2
هندستان ۽ سري لنڪا جي وچ ۾ سمنڊ اندر هڪ ٽڪري کي اڃان تائين آدم برج ٿا چون. ۽ اها روايت سري لنڪا ۾ عام آهي، ته هندستان ۽ سري لنڪا زمين رستي گڏيل هڪ ملڪ هو ۽ وچ ۾ سمنڊ نه هو، جيئن هينئر آهي. پر خدا پاڪ جڏهن حضرت آدم کي جنت مان ڪڍيو تڏهن انهيءَ وقت سري لنڪا کي پڻ هندستان کان ڌار ڪري ڇڏيائين ۽ ائين ڇو ڪيائين سا هڪ خبر خدا کي ۽ ٻي خبر راوين کي، پاڻ جو وچ ۾ اچي نه وڃي. ٻيو ذڪر سري لنڪا جو دنيا جي قديم ڪتاب رامائڻ ۾ آهي، جنهن ۾ ڄاڻايل آهي ته ڏهن مٿن واري سري لنڪا جي حاڪم راوڻ رام جي گهرواري سيتا کي پنهنجي ڀيڻ جي بيعزتي جي عيوض هندستان مان اغوا ڪري سري لنڪا کڻي آيو ۽ کيس دانو مونارا (Danu Monara) نالي هوائي ٻيڙي ۾ آندائين جيڪو خود مور جهڙو پکي هو، جنهن جي شڪل اهڙي هئي جهڙي اڄڪلهه ايئرلنڪا هوائي سروس جي جهازن تي نڪتل آهي. پوءِ رام هڪ فوج تيار ڪئي ۽ پڻ هنومان ديوتا جي مدد سان سيتا کي واپس آندائين. انهيءَ قصي کي هزارين سال ٿيا آهن، پر اڄ به هر هندو ۽ ٻين مذهبن جي پڙهيل لکيل طبقن کي انهيءَ قصي جي ڄاڻ آهي. 1505 عيسوي ۾ سري لنڪا ۾ پورچوگيز آيا، جن ڏاکڻو علائقو سڄو پنهنجي قبضي هيٺ ڪيو ۽ سري لنڪا جي بادشاهه کان ڪيتريون سهولتون زوري ورتائون، جنهن کان پوءِ هنن هتي قلعا پڻ ٺهرايا. انهي کان اڳ هتي عرب واپاري پڻ اچي آباد ٿيا هئا، جيڪي پڻ ملڪ ۾ وڏو اثر رسوخ رکندا هئا ۽ تمام مالدار هئا. تقريبا سڄي واپار تي عرب ڪنٽرول ڪري چڪا هئا. 1657عيسويءَ ۾ پورچوگيزن کي ڊچن تڙي ٻاهر ڪڍيو، ۽ ٿوري ٽڪري کانسواءِ سڄي ملڪ تي قابض ٿي ويا. اهو ٽڪرو هوڪئنڊي جو، جتي هتي جا سنهالي اڃان تائين راڄ ڪري رهيا هئا. ۽ اهو سنهالين جو راڄ بدستور هن ڊچ حڪومت جي سڄي دور ۾ قائم رهيو. پورچوگيزن جي مقابلي ۾ ڊچن هتي تمام گهڻا ڪم ڪيا، جنهن ۾ هنن سڄي ملڪ ۾ جديد نموني سان ڪئنال ٺهرايا جنهن ڪري سڄي ملڪ جي زراعت تي اثر ٿيو ۽ بهترين آباديون ٿيڻ لڳيون، ملڪ خوشحال ٿيو. سڀني کان اهم ڪم اهو ڪيائون جو نئين دور جي تقاضائن مطابق قانون نافظ ڪيائون، جيڪو اڃان تائين قائم آهي. انهيءَ قانون کي سري