1
آئون ساجن موهنا، پلڪ موند توهي ليتون
نامين ديکهون اورڪو، نا توهي ديکهين ديئون
پاڻ راند هلندي مون کان پڇيائين ته ڪولمبو ۾ توهانجو گهڻا ڏينهن ترسڻ جو پروگرام آهي. مون چيومانس ته هفتو کن. پاڻ چيائين ته توهان صرف ڪولمبو پهچڻ کان پوءِ فيصلو ڪبو. مون محسوس ڪيو ته هن سهڻي ساٿيءَ سان گڏ سفر ڪرڻ ڪري چيلهه جو سور موڪلائي چڪو هو. آئون ۽ ڊاڪٽر ٻارهن ڏينهن کان گڏ سفر ڪري رهيا هئاسين، پر اوچتو ڊاڪٽر تي نظر پوڻ تي الاجي ڇو مون ائين محسوس ڪيو ته ڊاڪٽر مون کي هينئر هوائي جهاز ۾ پهريون دفعو گڏيو آهي. آئون اڃا اهو سوچي رهيو هوس ته هوسٽس پنهنجي مدَر آواز ۾ پهريائين سنهالي پوءِ انگريزيءَ ۾ ٻڌايو ته پاڻ هاڻ جلد ڪولمبو جي انٽرنيشنل ايئرپورٽ تي لهڻ وارا آهيون ۽ پنهنجا پنهنجا حفاظتي بيلٽ ٺيڪ ڪري ٻڌو مون بيلٽ ٺيڪ ڪري ڪجهه سوچڻ کانسواءِ، سينگر کان پڇيو ته ڪولمبو ۾ رهائش جو ڪٿي پروگرام آهي. پاڻ چيائين ته ايئرپورٽ تي لهي هوٽل رزرويشن کان معلوم ڪري پوءِ فيصلو ڪبو ته ڪٿي رهبو ۽ پوءِ ماٺ ٿي ويس ۽ وڌيڪ ٻيو ڪو سوال نه ڪيومانس. جهاز آهستي آهستي هيٺ رن وي تي لٿو ۽ پنهنجي رفتار گهٽائيندو گهٽائيندو نيٺ اچي پنهنجي ڄاڻايل بي (Bay) نمبر پنج تي بيٺو.
سڀني مسافرن سان گڏ اسان به پنهنجو سامان ساڻ ڪري جهاز کان هيٺ لٿاسين. هيٺ بسون بيٺيون هيون جنهن ۾ چڙهي اچي ايئرپورٽ تي پهتاسين. ايئرپورٽ ۾ هيلٿ، ڪسٽم ۽ اميگريشن کان واندا ٿي اچي ڊيوٽي فري شاپ تان ڪجهه پيئڻ جو ۽ ڪجهه ٻيو مختصر سامان ورتوسين، جنهن ۾ ڀاءٌ غلام حسين رنگريز لاءِ سندس ڪئميرا لاءِ هڪ فليش پڻ ورتم. انهيءَ کانپوءِ اسان هوٽل رزرويشن ڪائونٽر جو پڇيو، جنهن تي اتي معلوم ٿيو ته هوٽل رزرويشن ڪائونٽر تي هتي نه آهي، پر انفارميشن وارن جي آفيس آهي. جنهن تي توهان هوٽلن جي باري ۾ معلوم ڪري سگهو ٿا. اسان اُنهي ڪائونٽر تي آياسين، جتي اسان کي صرف چئين پنجن هوٽلن جي باري ۾ ٻڌايو ويو، جيڪي سڀ جون سڀ مهانگيون ۽ فائيواسٽار هوٽلون هيون، پر جيئن ته رات تمام ڪافي ٿي چڪي هئي تنهن ڪري مون ۽ ڊاڪٽر فيصلو ڪيو ته بهتر ٿيندو ته هينئر مهانگي سهانگي ڪنهن هوٽل ۾ هلي ٿا ٽڪون، پوءِ صبح جو وڌيڪ معلومات ڪري پوءِ هوٽل بدلائي وٺنداسين. اسان هڪ ٽيڪسي واري کان پڻ انهيءَ وچ ۾ ڳالهايو جنهن پڻ شهر لاءِ تمام گهڻو ڀاڙو ٻڌايو ۽ اهو پڻ معلوم ٿيو ته شهر هتان ڪافي پري آهي. اسان ٽيڪسي واري کي بيهاري وري انفارميشن وارن وٽ آياسين، جن کان انهن هوٽلن جي لسٽ ۾ سستي ۾ سستي هوٽل جو معلوم ڪيو. فائيواسٽار هوٽلن جي لسٽ ۾ انهن ٻڌايو ته ٻئپروبون نالي هوٽل سستي آهي.
