3
جيئن ته گهمندي ڦرندي ڳچ وقت لڳي ويو انهي ڪري انڊين ريسٽورينٽ ”اشوڪاجي پڇا ڪري اچي هوٽل ڀيڙا ٿياسين. هوٽل رسيپشن تي ويٺل مدراسي نوجوان ورما ڀلي ڪار ڪندي افسوس سان ٻڌايو ته جيئن ته ڪافي دير ٿي چڪي هئي، انهي ڪري ماني ختم ٿي ويئي آهي. اسان چيس ته اسان جهاز ۾ نيرن به سٺي نه ڪئي هئي، انهي ڪري هاڻي ڪافي بک محسوس ٿي رهي آهي، توهان مهرباني ڪري ڪجهه نه ڪجهه تيار ڪرائي ڏيو. پاڻ وراڻيائين ته اسانجو ڪچن اسٽاف وڃي چڪو آهي، جنهن ڪري هو مجبور آهي. هن شريف ماڻهوءَ ايترو ڪيو جو ٽيليفون ڪري معلوم ڪيائين پر پتو پيو ته سڀني باسڻ صاف ڪري ڇڏيا آهن. وري تاج هوٽل تي ٽيليفون ڪيائين جن چيو ته هنن وٽ ٿورو ڪي رهيل آهي، سو جيڪو آهي اهو حاضر آهي، اسانجا بک ۾ آنڊا پي وٽيا، سوچيوسين ته ٺيڪ آهي، جيڪو هوندو سو ه لي ويندو. هن اسان کي جپانيءَ ۾ هوٽل تاج جي ائڊريس لکي ڏني ۽ موڪلائيندي معافي گهرائين ته توهان کي اجائي زحمت ٿي جو اسان توهان کي کاڌو مهيا نه ڪري سگهياسين. اسان چيو ”ڪا ڳالهه نه آهي تنهنجي مهرباني“ اسان همراهه کان ائڊريس وارو پرچو وٺي اچي ٽئڪسي ۾ ويٺاسين ۽ ٽيڪسي واري کي پتو ڏيکاريوسين جنهن سڌو اچي اسانکي تاج هوٽل وٽ ڇڏيو. اسان جو هتي اڳ ۾ ئي انتظار ٿي رهيو هو. اسان ماني کاڌي، ڏاڍي لذيذ لڳي پر مهانگي به حد هئي، جنهن جو اڳواٽ، ذڪر ڪري آيو آهيان، ٽوڪيو شهر ۾ هنن هوٽلن تي توهانکي پنهنجي ملڪ جهڙو کاڌو ملند: اجنتا، مهاراءِ، دهلي، موتي، سمراٽ (Samrat) اشوڪا، تاج، گنڌارا. گندارا هوٽل جو مالڪ هڪ پاڪستاني آهي. ماني کائي ٽيڪسي ذريعي واپس ڪمري تي موٽياسين، پهچڻ شرط اسان صبح لاءِ ٽوئر جي بڪنگ ڪرائي. رسيپشن وارن ٻڌايو ته توهان صبح جو ٺيڪ نائين وڳي هيٺ بيل ماسٽر واري ڪئبن تي پهچي وڃجو. اسان پنهنجي ڪمري ۾ رکيل ٽيليويزن کوليو، جنهن تي صرف پنجين چئنل تي انگريزي پروگرام اچي رهيو هو. باقي سڀني چئنلن تي جاپاني ٻوليءَ ۾ پروگرام هلي رهيا هئا. ٽي وي ۾ 13 چئنل هئا جڏهن ته ٽوڪيو ۾ سترهن ٽي وي ــ اسٽيشنون آهن، جيڪي واري واري سان هلنديون آهن. انگريزي پروگرام جو سسٽم پنهنجي ملڪ وانگر نه آهي ته جيڪو ٽي وي تي پروگرام هوندو ته خود بخود ڏسڻ ۾ ايندو. پر ان جي برعڪس ٿيندو هيئن آهي ته جپان ۾ انگريزي پروگرام لاءِ هوٽل انتظاميه کي پهريائين ٽي وي اسٽيشن وارن سان معاهدو ڪرڻو پوندو آهي، تڏهن هوٽل ۾ پروگرام ڏسڻ ۾ ايندو. ٻين عام ٽي وي اسٽيشنن تان انگريزي پروگرام عام طرح نه ڏيکاريا ويندا آهن. هوٽل گنزا ڊائچي ۽ هوٽل نيو جپان ۾ اهو پروگرام توهان چئنل نمبر پنجين تي ڏسي سگهندا، پر اهو ساڳيو پروگرام هوٽل امپريل، گنزا، ٽوڪيو، آڪاساڪا، ٽوڪيو، ڪيو پلازا، پئسفڪ، نيو اتاني، نيو اتاتي ٽاور، اڪارا، اڪارا انيڪس، پيلس، هلٽن، گرانڊ پيلس، ٽوڪيو، پرنس ٽلڪا ناوا ۽ پرنيس تي چئنل نمبر ٻي تي ڏسڻ ۾ ايندو. ٽي وي جي انهي چئنل پنجين ۽ ٻي واري سرشتي کي ٽوڪيو ۾ ڪئبل ٽيليويزن (Cable Talevision) سڏين، هي سرشتو اهڙو آهي جنهن ۾ سواءِ اسپيسل لائين جي ٻين ٽيليويزنس ۾ اهو پرروگرام نه ڏسي سگهبو آهي. جپان ۾ ٽي وي ريڊيو، اخبارن ۽ رسالن جو انتظام هن ريت آهي.
