وفائن جا پنڇي
انهن سڀني پنهنجي پنهنجي پريمڪائن ڏانهن وفائن جا ڪبوتر اڏاريا آهن جي يا ته ماريا ويا آهن يا وري انهن جا پر .کوهيا ويا آهن تنهن ڪري اهي سڀئي ملول آهن.
هاڻ ڏسون ته وفا ناٿن شاهي ڇا ٿو چئي ؟
نظم آهي ”اشرف المخلوقات“ ۽ وفا اشرف المخلوقات کان ڪيترو ڊنل آهي ان جو اندازو اوهان کي هن نظم مان ملي ويندو.
نانگ
ڪهڙو به
ڪو برائي صحيح
پرسندس
ڏنگ جي تشدد جو،
طب وٽ،
ڪو نه ڪو علاج آهي
ڏنگ انسان جو
مگر اي دوست
لادوا آهي
لا علاج آهي.
هن نظم کان پوءِ اسان وفا کي، نه رڳي پابند شاعري پر آزاد نظم جو به سٺو شاعر ڪوٺي سگھون ٿا. هن اهو هڪڙو آزاد نظم ڪونهي لکيو پر هن اهڙا ڪيئي خوبصورت آزاد نظم اسان جي ادب جي جهوليءَ ۾ وڌا آهن. هي نظم آهي ”عشق“_ اهو پڙهون ڀلا.
عشق جنهن جو ڪو به ڇيهه ناهي. اهو پنهنجي محبوبه کي ڪيئن ٿو يقين ڏياري ؟_ قسم سان! _ پر ان قسم جو انداز نرالو آهي.
چئي ٿو:
تنهنجي مڙس جو قسم
تنهنجي ٻار جو قسم
تنهنجي سين جي غبار جو قسم
تنهنجي جرئتن جي هار جو قسم
مونکي اڄ به توسان پيار آ
مونکي اڄ به تنهنجو انتظار آ
ڪالهه جيترو هيو.
ٻئي نمبر تي جو شاعر آهي، اهو آهي وفا منظور پنهور_ اهو بنيادي طرح شاعر ڪونهي پر هن تڏهن به آڏا ڦڏا ليڪا ضرور پاتا آهن.
آرزوئن جي جواني
شدت جي نگاهن ۾
ڏسبي رهي ٿي
تڪبي رهي ٿي
حساس آ زمانو
ويچارو ته چئي ٿو!
ڇهڻ وڏو پاپ آ
زندگي جون رقاصائون
ڇيرن جي ڇمڪار ۾
پنهنجو ته ڪن ٿيون
پر دلفريب ٺڳيون
مرادي ڳڻن ٿيون.
هي اهي نظم ”دلفريب ٺڳيون“ ها هن وٽ شاعراڻه احساس ته آهن پر انهن کي پوئڻ جو طريقو ڪونهي هونئن به شاعري ايڏي سولي به ناهي جنهن کي بنا مطالعي ۽ مشاهدي جي لکيو وڃي اهو ضرور آهي ته منظور سٺو نثر لکي ڄاڻي. هن جا نثري ٽڪرا:
”نجھري ويو نينهن“، ”غلامي جو دهشت ديوَ“ ”ماڻهن وڏا وڙ“،
”جعفر ڌنار“، ”گرد و پيش“ ”حقارت جي سلاخن ۾ “، ”اوهان ڇا ڏٺو“
پڙهڻ جهڙا آهن.
ٽئين نمبر تي جو نانءُ اچي ٿو سو آهي وفا حضور بخش فضلاڻيءَ جو_ اهو ٿوري پڙهيل هئڻ ڪري هن جي ذهني بلوغت ڪانه ٿي سگھي آهي. ڀل اهو عشق جي چوٽ کائي شاعري ڏانهن ڇو نه راغب ٿيو هجي پر هي ان پٿريلي پنڌ ۾ اڳتي وڌي نٿو سگهي. شاعري وڏو دماغ ۽ گھڻ مطالعاتي سبجيڪٽ آهي. اها ڪا ايڏي سولي به ناهي جو هرڪو ان ۾ مهارت حاصل ڪري وٺي.
