آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

جيڪي ياد پيوم

فتاح ملڪ سنڌ ۽ سنڌين جي دردن جو احساس رکندڙ ۽ انھن کي شاعريءَ يا نثر ذريعي نمايان حيثيت ڏيندڙ شخص آھي. فتاح ملڪ پنھنجي يادگيرين ۾ اھڙا ورق پڻ کوليا آھن جيڪي نہ اعتبار ۾ ايندڙ آھن، خاص ڪري شيخ اياز ۽ ٻين بابت جيڪي اڳ ڍڪيل ھيا. فتاح ملڪ ھن ڪتاب ۾ ننڍپڻ جي يادگيرين، عوام جي مثالي نمائندن، اسڪولن ۽ مدرسن جي ماحول، گهر ڀاتين، خيرپور ۾ گهاريل ڏينھن، ون يونٽ جي تحريڪ، نوڪريءَ لاءِ جاکوڙ، سکر جي اڻمٽ يادن ۽ شخصيتن، غربت ۽ وڪالت جي ڏينھڙن، شاگرد جدوجھد، پرڏيھہ ياترا، ھندستان ۽ چين جي يادن، ڀلي پار جي سفر، سميت ڪيئي يادون شامل ڪيون آھن.

  • 4.5/5.0
  • 133
  • 36
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • فتاح ملڪ
  • ڇاپو ٻيون
Title Cover of book Jeki Yaad Payom

