پبلشرس نوٽ
اها حقيقت آهي ته ارسطو دنيا جو پهريون سائنسدان فلسفي هو، سندس فلسفو سندس مشاهدي ۽ تجربي جو گهرو دليل آهي. افلاطون جو شاگرد ۽ سڪندر يوناني جو استاد ارسطو، بنيادي طور تي تکي ۽ تز تجزئي سبب ڏيهان ڏيهه مشهور هو. هو غير محسوس طريقي سان پنهنجي استاد جي ڪيترن ئي دليلن ۽ خيالن کي رد ڪري وڃي ٿو، جنهن جو ثبوت هيءُ ڪتاب يعني “پوئٽڪس” پڻ آهي. تنقيد جي دنيا ۾ پوئٽڪس پهريون ڪتاب آهي، جنهن کان پوءِ جيترا به تنقيد تي ڪتاب آيا آهن، اهي اڪثر ڪتاب ۾ ڏنل مفروضن يا قائم ڪيل راءِ جي بنياد تي لکيا ويا آهن. توڙي جو اڄ تنقيد جو علم بذات خود هڪ وڏو علم بڻجي چڪو آهي، جنهن ۾ مختلف نظريا ۽ ڌارائون اچي چڪيون آهن، پر ان جي باوجود اڄ به “پوئٽڪس” جي اهميت کان انڪار نٿو ڪري سگهجي. اها هن ڪتاب جي مڃوتي ئي آهي جو هيءُ ڪتاب اڄ به مختلف يونيورسٽين ۾ تنقيد جي بنيادي ڪتاب طور نصاب ۾ پڙهايو وڃي ٿو. ٻين لفظن ۾ هن ڪتاب کان سواءِ تنقيد جو علم ۽ ارتقا ڄڻ ته اڌوري سمجهي وڃي ٿي.
هن ڪتاب ۾ پهريون ڀيرو ارسطو کُلي ڪري شاعري ۽ ناٽڪ جي فن تي پنهنجو رايو ڏنو آهي، توڙي جو هن ڪتاب کان اڳ به هيڪڙ ٻيڪڙ ارسطو جا فن بابت خيال ملن ٿا، پر باقاعده شاعريءَ کي مختلف قسمن ۾ ورهائي ۽ نقادن کي سندن امڪاني سوالن جا جواب ڏيڻ وارو طريقو ۽ اصول پڌرا ڪري ارسطو هڪ تاريخي ڪم ڪيو آهي. هن ڪتاب ۾ ارسطو شاعر کي مؤرخ کان مٿانهون ڪري ڄاڻائي ٿو. جمهوريه ۾ افلاطون مؤرخ کي شاعر کان مٿانهون سڏيو آهي، ۽ هومر تي اهو الزام مڙهيو آهي ته هن تاريخ کي چٿيو آهي، ان جي ابتڙ ارسطو پوئٽڪس ۾ چوي ٿو ته مؤرخ ته حقيقت جو جُز ۽ هڪ پاسو بيان ڪري ٿو جڏهن ته شاعر پنهنجي عظيم تخيل جي آڌارحقيقت جي آفاقيت تائين پهچي وڃي ٿو ۽ نتيجي طور شاعري؛ تاريخ کان وڌيڪ گهري ۽ فلسفياڻي ٿي پوي ٿي. اهو يا ان جهڙا ڪيترائي بحث ارسطو پنهنجي هن ڪتاب ۾ نبيريا آهن.
ڊاڪٽر شير مهراڻي ڪراچي يونيورسٽي ۾ سنڌي ادب جو استاد آهي، تحقيق ۽ تنقيد جي حوالي سان سندس ڌار سڃاڻپ آهي. هُن هيءُ ترجمو تمام خوبصورت ٻوليءَ ۾ ڪيو آهي. اسان هيءُ ڪتاب ڇپائيندي سرهائي محسوس ڪري رهيا آهيون.
غلام اڪبر لغاري
سيڪريٽري
ثقافت، سياحت ۽ نوادرات کاتو
حڪومت سنڌ