ڪي ٻيا اڻوسرندڙ ڪردار
اسڪول ۾ ڀارت کان آيل شاگرد بہ ڪافي وڌي ويا . اردو وارن کي سليس سنڌي ۽ سنڌين کي سليس اردو پڙهائي ويندي هئي. مان حسابن ۾ بنھہ ڪورو هيس. موهن منھنجو دوست هو. حسابن ۾ ڏاڍو هوشيار هو. اسان ننڍپڻ ڏاڍيون دوستيون هيون. اسان جڏهن بہ پنھنجي جڳھہ وڪرو ڪئي تہ سڄو پاڙو ذري گهٽ روئي پيو، جيتوڻيڪ جڳھہ بہ هڪ هندوءَ ورتي. منھنجي ماءُ کي ان جڳھہ جي وڪري جو ۽ پاڙي ڇڏڻ جو غم مرڻ گهڙيءَ تائين هو، امڙ جي وفات تي رامون ۽ شيوڪ ايترو غمگين هئا. جيترو اسان پاڻ هئاسون. پاڪستان ٺھڻ وقت هندستان کان ايندڙ مھاجرن ۾ ڪيترائي زخمي ۽ مئل ريلوي ذريعي پئي آيا، انھيءَ بندوبست لاءِ ريلوي اسٽيشن تي پيش پيش منھنجا وڏا ڀائر هئا. هنن شھر مان چندا ڪري ريلوي اسٽيشن تي هڪ مسجد تعمير ڪرائي. جيڪا اڄ بہ قائم آهي. مصري دايو خزانچي هو، جيڪو جواڻ مل کان چدي واريون بوتلون ڀرڻ جون مشينون وٺي ڏاڙهي رکرائي مولانا ٿي ويو، اهو مھڻو سڄي ڄمار کيس ملندو هو ۽ هو وتندو هو پنھنجي ايمانداري کي ثابت ڪندو. رسول بخش درزي پنھنجي گهر جي هڪڙي ڪمري کي رستي پاسي در ڪڍي درزي خانو ٺاهيو ۽ ”راشدي ٽيلرز“ جو بورڊ هڻي ڇڏيو. سندس ماٽيلو پيءُ هڪ تپيدار هو ۽ وڏي شان سان رهندو هو، هو نھايت حسين، انگريز کان بہ اڇو ۽ يونانين کان بہ سھڻو هو، مون ننڍي هوندي کيس ڪرشن ڀڳوان جي روپ ۾ ڏٺو، زنانا ڪپڙا ۽ زنانو سينگار ، بغل ۾ ڀاڳوت گيتا، چئي ”نيلي گهوڙي ڪا سوار، ڪل جڳ ڪا اوتار“ وري هن ٻيو روپ ڪيو، عيسائي پادرين واري ڊريس پھري وڏي برائون ڏاڙهي رکيائين ۽ پاڻ کي حضرت عيسى سڏائڻ لڳو، بعد ۾ ان ماٽيلي پيءُ تمام سھڻي ڇوڪريءَ سان شادي ڪرايس ، جنھن مان ڪئين ٻار ڄايس. همراھہ درزي جو دڪان کولي ويھي رهيو، بخاري شاھہ جو مئخانو گڏ هيس ۽ جماع مسجد بہ ڪٺي ، سکو پاڻي بہ پيئبو ۽ نماز بہ پڙهبي. شاھہ جو رسالو گهڻو ڪري سمورو ياد هوندو هيس. مان ننڍپڻ کان وٽس وڃي ويھندو هيس. ڀلو ماڻھو هو. ٽاپ جو درزي هو، اڪثر وڏا ماڻھو کانئس ڪپڙا سبرائيندا هئا. هڪڙو واقعو جيڪو وسري نہ وڃي ٻڌائيندو هلان تہ اسان جي ڳوٺ ۾ بجلي بنھہ ڪونہ هئي. تفريح لاءِ سرنديءَ وارن وٽ بئٽري وارا ريڊيا هئا. باقي ڪڏهن ڪڏهن بخاري شاھہ تي ڪو ڳائڻو آيو تہ سڄو شھر پلٽجي پوندو، سکر جي هڪ مشھور مڪينڪ ديوان ڪشنچند سئنيما جو پروجيڪٽ تيار ڪيو، هو ان کي هڪ وڏي جنريٽر سميت پنو عاقل کڻي آيو، جنريٽر بہ شايد سندس ئي تيار ڪيل هو، اتي پنھنجي هڪ شاگرد جي مدد سان هڪ وڏو پلاٽ ڪرائي تي وٺي اچي فلمون هلايائين.
