روپ ٻھروپ
صبح ساجهر جون ساعتون بہ عجيب رومينٽڪ هونديون آهن، ٽريفڪ، دونھين، دز ۽ ماڻھن سان ڀريل ويڪرا روڊ بہ سنسان، ماڻھن جي شور ۽ هجوم واري شھر ۾ بہ موت جھڙي خاموشي، پرھہ ڦٽي جي روح کي راحت ڏيندڙ ٿڌڙي هير۽ اجري روشني، باغ ۾ گلن ۽ پنن مٿان ڪريل ماڪ ڦڙا ۽ اهڙا ٻيا منظر ڏسي سوچيندو آهيان ڪاش اسانجون دليون بہ اهڙيون ئي پُرسڪون ۽ پاڪ هجن.
ڪجهہ پل آرام ڪرڻ بعد اڃا اٿڻ وارو ئي هيس تہ سامھون هڪ پراسرار شخص تي نظر پئي. هن جو هُليو عجيب هو. ڊگهو قد، جسم تي سفيد جبو، ڊگهي اڇي ڏاڙهي، وڏا گهٽا ۽ ڊگها سفيد وار، ويڪرو جهريون پيل چھرو، گهاٽيون ڀِرون، گهريون نيريون اکيون ۽ چپن تي پراسرار مرڪ. هو منھنجي طرف ئي اچي رهيو هو. مان اتي ئي ڄمي ويس. هو اڳتي وڌي ساڳي بينچ تي منھنجي ڀرسان اچي ويھي رهيو. دل ۾ عجيب هوراکورا پيدا ٿي پئي. سوچيم هي ڪير شخص آهي؟ اڳ ۾ تہ ڪڏهن نہ ڏنو آهي. ڪير ٿي سگهي ٿو. منھنجي ڀرسان ڇو اچي ويٺو آهي....
مان اڃا کانئس اهو پـڇڻ وارو ئي هيس تہ هن اوچتو مونسان مخاطب ٿي چيو "تنھنجو نالو ڇا هي بابا؟"
مان پھريان ٿورو ڇرڪيس پوءِ چيومانس "تون ڪير آهين ۽ مون کان منھنجو نالو ڇو ٿو پڇين؟"
منھنجي اکين ۾ گهوريندي چيائين "ڇا تون واقعي مونکي نہ ٿو سڃاڻين؟"
"اڄ کان اڳ ۾ مون توکي ڪڏهن ڏٺو ئي ناهي."
"پر تون تہ مونکي روز ڏسندو آهين دل جي درسنيءَ ۾ ."
”ڏس مونکي پريشان نہ ڪر."
"تون پريشان ۽ خوفزده نہ ٿي مان ئي تہ آهيان جيڪو تنھنجي روح ۽ رڳ رڳ ۾ سمايل آهيان."
مان پريشانيءَ ۾ پنھنجي لوندڙين تي هٿ رکي آڱرين سان مھٽڻ لڳس. چيو مانس "اي بي نام شخص تون منھنجي روح ۽ رڳ رڳ ۾ سمايل هجڻ جي دعوى ڪيئن ٿو ڪرين؟"
"مونکي تنھنجي اکين جي چمڪ ٻڌائي ٿي تہ تون منھنجو اولڙو آن ۽ مان تنھنجو آئينو."
دل ۾ سوچيم پڪ هي ڪو جوتشي آهي ۽ مون کي چڪر ڏيڻ ٿو چاهي. مونکي سوچ ۾ ٻڏل ڏسي چيائين" ڇا ٿو سوچين اي دوست؟"
چيو مانس "ماڻھن جي روپ ۽ ٻھروپ تي پيو سوچيان."
چيائين "ڇا تون واقعي بہ ماڻھن جو روپ ۽ ٻھروپ ڏسڻ چاهين ٿو؟"
"ها! پر ائين ممڪن ڪٿي آهي، ماڻھوءَ جو ظاهري روپ تہ پڌرو هوندو آهي. پر اصل روپ هر ڪوئي لڪائي ڇڏيندو آهي. هن مڪار دنيا ۾ هر مڪار ماڻھو پنھنجي مڪار چھري کي ليپ ڏئي پيو هلي. مان اهو ليپ لاهڻ ٿو چاهيان مان اهو ماسڪ پٽي اڇلڻ ٿو چاهيان."
