پوئٽڪس (شاعريءَ جو فن)

هتي رُڳو اُنھن اشارن يا تلميحن يا رمزن جي سمجهاڻي پيش ڪجي ٿي؛ جيڪي ارسطوءَ جي ڪتاب جي متن ۾ آهن. ان سلسلي ۾ پڙهندڙن کي اهو ياد رکڻ گهُرجي ته يونان ۾ ڪيترن ئي ڊرامي نگارن هڪ ئي عُنوان تي ڊراما لکيا آهن. انھن صُورتن ۾ رُڳو اُنھن ليکڪن جو ذڪر ڪيو ويو آهي جن جا ساڳي نالي وارا ڊراما مشھُور آهن يا جن جو ذڪر ارسطوءَ ڪيو آهي.

ارسٽوفنيز:
ارسٽوفنيز (ARISTOPHNES) ايٿنز جو مشھُور ڪاميڊي نگار ۽ افلاطون جو هم عصر هو. 444 قبل مسيح ۾ پيدا ٿيو ۽ 388 قبل مسيح ۾ وفات ڪيائين. 427 قبل مسيح ۾ هُن ڪاميڊيون لکڻ شروع ڪئي. هن وقت سندس رُڳو يارهن ڊراما محفُوظ آهن. باقي ٽيٽيھه ناٽڪ وقت جي دز ۾ وِڃائجي ويا آهن. سندس ڪاميڊين ۾ بادل، مينڊڪ ۽ طيُور ڏاڍا مشھُور آهن. هُن جي ڪاميڊين ۾ جذبات، تخيل ۽ فھم سرس آهي ۽ هجوءَ ۽ طنز جو کيس وڏو مَلڪو حاصل آهي.

اري فائل:
اري فائل (ERIPHYLE) يوناني ڊرامي نگار ايسٽي ڊاماس جي ڊرامي ال ڪميون جي هيروئن آهي. يوناني ديوِ مالا ۾ اها عورت اڊراس ٽس جي زال هُئي. ان کي هڪ هار رشوت ۾ ڏنو ويو ۽ ان رشوت جي عيوض هُن پنھنجي مُڙس کي ٿيبس جي جنگ ۾ موڪليو جتي هُو مارجي ويو. سندس پُٽ ال ڪميون ماءُ کي قتل ڪري پيءُ جو بدلو ورتو.

اسڪائي لس:
اسڪائي لس (AESCHYLUS) يونان جو قديم ٽريجڊي نگار ٿي گُذريو آهي. ايٿنز ويجو 525 قبل مسيح ۾ هڪ وڏي گهراڻي ۾ پيدا ٿيو. ايرانين اڳيان ميراٿان ۽ سالامس جي جنگين ۾ شريڪ رهيو. پنجويھين سال ٽريجڊيون لکڻ شروع ڪيائين. ڪُجهه ڏينھن سسليءَ ۾ به رهيو. ڊرامي ۾ سوفو ڪليز هُن جو وڏو ويري هو. 462 قبل مسيح ۾ سسليءَ ۾ وفات ڪيائين. چيو وڃي ٿو ته هُن نوي ٽريجڊيون لکيون جن مان ٻياسيءَ جا نالا يوناني ادب ۾ جاءِ بجاءِ ڏٺا وڃن ٿا پر رُڳو ست ٽريجڊيون محفُوظ آهن. انھن مان ايران واسي، ٿيبس جا مقابلا، پروميٿيس بائونڊيڊ ۽ اگامم نان گهڻيون مشھُور آهن. هُن جي اصل سڃاڻ سندس اسلوب جو بيان آهي، جنهن ۾ عظمت ۽ شوڪت سندس فلسفياڻا فڪر آهن ۽ فني موڙ تي ٽريجڊي نگاريءَ ۾ ڪمال رکندو هو.