لنڪا ۾ رومن ڊچ لاز (Roman Dutch laws) جي نالي سان سڏين. پورچوگيزن جو دور حڪومت جڏهن سري لنڪا تان ختم ٿيو، تڏهن سري لنڪا ۾ پورچوگيزن جيون صرف ٺهرايل عمارتون ۽ نالا وڃي بچيا جيڪي مقامي سنهالي ڏاڍي چاهه سان رکندا هئا، جيڪي اڄ به چاهه سان پورچوگيزن جا نالا رکن، جڏهن ته پورچوگيزن سري لنڪا کي صرف پنهنجي مفادن لاءِ لٽيو ۽ ڦريو. پر انهيءَ جي برعڪس ڊچن پنهنجي دور حڪومت ۾ هتي اهم نوعيت جا ڪم ڪرايا ۽ سڌريل دور جا قانون ٺاهيا. جڏهن انگريزن هي ملڪ قبضي ۾ ڪيو، تڏهن پاڻ ڀڄي نه ويا، پر مستقل طرح سان هتي آباد ٿي ويا، جيڪي تمام گهڻو عرصو هتي آباد رهيا ۽ مقامي ماڻهو کين برگرس (Burghers) جي نالي سان پڪاريندا آهن. پر گذريل ويهن سالن ۾ هي تمام گهڻي انداز ۾ لڏي وڃي آسٽريليا ۾ آباد ٿيا آهن، صرف ٿوري تعداد ۾ هاڻ هتي رهن ٿا. ڊچن جي دور ۾ ئي انگريز هتي اچڻ شروع ٿيا، نيٺ 1802 ۾ ڊچن کان انگريزن حڪومت کسي. يعني سنڌ جي قبضي کان ايڪيتاليهه سال اڳ، سنڌ انگريزن سترهن فيبروري 1843ع ۾ هڙپ ڪئي. انگريزن سان ڊچن مقابلو ڪيو، پر انگريز هاڻ ڪمپني بهادر نه پر سچ پچ بهادر ٿي چڪو هو. سندس اهڙا بڇڙا حال ۽ بخيا اُڊڙيل نه هئا، جهڙا هينئر اٿس، جو بوبي سئنڊرس جهڙي هڪ عظيم انسان کي پنهنجي ظلم جو نشانو بنايو، جو نيٺ بک هڙتال ڪندي جيل جي ڪوٺڙي ۾ مري ويو. يا جيئن دنيا ۾ هينئر آمريڪا جو پڇ لٽڪاءُ ٿيو، ڍيڍن وارا ڪم ڪندو وتي.
تازو آمريڪا، فرانس برطانيه جيڪي سڀ ناٽو فوجي معاهدي جا ميمبر آهن ۽ اُنهيءَ فوجي معاهدي جي حڪمن تحت بيروت ۾ آيا ۽ بيروت ۾ فلسطينن مٿان بي انتها ظلم ڪيو. پر دنيا ۾ مغربي زير اثر پريس ٽيليويزن ۽ ٻين نشرياتي ادارن کين ڏاڍي بيشرمائي ساڻ ظاهر ڪيو ته هي ويچارا وڏيرا پٽڪا ٻڌي، فلسطينن جو قتل عام ڪرڻ نه، پر سندن رکوالا ٿي کين بچائڻ آيا آهن، ته متان اسرائيلي کين ماري نه ڇڏين. پر ويچارا رهي نه سگهيا ۽ فلسطينن تي جيڪي ظلم ڪيائون ۽ بم وسائون سي سڄي دنيا ڏٺا، پر وري به اها ڀاڙيتو پريس لکي ٿي ته ادا هي ويچارا ته درويش مليشيا سان وڙهيا پيا آهن نه ڪي فلسطينن سان. چوندا