ ته آهي پر آهي البت ڊگهو غلاميءَ ۽ غداريءَ جو پڻ وڏو واسطو آهي. سنڌ ۾ اسانجي سانڀر ۾ اڪيلا ماڻهو انفرادي طرح، پنهنجي غرض خاطر غداري ڪندا هئا پر هاڻي غداري به هڪ ٻئي طريقي سان ٿي ٿئي. اڳي غدار هڪدم پڌرا ٿي پوندا هئا، هاڻي غدار مذهب جا نقاب سوشلزم جا نقاب ۽ جمهوريت جا نقاب پهريو پيا هلن. غدارن جا به وڏا وڙ آهن. هڪڙا شعوري غدار ۽ ٻيا لاشعور غدار پر ٽيان وري سڀني کان وڌيڪ بي حيا Traitors Ideological آهن. مونکي ته سنڌي ۾ ان.جو ترجمو به ڪو نه ٿو اچي ۽ ڪو اصطلاح ٺهي به ويو ته شرم ٿو اچي ته مظلوم ماڻهن جي ٻوليءَ ۾ ڪو اهڙو فقرو ٺهي وڃي. پر پوءِ ڪهڙو علاج آهي!؟ ڪهڙو علاج!؟ علاج آهي، علاج آهي ۽ اهو علاج ٿيندو سنڌي قوم سان هم ڪلام ٿيڻ وسيلي ۾ ضروري ڳالهيون لکڻ وسيلي ڪم وڏو آهي پر ضروري آهي ۽ نڪي اهڙو وڏو ۽ ڏکيو ڪم آهي جو پاڻ نه ڪري سگهون. ڪم آسان آهي جي پاڻ ۾ ملي ڪم ورهائي کڻون. ڪم آسان آهي رڳو ڪامريڊڙن کان متاثر ٿي بلڪه مرغوب ٿي انکي پيچيدهه نه ڪريون. خدا جو فضل آهي جو سنڌي ماڻهو اجتماعـي طرح سياست فهمي ڏي ورن پيا. اڳي ته پنهنجي سياست مقاطعن تي ڏئي ڇڏيندا هئاسين هاڻ پاڻ ئي پيا سياست ڪن، اهو به صحيح آهي ته طاقت ۾ اچڻ لاءِ پنجاب جي چاپلوسي ڪرڻي ٿي پوي پر ڇو؟ پنهنجي طاقت ڪاڏي وئي؟ قومي تضاد بهرنوح حل ٿيڻو آهي آخر Appeasement Of Monster ڪيستائين؟ ڀلا جي ڪي سنڌي ماڻهون خود غرضيءَ ۾ خودڪشي ڪرڻ لاءِ آسان آهن ته ڀلي، مگر اسان ته پنهنجو فرض نڀايون. چين ۾ جڏهن مائوزي تنگ جي قيادت ۾ ٽيھ هزار ماڻهن بغاوت ڪري جهر، جهنگ جبل وسايا ۽ ست هزار ميل مارچ پاسٽ ڪئي هئي تڏهن، چيانک ڪائي شيڪ جي حڪومت کين تخريبڪار، شرپسند ۽ ڌاڙيل سڏي، سندن وجود ختم ڪرڻ جو ڪوششون ڪيون هيون. پوءِ انهن تخريبڪارن، شرپسندن ۽ ڌاڙيلن چين ۾ انقلاب آندو ۽ چين مان سامراجي ايجنٽن جو دور ختم ٿيو. جڏهن هندستان ۾ انگريزن جو تسلط هو تڏهن اتان جي بهادر اڳواڻن ڀڳت سگهه، سڀاش چندر بوش، پيــر صبغت اللھ شاھ (پير پاڳارو اول) ۽ ٻين آزاديءَ جي متوالن کي ڌاڙيل سڏيو ويو. ٻيلن ۾ مٿن بمبارڊمينٽ ڪئي وئي. هيمون جهڙن جوانن کي گوليءَ جو کاڄ بنايو، مُکي ٻيلي ۾ باھ ڏئي لوڙها لتاڙيا ويا. پر اڄ لوڪ انهن کي حريت پسند ٿو سڏي جيڪي ڪالھ ڌاڙيل هئا ۽ انگريزن کي هندستان ڇڏڻو پيو ۽ نتيجي ۾ ٻه ملڪ وجود ۾ آيا.