افي جَينيا:
افي جينيا جي عنوان سان ڪيترن ئي ڊرامي نگارن ڊراما لکيا آهن. جن مان پولي ڊس ۽ سوفو ڪليز جي ڊرامن جو ارسطوءَ ذڪر ڪيو آهي. يوري پيڊيز به ان جي باري ۾ ڊراما لکيا آهن.
افي جينيا (ڊرامي جي هيروئن) اگامم نان ۽ ڪلي ٽيم نسٽرا جي ڌيءُ هُئي. سندس پيءُ تي سندس قُرباني فرض قرار ڏني وئي هُئي پر هُو کيس بچائي ڪريميا وٺي آيو جتي هُوءَ هڪ ديويءَ جي پُوڄارڻ بڻي.
سندس فرض هيءُ هو ته هر اُن ڌارئي کي ديويءَ تي قُربان ڪري جنھن جو جھاز ساحل سان ٽڪرائجي ڀَڄي پوي. انھن هاريل ٻيڙائتن ۾ سندس ڀاءُ به شامل هو پر عين قُربانيءَ جي وقت ٻئي هڪ ٻئي کي سُڃاڻي ويا ۽ سندس ڀاءُ هُن کي اُتان وٺي ويو، سندس ڀيڻ اليڪٽرا اهو سمجهي وئي ته هُوءَ سندس ڀاءُ ۽ لس ٽيز کي قتل ڪري چُڪي آهي. اُن جو خون ڪرڻ چاهيائين پئي ته اوريس ٽيز ٻيھر زندهه سلامت اچي پھتو ۽ سندس جان بچي.

اڪاريس:
ICARIUS شراب جي ديوتا ڊايوني سس جو ميزبان هو جنھن کيس انگورن جي پوکي راهي سيکاري. ماڻھن اهو سمجهيو ته هُو شراب ۾ زهر ڏئي ٿو تنھن ڪري کيس ماري ڇڏيائون.

اگاٿان:
AGATHON ايٿن جو رهاڪُو هو. ٽريجڊي نگار شاعر، افلاطون ۽ يوري پيڊيز جو دوست هو. مقدونيا جي درٻار سان به واڳيل رهيو. سندس اسلُوب جي ارسٽوفينز مذاق اُڏائي آهي ۽ سندس بدعتن (خاص ڪري سنگت ۾ سندس بدلڇڻن) تي ارسطوءَ ناپسنديدگي جو اظھار ڪيو آهي.

السي بائي ڊيز:
ALCIBIADES افلاطون جو دوست ۽ معشُوق هو. سندس ذڪر هُن جي ”سمپوزيم“ ۾ آهي. السي بائي ڊيز وڏو بھادر ۽ ناميارو سپاهي به هو.

الڪميون:
ALCMEON ايسٽي ڊاماس جي ڊرامي جو عُنوان ۽ اُن ڊرامي جو هيرو هو. هُن پنھنجي پيءُ جو بدلو وٺڻ لاءِ پنھنجي ماءُ اري فائل کي قتل ڪيو.

اليڪٽرا:
ELECTRA اليڪٽرا ڪيترن ئي ڊرامن جو عُنوان آهي. انھن ڊرامن جي هيروئن جيڪا اگامم نان ۽ ڪلي ٽيم نسٽرا جي ڌيءُ ۽ افي جينيا ۽ اورسٽيز جي ڀيڻ هُئي. اليڪٽرا ڪمپليڪس نفسياتي اصطلاح طور به مشهور آهي.

امپي ڊوڪليس:
EMPEDOCLES يوناني مُفڪر ۽ فلسفي هو، جيڪو سسليءَ ۾ 490 قبل مسيح ۾ پيدا ٿيو. جمھُوريت جو حامي ۽ شاهه پرستيءَ جو وڏو دُشمن هو. وڏو نالي وارو حڪيم ۽ طبيب هو. ارسطو کيس طبعيات جو عالم ته مڃي ٿو پر هو کيس شاعر نه ٿو مڃي.