جپان جو ٽي وي ۽ ريڊيو سسٽم صرف هڪ جپان براڊ ڪاسٽنگ ڪارپوريشن جي علاوه ٻيا سڀ جا سڀ ٽي وي اسٽيشن ۽ ريڊيو اسٽيشن خانگي ماڻهن ۽ ڪمپنين جي نجي ملڪيت آهن. اهڙيون جپان اندر ڪل 140 ڪمپنيون آهن، جيڪي خانگي ٽي وي، ريڊيو سسٽم کي هلائينديون آهن، هنن کي ٽن سالن لاءِ حڪومت اهڙي پرمٽ ڏيندي آهي، جيڪا ٽن سالن گذرڻ کانپوءِ وري نئين ڪرائڻي پوندي آهي. اهي ئي خانگي ادارا ٽي وي ۽ ريڊيو مالڪن کان في وٺندا آهن، جن سان ئي سندن هي ادارو قائم آهي. ريڊيو تاني ايڪيهين زبانن ۾ هر روز پروگرام نشر ڪيا ويندا آهن جيڪي چوويهه ڪلاڪ ئي نشر ٿيندا رهندا آهن. انهيءَ کانسواءِ اڄڪلهه جپان ۾ اخباري صنعت پنهنجي عروج تي آهي. جنهن جو مثال اقوام متحده جي سال 1989ع جي رپورٽ آهي.
روزانه اخبارن جي شايع ٿيندڙ ڪاپين جو تعداد.
مختلف ملڪ.
1. سابق سوويت يونين ڏهه ڪروڙ نوي لک
2. جپان ڇهه ڪروڙ اسي لک
3. آمريڪا ڇهه ڪروڙ ويهه لک
4. جرمني ٻه ڪروڙ پنجاهه لک
5. انگلينڊ ٻه ڪروڙ ويهه لک
جڏهن ته روس ۽ آمريڪا جي آدمشماري جپان کان تقريباً ٻيڻي آهي.
جپان ۾ 124 اخبارون جپاني ٻولي م ۽ چار انگريز زبان ۾ شايع ٿينديون آهن، جيڪي توهان کي جپان جي هر وڏي شهر ۾ ملنديون، پر مجال ڪنهن جپاني جي هٿ ۾ انگريزي اخبار ڏسو انگريزي اخبارن جا نالا هي آهن.