آهن ته تنگ آيد به جنگ آيد، سو ويچارا فلسطيني پراڻن ۽ ٿورن هٿيارن ساڻ. سو ڇا ڪيائون ڪو ٽرڪون بارودن جون ڀري هڪڙو هڪڙو جوان انهيءَ ٽرڪن ۾ چاڙهي ۽ سر تان سانگو لاهي، ٽرڪون کڻي ڌوڪي پيا آمريڪا، فرانس ۽ اِٽليءَ جي سفارت خانن ۽ فوجي اهميت جي ٺڪاڻن تي. هڪ هڪ ٺڪاڻي تي آمريڪا ۽ فرانس جا سوين هزارين ماڻهو مري ويا ۽ بي انتها فوجي سازو سامان تباهه ٿي وين. جڏهن هيترا سارا لاشا آمريڪا ۽ يورپ ۾ هڪ ئي وقت پهتا، تڏهن سڄي آمريڪا ۽ يورپ ۾ ڪهرام مچي ويو. سڄي يورپ ۾ باهه لڳي ويئي، سون جي تعداد ۾ ريگن، بيگن (ان وقت اسرائيل جو وزيراعظم بيگن هو) متران ۽ مارگريٽ ٿيچر جا پتلا جلايا ويا، جنهن کان پوءِ وري هڪ دفعو امن کي ياد ڪيو ويو ۽ امن جي نالي ۾ هي سڀئي محترمه مريم مجيدي جو هي بيت هڪ آوازا ۾ ڳائيندا ته:
”اسان ته هلڪا وڏن جا واهي“
وڏا وڏيرا اڃا به اڳتي.“
۽ پنهنجو پُڇ ۾ وجهي ايئن وٺي ڀڳا، جو وري اڃا نه پهتا آهن. (سائين اسان جي بزرگ محترم حفيظ قريشيءَ وانگر، ڪيا بات هي) سو انهيءَ وقت انگريز ڪمپني بهادر نه، پر مست هاٿي هو. سو ڊچَن جي ڇا مجال هئي، جو انگريزن تي فتح حاصل ڪن ۽ 1815ع ۾ جيڪا نالي ماتر سنهاليز جي حڪومت ڪئنڊي (KANDY) تائين محدود هئي ۽ پورچورگيزن ۽ ڊچن جي وقت ۾ پڻ هوندي هئي، جيڪا چوويهه سئو سالن کان قائم هئي، سا به انگريزن ختم ڪئي ۽ سڄي سري لنڪا جا حاڪم ٿي ويهي رهيا ۽ سڄا سارا هڪ سئو ڇائيتاليهه سال سري لنڪا تي حڪومت ڪيائون ۽ تيستائين سندن رت ست ڄرن وانگر چوسيندا رهيا، جيستائين ٻي عالمگيز جنگ دوران جپان ۽ جرمني هڻي سندس بڇڙا حال نه ڪيا. اهڙا بڇڙا جهڙا عمر ڪوٽ واري ڪولهياڻي سندس مرشد جا ڪيا (ڏسو شيخ المشائخ) آخر چوٿين فيبروري اڻويهه سئو اڻيتياليهه ۾ سري لنڪا آزاد ٿيو ۽ پنهنجي جهنڊي تي شينهن جو نشان هڻي (جڏهن ته سري نلڪا ۾ هڪ به شينهن ڪونه ٿئي) سڄي دنيا جي اڳيان آزاديءَ جو بِگَل وڄائي، آزاد قومن جي صف ۾ شامل ٿي ويو. سري لنڪا جو پهريون وزيراعظم ڊي_ ايس سينانائڪي ٿيو، هن جي يونائيٽيڊ نيشنل پارٽي 1956ع تائين ملڪ تي حڪومت ڪئي، جيڪا پاڻ قائم