لفظن کي پنهنجي جائز جاءِ تي رکڻ به هڪ فن آهي اهو فن هرڪو ڄاڻي نه ٿو سگهي.
چوٿين نمبر تي جو شاعر آهي، اهو آهي وفا صالح راڄپر ۽ اڄ وفا صالح راڄپر جي شاعري اسان جي اڀياس هيٺ ايندي.
وفا صالح راڄپر سٺو ڪهاڻيڪار ته آهي ئي پر هي نثري نظمن جو به سٺو شاعر آهي. هن ڪنهن به طرح آدرش، رمضان نول، نعيم دريشاڻي ۽ ٻين کان گھٽ درجي جا نظم ناهن لکيا. اها ٻي ڳالهه آهي ته هن کي اڃا اها پزيرائي ناهي ملي.
هن جا ڪجهه نظم آهن بلڪل ننڍڙا پر ڏاڍا وڻندڙ ۽ پر اثر آهن، هونئن به هي ڊگھيون سٽون ۽ ڊگھا نظم اهو تاثر ناهن ڇڏي سگھندا. جيڪي عام طور تي ننڍڙا نظم ڇڏي ويندا آهن ۽ اها ئي هڪ سٺي شاعري جي نشاني آهي ته هو ننڍڙن ۽ ٿورن لفظن ۾ هڪ سٺي ۽ وڏي ڳالهه چئي وڃي. اها خوبي اسان جي وفا ۾ آهي
زندگي ۾،
ايترا ته ڏک،
مليا آهن
جو هاڻ
خوشيءَ جو
احساس نٿو ٿئي
مسڪراهٽ جي پسمنظر ۾ هڪ نظم آهي اهو به نظرن مان ڪڍون.
سال ۽ صديون
گذري وڃڻ کان پوءِ به،
مان تنهنجي چپن جي مسڪراهٽ
وساري ناهيان سگھيو،
ڇاڪاڻ ته
تنهنجي اها مسڪراهٽ
منهنجي وجود جو
حصو بڻجي وئي آهي.
موت جي پسمنظر ۾ لکيل هي نظم، جنهن ۾ وفا هڪ مرندڙ جيو ( ڪينسر جو مريض آهي) جن جي من جي هورا کورا کي ڪيئن نه پلٽيو آهي_ اهو ته پڙهڻ جهڙو آهي:
ڪينسر جهڙي
خطرناڪ بيماري
هاڻ ته
ڏينهون ڏينهن
وڃي پئي وڌندي
شايد!
ڪن پلڪن ۾
مان وڃان نه مري
پر پوءِ به
(منهنجي موت کان پوءِ)
مونکي اها خبر ڪيئن پوندي
ته تون
مون لاءِ
رني به هئينءَ
يا نه!
اهي سڀ احساس جيڪي من جي هورا کورا ڏک، خوشي ۽ انتظار جو دامن پڪڙيون بيٺا آهن. اهي خالي وفا جا احساس ناهن. اهي هر ماڻهوءَ جا احساس آهن- اهو ماڻهو جنهن جي اک جمالياتي آهي_اهو حسن جي هر ادا تي فدا ٿي ويندو آهي. جڏهن اهو حسن ڪنهن من چلي جي اک ۾ جادو بڻجي لهندو آهي تڏهن اهو پنهنجي گرد خوابن کي اڻيندو آهي. اهي خواب جيڪي هر وقت خوشين جون ڀنڀوريون پڪڙيندا رهندا آهن ۽ خوشيون وري پاڻ سان گڏ غمن جا پوپٽ رلايون وتنديون آهن ۽ خوشيون گھڻو وقت ڪنهن کي راس آيون آهن
اها ساڳي ڪيفيت مٿين نظمن ۾ ڏيکاري وئي آهي ۽ خاص ڪري اهو احساس ته موت کان پوءِ مونکي ڪهڙي خبر ته تون مون لاءِ رني به هئينءَ يا نه ؟ اندر ۾ چاقوءَ جيان لهندو محسوس ٿئي ٿو.