1. The Japan Times دي جپان ٽائيمس
2. Aashi Evening News اساهي ايوننگ نيوز
3. Mainchi Daily News مئنشيسي ڊيلي نيوز
4. Daily Yamiuri ڊيلي يُموري
جپان جيڪي هيڏا مصروف آهن تن کي هيترين سارين اخبارن پڙهڻ جو وقت ملي ٿو، سا به عجيب ڳالهه آهي. اڄ اسان جو پروگرام ٽوڪيو شهر جو سير هو، سو صبح سوير تيار ٿي اسان هيٺ نائين وڳي ڌاري سٽي ٽوئر لاءِ بيل ماسٽر جي ڪئبن وٽ پهتاسني. جهڙوڪر اڳي ئي سڃاڻو هجي. اسانجا نالا وٺي يعني مسٽر پليجو ۽ مسٽر شاهه چئي کيڪاريائين ۽ چيائين ته هي وٺو اوهان جا رزرويشن ڪارڊ ۽ هي اسٽيڪر توهان پنهنجين قميصن تي لڳائي ڇڏيو. هوءَ سامهون وئگن بيٺي آهي. جيڪا گري لائين ٽوئرسٽ ڪمپني Gray Line Tourist Company وارن جي آهي. رزرويشن ڪوئن وئگن تي دروازي تي بيٺل توهان جي ٽوئر گائيڊ کي ڏجو. اسان اهي ڪپن گائيڊ ڇوڪريءَ کي ڏنا ته هن پنهنجي ج لترنگ جهڙي آواز ۾ اسانجي آجيان ڪئي. هن مسڪرائيندي اسان کي سر (Sir) سڏيو ۽ چيائين، ته ”آءٌ اڄ جي ٽوئر لاءِ توهانجي گائيڊ آهيان. جيڪڏهن توهان پسند ڪريو ٿا ته شڪر گذار آهيان پر جيڪڏهن نٿا پسند ڪريو ته افسوس. پر هاڻي توهان ڪري به ڇا ٿا سگهو؟ توهان جي به مجبوري آهي.“ اسان کي انهيءَ ڳالهه تي ڏاڍي کل آئي ۽ پاڻ به کلڻ لڳي، جپان جي ماڻهن جو جيڪو نهايت مهذب، شائستو ۽ سهڻو رويو ۽ ڪردار آهي سو شايد ئي ڪنهن ٻي قوم جو هجي. اسانجي ٽوئر ويگن واري کي ٻه ٽي ماڻهو ٻيا ڪنهن ٻي هوٽل مان کڻڻا هئا ويگن ۾ جملي 20 ماڻهو کن هونداسين، سڀ ماڻهو کڻڻ کانپوءِ پاڻ يعني (گائيڊ) پنهنجو تعارف ڪرايائين ۽ پوءِ هر هڪ کان پنهنجو پنهنجو تعارف ڪرائيندي ويئي. جپان ۾ ائين کڻي چئجي ته ماڻهو انگريزي صفا ڄاڻن ئي ڪونه. پر جي کڻي ڄاڻن ته ڳالهائيندا ڪونه. منهنجي سوال پڇڻ تي هن سونهين ڇوڪرري (Guide Girl) جپان ۾ تعليمي سسٽم جي باري ۾ ٻڌايو ته ميجي سڌارن کان اڳ جپان جو تعليمي سرشتو چند ماڻهن تائين محدود هو، جنهن ڪري تعليم به چند ماڻهو ئي پرائي سگهندا هئا يعني شاهي خاندان ۽ اُمرا ڪلاس جا پنهنجا خانگي تعليمي ادارا هوندا هئا، جن ۾ صرف سندن ۽ ٻين امير خاندانن جا ٻار تعليم وٺي سگهندا هئا. ٻيا وري وڏا واپاري، وڏا ڪامورا ۽ وڏا زميندار گڏجي پنهنجا نجي تعليمي ادارا هلائيندا هئا. جت به صرف انهن جا ٻار ئي تعليم وٺي سگهندا هئا. انهي کان هيٺ به چند، ٻيا سرندي وارا ڪجهه ماڻهو پرائيويٽ اسڪول هلائيندا هئا، جنهن کي جپان ۾ ان وقت ”ترا ڪويا“ (Terakoya) نالي سان سڏيو ويندو هو، جيڪي به صرف وڏن شهرن تائين محدود هوندا هئا. مطلب ته ٻي هر ڪنهن شيءِ وانگر تعليم تي به صرف امير ماڻهن ۽ سرندي وارن ماڻهن جو قبضو هو. پر ميجي سڌارن کانپوءِ جتي معاشري جي هر سطح تي تبدليي آئي اتي تعليمي نظام کي پڻ جديد نموني سڌارڻ ۽ عام ڪرائڻ لاءِ وڏي پيماني تي ڪوششون ڪيون