ڪيائين. پاڻ 1956ع ۾ هڪڙي ايڪسڊينٽ ۾ مري ويو. 1956ع ۾ ملڪ جي مشهور سوشلسٽ رهنما بندرانائيڪي جي فري ڊم پارٽي اليڪشن ۾ ڪامياب ٿي ۽ پاڻ وزيراعظم ٿيو. هن ملڪ ۾ ڪيترائي ترقي پسند ڪم ڪيا ۽ ملڪ جي معيشت مستحڪم ٿيڻ لڳي. هن ملڪ جي اسي سيڪڙو اڪثريت واري سنهالي قوم جي، سنهالي ٻولي، جيڪا ملڪ جي ڌرتيءَ واسين جي زبان هئي، انهيءَ کي قومي ٻوليءَ طور نافظ ڪيو. اُنهيءَ تي هندستان مان لڏي آيل تامل پناهه گيرن سخت گوڙ گهمسان ڪيا، جنهن ڪري سڄو ملڪ لُڏي ويو ۽ منتخب وزيراعظم بندرا نائيڪي کي هڪ ٻُڌ مذهبي جنوني 1959ع ۾ قتل ڪري ڇڏيو. 1964ع ۾ هڪ دفعو وري سري لنڪا سڄي دنيا جي توجهه جو مرڪز بنجي ويو، ۽ سرينلڪا جي عوام مسٽر بندران نائيڪي جي زال مسز بندرا نائيڪي کي پنهنجو وزيراعظم مقرر ڪيو ۽ اهڙيءَ طرح دنيا ۾ پهريون دفعو ڪنهن ملڪ جي وزيراعظم عورت ٿي، جيڪو واقعي هڪ عجيب قدم هو. 1970ع جي چونڊن ۾ مسز بندرا نائيڪي جي پارٽي نه پر يونائيٽيڊ پارٽي جي مسٽر ڊويڊلي سينا نائيڪي جي پارٽي ستن ٻين پارٽين سان گڏجي ڪوليشن حڪومت ٺاهي. 1980ع ۾ وري هڪ دفعو مسز بندرا نائيڪي جي پارٽي اقتدار ۾ آئي. هن دفعي مسز بندرا نائيڪي جي پارٽي سان گڏ، سرينلڪا جي ڪيميونسٽ پارٽي پڻ حڪومت ۾ شامل هئي. مسز بندرا نائيڪي پنهنجي دؤر ۾ پنهنجي مڙس وانگر گهڻا ترقي پسند ڪم ڪيا، جنهن ۾ هن ملڪ کي آئين ڏنو جيڪو تمام وڏي اڪثريت سان پارليامينٽ ۾ پاس ڪيو ويو. اُنهيءَ آئين کان پوءِ سري لنڪا مڪمل طرح سان هڪ خود مختيار حڪومت ٿي دنيا ۾ ظاهر ٿي. انهيءَ کانسواءِ ملڪ ۾ زرعي سڌارا آندائين، جنهن ڪري زمين جي حد صرف پنجاهه ايڪڙ مقرر ڪيائين. پنهنجي وقت ۾ دنيا جي غير جانبدار ملڪن جي سربراهه ڪانفرنس به سري لنڪا ۾ منعقد ڪرايائين ۽ سڄي دنيا ۾ دورا ڪري، پنهنجي هن ننڍڙي ملڪ جو نالو روشن ڪرايائين. 