هونئن به نثري نظمن ۾ خيال جي اهميت کي اوليت ڏني وئي آهي خيال پختو آهي ؟ شاعر ان سان انصاف ڪري سگھيو آهي؟ ڪٿي خيال کي مروڙي سروڙي ته ڪونه رکيو ويو آهي ؟ اهي شيون خيال ۾ رکيون وينديون آهن جو به شاعر خيال جي وسعت کي نٿو ڇهي سگھي. اهو ان کي سٺي نموني سان پوئي به نٿو سگهي.
هي ونجوڳ جي پسمنظر ۾ لکيل نظم آهي
تنهنجي وڃڻ کان پوءِ
مون پيار ڪيو آ
تنهنجي يادن سان
۽ مان پوڄيندو آهيان
تنهنجي انهن يادن کي
دل جي مندر ۾ ويهاري
ديوتا سمجھي
۽ هاڻ سنجوڳ جي پسمنظر ۾ لکيل هي نظم به پڙهجي.
تنهنجي ملڻ سان
منهنجي ويران دل جا
سڀئي ڪوماڻيل گل
ٽڙي پيا آهن
ها بلڪل ايئن
جيئن
بهار جي آمد ۾
سڪل ٻوٽا
ساوا ٿي پوندا آهن.
هاڻ اچو ته هڪ ٻئي احساس جو به اڀياس ڪيون عنوان آهي مطالعو
تنهنجي
حسن جي
هڪڙي جھلڪ
منهنجي لاءِ
ڏهن ڪتابن جي
”مطالعي“ مثل آهي.
اهي سڀئي ڪيفيتون آهن، هڪڙيون جيئريون جاڳنديون ڪيفيتون ۽ اهي سموريون ڪيفيتون وري جماليات جو جز آهن ۽ شاعري جو پهريون جز جماليات ئي آهي حسن /عشق/پيار /محبت سڀ جماليات جا عنصر آهن. شاعري انهن سڀني جو مرڪب آهي.
چون ٿا ته ”محبت انسان ۾ هڪ شريف جذبي جو نالو آهي جنهنکي ڪڍي ڇڏڻ سان انسان ۽ حيوان ۾ فرق نٿو رهي.“
صحيح آهي جي ائين هجي ها ته وتي ها هرڪو جھنگ چرندو، ۽ جڏهن ڪوئي جھنگ چرندو وتي ها ته اهو زندگي جي رنگينين کي ڇا ڄاڻي ها ؟
اهڙا احساس هڪ ماڻهو جي من ۾ تڏهن ڦٽندا آهن جڏهن اهو محبت ڪري ٿو.
هاڻ هي زندگي
پل پل
خوبصورت
۽ وڻندڙ
پئي لڳي
ان ڪري
جو تون
منهنجي
جيون ۾
آئي آهين
ها، جيڪڏهن ڪوئي ڪنهنجي جيون ۾ ايندو آهي تڏهن واقعي ئي جيون سهڻو لڳندو آهي جڏهن سڄو جهان ئي سھڻو لڳڻ لڳي. تڏهن ماڻھو جو من به سهڻو لڳڻ لڳندو آهي. ۽ سهڻي من ۾ سهڻا خيال ئي جنم وٺندا آهن.
ڪنهن ڇا خوب چيو آهي ته ”من هڪ اهرو اڇو ڪپڙو آهي ان کي جنهن به رنگ ۾ رنگبو ته رنگجي ويندو.“
اسان (شاعر) پنهنجي من کي محبت جي رنگ ۾ رنگي ڇڏيو آهي. محبت جنهن کي صرف محسوس ڪري سگھبو آهي اهي جيڪي محبت ڪندا آهن ڏاڍا نرم مزاج، ڏاڍا ٿڌا، ڏاڍا مٺا ۽ ڪومل احساس رکندڙ هوندا آهن.