ويون. جنهن جي شروعات 1872ع ۾ ڪئي ويئي ۽ هاءِ اسڪولن جو سڄي ملڪ ۾ ڄار وڇايو ويو. 1886ع ۾ تعليم کي لازمي قرار ڏنو ويو ۽ جنهن جي حد گهٽ ۾ گهٽ ڇهه سال مقرر ڪئي ويئي، پر ٻي عالمي جنگ کانپوءِ انهي جي حد نَوَ سال مقرر ڪئي وئي. جيڪا اڄ تائيم قائم آهي. يعني جپان ۾ مئٽرڪ تائين لازمي تعليم وٺڻي آهي. جيڪا مئٽرڪ تائين مفت ۾ ڏني ويندي آهي. جپان جي پڙهيلن جو تعداد آمريڪا جيترو آهي، يعني 94% سيڪڙو جيئکن پاڪستان ۾ علامه اقبال اوپن يونيورسٽي جيڪا ٽپال رستي هلي پيئي، يعني گهر ويٺي پڙهو ۽ امتحان سينٽر ۾ ڏيئي پاس ٿي وڃو، اهو انهي لاءِ ته اسان وٽ پڙهڻ وارن جو سيڪڙو گهٽ آهي. انهي کي وڌائڻ لاءِ اهو نظام رائج ڪيو ويو آهي. پر جپان جتي 94% سيڪڙو ماڻهن جو پڙهيل آهي ۽ 465 يونيورسٽيون اڳ ئي آهن، تڏهن به هڪ اهڙي قسم جي يونيورسٽي 1985ع کان شروع ڪئي ويئي آهي. جنهنجو نالو آهي، ايئر اوپن يونيورسٽي (Air Open University) جنهن جي تعليم ٽي وي ۽ ريڊيو ذريعي ڏني ويندي آهي. هن يونيورسٽي جو بنيادي ڪم آهي ته اهي بالغ جيڪي يونيورسٽي ليول جي تعليم وٺڻ چاهين ٿا، پر وڏي عمر ۽ مصروفيتن جي ڪري اها گهربل تعليم وٺي نٿا سگهن، خاص انهن جي سهولت لاءِ هي يونيورسٽي کولي ويئي آهي. جيئن تعليم هرڪو وٺي سگهي. گورنمينٽ تعليمي ادارن سان گڏ بيشمار خانگي تعليمي ادارا يونيورسٽي ليول تائين آهن. جيڪي ملڪ ۾ تمام گهڻا مقبول آهن. هڪ سرڪاري جائزي مطابق انهن پرائيويٽ تعليمي ادارن ۾ 73% سيڪڙو پڙهندا آهن.
هينئر نون سڌارن هيٺ هر يونيورسٽي پنهنجو نصاب پاڻ مقرر ڪندي ۽ جنهن ۾ طريقي سان چاهي تيئن شآگردن کان امتحان وٺندي. عجب آهي جو جپان جهڙي ترقي يافته ملڪ ۽ امير ملڪ جي تعليمي ادارن ۾ اڄڪلهه تشدد جو رجحان تيزي سان وڌي رهيو آهي، جنهن ڪري حڪومت خود ڏاڍي فڪر مند ٿي پيئي آهي ته انهيءَ ڪري ڪيئن ختم ڪجي. هن اسناکي وڌيڪ ٻڌايو ته جپان ۾ هڪ به انگريزي اسڪول نه آهي. جيڪڏهن ڪنهن کي انگريزي سکڻي ه وندي آهي ته ڪنهن ٻاهرئين ملڪ وڃي سکڻي پوندي آهي يا وري ملڪ اندر ڪنهن انگريزي ڄاڻندڙ کان انگريزي پڙهڻي پوندي آهي. انهي لاءِ رقم تمام گهڻي خرچ ٿيندي آهي. جپان ۾ انگريزيءَ جو چرچو انهيءَ ڪري عام نه آهي جو جپان ڪڏهن به انگريزن جي بيٺڪ نه رهي آهي. هر حاڪم طاقت پنهنجي بيٺڪ ۾ پنهنجي ٻولي ۽ ثقافت کي محڪوم قوم مٿان مڙهيندي آهي. جنهن ڪري حاڪمن جي ٻولي عام ٿي ويئي آهي. ـآفريڪا کنڊ جي جن بيٺڪن تي انگريزن جو قبصو رهيو اتي انگريزي عام ٿي ۽ جن تي فرانسيسين جو قبضو رهيو، اتي فرينچ ٻولي ڳالهائي وڃڻ لڳي ۽ جتي اسپين جو قبضو رهيو، اتي اسپيني ڳالهائڻ ۾ آئي. تقريباً سڄي دنيا ۾ ائين ٿيندو رهيو.
ٽوڪيو شهر ٻن حصن ۾ ورهايل آهي. هڪ حصي کي چون ڊائون ٽائون Down Town (هيٺاهون شهر) ۽ ٻئي حصي کي سڏين Up Town يعني (مٿاهون) شهر.