انٽي گون:
ANTIGONE ڪيترن ئي ڊرامن جو مُنڍ رهيو آهي. انھن ڊرامن جي هيروئن جو نالو ايڊيپس جي ڌيءُ هئي. سندس مرڻ کان پوءِ هوءَ ٿيبس موٽي آئي ۽ پنھنجي چاچي ڪريون جي حُڪم جي خلاف پنھنجي ڀاءُ کي دفنايائين. ان ڏوهه جي نتيجي ۾ کيس جيئري دفنايو ويو ۽ پنھنجيءَ قبر ۾ هُن خودڪشي ڪري ڇڏي. سندس سوٽ ۽ مڱيندي هيمون جيڪو ڪريون جو پُٽ هو سندس لاش جي ڀر سان آپگهات ڪيو. سوفو ڪليز ان قصي کي ايئن ئي بيان ڪيو آهي. ٻين ڏاهن وري ان کي مختلف انداز سان قلم بند ڪيو ويو آهي.

اوڊيسي:
ODYSSEY هومر جو مشھُور رزميا نظم آهي جنھن ۾ اوڊي سيس (يا يولي سيز) جي ڪھاڻي بيان ڪئي وئي آهي.

اوڊي سيس:
هومر جي نظم جو هيرو اٿاڪا جو بادشاهه هو. اگامم نان جي زور تي پنھنجي کير پياڪ ٻار ٽيلي ماڪس کي ڇڏي ٽرائي جي گهيري ۾ شريڪ ٿيو ۽ اُتي وڏي بھادري پَسايائين. جڏهن هُو ٽرائي مان موٽي رهيو هو ته هنڌ هنڌ اتفاقن جي ڪري هُو هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ ڏانھن ڀٽڪي رهيو هو ۽ طوفان جا ٿيڙهه کائيندو رهيو. ٿيرلس جي ويجهو هڪ ٻيٽ تي هُن جا ٻاهتر ساٿي مارجي ويا. وري کيس ويري هوائن آفريقا جي ساحل وڃي پُڄايو جتي “ڪنوَل کائُو” رهندا هُئا. اُتان هُو ديوين جي مُلڪ ۾ وڃي نڪتو جيڪي “آدم خور” هُئا. اُتان بچي نڪرڻ کان پوءِ مٿس سمُنڊ جي ديوتا جو غضب نازل ٿيو ۽ سندس جھازن اڃان وڌيڪ ڀٽڪڻ شروع ڪيو. هڪ جادُوگرياڻيءَ سندس گهڻن ساٿين کي سُوئر بڻائي ڇڏيو پر نيٺ اُن وٽان به ڇوٽڪارو مليُس ۽ اها جادُوگرياڻي جنھن جو نالو سرش هو، سندس دوست بڻجي وئي. اُن جي صلاح سان اوڊيسيءَ ۽ سندس ساٿين وري لنگر ڪاهيو پر هڪ مُقدس ٻيٽ تي قُربانيءَ جو گوشت کائڻ تان سندس ساٿين تي ديوتا زيوس (يا جوپيٽر) جو غضب ڪَڙڪيو ۽ کنوِڻ سان جھاز جا ٻه ٽُڪرا ٿي ويا. سڀ ساٿي ٻُڏي ويا. رُڳو اوڊي سيس وڃي بچيو. قصو مُختصر! وِيھه سال وِيرُن جا ٿيڙهه کائڻ کان پوءِ هڪ اوپري جھاز ۾ هُو پنھنجي وطن موٽي پھتو. انھيءَ عرصي ۾ هُن جي پُٽ ٽيلي ماڪس کي ويري چوڌاري گهيري ۾ آڻيون ويٺا هُئا. اوڊي سيس پينوءَ جي ويس ۾ هڪ وفادار ڌنار وٽ اچي مھمان ٿيو جتي سندس پُٽ اچي ساڻس مليو ۽ هُن سندس مُخالفن کان بدلو ورتو ۽ اُن کان پوءِ ٺاهه ٿي ويو ۽ هُن سُک سان حياتيءَ جا پَڇاڙڪا ڏينھن گُذاريا (وڌيڪ ڏسو يولي سيز!)

