عشق جي اسرار ۾ ٻڏل عاشق
عاشق منگي تڏهن جو استاد آهي، جڏهن سنڌي علمي دنيا ۾ ويزا ڪلچر نه هيو، نه يونين بازي هئي ۽ نه اسڪول جي هيڊماستر جي پوسٽ، سياسي هوندي هئي. بس استاد، استاد ھيو، جنھن جي دل سان عزت ڪبي ھئي. اسان جو استاد، اسان جو مسيحا هيو. هن سان نِوڙي ملبو هيو. عقيدت جي اظهار جو اهو روحاني طريقو آهي، جيڪو سنڌي سماج جي خمير ۾ شامل آهي.
ان جي ابتڙ هاڻي جي استاد جو اصول آهي ته کيس پڙهائڻو ناهي، نه ڪاليج وڃڻو آھي، نه اسڪول جي چانئٺ ٽپڻي آھي، پر حق سڀئي وٺڻا آهن ۽ پاڻ کي استاد ۽ پروفيسر به سڏرائڻو آھي. پر اڄ ڪلهه اھو معيار ڪٿي؟
عاشق منگيءَ جي سڄي زندگي، عشق جي اسرار سان ڀريل آهي. هو پنهنجي اردگرد جي ماحول، ماڻهن، ماڳن ۽ سنڌ سان والهانه عشق ڪري ٿو. ائين هڪ حوالي سان هو پنهنجي نالي جو ڀرم رکندو اچي ٿو.
عاشق منگيءَ جي پهرئين ڪتاب جون يادگيريون نئين ديري جي تاريخ کي اجاگر ڪن ٿيون. هن جو هيءُ ٻيو ڪتاب آھي، جيڪو اوهان جي هٿن ۾ آهي. هن ڪتاب ۾ سنڌ جي ماڳن، مڪانن ۽ ماڻهن جو ذڪر آهي. ٿر جو ۽ ٿر واسين جو ذڪر آهي. اوترو ئي محبت ۽ عشق سان هن ”جهوڪ ڏانهن پنڌ“ ۾ پنهنجي اندر جي وارتا کي اجاگر ڪيو آهي، جنهن ۾ سنڌ جو درد محسوس ڪري سگهجي ٿو. ھو جڏهن ٿر سيمينار جو ذڪر ڪري ٿو، تڏھن ڄڻ سندس قلم مان سموري سنڌ جو درد، ڪنهن سور سان ڦيٽون کائيندڙ ماءُ جيان اڀري اچي ٿو.
عاشق منگي سنجيدگيءَ سان محسوس ڪري ٿو ته؛ سنڌ اندروني توڙي ٻاهرئين عذاب ۾ وڪوڙيل آهي. سنڌ جي ٻهراڙي توڙي شهرَ رهزنن جي ور چڙهيل آهن ۽ سنڌي ماڻهو نِڌڻڪو ٿيندو وڃي ٿو. سنڌ گدڙ کائيندا وڃن ٿا ۽ اسان خاموش تماشائي بڻجي، اهو تماشو ڏسندا رهون ٿا.
عاشق منگي جڏهن سائين غلام اڪبر سومري تي قلم کڻي ٿو ته ڄڻ اڄ جي استاد تي ڪاوڙ اچي ٿي، جيڪو پنهنجي حقن جي ڳالھه ته روڊن ۽ رستن تي ڪنهن سياسي تنظيم جيان ڪري ٿو پر پنهنجا فرض وساري ويهي ٿو ۽ ويزا وٺي پنهنجي ئي ديس ۾ پرديسي بڻجي پوي ٿو.
سائين جي ايم سيد، سنڌ جي تاريخ تي دائمي احسان ڪيو جو هن مذهبي ۽ درٻاري دانشور کان سنڌ جي تاريخ کسي نج قومي انداز سان سنڌ جي تاريخ کي اجاگر ڪيو ۽ سنڌ کي مذهبي جنونيت کان آجو ڪيو، سنڌ ۾ ترقي پسند احساس کي جنم ڏنو، جنهن ۾ هندو اسان جا دشمن نه، پر اسان جا ڀائر آهن. هن ڌرتيءَ جا اصلي وارث آهن.
عاشق منگيءَ جي عشق جي دعويٰ به، سنڌ سان ايئن آهي جيئن جي ايم سيد سوچيندو هيو. اها سنڌ سان عشق جي ابتدا هئي، جنهن تحت عاشق منگيءَ لکڻ شروع ڪيو ۽ پنهنجي جذبن کي اظهاريو آھي. هونئن ٿيندو ايئن آهي ته رٽائر ٿيڻ کان پوءِ، ماڻهو ڪا ڪنڊ وٺي، گوشہ نشيني اختيار ڪندو آهي. پر عاشق منگي گوشہ نشينيءَ کي ڇڏي نروار ٿي، ڪَنڊن جي سفر تي پنهنجو پنڌ جاري رکيو آهي.
سٺ ٻاھٺ سالن جو هيءُ ارڏو انسان، اڃا دلي طرح نوجوان آھي ۽ عمر جي هن حصي ۾ به ٿڪو ناهي. هو پنهنجي مڪمل جوهر ۾ جاکوڙي آهي. هن سان رهي ڪري، ٿورڙي عرصي ۾ مون اھو سنجيدگيءَ سان محسوس ڪيو آهي ته: ”عاشق منگي، انتهائي محبت ڪندڙ ۽ پنهنجي لکڻين سان سچو آهي. عام ليکڪن وانگي حالتن مطابق ۽ شخصيتن آھر ڳالھه نه ڪندو آهي. سندس دل ۾ جيڪي هوندو آهي، سو ئي سندس زبان تي محسوس ڪيو اٿم.“
هو خوشنصيب آهي جو سنڌ جي ٻهراڙيءَ ۾ رهي ٿو. سنڌ جي ڪچي ۾ هن ننڍپڻ ۽ جواني گذاري آهي. شايد اهو ئي سبب آهي جو سندس لکڻين ۾ مٽيءَ جي مهڪ محسوس ٿئي ٿي.