ڪيوبا ۽ بوليويا ۾ آزاديءَ جي عاشقن کي ڌاڙيل قرار ڏئي ڪچلڻ شروع ڪيو ويو، نتيجي ۾ فيڊرل ۽ چي گويرا جي قيادت ۾ باغين گوريلا جدوجهد هلائي نتيجي ۾ اتي انقلاب آيو ۽ اتي فيڊرل ۽ چي گويرا کي آزاديءَ جو علمبردار سمجهيو ٿو وڃي.
گڏيل هندستان جي ٽُٽڻ کاپوءَ هندستان ۽ پاڪستان وجود ۾ آيا. پاڪستان ۾ شامل ننڍن صوبن جي ماڻهن جو استحصال شروع ٿيو ۽ جڏهن بنگالين پنهنجي حقن تي ڌاڙو هڻندڙن سان اختلاف ڪيو ته کين باغي، ڪافر، تخريبڪار ۽ ڌاڙيلن جي لقبن سان نوازيو ويو ۽ سندن سسيون لڻڻ شروع ڪيون ويون. هنن جي مائرن، ڌيئرن ۽ نياڻين جو عزتون لٽيون ويون- نيٺ پاڪستان ٽُٽي ويو ۽ ٻن ملڪن بنگلاديش ۽ پنجابستان جنم ورتو ۽ ڪالھ پاڪستان جا غدار، باغي، تخريبڪار، شرپسند ۽ ڌاڙيل اڄ پنهنجي ملڪ ۾ حريت پسند، آزاديءَ جا متوالا ۽ بنگلاديش جا هيرا ليکيا ٿا وڃن.
اڄ بنگال وارين حالتن وري سنڌ ۾ جنم ورتو آهي، اڄ وري سنڌي ماڻهوءَ جو پٽڪو محفوظ ڪونهي، اڄ وري هتي سنڌي نياڻيءَ جي لڄ محفوظ ڪونهي، اڄ وري هتي سنڌي روزگار لاءِ سِڪي ٿو، سنڌي ماڻهن کي پورو اجهو به ڪونهي ۽ اهي هر رات اٽي، لٽي ۽ اجهي جي سوچ ۾ گذر ڪندا آهن. اڄ هتي به سنڌي قومپرستن کي ڌاڙيل، تخريبڪار ۽ شرپسند سڏي ماريو ٿو وڃي، جيلن ۾ بند ڪيو ٿو وڃي، مٿن ڪوڙا ڪيس هنيا ٿا وڃن ۽ ڦاهين تي لٽڪايو ٿو وڃي، پر ماضيءَ جي انقلابي تاريخ جي پاڇي ۾ اهو يقين ٿي ويو آهي ته وري پنجابستان ٺهڻو آهي ۽ آزاد بلوچستان پختونستان ۽ سنڌوديش کي جلدي جنم وٺڻو آهي. اڄ جي اونداهين ۾ ويهي به سڀاڻي جي روشن ڏينهن ۾ ايمان پڪو ٿي ويو آهي ته اڄ جي شرپسندن، تخريبڪارن، غدارن ۽ ڌاڙيلن کي سڀني جي تاريخ ۾ شرپسندن، امن پسند، محب وطن ۽ آزاديءَ جا اهڃاڻ لکيو ويندو.
