شهيد عبدالمالڪ خشڪ
پتو پيو عبدالمالڪ خشڪ هو، شاگر هو (پهرين سال) مهراڻ يونيورسٽيءَ جو. متوالو هو سنڌ جي آزاديءَ جو ۽ اهو ئي سبب هو سندس انت جو. هو وڃي رهيو هو پنهنجي سٿ سان گڏ لاڙڪاڻي موهن جو دڙو سيمينار ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ ٽوڙي ڦاٽڪ وٽ شاگردن سان ڀريل ٻن بسن تي پاڪستاني فوج خودڪار هٿيارن سان حملو ڪيو. اٽڪل چار منٽ گولين جي برسات ٿي ڪي ئي جسم هميشه لاءِ سرد ٿي ويا ۽ ڪي ئي رت هاڻي حال ۾ زندگي ۽ موت وچ واري ليڪ تي جيئندان لاءِ هٿوراڙيون هڻي رهيا هئا. باقي رهيلن جون اکيون ڪو شور مچائيندڙ سمنڊ ٿي پيون هيون جن ۾ اوڇنگارن جي گجوڙ سان ڳوڙها ڇوليون هڻي رهيا هئا پنهنجي وڇڙيل ساٿين لاءِ احتجاج ڪندي.
17 آڪٽوبر تي لاڙ جي علائقي ۾ (ڳوٺ درويش تعلقو گهوڙا ٻاڙي ضلعو ٺٽو) ڪنهن گهر ۾ ماءُ هنجون هاري رهي هئي سندس جگر جو ٽڪروجدا ڪيو ويو هو. ڀينرون پنهنجي ڀاءُ “مالڪ” لاءِ ماتم ڪري رهيون هيون وني ور ور ڏئي، پار ڪڍي رهي هئي سندس ور، سندس هينئي جي هار کي سندس وجود کان هميشه لاءِ پري ڪيو ويو هو.
عبدالمالڪ خشڪ جو جنم (ڳوٺ درويش تعلقو گهوڙا ٻاڙي ضلعو ٺٽو) ۾ ويهين جون اڻويهه سئو چوهٺ تي ٿيو. شهيد پرائمري تعليم پنهنجي ڳوٺ مان حاصل ڪئي ۽ ميٽرڪ پڻ اتان ڪئي. آخري وقت ۾ شهيد مهراڻ يونيورسٽيءَ ۾ بي- اي (انجنيئرنگ) پڙهي رهيو هو پاڻ ڳچ وقت کان وٺي سنڌ جي آزاديءَ جي تحريڪ سان وابسته هو. اسڪول جي وقت کان ئي جيئي سنڌ اسٽوڊنٽس فيڊريشن جو ميمبر ٿيو.
شهيد مالڪ خشڪ ٺٽي جي انهن حريت پسند ٻارن جي عمل کي ورجايو؛ جن کي ارغونن جي دور ۾، ٺٽي جي شهر ۾، رستن تي ٽنگي انڪري شهيد ڪيو ويو جو انهن پارسي ٻولي پڙهڻ کان انڪار ڪيو ۽ لطيف جي ان شعر کي عملي جامو پهرايو ته:
جي تون پارسي سکئين، ته گولو تون غلام،
اڃيو تان آب گهري بکيو تان طعام،
ايءَ عامن سندو عام خاصن منجهان نه ٿئي،
انهن معصومن سنڌي ٻوليءَ جي حفاظت ڪندي پنهنجي جان وڃائڻ کي ته قبول ڪيو پر ڌارئي ٻولي کي پڙهڻ، غلامي قبول ڪرڻ جي برابر سمجهيو. شهيد مالڪ خشڪ کي جيڪڏهن انهن نينگرن جو روح روان سڏجي ته ڪو به وڌاءُ ڪونه ٿيندو.
شهيد مالڪ خشڪ جو هر عمل جيئي سنڌ تحريڪ جي قيادت هيٺ، سنڌ جي آزاديءَ جي مقصد لاءِ وقف ٿيل هو. سندس چوڻ هو ته، “گهڻين زندگين جي عيوض ئي آزادي حاصل ڪري سگهبي، جيڪي ماڻهو زندگي ڏيڻ کان ڪيٻائين ۽ آزاديءَ جي ڳالهه ڪن حقيقت ۾ ڀليل آهن.” مالڪ خشڪ پنهنجي وچن کي پاڙيو آهي.
هن پنهنجي سر جو نذارانو ڏئي آزاديءَ جي راهه ۾ هلندڙ قافلي کي هڪ قدم اڳتي وڌايو آهي. شهيد جو ازم هماليه کان وڌيڪ اوچو ۽ رڪ کان وڌيڪ مضبوط هو. سندس ازم“جي- ايم ازم” آهي ۽”جي- ايم ازم” سنڌ جي سياسي، ثقافتي، جاگرافيائي ۽ اقتصادي آزادي جو پروگرام آهي. مالڪ خشڪ جي سوچ ان شعر جيان پختي۽ بامقصد هئي ته:
جــــيل تـــه ڇاهي ڦاهي چــــاڙهيو،
ســـــاڙي ڇــــڏيو ڀل سڀــــئي سنڌ.
مورنه مڙنــدس چونـــــدو رهنــــدس،
جيئي سنڌ، جيئي سنڌ، جيئي سنڌ
شهيد مالڪ خشڪ جي پختي ازم ۽ بامقصد ارادي کي ڏسي اهو يقين سان چئي سگهجي ٿو ته مالڪ گولي لڳڻ وقت به ڪنهن دشمن سپاهيءَ جي اڳيان زندگي لاءِ هٿ ڊگهو ڪو نه ڪيو هوندو پر ان وقت به سندس لبن تي آزاديءَ جا گيت هوندا ۽ دشمن سپاهي جا ڏند ان وقت کٽا ٿي ويا هوندا جڏهن سندس آواز مان اها گونجار ٻڌي هوندي، جيئي سنڌ، جيئي سنڌ.
شهيد مالڪ خشڪ جو لاش ٺٽي شهر ۾ پهتو ته ان وقت سڄي شهر ۾ ماتم متل هو ۽ هر گهر ۾ روڄ ۽ راڙو هو. ڄڻ هر گهر مان ڪو موڪلائي ويو هو، ۽ انوقت هر گهر جو “مالڪ” نڪري رستن تي آزادي جا ڏاڍ جا ڏيل ڏاريندڙ نعرا هڻندي اهو وچن ڪري رهيا هئا ته “جنهن مقصد لاءِ مالڪ خشڪ کي شهيد ڪيو ويو، جيسين ان مقصد کي ماڻيندا سين سک سان نه ويهندا سين ۽ شهيد مالڪ خشڪ سميت سڀني شهيد سنڌين جي رت جو هر ڦڙي جو پلاند وٺندا سين.”
هزارن ماڻهن جي هجوم، شهيد مالڪ خشڪ جي جنازي نماز ۾ شرڪت ڪئي ۽ شهيد جي لاش کي ماتمي گانن بدران قومي تراني سان، سندس ڳوٺ درويش ۾ سپرد خاڪ ڪيو ويو.