سردارن ۽ زميندارن جو ذڪر
ڇوٿون زميندار هو صدورل خان چاچڙ هي بہ ڪچي جو زميندار هو، شھر ۾ هڪ وڏو ڪارخانو لڳرايائين. اٽي جي چڪي ، آرا مشين ۽ تيل پيڙهڻ جون مشينون هونديون هيس. هي همراھہ ڪنھن جي معاملي ۾ نہ هو، نہ چور جو ساٿي نہ ساڌ جو حمائتي. اسپورٽس مين هو، ملاکڙو رپ ، ڪتي جي ويڙھہ، هر هفتي ڪونہ ڪو پروگرام هوندو هو. پنجاھہ ايڪڙ زمين ملھہ پھلوانن جي نالي ڪري ڇڏيائين، وٽس سدائين وڏا ملھہ پيا پلندا هئا. سنڌ جا مشھور پھلوان گهرايائين ۽ ملاکڙو ڪرايائين. انھن جا خرچ، خرچيون ، انعام وغيرہ پاڻ ڪندو هو، وڏو پٽڪو ٻڌندو هو جنھن ۾ صدورل خان جا وڏا وار ويڙهيل هوندا هئا. تترن جي بٽ هٿ ۾ شام جو وڏي شان سان پنھنجن سمورن پھلوانن سان شھر جو چڪر هڻبو، ڪتن جو شوقين ڄاهوڪي مينھن ڏئي ڪتي وٺڻ ۾ دير نہ ڪبي. سڄو ڏينھن غريبن ۾ پئسا ۽ ماني ويٺو ورهائيندو، هن جي مرڻ بعد سڀ ويران ٿيو ويو آهي. صدورل خان پونئرن جي ڳالھہ نہ ڪڍجي تہ بھتر آ.
باقي انھن سڀني سرڪردن ۾ هڪڙي ڳالھہ ساڳي هئي، يعني سندن سياسي پارٽي هڪ هئي، اها هئي حڪومت، حڪومت جو مڪمل ساٿ ڏبو، انگريز ڪليڪٽر کان وٺي ديسي آفيسر تائين سندن دعوتنامو اعزاز سمجهيو ويندو هو، سمورا شھري توڙي ٻھراڙي جا چڱا مڙس هڪ ئي پارٽي جا ماڻھو هئا، اها هئي سرڪاري پارٽي . ان وقت تہ هئي فقط مسلم ليگ، جنھن ۾ اهي سڀ هئا، ڪانگريس بہ هئي پر هندن سان هندوستان هلي وئي. آفيسر ڀلي ڪيترو نہ ننڍو هجي، ان جو سلام آيو تہ جتي هٿ نہ ايندن، ويندا ڊوڙندا، ”بابا سرڪار سڏ آهي، ”هندو جيترا شھرن مان هندستان ويا، اوترائي ٻين ڳوٺن مان لڏي آيا آهن، وري بازاريون برسجي ويون آهن، وڻج واپار چوٽ تي آهي. اها ٻي ڳالھہ آهي تہ ڪارخانو آهي هندو واپاريءَ جو پر چار آنا پتي سردار صاحب جي آهي. بس سروس جو مالڪ ديوان آهي، پر نالي سردار جي آهي. هينئر تہ هر حڪومت سردار صاحب جي آهي، هندو پنھنجي استادي سان ساڳيو مسلمانن کي وياج ۾ وڪوڙيو ويٺا آهن سردار صاحب جي اڻ کٽ طاقت جي زور تي.