1976ع جي اليڪشن ۾ يونائيٽيڊ پارٽي ملڪ ۾ وڏي اڪثريت سان ڪامياب ٿي. ۽ مسٽر جي_ آر_ جئي ورڌني (Mr. J. R. Jaye Wardene) ملڪ جو وزيراعظم مقرر ٿيو. جنهن چند ڏينهن ۾ ملڪ جي آپريشن ڪري ڇڏي. پهريون قدم اهو کنيائين، جو آئين تبديل ڪري شخصي حڪومت لاءِ راهه هموار ڪيائين. پارليامينٽري طريقي حڪومت کي ختم ڪري صدارتي طرز حڪومت قائم ڪيائين، جيڪا اڃا تائين قائم آهي. ملڪ جي صدر جو عهدو سڄا سارا ست سال مقرر ڪيائين. ملڪ جي ناڻي جي قيمت مغربي حڪومتن ۽ سرمائيدارن جي دٻاءُ هيٺ يڪدم سٺ سيڪڙو گهٽ ڪري ڇڏيائين. مغربي سرمائيدارن لاءِ ملڪ جو منهن کولي ڇڏيائين. ملڪ ۾ مناسب نمائندگي جو طريقو رائج ڪيائين، پنهنجي ڪرسي کي قائم رکڻ لاءِ روزاني نوان شوشا ڇوڙيندو آهي. تازو ملڪ جي صدر جئي وڌني اعلان ڪيو آهي، ته اسان ملڪ ۾ گوريلا ڇاپن کي ختم ڪرڻ لاءِ اسرائيل سان هڪ معاهدو ڪيو آهي، ۽ هاڻ اسرائيلي نه رڳو اسان کي سکيا ڏيندا، پر پاڻ هت سري لنڪا گوريلا ڪارواين خلاف سڌو قدم کڻندا. تازو آمريڪا جي فوجي مرڪز جيڪا لسٽ تيار ڪئي آهي، ته اسان جن ملڪن کان فوجي اڏن جي مراعات حاصل ڪئي آهي، اُنهي ۾ سري لنڪا جي هڪ فوجي اڏي جو ذڪر به آهي. اِهي آهن صدر جئي ورڌني صاحب جا ڪرتب.
ڏيڍ ڪروڙ جي آدم شماري وارو هي ملڪ، 6508 چورس ڪلوميٽرن تي مشتمل آهي. سري لنڪا گهمڻ جي خيال کان، نومبر کان اپريل تائين بهترين وقت آهي. باقي موسم ۾ گهڻو ڪري برساتون هونديون آهن.
آدم شماري جو ستر سيڪڙو سنهالي، ويهه سيڪڙو تامل، باقي ڏهه سيڪڙي ۾ برگر مور مالي ۽ ٻيا مختلف نَسِل اچي وڃن ٿا. مذهب ۾ اڪثريت ٻڌن جي آهي. هندستاني تامل گهڻو ڪري هندومت سان واسطو رکن ٿا.
موجوده حڪومت ملڪ جي گادي وارو شهر ڪولمبو مَٽائي، گاديءَ وارو شهر سري جئي ورڌان پرا قائم ڪيو آهي. جيڪو ڪولمبو کان اٺ ڪلوميٽر پري آهي ۽ قديم سنهالي دور واري هنڌ ڪوٽي (Kotte) وٽ قائم آهي. 1982ع ۾ هتي پارليامينٽ جي جڳهه قائم ڪري، هن نئين گادي واري شهر جو افتتاح ڪيو ويو، پر هن نئين گادي کي مڪمل ٿيڻ ۾ گهٽ ۾ گهٽ ويهه سال گهرجن.
اسانجي ٽيڪسي هوٽل ٽئپروبين جي اڳيان اچي بيٺي جيڪا يارڪ (York) اسٽريٽ تي سمنڊ جي ڪناري تي آهي. هوٽل ۾ ريسٽورانٽ، بار، ڪافي شاپ ۽ نائيٽ ڪلب پڻ آهي. اسان ٽيڪسي مان لهي رسيپشن واري سان ڳالهايو ته اسان کي ٻه ڪمرا گهرجن، ۽ توهان پنهنجو ماڻهو موڪلي گاڏي مان سامان لهرائي وٺو.