اسان انهي هوٽل لاءِ هنن کان ڪوپن ورتو. مون ڏٺو ته سيگر ۽ ٻي سندس سهيلي پڻ انهيءَ هوٽل لاءِ ڪوپن اڳ ۾ ئي وٺي ڪائونٽر تي ويٺل ڇوڪري کان انهيءَ هوٽل کي پهچڻ لاءِ معلوم ڪري رهيون هيون. اسان به جڏهن انهيءَ هوٽل لاءِ ڪوپن ورتا، تڏهن انفارميشن تي ويٺل ڇوڪري اسان کي چيو ته توهان جيڪر ٽيڪسي ۾ وڃو، ته هنن کي به ساڻ وٺيو وڃجو ۽ ڀاڙو اڌو اڌو ڪري ڏجو ڇو ته هي به ساڳوڻي هوٽل تي وينديون، جي توهان جدا جدا ويندا ته ڪافي ڀاڙو توهان ٻنهي کي ڀرڻو پوندو.
اسان يڪدم چيو ته بلڪل ٺيڪ. ۽ سنڌيءَ ۾ چيوسين ته اسان ڀاڙو به ڪونه وٺون ها، جي پاڻ اسان کي چون ها. ۽ اهڙيءَ طرح اسان سڀئي ٽيڪسيءَ ۾ اچي ويٺاسين. ٽيڪسي تمام ڪشادي هئي، پر هنن جو سامان ايترو ته گهڻو هو جو ڪيترو سارو سامان اسان کي گاڏيءَ اندر رکڻو پيو ۽ سوڙها سنگڙا ٿي اچي گاڏيءَ ۾ ويٺاسين. ٽيڪسيءَ واري کي اها خبر ڪانه هئي، ته ڪو اسان جدا جدا آهيون. هن سمجهيو ته اسان سڄي سفر ۾ هڪ ٻي سان گڏ آهيون. سو هر وقت ڳالهائڻ مهل، اهڙي نموني سان ڳالهايائين جو اسان کي پڻ، محسوس ٿي رهيو هو، ته همراه پٽڙي تان لٿل ٿو ڏسجي. رستن تي تمام گهڻو پاڻي نظر اچي رهيو هو.
معلوم ٿي ٿيو ته ٿورو اڳ تمام گهڻي برسات پئي آهي، ۽ هاڻي ختم ٿي آهي. رات جو وقت هو جنهن ڪري ماڻهو گهڻو اندازو لڳائي نٿي سگهيو. بحرحال ڪشادا رستا ۽ گهڻن وڻن ۽ ساوڪ مان اندازو ٿي ٿي ويو ته سهڻو ملڪ آهي. پر ٽرئفڪ بلڪل گهٽ هئي، ۽ ماڻهو نه هئڻ جي برابر هئا. ڇو ته رات تمام گهڻي گذري چڪي هئي. آئون سمجهان ٿو ته ان وقت رات جا ٽي کن ٿيا هئا.
ڪولمبو جو ڪاٽونياڪي (Katunayake) انٽرنيشنل ايئرپورٽ ڪولمبو سٽي کان ٻٽيهه ڪلو ميٽر پري آهي. ڪولمبو ۾ اندر ملڪ ۾ اڏامن لاءِ وري ٻيو ايئرپورٽ آهي، جيڪو ڪولمبو شهر کان سورنهن ڪلو ميٽر ٻاهر آهي. سندس نالو آهي راتما لانا (Ratma Lana) ملڪ اندر پروازن لاءِ ايئرلنڪا نه پر ٻي ايئرلائين يوپالي (Upali) نالي سان آهي، جيڪا اڏامون هلائي ٿي. جيڪي روزانه ٻين مکي شهرن مثلاّ، جافنا، ٽنڪومالي، انوراڌاپورا، بٽيڪالؤا، لاءِ روزانه پروازون (Flights) ڪن شهر جي وڏن رستن تي پاڻيءَ تي پوندڙ روشنين جي ڪري ۽ سناٽي ڪري عجيب منظر لڳي رهيو هو. هر شيءِ، هر منظر، هر ڏيک، هر هنڌ، هر جڳهه، هر محل ۽ ماڙيءَ جي پنهنجي سونهن ۽ سوڀيا آهي. پر ڪهڙو به هنڌ هجي، ڪهڙي به پروقار نموني سان سينگاريل ۽ سنواريل هجي، ڪهڙو به حسين نظارو هجي، پر جي اتي انسان نه هجي، ته اُهو اهڙو منظر نه پيش ڪندو، جهڙو انسانن جي موجودگي جي ڪري پيش ٿي رهيو هوندو. مثلا توهان اڳ سئنيما هال، ٿيٽر يا انهيءَ منظر ۾ توهان کي ماڻهن کان سواءِ دلچسپي يا ڏيک نه پر هڪ ڀڙڀانگ ۽ ويران جڳهه ڏسڻ ۾ ايندي، جتي ماڻهو ڀائيندو ته هڪ منٽ به نه رهان، يڪدم هتان هليو وڃان.