هو منھنجي چھري جي تاثرات کي غور سان ڏسي رهيو هو. ڪجهہ خاموشيءَ کانپوءِ چيائين "دوست مون کي تو جھڙي ماڻھو جي ئي تلاش هئي."
مون کي ڪجهہ سمجهہ ۾ نہ آيو، ٿورو وقت اڳ هن مون ۾ سمايل هجڻ جي دعوى پئي ڪئي ۽ هاڻي وري تلاش جي ڳالھہ ... مان خاموش ٿي ويس.
چيائين "مان توکي ماڻھن جو اصل روپ ڏيکاريندس."
"سو وري ڪئين؟" چيو مانس.
جبي ۾ اندر هٿ وجهي هڪ ويڙهيل سيڙهيل ٽوپي ڪڍي منھنجي هٿ تي رکندي چيائين "هيءَ سليماني ٽوپي آهي، هن کي پائي تون اهو سڀ ڪجهہ ڏسي سگهندين جيڪو تون ڏسڻ چاهين ٿو ۽ ها توکي ڪو بہ ڏسي نہ سگهندو." مان سندس مُنھن ۾ تڪيندو رهيس. هاڻي مون کي پڪ ٿي وئي تہ هو ڪو جادوگر آهي. چيو مانس "مان هڪ شريف، سچو ۽ کرو ماڻھو آهيان. مان هن قسم جي مذاق برداشت نہ ٿو ڪري سگهان. جيڪڏهن تون ڪو جادوگر آهين تہ چوڪ تي بيھي ماڻھن کي پنھنجن منترن سان بيوقوف بڻاءِ.... ڏس مان هڪ پريڪٽيڪل ماڻھو آهيان. ان ڪري مان تنھنجي ڪنھن بہ چڪر ۾ نہ ايندس"
هن جي چھري تي مرڪ جون ريکائون وڌيڪ گهريون ٿي ويون. چيائين "مون کي خبر آهي تہ تون هڪ کرو ۽ سچو ماڻھو آهين تڏهن ئي تہ آئون تو ڏي آيو آهيان. مون تي يقين ڪر مان جادوگر ناهيان."
"پوءِ هي سليماني ٽوپي.... هي ڪھڙي فضول ڳالھہ آهي؟"
"تون ان ڳالھہ کي ڇڏي ڏي... ٽوپي پائي ڏسندين تہ پنھنجي گم ٿيڻ جو يقين ٿي ويندئي ۽ انھيءَ طرح سان تون ماڻھن جو اصل روپ ڏسي سگهندين"
هن جي چپن تي ساڳي پُراسرار مرڪ ڇانئيل هئي... مان ڏاڍو حيران ۽ پريشان هيس. ٽوپي کولي ڏسڻ لڳس تہ چيائين "۽ ها! اها ٽوپي توکي فقط چويھين ڪلاڪن لاءِ آهي. سڀاڻي هتي ئي توکي اها منھنجي حوالي ڪرڻي آهي."
مان ٽوپي کڻي گهر پھتس پر عجيب ٻڏ ترجو شڪار هيس، مون پاڻ سان ڪڏهن اهڙو واقعو پيش اچڻ جو سوچيو ئي نہ هيو. گهر اچي پنھنجي بيڊ روم ۾ لڳل قد آدم آئيني اڳيان بيٺس. من جي هُرکُرکي مارڻ لاءِ ٽوپي پاتم ۽ ها تڏهن حيرانگي جي حد ئي نہ رهي جڏهن آئيني مان پنھنجي وجود کي گم ٿيندي ڏٺم. عجيب احساس هيو، پنھنجي هستي جي غائب ٿيڻ جو احساس.
تيار ٿي ناشتو ڪري گهڙي ۾ ٽائيم ڏٺم. اَٺ وَڄي پنج منٽ. ٻاهر نڪري ماڻھن جي سمنڊ ۾ گم ٿي ويس. ٿورو ئي اڳيان هڪ وڏي مدرسي تي نظر پئي جتي سڄي ملڪ مان آيل ٻار ديني درس حاصل ڪندا آهن. اندر گهڙي ويس، هڪ وڏي هال ۾ درس حديث هلي رهيو هو. سڄو هال طالب علمن سان ٽمٽار هيو. مان هڪڙي ڪنڊ ۾ وڃي ويھي رهيس. جيڪو عالم درس ڏئي رهيو هو تنھن جي چھري مان نور جون لاٽون نڪري رهيون هيون. هن جو لفظ لفظ ماکي جھڙو مٺو ۽ شائستگي سان ڀريل هو. هن حضور صہ جي زندگي تي عمل ڪرڻ جي تلقين ڪرڻ تي پنھنجو درس ختم ڪيو. مان ڏاڍو متاثر ٿيس روح کي فرحت اچي وئي مان هن جي نوراني چھري ۾ تڪيندو ئي رهيس تہ اوچتو هو هال مان روانو ٿيڻ لڳو. هن سان گڏ اڇين ۽ ڪارين ڏاڙهين وارا ٽي ٻيا ماڻھو بہ هلڻ لڳا. مان بہ سندن پٺيان لڳي پيس. هو مدرسي جي عاليشان لائبريري ۾ داخل ٿيا. چوڌاري نظر ڦيرايم ڪٻٽن ۾ هزارين ديني ڪتاب نظر آيا. اوچتو نوراني چھري وارو شخص پنھنجي سـاٿين سميت لائبريـريءَ جي مخصوص ريڊنگ روم ۾ داخل ٿيو. ان روم ۾ ڪو بہ موجود ڪو نہ هو ۽ شايد ڪنھن کي وڃڻ جي اجازت بہ نہ هئي. هن پنھنجي ساٿين کي ريلينگ تي ٺھيل ڪٻَٽَنِ کي سورڻ جو حڪم ڏنو. ڪٻٽَ جيئن ئي پنھنجي جاءِ تان هٽي ويا تہ مان حيران ۽ پريشان رهجي ويس، انھن جي پويان ٺھيل اسٽور بارود سان ڀريل هو. مون نوراني چھري واري شخص جي منھن ۾ ڏٺو. جيڪو شاطرانہ انداز ۾ مرڪي رهيو هو.
مدرسي مان ٻاهر نڪري آيس ۽ ڏاڍو مايوس ٿيس. ٿورو ئي اڳيان سامھون چوڪ وٽ هڪ پينو فقير نظر آيو. ڳچي ۾ ڪشتو ۽ وارن ۾ ڌوڙ هيس، گِگَ ڳاڙيندو پئي ويو شايد ڪوئي مجذوب هو. ٿورو اڳيان تڪڙو وڌي هڪ شخص جي قميص پڪڙي اشھد آڱراڀي ڪري چوڻ لڳس "پنج رپيا" همراھہ ڏاڍي جان ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي دڙڪا ڏنائنس پر نہ مڙيو، ڪڏهن قميص ۾ هٿً، ڪڏهن سلوار ۾. پنج رپيا ڏئي جان ڇڏايائين، پينو مين روڊ کان ويڪري گهٽيءَ ۾ ويو جيڪا ڪافي سنسان هئي. مان سندس بالڪل ويجهو وڃي بيٺس. اوچتو هن کيسي مان مھانگو موبائيل سيٽ ڪڍيو ۽ نمبر ملائي ڪنھن کي چوڻ لڳو. "ڪيپٽن راحت اسپيڪنگ ٺيڪ ٻارنھن وڄي تيرهن منٽن تي هنڊا پئلس جي موڙ تي گاڏي موڪليو. موبائل بند ڪري چتيون لڳل جبو لاٿائين. مان هن کي ڏسي دنگ رهجي ويس. هيڏي هوڏي ڏسي وار ڇندي، ڦڻي ڦيري چپن تي چپڪيل شھپر لاهي شرٽ جو ڪالر ٺاهي رعب سان اڳتي وڌي ويو. مان اُتي ئي ڄمي ويس.
