مهاڳ: ڪيريئر ڪائونسلنگ بابت تحفي جھڙو ڪتاب!

سنڌ جي نوجوانن جو وڏي ۾ وڏو مسئلو، وقت سِر گھربل رھنمائي ۽ ڪريئر ڪائونسلنگ آھي. خاص ڪري تعليمي ميدان ۾ شاگردن لاءِ ڪيريئر ڪائونسلنگ اھم ۽ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. ان ڪري اسان جي نوجوانن کي تعليم، سا به معياري تعليم پرائڻ ۾، بي خبريءَ سبب وڏين مشڪلاتن کي منھن ڏيڻو پوي ٿو. معياري تعليم سا به مُلڪ کان ٻاھر ڪٿي ۽ ڪيئن حاصل ڪري سگھجي ٿي؟ مختلف مُلڪن جي، مختلف معياري تعليمي ادارن ۾ داخلا جو طريقڪار ڪھڙو آھي؟ فيس ڪيتري آھي؟ فارم ڪٿان ۽ ڪيئن ملندا ۽ ڪڏھن ڀربا؟ اھڙا ڪئين سوال نه صرف شاگردن، سندن مائٽن بلڪه شاگردن جو اونو رکندڙ ۽ کين اُتساھيندڙ اُستادن لاءِ به پريشان ڪن ھجن ٿا! اُن حوالي سان سولي سنڌيءَ ۾ معياري مواد جي تمام گھڻي کوٽ رھي آھي. ان حوالي سان محترم ڊاڪٽر شاھمراد چانڊيو صاحب جن جو ڪتاب ’يورپ ۾ اعليٰ تعليم ۽ اسڪالرشپ جا موقعا‘ تمام اھم ۽ ڪارائتي ڪوشش آھي. جيئن ھن ڪتاب جي نالي مان ئي واضح آھي ته، ھڪ ته اعليٰ تعليم، ٻيو يورپ ۾ ۽ ٽيون اسڪالرشپ جا موقعا. اهي سڀئي اھي موضوع آھن، جن ۾ شاگردن جي رھنمائي جي سخت ضرورت ۽ کوٽ آھي. ٻاھريان اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ ڄاڻ نه صرف خود شاگردن لاءِ ضروري آھي، بلڪه اھڙي ڄاڻ مائٽن ۽ اُستادن لاءِ به انتھائي ضروري آھي، ته جيئن ھو پنھنجي ٻارن ۽ شاگردن جي وقت سَر گھربل رھنمائي ڪري سگھن. اسان جا اھڙا ڪيترائي نوجوان، خاص ڪري ٻھراڙين ۽ ننڍن شھرن جا، اعليٰ تعليم جي معاملي ۾ ان ڪري به پوئتي رھجي ويا جو ھڪ ته انھن کي وقت سر اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ جي طريقڪار جي خبر نه پئجي سگھي ۽ ٻيو ته ھو پنھنجي غربت سبب، يورپ ۾ تعليم حاصل ڪرڻ جي خواھش دل ئي دل ۾ کڻي، ۽ اها ڪنھن سان سلڻ بنا ھميشه خاموش ئي رھيا! جيڪڏھن اهي شاگرد وقت سِر اعليٰ تعليم ۽ ان لاءِ گھربل اسڪالرشپ جي موقعن حاصل ڪرڻ جي طريقڪار کان آگاھه ھجن ھا، يا کين ڪو آگاھه ڪري ھا، ته اڄ يقيناً ڪيترائي باصلاحيت پر غريب نوجوان، اسان کي اعليٰ عھدن تي، سنڌ ۽ مُلڪ جو نالو روشن ڪندي ملن ھا! پر ھو ويچارا بي خبريءَ جي بازار ۾، ڀُلجي ۽ ڀٽڪجي، ھميشه لاءِ گُم ٿي ويا!! ان حوالي سان جيتوڻيڪ ڪافي دير ٿي چڪي آھي، پر پوءِ به شابس ھجي سائين پروفيسر شاھمراد چانڊيو صاحب کي، جن نوجوانن جي انهيءَ ڏِس ۾ رھنمائي جي ضرورت کي نه صرف شدت سان محسوس ڪيو، بلڪه اُن لاءِ اھم ڪتاب به لکيا. جنھن ۾ جتي پرڏيھي ۾ تعليم پرائڻ جي اھميت بيان ٿيل آھي، ۽ انھن موقعن جو ڏس ڏنل آھي، اُتي انھن موقعن مان فائدو حاصل ڪرڻ جي آسان ۽ سولي راھه به ڏيکاريل آھي. شاگردن ۽ خاص ڪري غريب جي ماريل ماڻھن جي اولاد لاءِ، اسڪالرشپ اھم ڪردار ادا ڪري ٿي. ان ڪري ڊاڪٽر صاحب ڪتاب جي شروع ۾ ئي شاگردن کي اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ اسڪالرشپ جي اھميت، ان جي وصف، اسڪالرشپ جي فائدن سان گڏ اھو به ٻڌايو آھي ته اها حاصل ڪيئن ڪجي. ڊاڪٽر صاحب اھو به ٻُڌائي ٿو ته، اسڪالرشپ جا قسم ڪيترا آھن، اها اسڪالرشپ مھيا ڪندڙ ادارا ڪھڙا ڪھڙا آھن. اسڪالرشپ ڳولڻ جو طريقڪار ڪھڙو آھي ته گڏوگڏ سائين شاھمُراد صاحب، اسڪالرشپ حاصل ڪرڻ لاءِ درخواست ڏيڻ جو به طريقڪار ٻڌائي ٿو. ڊاڪٽر صاحب اسڪالرشپ جي لاءِ گھربل قابليت، اپلاءِ ڪرڻ جو وقت، داخلا لاءِ گھربل ڪاغذ، اسڪالرشپ حاصل ڪرڻ لاءِ ضروري ھدايتون، اسڪالرشپ ۽ داخلا حاصل ڪرڻ جي اھم امتحانن ۽ انھن ۾ وري TOFEL IELTS GREs جي اھميت جھڙن انتھائي ضروري مسئلن کان به سولي ۽ آساني طريقي سان، پر مختصر ۽ جامع طريقي سان ڏاڍي سُٺي ۾ نموني سمجھايو آھي. انهيءَ طريقي سان شاگردن جي گھربل رھنمائي اھو ئي ڪري سگھي ٿو ۽ تعليمي ميدان ۾ صحيح معنيٰ ۾، سفر جو ڪامياب سونھون ٿي سگھي ٿو، جنھن جا نه صرف انهيءَ رستي تي پنڌ ڪيل ھجن، بلڪه ھو ان رستن جي سڀني پيچرن کان چڱي طرح واقف به ھجي. جيڪو پاڻ انهن رستن جو راھي رھيو ھجي، جنھن جا پنھنجا اهي پنڌ پچايل ھجن. جيڪو انھن پنڌن جي پانڌيئڙن کي پيش ايندڙ متوقعه مسئلن، مشڪلاتن ۽ منجھارن کا چڱي ريت واقف ھجي، بلڪه جيڪو ڊاڪٽر صاحب وانگر قوم جو احساس رکندڙ به ھجي. جيڪو ڪنھن کي صحيح دڳ لائڻ جو درد به رکندڙ ھجي. اھڙو پُر خلوص انسان ئي صحيح معنيٰ ۾ سفر جو ڪامياب سونھون ٿي سگھي ٿو. محترم ڊاڪٽر شاھمُراد چانڊيو صاحب ان ڏِس ۾ واقعي پاڻ ملھايو آھي. چانڊئي صاحب نه صرف اسڪالرشپ جي اھميت ۽ حاصل ڪرڻ بابت تفصيلي ڄاڻ ڏي ٿو بلڪه ھو گڏوگڏ اعليٰ تعليم جي اھميت کي به سُٺي نموني بيان ڪري ان جي اجتماعي ۽ انفرادي اھميت تي به سُٺي روشني وجھي ٿو.
چانڊئي صاحب نه صرف شاگردن کي اسڪالرشپ حاصل ڪرڻ بابت ڪارائتي ڄاڻ ڏني آھي، بلڪه مُختلف مُلڪن جي مختلف اعليٰ تعليمي ادارن، اُتي جي مھيني جي خرچ پکي، داخلا جي طريقڪار ۽ ان جي گھرجن کان سواءِ ويزا جي طريقڪار، گھربل معلوماتي ويب سائيٽز جي ڄاڻ ڏيڻ کان علاوه مختلف مُلڪن ۾ تعليم دوران ۽ تعليم بعد، شاگردن لاءِ روزگار ۽ رھائش جي موقعن جي باري ۾ به بھترين گھربل ڄاڻ ڏيندي، رھنمائي ڪئي آھي. گڏوگڏ شاھمراد سائين، مختلف مُلڪن جي حوالن سان، مختلف مشھور چوڻيون ۽ پھاڪا ڏئي، اُتي جي ماڻھن ۽ معاشري جي مزاج سان، ”ٿورو لکيو، گھڻو سمجھيو“ واري چوڻيءَ وانگر دلچسپ نموني آگاھي به ڏني آھي. آئون وري به اھو ورجايان ٿو ته اھو سڀ ڪجھه اھو ئي ڪري سگھي ٿو، جنھن انھن مرحلن مان، بغير ڪنھن جي چيچ جھلڻ ۽ سھارو وٺڻ جي پاڻ محنت ڪري، ڪاميابي حاصل ڪئي ھجي! جنھن کي نه صرف پنھنجي ذاتي ڪاميابي عزيز ھجي، بلڪه ھو ٻين لاءِ به درد مند دل رکندڙ ھجي ۽ ٻين جي ڪاميابيءَ تي اندر ۾ ارھو ٿيڻ ۽ ڪڙھڻ بدران، انھن کي اڳتي وڌندو ڏسي خوش ٿيندو ھجي! اھو سڀ ڪجھه اھو ماڻھو ئي ڪري سگھي ٿو، جنھن جي شخصيت سياسي، فطري ۽ اخلاقي طور مضبوط ھجي. جنھن کي گھر کان وٺي سنگت تائين، ٻين ڪاڻ جيئڻ جي سُتي مليل ھجي. جنھن کي ٻين جي خوشين ڪاڻ سختيون بردارشت ڪرڻ جو درس ائين مليل ھجي، جيئن ڊاڪٽر صاحب کي اھو سبق پنھنجي والد ۽ MRD جي ڦٽڪن کاڌل، ۽ جيل جي اسير، محترم محمد صلاح چانڊئي پاران، زندگيءَ جي ڪتاب جي ھر صفحي تي مليل آھي!