گهٽ ۾ گهٽ مون کي ته اهو محسوس ٿيندو آهي. سو ڪولمبو جا هي سهڻا ۽ من مهڻا ڪشادا رستا جيڪي ناريل، پام، رٻڙ ۽ ٻين وڻن جي ڪري سونهن ۽ ساوڪ جو منظر ۽ ڏيک ڏيئي رهيا هئا، سي انهيءَ سناٽي جي ڪري وڏا ۽ پري ٿيندي ويا 32 ڪلو ميٽرن جو هي رستو انهيءَ پنڌ کان به وڌيڪ محسوس ٿي رهيو هو. انهيءِ کان اڳ جو سري لنڪا جو سير ڪجي بهتر ٿيندو ته سريلنڪا بابت مختصر احوال عرض ڪجي. دنيا جو مشهور سياح ابن بطوطه جڏهن ٻاوِيهين آگسٽ تيرنهن سو ڇائيتاليهه عيسوي ۾ (Marbar) هندستان مان حضرت آدم عليه سلام جو پير مبارڪ ڏسڻ واسطي روانو ٿي سريلنڪا پهتو، تڏهن هن سريلنڪا کي سيلون نه پر عربن جي رکيل نالي سرنديپ (Sarandib) سان سڏيو. پاڻ لکي ٿو ته هي ملڪ هڪ بادشاهت جي هيٺ نه پر ڪئين بادشاهتن جي ماتحت هو پاڻ لکي ٿو ته آئون جنهن جڳهه تي ٻيڙيءَ مان لٿس اُها جڳهه سلطان آئيري شَڪَروَتَي (Ayri Shakarwati) جي سلطانيءَ هيٺ هئي پاڻ لکي ٿو ته هن ملڪ جو سڄو ڪنارو وڻن سان ڀريل هو. سڄي ملڪ ۾ بيشمار هاٿي هئا، جيڪي ماڻهن کي ڪوبه نقصان نه پهچائيندا هئا ۽ هن ان وقت اتي ڏٺل ڍنڍن ۽ ندين جو پڻ ذڪر ڪيو آهي، ابن بطوطه سندس ڪتاب جي صفحي 257 تي لکي ٿو ته:
The sultan of kunakar is called the kunar, and possesses a white elephant, the only elephant I have seen in the whole world. He rides on it at festivals and put great rubies on its fore head.
In the island of Cylon rubies are found in all parts.
ٻي هنڌ صفحي 258 تي هن ملڪ جي سر سبز گلزاري بابت لکي ٿو:
On it there are many ever green trees, and flowers of various colours, including a Red Rose as big as the palm of hand.
وري پاڻ ڪولمبو بابت صفحي 260 تي لکي ٿو ته:
And journeyed thence to the town of Colombo which is one of the finest and largest town in the cylon.
انهيءَ مان اندازو لڳائي سگهو ٿا ته 1346ع ۾ پڻ سري لنڪا هڪ خوشحال ملڪ هو جنهن ۾ ڍنڍون ۽ نهرون هيون؛ جتي فروٽ ۽ گل ۽ وڻ بي انتها هئا؛ جتي هاٿي گهڻي انداز ۾ هئا؛ جنهن جو سڄو ڪنارو سرسبز ۽ شاداب هو ۽ جتي هيرا_ لعل سڄي ملڪ ۾ لڀندا هئا. سچ ته سري لنڪا مون کي هڪ ملڪ نه، پر هڪ سهڻو، جبلن جي ننڍين ننڍين ٽڪرين تي باغ ۽ گلستان نظر آيو. جتي چئوطرف سونهن ۽ ساوڪ هئي. جتي وڻن مان سُونهن سان گڏ بي انتها دولت ٽمي رهي آهي. جنهن ۾ ناريل، پام چانهن پان جو پتو اچي ٿو وڇي. هوائي جهاز جڏهن ڪافي مٿي هوندو، ان وقت توهان کي ائين محسوس ٿيندو، جهڙو سمنڊ جي وچ ۾ هڪ ٽڪري تي ڪنهن سائو غاليچو وڇائي ڇڏيو آهي.