ڪجهہ دير کانپوءِ شھر جي مصروف ترين چوڪ تي بيھي سوچڻ لڳس هاڻي ڪاڏي وڃڻ کپي. سامھون اٺ ماڙ بلڊنگ ڪر کنيون بيٺي هئي جنھن ۾ ڪيتريون ئي اهم سرڪاري آفيسون هيون. سوچيم ان بلڊنگ جي ڪنھن ٿڌي ڪمري ۾ ويھي موسم جي گُهٽ ۽ اُٻس کان بچي سگهجي ٿو. روڊ ڪراس ڪري گيٽ وٽ پھتس تہ هڪ وڏي ۽ شاندار گاڏي ٿورو اڳيان اچي بريڪ هئين ۽ گاڏي مان فل سوٽ ۾ ملبوس هڪ صاف سٿرو شخص هيٺ لٿو. هن جو چھرو ڪافي رعبدار لڳو. دل ۾ چيم پڪ سان ڪو وڏو آفيسر هوندو. تڪڙو وڃي ساڻس گڏ هلڻ لڳس. لفٽ ذريعي ٽاپ فلور تي پھتو مان سندس پٺيان پٺيان هيس. پنھنجي آفيس جي ڪشادي ڪمري ۾ داخل ٿيو جيڪو انتھائي خوبصورت نموني ڊيڪوريٽ ٿيل هيو. ڪمري ۾ گهرندي ئي مون ٿڌڪار محسوس ڪيو، ڄڻ هيانءَ کي فرحت اچي وئي. هو وڏي ٽيبل جي پويان روالوِنگ چيئر تي ويٺو ۽ مان هڪ پاسي کان رکيل نرم صوفي تي. هن فائيلن ۾ اکيون اٽڪائي ڇڏيون ۽ مون ان تصوير ۾ جيڪا گلوب جي جهيڻي روشنيءَ ۾ بي حد خوبصورت لڳي رهي هئي. ٿوري دير ۾ انٽرڪام جي بيل وڳي هن ريسيور کڻي پھريان "هون" ۽ پوءِ آهستي "ها" چئي ڪريڊل تي رکي ڇڏيو. اوچتو آفيس جو دروازو کليو ۽ ٻہ ماڻھو اندر هليا آيا. هو ساڻن ڪافي گرم جوشيءَ سان مليو. شايد اهي ڪي سماجي ورڪر هئا ڇو تہ سندن گفتگو جو محور سماجي ڀڃ ڊاھہ ئي هو. رعبدار چھري واري آفيسر هنن کي پنھنجي سچائي ۽ ايمانداري جو يقين ڏياريندي چيو "مان ڪڏهن بہ پنھنجي فرض کان غافل نہ رهيو آهيان. مان عوام جو خادم آهيان ۽ هميشہ ماڻھن کي فائدو ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي آهي." هن جي لفظن ۾ همدردي جو جذبو جهلڪي رهيو هو. ٻئي ماڻھو گرم گرم چانھن پيئڻ کانپوءِ کائنس موڪلائي ويا. ڪجهہ دير بعد صاحب جي پي ــ اي کيس رازداري سان ٻڌايو"سر هو علوي صاحب جيڪو پنڌرنھن اسڪولن وارو ايجوڪيشن پلان ٺاهي موڪليو هو، اوهان ڪلھہ ٻڌايو تہ ايپروو ٿي ويو آهي. سر، علوي صاحب ٻہ ٽي دفعا توهان سان ملڻ جي خواهش بہ ڏيکاري آهي، اوهان جي حڪم تي مون ٽاري ڇڏيو اٿمانس. وڌيڪ جيئن اوهان فرمايو."
صاحب ٽاءِ ٺيڪ ڪندي چيس "ٺيڪ آهي علوي صاحب کي پنھنجا ٽرمس ۽ ڪنڊيشنس ٻڌائي ڇڏيو. Twenty present per project……OK?"
O.K Sir”" پي ــ اي فائيل کڻي آفيس مان نڪري ويو.