هوٽل اچڻ مهل اسان کي دنيا جي ٻين شهرن وانگر ڏاڍو کٽڪو هو، ته متان ڪمرو خالي نه ملي، ۽ پيا سڄي رات ڪولمبو شهر جا چڪر هڻون. پر هتي اهڙي ڪا ڳالهه نه هئي، ۽ مون ٻي ڏينهن محسوس ڪيو ته هوٽل ۾ مسافر تمام گهٽ ترسيل هئا. هوٽل واري اسان چئني جا نالا، پاسپورٽ نمبر ۽ ٻي ضروري داخلا ڪري، اسان سان هوٽل جي بيرو گڏي ڇڏيو ته اسان کي روم تائين پهچائي. اسان لفٽ ۾ چڙهي ڪمرن جي دروازن تي پهتاسين، ته اسان سمجهيو ته ٽيڪسي ڊرائيور وانگر هي پڻ اسان سڀني کي گڏ سمجهي رهيو آهي. سو همراهه سڀ سامان کڻي هڪڙي ڪمري اندر ڪيو. تنهن تي اُنهن آمريڪي ڇوڪرين کيس پنهنجو سامان کڻي ٻي ڀر واري ڪمري ۾ هلڻ لاءِ چيو ۽ پاڻ هن کان چاٻي وٺي پنهنجو ڪمرو کوليائون. اسان پنهنجي ڪمري ۾ وڃي ڪپڙا بدلائي سمهي رهياسين. هڪ ته دير ٿي چڪي هئي ٻيو بلڪل ٿڪجي پيا هئاسين.
ٻي ڏينهن ٻنپهرن تائين ستا پيا هئاسين. لنچ پڻ ڪمري ۾ ڪئي سين. بيري ٻڌايو ته آئون ناشتو کڻي آيو هوس پر توهان ستا پيا هئا. خيال ڪيم ته اسان چيئس به ڪونه ۽ خوامخواهه ناشتو کڻي آيو. هڻي لاهه ڪڍي ڇڏيائين مفت ۾ پيسا ڀرڻا پيا. سو کيس چئيم ته توکي ناشتو ڪنهن چيو، اسان ته آرڊر ڪونه ڏنو هو. چيائين ته ناشي لاءِ ڪابه اضافي رقم نه آهي، ڪمري جي مسواڙ ۾ ئي ناشتو ڏنو ويندو آهي. تڏهن ڪاوڙ جي بدران ڏک ٿيوسين، ته اهڙي نوازش کان محروم ٿي وياسين. سو يڪو پروگرام ٺاهيوسين ته هاڻ ناشتي جي معاملي ۾ هنن کي نااُميد نه ڪبو. رسيپشن واري کي فون تي ڀرواري ڪمري 206 لاءِ چيم ته نمبر ملائي ڏي. اسانجو ڪمرو 207 هو. ٻڌيائين ته 206 وارا ٻاهر آهن، فون تي No Reply ٿي رهيو آهي، اسان کيس اخبارون موڪلڻ لاءِ چيو. اسان کي اخبارون ڏياري موڪلياؤن. اخبارون رسالا پڙهي ٻنپهرن جي ماني کائي ٿورو آرام ڪري ٻاهر گهمڻ نڪتاسين. اسان واري هوٽل کان سمنڊ جو ڪنارو ڪنارو وٺي گهمندا ڦرندا چڪر لڳائيندا، سنهون ٿلهو سامان وٺندا اچي هڪ سپر مارڪيٽ ۾ گهڙياسين ڪولمبو جي لحاظ کان ڪافي وڏي سپر مارڪيٽ هئي. اسان سامان ورتو ۽ جڏهن بل ڏيڻ لاءِ رسيپشن تي پهتاسين ته اُتي سيٺ زور سان سندس ملازم کي سنڌي ۾ چيو ته “ابا گاڏي ڪڍ ته گهر هلون.“ اسان سنڌي ۾ ڳالهائيندي ٻڌو سو اسان کانئن پڇيو ته توهان سنڌي آهيو. جواب ڏنائين ته ”هائو، سنڌي آهيون.