اسان جو هي سير (Tour) صرف ڊائون ٽائون واري علائقي جو هو. اسان جي ٽوئر پروگرام مطابق اسانکي پهريائين جنهن هنڌ تي وڃڻو هو، سو هو ٽوڪيو ٽاور (Tokyo Tower) جيستائين اسان پنهنجي ماڳ تي رسون، تيستائين رستي تي ويندي ويندي هوءَ اسانکي مشهور جڳهين بابت ٻڌائيندي ويئي. انسان کي هڪ هنڌ ڏانهن اشارو ڪري آمريڪا جو ڦڙڪندڙ جھنڊو ڏيکاريائين ۽ ٻڌايائين ته اها شهر جي وچ ۾ هڪ هوٽل آهي، جنهن ۾ آمريڪي فوجي رهندا آهن، ڇو رهندا آهن، تنهن جو پتو نه پئجي سگهيو. ٻي مهاڀاري لڙائي ۾ آمريڪا جنهن اخلاقي ڏيوالپڻي جو مظاهرو ڪندي جپان جي ٻن شهرن هيروشيما ۽ ناگاساڪي تي آئٽم بم اڇلائي بي حساب تباهي آندي هئي سو اڄ امن جو علمبردار بنيو. جپان ۾ جھنڊو کوڙيو ويٺو آهي.
انساني تاريخ ۾ ائٽم جو اهو پهريون استعمال آمريڪا هڪ ايشيائي قوم جي سرزمين تي ڪيو. جڏهن ته سندس مکيه دشمن جرمني به ساڻس جنگ جوٽيو ويٺو هو. جپان کي وڏي تباهي ڏسڻي پئي. مون هڪ ڀيرو هيروشيما جي تباهي تي هڪ مضمون پڙهيو هو، جنهن ۾ ڄاڻايل هو ته هيرو شيما تي اڇلايل ائٽم بم ايتري تباهي ڦهلائي جنهن جو خود آمريڪا کي به اندازو نه هو. آمريڪي پائلٽن جو اهو بم هيرو شيما تي اڇلايو هو، تن چيو ته بم ڦاٽڻ سان دونهين ۽ شعلن جي هڪ ڊگهي لاٽ زمين تان اٿي ۽ ايڏو وڏو ڌماڪو ٿيو، جو جيٽ کي به لوڏو محسوس ٿيو، پوءِ هنن جيڪو نظارو ڏٺو سو انتهائي دهشتناڪ هو. هنن ٻڌايو ته دوهين ۽ مٽي جي انهي غبار ۾ اٽڪل ٻه هزار فٽ مٽي هنن کي عمارتن جا ٽڪرا ۽ انساني جسمن جا عضوا اڏامندا ڏسڻ ۾ آيا. بعد ۾ انهن پائلٽن مان ڪنهن خوف کان آپگھات ڪيو ته ڪي دماغي توازن وڃائي ويٺا. ائٽم ڦاٽڻ سان روشني جي جيڪا چمڪ ٿي تنهن جي ڪري ڪيترا ماڻهو نيڻن جو نور وڇائي ويٺا. ميلن ۾ ارد گرد عمارتون مٽيءَ جو به ڍير بنجي ويون. اٽڪل ڏيڍ لک ماڻهو هن ڌماڪي جو رک بنيا. هڪ ڊاڪٽر انهي واقعي ۾ زخمي مريصن جو ذڪر ڪندي ٻڌايو ته مريصن جا جسم ڦارون ڦارون ٿيا پيا هئا. جسم جو ڪو حصو اهـڙو نه هو جنهن ۾ انجيڪشن ڏيئي سگهجي. ه نن ـٻڌايو ته هڪ مريض کي مجبوراً جڏهن وارن کان جھلي اٿارڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي ته وارن سوڌي سڄي چمڙي لهي ائي شايد اهو ئي سبب آهي جو پڙهيل ڪڙهيل جاپاني نوجوانن جي وڏي گهڻائي آمريڪا کان نفرت ڪري ٿي. پر جاپان جي سرمائيدارانه اقتصادي نظام ان کي ماضيءَ جي تلخ يادن جي باوجود آمريڪا جو ساٿي بنائي رکيو آهي. ٻين ايشيائي ۽ ڏور اوڀر وارن ملڪن، م لائيشيا، انڊونيشيا، ٿائيلينڊ، سنگاپور، هانگ ڪانگ ۽ فلپائن وانگر جاپان ۾ آمريڪا لابي واري پروپئنڊه اوج تي هئي.