ان لحاظ سان ڏسجي ته هي ڪتاب سنڌي ٻوليءَ ۾، سنڌ جي شاگردن جي ڪيريئر ڪائونسلنگ لاءِ تمام اھم ۽ وقتائتي ڪوشش آھي. ڪاش، سنڌ جي مختلف تعليمي ادارن ۾ نالي ماتر قائم ”ڪيريئر ڪائونسلنگ ڪميٽيون“ هن ڪتاب کي گائيڊ بُڪ طور استعمال ڪندي، پاڻ به اُن جو مطالعو ڪن ۽ شاگردن توڙي سندن والدين کي به مطالعو ڪرڻ لاءِ ھمٿائين! گڏوگڏ سائين جي ھِن ڪتاب ۽ اُن کان اڳ واري ڪتاب ”اعليٰ تعليم جا عالمي رجحان ۽ موقعا“ کي سنڌ جي ھر اسڪول ۽ ڪاليج جي لائبريري ۾ رکڻ، ۽ ان بابت شاگردن کي ڄاڻ ڏيڻ لاءِ به گھربل قدم کنيا وڃن. شاھه مراد سائين جي اھا درد مند دل ئي آھي، جنھن نه صرف کانئن اھڙا ڪتاب لکرائي، اھو پيغام عام ڪرڻ لاءِ مجبور ڪيو آھي، بلڪه پاڻ مختلف اخبارن ۽ رسالن ۾ لکي، شاگردن، سندن اُستادن ۽ مائٽن جي سُجاڳي لاءِ به، مستقل طور سندن ذھن جو در کڙڪائيندا رھيا آھن. ٿيڻ ته ائين گھربو ھو، جو ھن ڪتاب جي اھميت کي محسوس ڪندي، ڪو سرڪاري ادارو ھن کي ڇپرائي ھا، پر چانڊئي صاحب پاڻ ھمت ڪئي، ان لاءِ کيس اڃا وڌيڪ جَس ھجي! مونکي پوري اُميد ۽ پڪ آھي ته سنڌ ۾ جڏھن به ڪيريئر ڪائونسلنگ جي حوالي سان ڪنھن اداري ڪم ڪيو ته، نه صرف شاھمراد سائين جو ھي ڪتاب ان جي سليبس ۾ شامل ھوندو، بلڪه انهيءَ سلسلي جي ھڪ ٻي ڪڙي جھڙو سندن ٻيو ڪتاب ”اعليٰ تعليم جا عالمي رجحان ۽ موقعا“ به ان سلسلي جو حصو ھوندو. وس وارن کي اها به گذارش ڪنداسين ته، سنڌ جي نوجوانن جو ھن وقت جيئن ته اھم مسئلو ڪيريئر ڪائونسلنگ آھي. ڪيترائي باصلاحيت نوجوان، بي خبري سبب اڳيان نٿا وڌي سگھن. ان ڪري سرڪاري سطح تي ڪيريئر ڪائونسلنگ جو ڪو ادارو جوڙي، ان ۾ ڊاڪٽر شاھمراد جھڙن ماھر اُستادن کي رکيو وڃي، جيڪي شاگردن ۽ مائٽن جي وقت سر گھربل ۽ صحيح نموني رھنمائي ڪري سگھن. جيڪڏھن ممڪن ھجي ته سنڌ جو ڪو سماجي ادارو، ڪيريئر ڪائونسلنگ جي حوالي سان به ڪو پروجيڪٽ ٺاھي ۽ ڊاڪٽر شاھمراد جھڙن ماھرن کان، سنڌ جي ٻھراڙين جي تعليمي ادارن ۾ ليڪچر پروگرام جو سلسلو شروع ڪرائي، ته جيئن نه صرف سنڌ جي شاگردن جو، بلڪه سنڌ ۽ مُلڪ جو ڀلو ٿي سگھي!

پروفيسر نواز ڪنڀر
گورنمنٽ ڊگري ڪاليج سانگهڙ
24-10-2020