“ پوءِ اسان کائن ڪافي ڪولمبو ۾ سنڌين جي باري ۾ معلوم ڪيو. جنهن تي اسان کي ٻڌيائين ته، هتي ڪافي سنڌي آباد آهن ۽ ڪافي دڪان ۽ ڌنڌا اٿن، اسان کي چيائين ته آئون سنڌ مان نه پر هندستان مان هتي آيو آهيان. هندستان وانگر اسان به هتي پنهنجون انجمنون قائم ڪيون آهن. اسان هتي پنهنجون ثقافتي سرگرميون به ڪندا آهيون، جيئن اسان پنهنجي ثقافت، تهذيب ۽ ٻوليءَ کي زنده رکي سگهون، اِئين نه ڪري گراه جا گولا ٿي پنهنجي زبان ۽ تهذيب کي وساري ويهي رهون ۽ پوءِ ڌوٻين جي ڪتي وانگر نه رهون گهر جا نه گهاٽ جا. اسان جي گهرن ۾ پڻ اسان انهيءَ پراڻي نموني سان رهون جيئن اسان ورهاڱي کان اڳ ٻيراڻي، مانجهند، سجاول ۽ ٻين ٻهراڙين جي شهرن ۾ رهندا هئاسين. اسان پنهنجي ٻولي جي لهجي جو به تمام گهڻو خيال ڪندا آهيون، ۽ اسان جو نئون نسل پڻ تمام سهڻي سنڌي ڳالهائيندو آهي. سندن لهجي جو تمام خاص خيال ڪندا آهيون. اسان کين شاهه، سچل، ساميءَ جا رسالا پڙهائيندا آهيون، ته جيئن هو ڌرتي ۽ زبان جي محبت سان گڏ پراڻي ٻولي پڻ سکن. پوءِ مون کي ٻه شعر شاهه سائين جا ٻڌايائين جيڪي هن ريت آهن:
’جي تون فارسي پڙهيو، ته گولو تو غلام،
اُڃيو تان آب گهري، بکيو تان طعام،
اي عامن سندو عام، خاص مان ڪين ٿئي،
حيف تنين ئي هوءِ، وطن جن وساريو.‘
پوءِ مون ڏٺو ته سندس سمنڊ جهڙي وشال اکين ۾ ڄڻ پاڻي ڇوليون هڻي رهيو هو. پاڻ ڀريل آواز ۾ اسان کي ماني جي صلاح ڪيائين. اسان ٻئي وقت لاءِ واعدو ڪري کانئس موڪلائي روانا ٿي وياسين. انهيءَ کانپوءِ به اسان کي ڪافي سنڌي مليا ۽ تمام گهڻي حُب ۽ سڪ ظاهر ڪندا هئا. ڪولمبو شهر ۾ خريداري يا گهمڻ جي خيال کان قلعي وارو علائقو تمام بهترين آهي. هتي جوئلري (Jewellery) جي خريداري پڻ ڪافي ٿيندي آهي. قلعي واري علائقي کان پوءِ گيل روڊ (Gale Road) وارو علائقو پڻ چڱو آهي، جيڪو گيل فيس هوٽل (Gale Face Hotel) کان شروع ٿئي ٿو. ڪولمبو ڪافي وڏو شهر آهي. هتي توهان کي ڪيترن قسمن جي تهذيب جون پراڻوين جڳهيون ڏسڻ ۾ اينديون جنهن ۾ ڊچ، پورچيگيز ۽ انگريز تهذيب جون پراڻون جڳهيون ٺهيل آهن. اسان جي هوٽل ٽئپروبين ڀرسان، ڊچ گورنرجي رهائش جي چرچ، جنهن جو نالو آهي گريسن چرچ آف سينٽ پيٽريا جيڪو 1908ع ۾ ٺهيو. اڄ به