مون صاحب جي چھري ۾ چتائي ڏٺو جتي شرم جي ڪائي ريکا نظر نہ آئي. مون آهستي آهستي پاڻ کي مايوسيءَ جي ڌنڌ ۾ گهرندي محسوس ڪيو. سوچيم جادوگر کان ٽوپي وٺي مون پنھنجي لاءِ پاڻ ئي پريشاني خريد ڪئي آهي. هي سڀ ڪجهہ ڏسڻ منھنجي لاءِ ڏاڍو ڪرب ناڪ آهي.
هاڻي مون کي ان ائيرڪنڊيشنڊ آفيس ۾ وڌيڪ گهٽ ۽ ٻوسٽ محسوس ٿيڻ لڳو. چاهيم ڪنھن کليل باغ ۾ وڏا ۽ ٿڌا ساھہ کڻڻ، پر باغ تائين پھتس تہ وڏو هجوم نظر آيو، شايد ڪوئي سياسي جلسو هو. نعرن جي گونج ڪنن تائين پھتي. ڏٺم تہ پريان اسٽيج تي مشھور سياسي ليڊر ۽ حڪومتي نمائندو جلوہ افروز ٿيو. هن مائيڪ تي اچي پنھنجو خطاب شروع ڪيو. آئون غور سان ٻڌندو رهيس. هن پنھنجي تقرير کي پڄاڻي تي پھچائيندي چيو "تہ منھنجا عزيز هم وطنو هي ملڪ آهي تہ اسان بہ آهيون. اسان کي ئي پنھنجي ڌرتي جي حفاظت ڪرڻي آهي ۽ هن وطن کي مضبوط کان مضبوط تر بڻائڻو آهي... اسان جي حڪومت جو پھريون فرض غربت ۽ بيروزگاري جو خاتمو ڪرڻ آهي. عوام ئي اسان جي طاقت آهي ۽ اسان جو جيئڻ ۽ مرڻ بہ عوام لاءِ ئي آهي." سڄي پنڊال ۾ زوردار تاڙيون وڄي ويون. ليڊر هٿ جي اشاري سان سڀني جون مھربانيون مڃيندي اسٽيج تان لھي پنھنجي پيجارو ڏانھن وڌيو، سندس پروٽوڪل آفيسر اڳيان ۽ پٺيان بيچين ۽ ڀڄ ڀڄان ۾ هئا. مان ڊڪ ڀري ليڊر جي بلڪل ويجهو وڃي پھتس، مون کي سندس ذاتي زندگي ۾ ليئو پائڻ جي خواهش پيدا ٿي. پيجارو جو دروازو کليو تہ مان بہ ساڻس گڏ ويھي رهيس. ٿوري ئي دير ۾ گاڏي عاليشان بنگلي ۾ داخل ٿي. مون شيشي کان ٻاهر ڏٺو بنگلي جو پارڪ ڏاڍو صاف سٿرو ۽ نھايت ئي خوبصورت لڳو. آئون ليڊر جي پٺيان پٺيان بنگلي جي ڊرائينگ روم ۾ داخل ٿيس هڪ نگاھہ چوطرف ڏٺم اهڙو ڊيڪوريٽ ٿيل لائونج مون اڳ ۾ ڪڏهن بہ نہ ڏٺو هيو. ليڊر اڳتي وڃي هڪ ڪمري ۾ هليو ويو ۽ مان اتي ئي ڄمي ويس.