سائين ڏنو حجم جنھن کي عرف عام ۾ ”سئنو“ ڪري سڏيو ويندو هو، پنھنجي گهر جي اڳيان صندل تي ماڻھن جي سيرب ويٺو ٺاهيندو هو، سئنو هڪ اڌيڙ عمر جو ماڻھو ، ڀڳل چشمي جي هڪ پاسي کان فريم ۾ ڳنيءَ بدران ڌاڳو ٻڌل، پنھنجي روزي ۾ مصروف هوندو هو، هن جو هڪڙو ئي پٽ هو حاجي جيڪو تمام عاليشان ڪپڙا پھري پنھنجي سينگاريل اوطاق ۾ ويٺو هارمونيم تي راڳ آلاپيندو رهندو هو. هو تہ حاجي بہ حجام پر وڏي اسٽينڊرڊ وارن ماڻھن جا وار ٺاهيندو هو، سو سائين ڏٺو يعني ”سئني“ کي ڪنھن اچي ٻڌايو تہ ڪريم ڏنو مڱڻھار توکي دهل وڄائي سڄي شھر ۾ گهٽ وڌ ٿو ڳالھائي. سئني کي اها ڳالھہ سمجهہ ۾ نہ آئي تہ ڪريم ڏنو ڇو کيس گارگند ڪندو هوندو، اڳ اسان جي شھر ۾ ڪنھن کي بہ ڪنھن ڳالھہ جي مشھوري ڪرائڻي هوندي هئي تہ ڪريم ڏني کان دهل تي پڙهو گهمرائيندو هو. سو ڪشنچند بہ پنھنجي فلم جي مشھوري لاءِ ڪريم ڏني جون خدمتون حاصل ڪيون. ڪريم ڏنو سڄو شھر گهمي نيٺ اچي سائين ڏني جي ڀرسان بيھي دهل وڄائڻ لڳو، سائين ڏنو پنھنجا اوزار رکي خيال سان ٻڌڻ ويٺو، هاڻي ڪريم ڏني دهل وڄائي اعلان ڪيو: ”پڙهو بادشاھہ جو، حڪم سرڪار جو پنوعاقل ۾ ڪشنچند”سئنيما“ آندي آهي، جيڪا رات جو کيل ناٽڪ ڏيکاريندي، اٺ آنا، رپيا ان جي ٽڪيٽ آهي“ سائين ڏني سمجهيو تہ هي پڪ سندس ماءُ کي ٿو گاريون ڏي، سو وڏو جهيڙو ٿي پيو ۽ ڳالھہ وڃي چڱن مڙسن تائين پھتي. ڪريم ڏني جو ضد هو تہ کيس ڪشنچند جيئن لکي ڏنو آهي. هو ان تي عمل پيو ڪري، جڏهن سائين ڏني کي سمجهايو ويو تہ انگريز جي ”سئنيما“ فلم ڪمپني کي چئبو آهي ۽ هرگز ان جو مطلب سئني جي ماءُ نہ آهي، تڏهن وڃي ڳالھہ ٺري.
سو هاڻي اچون ٿا حاجيءَ واري وارن ٺاهڻ واري سيلون تي، اتي ٻيو بہ هڪڙو ڳري اسٽائيل وارو همراھہ هو، ڪندو وار سڌار هو پر ٺٺ سان هوندو هو، نالو هوس اڪبر، اڪبر کي سڀ ماڻھو حسرت سان نھاريندا هئا. ڇاڪاڻ جو هن هڪڙي سدا سھاڳڻ سان عشق جي شادي ڪئي هئي. هئي اها بہ نفس جي پوري ساري ۽ رنگ ٻنھي گهوٽ ڪنوار جو اونداهون هو. پر مڙس شوقين مزاج هو، وڏا ڀلا زميندار ساڻس سنگت رکڻ لاءِ وٽس گراهڪ ٿي ايندا هئا. سو اڪبر ۽ حاجي جي جوڙي ٺھي وئي، ٻنھي گڏجي نھايت سجايل دڪان کوليو، انھن جي مقابلي ۾ شاهوءَ جي سئلون هوندي هئي، هو بہ راڳ جو شوقين هو، مون اسڪولي پروگرامن ۾ هارمونيم تي سر تار ان کان سکيو، هن همراھہ وٽ بہ هڪ خوبصورت ننڍي عمر وارو ڪاريگر هو، ان ڪري شاهوءَ وٽ لئي لڳي پئي هوندي هئي. آخر ۾ مون شاهو ۽ اڪبر کي نمن جي وڻن هيٺان حجامت ڪندي ڏٺو، ڪيڏانھن ويون اهي مستيون ۽ ٺٺ پيريءَ ۾ پيٽ گذر لاءِ نٽھڻ اس ۽ سڪائيندڙ سردين ۾ پيا پاڪيون ۽ قينچيون هلائيندا هئا. مون کين انتھائي غربت ۾ صندل تي ويھي غريبن جون سستيون حجامتون ڪندي ڏٺو ۽ ٻئي تنگدستي ۾ گذاري ويا. شاھہ محمد، اڪبر ۽ حاجي جون حجامتون مشھور هيون.
بھرحال قصو ڪوتاھہ آخر ۾ اهي سڀ هليا ويا. هينئر جڳ مشھور پياري حجام جي پٽن جون حجامتون مشھور آهن. پياري حجام حضرت پير سائين جي ڪري مشھوري ماڻي ڏاڍو حسين هو، مون کيس آخري عمر ۾ هيروئن ۾ ٻڏل ڏٺو، ٿيڙ پيو کائيندو هو، اهو اعزاز بہ اسان جي ڳوٺ کي حاصل آهي تہ پاڪستان ۾ پھريون ماڻھو کڻي ڀنگ وٺڻ واري واردات بہ پنوعاقل ۾ ٿي، هڪ مشھور ڌاڙيل سائيڪل تي هندوءَ کي کڻي پستول جا ٺڪاءَ ڪري اغوا ڪري ويو ۽ پئسا وٺي موٽايائين. هينئر ويجھڙائي ۾ حاجي حجم جي ڏوهٽيءَ پيار جو پرڻو ڪري ورتو آهي. پريزيڊنٽ کان وٺي وڏين عدالتن کي وچ ۾ پوڻو پيو، سڄي سنڌ جا سردار هڪ طرف ۽ هيءَ ڇوڪري ٻي طرف، نيٺ راڄوڻا فيصلا لتاڙي کٽي وئي ۽ هيومن رائيٽس کان وٺي اليڪٽرانڪ ۽ پرنٽ ميڊيا جي مدد سان هينئر آزاديءَ سان يورپ ۾ مستقل سڪونت اختيار ڪئي اٿائين. ”واھہ حاجي واھہ“ ڪلھہ جي ڇوڪري ڇا ڪري ڏيکاريو، ڏندين آڱريون اچي ويون.