شهر جي پراڻين بهترين يادگارن ۾ شامل آهي. اسان شهر ۾ پراڻين جڳهين سان گڏ شهر جي مکي نوعيت جون جڳهيون پڻ ڏٺيون، جنهن ۾ پارليامينٽ هائوس، غير جانبدار سربراءِ ڪانفرنس هال ۽ سٽي هال شامل آهن. صدارتي محل پڻ پري کان ڏٺوسين، جنهن جي ٻاهران رنگ برنگي ڊريسن ۾ ڪيترائي باڊي گارڊ ڊيوٽي تي هئا. انهيءَ کان سواءِ محل ٻاهران گهوڙن تي پوليس وارا پڻ ڊيوٽي ڏيندي نظر آيا. برصغير ۾ حاڪم پنهنجي حفاظت لاءِ تمام گهڻو بندوبست ڪندا آهن. پر تنهن هوندي به ڪافي سربراه ۽ ليڊر قتل ٿي چڪا آهن. جن ۾ سيلون جو اڳوڻو وزيراعظم بندرا نائيڪي، هندستان ۾ مهاتما گانڌي، اندرا گانڌي ۽ پاڪستان ۾ لياقت علي خان ۽ ڊاڪٽر خان صاحب قابل ذڪر آهن. جڏهن ته ٻين ملڪن ۾ تمام گهٽ اهڙا واقعا ٿين ٿا. جپان جي گادي واري شهر ٽوڪيو ۾ مون ڏٺو ته وزيراعظم جي سرڪاري رهائش گاهه شهر جي وچ ۾ هئي، جنهن ٻاهران ٻه ٽي محافظ بيٺل هئا، ۽ اها رهائش گاهه شهر جي تمام مصروف علائقي جي وچ ۾ هئي ۽ سندس ٻن پاسن کان عام ٽرئيفڪ معمول مطابق هلي رهي هئي. ڪوبه ماڻهو هلندي ڪار ۾ وزيراعظم جي رهائش گاهه ۾ تمام سولائيءَ سان بم يا ڪو ٻيو آتشگير مادو اڇلائي ٿي سگهيو، پر اُتي ڪڏهن به اهڙو واقعو نه ٿيو آهي. تازو اخبار ۾ پڙهيوسين ته سويڊن جي وزيراعظم کي ڪنهن گمنام ماڻهو گولي هڻي ماري ڇڏيو. جيڪو فلم ڏسي پنهنجي گهر وڃي رهيو هو. انهيءَ جا تفصيل هن طرح اخبارن ۾ پڙهياسين ته سوئيڊن جو وزيراعظم مسٽر پالمي پنهنجي آفيس جو ڪم ڪار لاهي، پنهنجي آفيس کان اڪيلو پنهنجي گهر پهتو. جتي ڪار ڇڏي پنهنجي زال سان گڏ پنڌ يعني صرف ٻئي اڪيلا اڪيلا گهر کان انڊر گرائونڊ ريلوي اسٽيشن پهتا، جتي ريل جي ٽڪيٽ وٺي ريل ۾ چڙهي، سڌو سئنيما جي (جنهن ۾ پاڻ فلم ٿي ڏٺائون) ويجهي ريلوي اسٽيشن تي لٿا، جتان پنڌ ئي پنڌ سئنيما پهتا، لائين ۾ بيهي وزيراعظم ٻه ٽڪيٽون ورتيون ۽ پوءِ ٻئي زال مڙس فلم ڏسي واپس گهر پنڌ ئي پنڌ وڃي رهيا هئا ته ڪنهن نامعلوم ماڻهو پٺيان گولي هنيس ۽ گولي لڳڻ شرط اُتي جو اُتي مري ويو. انهيءَ نامعلوم ڏوهاري جي ٻي گولي سندس زال کي پڻ لڳي، پر سخت جئڪيٽ جي ڪري جئڪيٽ کي لڳي ۽ گولي بدن ۾ نه لڳي ۽ ٿڙي ويئي ۽ پاڻ بچي ويئي. سچ پچ ته اعتبار ئي نه پيو اچي ته ائين به ٿي سگهي ٿو.