پراڻو پنو عاقل

اچو تہ ٿورو شھر پني عاقل جو سير ڪريون : سڄو شھر نمن جي وڻن سان ڀرپور، چؤڌاري کوهن تي انبن، کجين، ٻٻرن، ليمن جا باغ ۽ سبزيون پوکيل هيون. ماڻھو اونھاري جو کوهن تي هليا ويندا ها. زنانہ ۽ مردانہ گهاٽ بہ هئا، جر جي پاڻي سان وڻن هيٺان ويھي تڙ بہ ڪبو ۽ ڪچھري بہ ڪبي هئي، شھر گهڻو ڪري تعليم يافتہ وچولي طبقي جي ماڻھن سان ڀريل هو، شام جو اڪثر هندو ۽ مسلمان پنھنجي گهرن اڳيان پاڻيءَ جي ڇنڪارِ ڪرائي ڪرسيون ۽ کٽون وجهي ڪچھريون ڪندا هئا. رپند مل جون مٽ جون قلفيون، جواڻ مل جون ٿڌيون بوتلون گهرائبيون ۽ ڪباب کائبا ۽ حقا ڇڪبا هئا ۽ ڪچھريون ڪبيون هيون. اسان جي اوطاق جي سامھون سيٺ تنومل جو وڏو گهر ۽ اوطاق هئي. هو تمام وڏو سيٺ هو، پر سندس ڌڙ سڪل هو، تنومل ڏاڍو سريلو بہ هو، ان ڪري رات جو محفل مڇندي هئي، ۽ کيس نوڪر کڻي اچي ويھاريندا هئا. گهر جي اڳيان وڏو کوھہ هو، جنھن جو پاڻي پرائمري اسڪول جي باغ کي ملندو هو. سيٺ تنومل وٽ رات جي ڪچھري دير تائين هلندي هئي. قلفيون، فالودا، بوتلون ۽ مٿان پرڀاتي، راڻو راڳ! ڇا ڳالھہ ڪجي، چار وڏيون بازارون هيون. ڍڪ بازار ۾ ولايتي ڪپڙو، بوٽ، زنانو سامان ۽ پرفيوم وغيرہ ملندو هو. هن بازار ۾ گهڻي ڀاڱي عورتون خريداري ڪنديون هيون، ٻي گرني بازار، هيءَ گرني مل پاساريءَ جي نالي مشھور هئي. ٽين هئي ساساني مل جي، هن بازار ۾ گهڻي ڀاڱي سليٽون، ڪتاب قلم ۽ اسٽيشنري ملندي هئي ۽ چوٿين هئي شاهي بازار، هي بہ ڪافي وڏي هئي. ۽ اڄ بہ موجود آهي، باقي ٽي بازارون ختم تہ ڇا پر ويران ٿي ويون، انھن ۾ هندستان کان آيل ڀائرن کي وسايو ويو، جن پنھنجا گهر اڏيا، ان وقت تہ ڏاڍا غريب ۽ ڏتڙيل هئا، هڪ کي دڪان تہ هڪ کي گهر ڪيائون، ڇتين جو سامان هڪ هڪ ڪري وڪڻي ڇڏيائون، جيڪي شھري هندو هئا، سي گهڻو ڪري هليا ويا هئا، پڙهيل ڳڙهيل عزت وارا سڀ خوف کان هليا ويا، سڀ اوطاقون ويران ٿي ويون.
اهو وقت عجيب هو. سڄو ملڪ لڏپلاڻ جي حالت ۾ هو، هندو پنھنجا ٽپڙٽاڙي مٺ ڀڳڙن تي وڪرو ڪندا رهيا ۽ ڀارت روانا ٿيندا ويا. وڇوڙي جا وهڪرا وهڻ لڳا، هڪ طرف وطن ڇڏڻو هو ۽ ٻي طرف وسارڻو هو. وطن ڇڏي تہ ويا پر وساري نہ سگهيا. ”حيف تنين کي هوءِ وطن جنين وساريو“ جي ميار ڪانہ سٺائون. اڄ بہ پانڌيئڙا ٿي پراڻا وٿاڻ ڏسڻ اچن پيا، ڪيئي مسلمان پنھنجي سنڌي هندو دوستن کي ڀارت تائين ڇڏڻ ويا، ان وقت ايترو مذهبي ڪٽرپڻو ڪونہ هو، سنڌ صوفين جي آهي، شاھہ، سچل، سامي ۽ ٻين صوفين بزرگن ڀيد ڀاوَ ختم ڪري ڇڏيو هو. هڪ ٻئي جي ڏک سک ۾ سڀئي شريڪ ٿيندا هئا. ڏياريون، هوليون، عيدون ۽ محرم گڏ ملھايا ويندا هئا. پوءِ جڏهن سياسي جوڙتوڙ شروع ٿي تہ اسان جو گهر مني مسلم ليگ هائوس ٿي ويو ۽ مھراج سيتلداس جو گهر مھاسڀائي مسلمان ۽ ڪٽر هندو جدا جدا جنگ ڪرڻ جي اراد سان فوجي تربيتون ڏيندا هئا. اسان جي گهر تي هو لٺيون وسائيندا هئا ۽ مھراج جي گهر تي هيءَ نفرت ان وقت وڌيڪ شدت اختيار ڪرڻ لڳي، جڏهن هندوستان مان لاشن ۽ زخمين جون ريل گاڏيون ۽ پناهگير اچڻ لڳا. اسان جي شھر جا مسلمان بہ چندا ڪري ريلوي اسٽيشن تي ماني ۽ ٻوڙ جون ديڳيون جهليو بيٺا هوندا هئا ۽ لاشڻ کي دفنائڻ ، زخمين جو علاج ڪرڻ ۽ جيئرن کي پنھنجي جيءَ ۾ جايون ڏيڻ ۾ ڪا ڪسر نہ ڇڏيائون.
ڪيئي سنڌي هندو موڪلائڻ وقت اوڇگارون ڏئي پئي رُنا، مسلمان عورتن بہ پاڻ ۾ ڀاڪر پائي رنو ۽ موڪلايو. جاني جدا ٿي ويا الائي ڪھڙي سببان جنھن جي اڄ تائين ڪنھن کي بہ خبر نہ آهي، تہ ڪنھن اهو نعرو ٿي هنيو تہ هندو وڃن يھودي اچن، اسان جي ڳوٺ مان بھرحال ٻہ ماڻھو ڀارت نہ وڃي نہ ويا، ٿي سگهي تہ ٻيا بہ هجن پر هڪڙو مھراج سيتل داس ۽ ٻي پارتي مارواڙڻ پار بتي تہ ريلوي اسٽيشن کان ايندڙ پناهگير ن جي لاشن لھرائڻ، زخمين جي ملم پٽي ڪرائڻ، ڪفن دفن جي انتظام ڪرڻ سان گڏ ماني وغيرہ جي انتظامن ۾ ڪلھو ڪلھي ۾ ملايو بيٺي هوندي هئي، ڏينھن رات هڪ ڪيو بيٺي هوندي هئي، هوءَ ويچاري جيستائين جيئري هئي، پاڪستان جي وفادار شھري ٿي رهي پر کيس 1965ع واري جنگ دوران ٻين هندن سان گڏ جيل وڃڻو پيو ۽ مٿس جاسوسيءَ جو الزام هنيو ويو، جنھن کان پوءِ هوءَ جيسلمير راجستان هلي وئي، اتي سنڌ ڏانھن نھاريندي مري وئي. باقي مھراج سيتل داس پنھنجي سموري جائدا وڪرو ڪري ايم ايس انگلش ميڊيم اسڪول ٺھرايو، جيڪو اڄ بہ قائم آهي ۽هتي ئي مري ويو ۽ هڪ دفعو بہ هندوستان نہ ويو.