پاڪ- عرب تعلقات
حقيقت هيءَ آهي ته ايوب خان جي وقت ۾ ايران، ترڪي ۽ پاڪستان وچ ۾ هڪ معاهدو ٿيو هو، جنهن کي آر. سي. ڊي جي نالي سان سڏيو وڃي ٿو. ان معاهدي کان گهڻو اڳ ايران ۽ ترڪي عربن جي وڏي دشمن اسرائيل کي نه رڳو تسليم ڪري چڪا هئا، پر ان سان واپاري ڏيتي ليتي به شروع ڪري ڏني هئائون. تنهن ڪري عربن جي نظر ۾ اهي ٻئي ملڪ آمريڪا جي دلي جي مڇيءَ جي حيثيت رکندڙ هئا. جڏهن پاڪستان انهن ملڪن سان هڪ ٻئي معاهدي (سينٽو معاهدي ۾ اڳئي شريڪ هو) ۾ شريڪ ٿيو، تڏهن عربن جي دلين ۾ پاڪستان لاءِ رهيل جڳهه به ختم ٿي وئي. اِهو ئي سبب آهي جو 1965ع واري توڙي 1971ع واري جنگ ۾ زياده تر عرب جمهوريتن جو رويو پاڪستان جي باري ۾ سردمهريءَ وارو رهيو. هاڻي ڀٽي صاحب ان معاهدي ۾ نئين جان هڪ طرف وجهڻ جي ڪوشش ڪئي آهي ته عرب دنيا سان لاڳاپن وڌائڻ جي ڪوشش ٻئي طرف. پر عرب ملڪ، پاڪستان جي اهڙي دوستي قبول ڪرڻ لاءِ آتا نظر ڪو نه ٿا اچن. پاڪستان جي باري ۾ عربن جي شڪ جو ٻيو سبب هڪ وڏو واقعو ۽ ان متعلق پاڪستان جي پاليسي آهي. عربن جڏهن تيل تي بندش وڌي ان وقت آمريڪي صدر ۽ پرڏيهي وزير عربن کي مختلف ڌمڪين سان گڏ تيل جي چشمن تي قبضي ڪرڻ جي ڌمڪي پڻ ڏني هئي، ان ڌمڪيءَ جي جواب ۾ سعودي عرب جي حڪمران (مرحوم) شاهه فيصل چيو هو ته: ”تيل تي قبضي ٿيڻ کان اڳ ۾ اسان تيل جي چشمن کي ختم ڪري ڇڏينداسين.“ تيل جي چشمن تي قبضي لاءِ سينٽو جي ڪن ميمبر ملڪن جو هوائي ٻيڙو به تيار ٿي چڪو هو ۽ هوڏانهن سعودي عرب تيل جي چشمن تي تباهه ڪندڙ هٿيار به فٽ ڪري ڇڏيا هئا. اهو وقت عربن لاءِ موت ۽ زندگيءَ جي چونڊ جو وقت هو. هنن باعزت موت کي ترجيح ڏيڻ پسند ڪيو. اڳتي هلي انهن ڌمڪين ۽ جوابي ڌمڪين عملي صورت ڇو نه اختيار ڪئي، سا ڳالهه منهنجي مقصد کان ٻاهر آهي.
اصلي ڳالهه هيءَ آهي ته انهيءَ وقت تي جماعت اسلامي جهڙي رجعت پسند جماعت جي باني ”مودودي“ آمريڪا جي مذمت ڪئي، ليڪن پاڪستان جي (ترقي پسند) حڪمران جماعت ۽ ان جو (ذهين) وزيراعظم بلڪل خاموش رهيا. اهڙي مؤقف اختيار ڪندڙ ۽ آمريڪي سامراجي ڌمڪين جي وقت تي خاموش هلندڙ ماڻهوءَ تي عرب ڪهڙي ريت اعتبار ڪري سگهن ٿا ۽ خاص ڪري اهڙي حالت ۾ جڏهن عربن جي اصطلاح ۾ الصمت نصف الرضا (ماٺ اڌ رضامندو آهي) هجي. ان ڪري هنن پاڪستاني حڪومت جي خاموشيءَ جي اها ئي معنيٰ ورتي ته پاڪستان، آمريڪا طرفان تيل جي چشمن تي قبضي ڪرڻ ۾ راضي آهي، اسان مظلوم عربن جي باري ۾ اهڙي بي جان، کوکلي لفاظيءَ واري پاليسيءَ جي مخالفت ڪندا آيا آهيون.