عاشق منگيءَ سان منهنجي ملاقات ڪا پراڻي ڪونهي. اسان سڀني سان ملاقات جو مرڪز حقيقت ۾ پروفيسر نذير سومرو هيو. وهاب سهتو جڏهن جيڪب آباد مان موڪل واري ڏينهن ايندو هيو ته اسان جي ملاقات هن سان ٿيندي هئي. باقي پنجن ڇھه ڏينهن، مان پروفيسر سان اڪثر شام جو ملندو هيس. سندس ملڻ جو مرڪز هيو مهراڻ هوٽل، ممتاز هوٽل يا فيض ڇڄڙي وارو رابيل ڪتاب گھر. لاڙڪاڻي جي سڀني اديبن سان هن جي ويجهڙائپ هئي. هو سڀني اديبن سان ملي، منهن ڏيکاري، رات جو نائين ڏھين کان پوءِ نئون ديرو ويندو هيو. ادب جي هر موضوع تي ڳالهائڻ وارو ماڻهو هيو، ان ڪري تنقيدي ادب ۾ ھن جي اھميت وڌڻ لڳي.
اردو ادب جي حوالي سان کيس سٺي ڄاڻ هئي، جنهن تي به تنقيد ڪندو هيو، ان جي ڀراءَ ۾ ڪتابن جا رفرنس ڏيندو ھيو. کيس ڪتابن جا حوالا صفحن پيري ياد هوندا هيا. ساڻس ملاقاتن ۾ منٺار، رشيد ڪٽپر ۽ عاشق منگيءَ جو ذڪر نڪرندو هيو. ڪچھريءَ جا ٻه ٽي ڪلاڪ ڪيئن گذري ويندا ھيا، خبر ئي ڪا نه پوندي ھئي.
هو وهاب سهتي تي تنقيد ڪرڻ کان پوءِ، سندس دوست بڻيو. محمد علي پٺاڻ ۽ رزاق مھر سان ويجهڙائپ جي ڪري جيڪي منهنجا دوست بڻيا، تن ۾ وهاب سهتو ۽ پروفيسر شامل هيا. جڏھن ته عاشق منگيءَ سان نيازمنديءَ جي واٽ به وهاب سهتي جي معرفت ٿي. بھرحال اهو زندگيءَ جو سفر آهي، جنهن ۾ ماڻهو هليا ويندا آهن پر انهن جا ڪردار اسان جي زندگيءَ جو حصو بڻجي ويندا آهن.
پروفيسر نذير سومرو بي مھلو گذاري ويو. اڄ اهي ٻئي هوٽل آهن پَر پروفيسر نذير اسان ۾ موجود ناهي! جڏهن ته اسان پروفيسر سان محبت ڪرڻ وارا دوست، رب جي مھربانيءَ سان اڃا موجود آهيون.
پروفيسر جي حوالي سان گڏيل تعزيتي ميڙاڪي جو پروگرام ڪيو ھيوسين، جنھن ۾ عاشق منگيءَ سان به ملاقات ٿي. اهڙيءَ طرح نئين ديري سان اسان جو ناتو ٻيھر جڙيو ۽ برقرار ٿيو، ڇو جو عاشق منگي اسان جي محبت جو مرڪز بڻيو. اهو نئين ديري جي مٽيءَ جو اثر آهي يا اڃا ٻيو ڪو سبب آهي! نئون ديرو هر وقت، دل جي ديري ۾ آباد رهي ٿو. منٺار سولنگي هجي، پروفيسر نذير هجي يا عاشق منگي، اسان جي عشق جو محور ساڳيو آهي ”قلم جو قبيلو.“
اهو ئي قلم جو قبيلو آهي، جيڪو گڏجي محبت ڪرڻ جو درس ڏئي ٿو. اسان جي محبت جو محور هونئن به هيءَ مٽي آهي، جنهن جي خمير مان اسان جڙي راس ٿيا آهيون. اسان جي شاعري ۽ ادب جي ٻين صنفن مان جيسيتائين اها مٽيءَ جي مهڪ نٿي اچي، تيسيتائين اسان جي وجود جو قرض نٿو لهي. اهو احساس عاشق منگيءَ جي لکڻين مان يقينًا ملي ٿو.
عاشق منگيءَ جي هن لکڻ جي جنون پويان به عشق آهي، جيڪو کيس لکرائي ٿو. هو لکي ٿو ۽ پنهنجي هجڻ جو احساس ڏياري ٿو. هن جي هٿ ۾ قلم آهي ۽ اهڙو لکڻ جو هنر سڀني کي اچي، اهو ممڪن ناهي.
مون جمعي فقير کان هڪ دفعي پڇيو هيو؛ ”جمعا فقير ڪڏهن عشق ڪيئي؟“
جمعي فقير کلندي چيو هيو؛ ”پيارا! اهو عشق ئي ته آهي، جيڪو پنائي ٿو. نه ته هي لٺ ۽ لوٽو تون ته کڻي ڏيکار!“
عنايت ميمڻ
لاھوري محلا لاڙڪاڻو
۰۸ آگسٽ ۲۰۱۲ع