ڪجهہ دير بعد ملازم احترام سان ٻين مھمانن کي ڊرائنگ روم ۾ وٺي اچي ويھاريو. مون ٻنھي ماڻھن کي سڃاتو ڇو تہ اهي ڃاتل سڃاتل سياسي شخصيتون هيون. ليڊر پنھنجي ڪمري مان نڪري ٻنھي سان وڏي گرم جوشي سان ملندي چيو. Welcome to my homeمان توهان جو ئي انتظار ڪري رهيو هيس." سندن گفتگو شروع ٿي تہ آئون غور سان ٻڌڻ لڳس. هنن جي گفتگو جو مرڪز ۽ محور ملڪي سياست ئي هو. ٿوري ئي دير ۾ بليڪ ليبل ۽ اسڪاچ جون بوتلون کلي ويو. سگريٽ دُکي ويا، پيگ مٿان پيگ ٺھندو رهيو. محفل تي مدهوشي طاري ٿيندي رهي. تڪلف بي تڪلفي ۾ مٽبو رهيو. دل جي ڳالھہ زبان جو لغام هٽائيندي رهي. ليڊر ڄڻ ٻي تقرير شروع ڪئي. "عوام عوام عوام. سڀ بڪواس آهي.... عوام جھڙي جاهل ۽ بي وقوف مخلوق ٻي ڪا آهي ئي ڪو نہ. عوام جي حيثيت ڪوِلين ۽ ماڪوڙن کان وڌيڪ ناهي، جن کي اسين ڪڏهن بہ پنھنجي پيرن هيٺيان چيڀاٽي سگهون ٿا." هو مون کي ڪنھن بدمست هاٿي جيان لڳي رهيو هو. هڪ نئون پئگ ٺاهي چوڻ لڳو. "مان چوان ٿو تہ هن ملڪ مان غربت کي ختم ڪرڻ سان ڪو فائدو نہ ٿيندو ختم ڪرڻو ئي آهي تہ غريبن کي ئي ختم ڪيو وڃي نہ رهندو غريب ۽ نہ رهندي غربت." ها ها ها سڀئي وڏا وات کولي ٽھڪ ڏيڻ لڳا. ٽنھي پئگ ٽڪرائي چيئرز ڪيو ليڊر چيو. "جئيو ۽ عيش ڪيو زندگي کي ڪيش ڪيو." وري ٽنھي جا ٽھڪ شروع ٿي ويا. مون ليڊر جي چھري ۾ چتائي ڏٺو هن جي چھري تان ماسڪ لھي چڪو هو. هاڻي اهو ماڻھو جو چھرو نہ پئي نہ لڳو.... دل چيو سندس چھري تي زوردار چماٽ هڻي پنھنجي اندر ۾ ٻرندڙ باھه کي وسائي ڇڏيان پرالائي ڇو ڪجهہ بہ نہ ڪري سگهيس ۽ اتان نڪري آيس.
ڏينھن جي روشني کان رات جي تاريڪي تائين مون ڪيئي چھرا ڏٺا، ڍونگي ۽ ٻھروپي. محافظ لٽيرا ۽ منصف بدديانت نظر آيا. مون هر ماڻھو جي چھري پٺيان هڪ نئون چھرو ڏٺو...... ٻئي ڏينھن صبح جو آئون پارڪ جي ساڳي مخصوص بينچ تي اچي ويٺس، ٽوپي منھنجي هٿ ۾ هئي ۽ اکيون اڻڄاتل شخص لاءِ منتظر. ٿوري ئي دير ۾ مون هن کي سامھون ايندي ڏٺو، هو منھنجي طرف ئي اچي رهيو هو. سندس چپن تي ساڳي پُراسرار مرڪ هئي. منھنجي دل ۾ هن لاءِ تجسس گهڻو وڌي چڪو هيو. ٽوپي واپس ڏئي پڇيو مانس "اي اجنبي شخص مھرباني ڪري مون کي ٻڌاءِ تہ تون آخر آهين ڪير؟"
جهيڻي لھجي ۾ چيائين "مان هر ان ماڻھو جي دل ۾ رهندو آهيان جنھن کي مون سان محبت آهي. جيڪو بدديانتي، ڌوڪي، فريب ۽ ڪوڙ کان نفرت ڪري ٿو ۽ جيڪو ڏاڍ خلاف آواز اٿاري ٿو اهو ئي منھنجو دوست آهي."
مان سندس لفظن جي سحر ۾ جڪڙجي ويس ۽ اوچتو هو گم ٿي ويو. مون بينچ تان اٿي چوطرف نظر ڦيرائي پر هو نظر نہ آيو. چيم"اي اجنبي شخص تون ڪاڏي هليو وئين مون کي پنھنجو نالو تہ ٻڌائي وڃ."
اوچتو هن جو آواز ٻــُريو "مان صدين کان هن ڌرتي تي آهيان ۽ صدين تائين رهندس ها مان "سچ" آهيان."