سنڌ اندر ٽوڙي ڦاٽڪ جو واقعو اهڙين ئي حالتن جو هڪ حصو آهي. ٽوڙيءَ جي ميدان تي جيئي سنڌ جي اڳواڻن ۽ قومپرست ڪارڪنن تي ان ڪري ئي گولين جي برسات وسائي وئي جو اهي سنڌ جي حقن جي ڳالھ ڪري رهيا آهن. ٽوڙيءَ جي قتل ميـــدان تي شهيد امان الله وسطڙو، شهيد مالڪ خشــڪ، شهيد انور عباسي، شهيد ذڪريا ميمڻ ۽ شهيد مٺو بليديءَ جي لاشن کي اس تي ٽهڪايو انڪري ويو هو جو انهن جي نس نس ۾ آزاديءَ جو جذبو ڀريل هو ۽ قومپرستيءَ جي لهر سندن رت سان ملي وئي هئي. ٽوڙيءَ جي پٿريلي ڌرتيءَ تي ڇهن کي (ڇهون ريڍار) شهيد ۽ ڪيترن کي زخمي ۽ سو کان مٿي جيئي سنڌ جا ڪارڪن جيلن ۾ بند ان ڪري ڪيا ويا جو پنجاب جي فوج اهو سمجهيو هو ته پوري جيئي سنڌ انهن بسن ۾ سوار آهي جنهن کي ختم ڪرڻ سان سنڌ مان جيئي سنڌ ختم ٿي ويندي. پر واقعي جي ٿيڻ کانپوءَ جڏهن فوجي ۽ پاڪستان جي رکوالن اهو ڏٺو ته سنڌ جي گهرگهر، گهٽي گهٽي ڳوٺ ڳوٺ ۽ شهر شهر مان جيئي سنڌ جا نعرا گونجي رهيا آهن تڏهن يقينن کين رٽائرڊ ميجر صديق سالڪ جو لکيل ڪتاب “ مين ني ڍاڪا ڊوبتي ديکها ” ياد آيو هوندو. جنهن ۾مصنف لکيو آهي ته، “ اسان ڍاڪا يونيورسٽي جا اقبال هال ۽ جگناٿ هال ته بمن سان اڏائي ڇڏيا ۽ اتي لاشن جا ڍير ڪري ڇڏيا پر ڍاڪا يونيورسٽيءَ مان ٻريل آزاديءَ جي چڻنگ جا بنگال جي گهٽيءَ گهٽيءَ ۾ پهچي وئي هئي تنهن کي ختم نه ڪري سگهياسين.” مان سمجهان ٿو ته انهن ميجر صديق جي ان اعتراف مان گهڻو پرايو هوندو. اڄ سنڌ جو هر نوجوان، پوڙهو ۽ ٻچو آزاديءَ جو طالب آهي. اڄ تائين قومپرستيءَ جو پيغام جيڪو محترم جي ايم سيد کان مليو اٿن سنڌ جي گهر گهر ۾ پهچائيندا رهيا آهن. اڄ جيئي سنڌ جا نعرا صرف ڀتين جي زينت وڃي ناهن رهيا، اڄ اهي نعره شهيدن جي لهوءَ سان هر سنڌيءَ جي ذهن ۽ دل تي لکجي چڪا آهن. يونيورسٽيءَ جي شاگردن کي ڌاڙيل قرار ڏئي مارڻ سان آزاديءَ جي تحريڪ رڪجي نٿي سگهي. ڪانڍيرا پوکي ڪڻڪ لڻڻ جا خواب ڪي جاهل اڻ سونها ۽ بي عقل ئي لهي سگهن ٿا ۽ گولين جو ٻج ڇٽي امن جي آس به ڪي عقل جا انڌا ئي رکي سگهن ٿا. ائين به ٿي سگهي ٿو ته اڄ جن گهر جي مالڪن کي بي گهر ڪيو ٿو وڃي، کين تعليمي ادارن مان خارج ڪري سندن هٿن مان قلم ڦريو ٿو وڃي. سي سڀاڻي پهاڙن ۽ ٻيلن ۾ پنهنجا گهر ٺاهي خالي هٿن ۾ ڪي ڳرا هٿيار کڻي وٺن ۽ وڙهندا رهن پنهنجي حقيقي ويرين سان ۽ چي گويرا جي انهن لفظن کي پنهنجو آخري ماڳ سمجهن ته :
“ موت جٿي به مليو اسان مُسڪرائي سندس آجيان ڪنداسين. بشرطيڪ اسان جو نعراءَ جنگ ڪنهن دل ۾ کپيِ چُڪو هُجي ۽ ٻيا هٿ اسان جي هٿيارن کڻڻ لاءِ تيار هُجن. اسان جا جنازا ماتمي ترانن بدران توبن جي گجگوڙ ۾ کڄڻ گهرجن ۽ جنگ ۽ جيت جي نون گيتن سان فضا جا هنيانو ڪنبجي وڃن”.
جهانگير راهوجو
1986/09/03ع