تون،
مونکي
پنهنجو قسم
نه ڏجانءِ
ڇو ته
مان
خدا جو قسم کڻي
مڪري ته سگھان ٿو
پر
تنهنجو نه!
هنن لفظن ۾ شاعر ڪيڏي نه سادگي ۽ صاف گوئي کان ڪم ورتو آهي اها من جي سچائي ناھي ته ٻيو ڇاهي.؟
شاعر به فطرتن ماڻهو آهي ان ۾ به هر ماڻهو جيان خوبيون ۽ خاميون ٿين ٿيون پر هو جنهن کي چاهي ٿو. ان سان سچو آهي._ اها آهي محبت ۽ اها محبت جڏهن ڪنهن جي من ۾ انگورجي ٿي ته اها پاڻ سان گڏ وڇوڙي جو خوف به کنيون ٿي اچي. ۽ جڏهن اها ان پيرڊ مان گذري ٿي ۽ اها چاهتن جي گاڏي اتان لنگھي به ويندي آهي تڏهن به اهو چاهيندڙ پنهنجي چاهي ويندڙ سان آس نٿو لاهي.
وفا صالح ان احساس کي ڪيئن قلم بند ڪيو آهي.
اهو احساس پڙهجي:
ماڻهو چون ٿا
ته تو مونکي
وساري ڇڏيو آهي
پر مان اهو ڪيئن مڃان
ها جڏهن هڏڪيون اچڻ
بند ٿي وينديون
تڏهن
مان سمجھندس
ته تو مونکي
وساري ڇڏيو آهي.
جڏهن رنج رساما ٿيندا اهن تڏهن الزام تراشيون به ٿينديون آهن هڪ ٻئي کي ڏوهي ٺهرايو ويندو آهي ۽ پوءِ ڌريون پنهنجون صفايون پيش ڪنديون آهن.
هڪ شاعر پنهنجي صفائي ڪيئن ٿو پيش ڪري_
اچو ته ڏسون:
تون ته
مونکي چوندي آهين
مان سنگدل آهيان
تو شاعر جي دل ڏٺي آهي؟
شاعر (جيڪي واقعي شاعر آهن) سچ لکندا آهن ڇو ته هو ڄاڻندا آهن ته ائين نه ڪرڻ اسان اها شئي ڳچيءَ ۾ پئجي ويندي ۽ اهي ملامت جو بار ڳچي ۾ لٽڪائي هلڻ جا عادي ناهن هوندا. ڇو ته اهي سچ کي عبادت جو درجو ڏيندا آهن. ۽ عبادت ۾ ٺڳي ناهي هلندي
مون
ڪڏهن به
ڪنهن
مسجد
مندر
يا ڪليسا ۾ وڃي
عبادت ڪانهي ڪئي
منهنجو
سچ لکڻ/چوڻ
ڪنهن عبادت کان
گھٽ آهي ڇا.؟
اصل ۾ هي لکڻ ڇا آهي.؟
پنهنجي محسوسات کي ٻئي تائين پهچائڻ جي هڪڙي ڪوشش
اسان جو هي يار به پنهنجي فيلنگس ٻئي سان شيئر ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي اهو ٻيو هڪ فرد به ٿي سگھي ٿو ۽ اهو فردن جو مجموعو به انهي مجموعي ۾ هڪڙي قوم به اچي وڃي ٿي ته هن پوري بين الاقوامي برادري کي به اسان ان دائري ۾ آڻي سگھون ٿا.
هاڻ ڏسڻو اهو آهي ته اسان جو هي دوست، پنهنجي محسوسات کي ٻين تائين پڄائڻ ۾ ڪيتري قدر ڪامياب ويو آهي. ان جو فيصلو اسان پنهنجي پڙهندڙن تي ڇڏيون ٿا.
رهي ڳالهه اهي دوست جيڪي نثري نظمن کي شاعري جي زمري ۾ نٿا آڻين، اهي اهو ته مڃيندا ته هي شاعراڻه احساس ته آهن ۽ بس! اهو احساس به هڪڙي شاعر لاءِ ڪافي آهي.
ذوالفقار گاڏهي
03063250132