اوريس ٽيز:
ORESTES ڪيترن ئي ڊرامن جو عُنوان آهي. انھن ڊرامن جو هيرو افي جينيا جو ڀاءُ (پَسو افي جينيا!) هو. هومر به ان جو قصو بيان ڪيو آهي. سندس ماءُ ڪلي ٽيم نسٽرا ۽ سندس عاشق اڪيبس ٿس سندس پيءُ اگامم نان جا قاتل هُئا. هُو پنھنجيءَ ڀيڻ اليڪٽرا جي صلاح سان ان قتل جو بدلو وٺي پنھنجيءَ ماءُ ۽ اُن جي عاشق کي قتل ڪري ٿو. افي جينيا جي قصي ۾ سندس جيڪو قصو آهي اُن کي يوري پيڊيز، اسڪائي لس ۽ ٻين ڊرامي نگارن بيان ڪيو آهي. پڇاڙيءَ ۾ پنھنجي ويريءَ کي ماري هُن پنھنجيءَ منڱينديءَ سان شادي ڪئي جا مني اَس جي ڌيءُ هُئي. ان شاديءَ سان اسپارٽا جي حڪُومت کيس ملي. کيس هڪ نانگ ڏَنگيو ۽ هُو مري ويو.

ايپي ڪارمس:
EPICHARMUS يوناني ڪاميڊي نگار هو. 540 قبل مسيح ۾ ڄائو. سندس عُمر جو ڳَچ ڀاڱو صقليا ۾ گُذريو. ڪاميڊيءَ جي اَڏاوت ۽ ارتقا ۾ هُن جو حصو آهي. يوناني ادب ۾ هُن جي پنجٽيھن ڊرامن جو ذڪر آهي پر دُنيا جي لاهن چاڙهن سبب هاڻي سندس ڊرامن جا رُڳو چند ٽُڪرا وڃي محفُوظ رهيا آهن. هُن جي ڊرامن ۾ سنگت نه هُوندي هُئي ۽ تخيل جو لاڙو فلسفياڻو هو. چيو وڃي ٿو ته هُو فيثا غورث جو دوست هو. افلاطُون کيس ڪاميڊي نگاريجو بادشاهه چيو آهي.

ايجس ٿس:
اوريس ٽيز ۽ اگامم نان جي حوالي سان ڊرامن ۾ هڪ ڪردار هو. هُو اگامم نان جي زال ڪلي ٽيم نسٽرا جو عاشق ۽ آشنا هو ۽ اگامم نان جو قاتل هو. کيس اوريس ٽيز قتل ڪيو. (وڌيڪ ڏسو اوريس ٽيز!)

ايجي اَس:
AEGEOS يوري پيڊيز جو ڊرامون آهي. ان نالي جي ڊرامي جو هيرو يونان جي غير معرُوف ۽ ٽئين درجي جي بھادرن مان آهي.

ايڪائلس:
ACHILLES يونان جو مشھُور ۽ ناميارو هيرو ديوِتا زيس (جوپيٽر) جي اولاد مان هو. سندس پرورش وڏي ناز ساز سان ٿي. ڪُجهه ڏينھن تائين ڇوڪرين ۾ رکيو ويُس پر هُن جي شُجاعت جو اهو عالَم هو جو ٽرائي جي لڙائيءَ ۾ هُو يونان جي بھادر نوجوانن جو سرتاج ٿيو. جڏهن هُو ۽ سندس ساٿي اگامم نان کان بيزار ٿي ويا ته ٽرائي واسي جنگ کٽڻ لڳا. نيٺ هُو وري وڙهڻ نڪري ٿو ۽ ٽرائي جو سڀ کان وڏو هيرو هيڪٽر به هُن کي ڏِسي ڏَهڪي وڃي ٿو. هيڪٽر ڀڄي ٿو پر ايڪائلس سندس پيڇو ڪري کيس قتل ڪري ٿو. هيڪٽر جو پوڙهو پيءُ پنھنجي پُٽ جو لاش گهُرڻ اچي ٿو ۽ ايڪائلس پيسو پائي وٺڻ بنا ئي لاش سندس حوالي ڪري ڇڏي ٿو ۽ تدفين لاءِ 11 ڏينھن تائين جنگ بند ڪري ڇڏي ٿو. نيٺ پيرس جي هٿان هُو مارجي وڃي ٿو ۽ اهو ان ڪري ته ديوتائن کيس چُونڊ ڪرڻ جو وارو ڏنو هو ته يا ته هُو نوجوانيءَ ۾ مارجي وڃي ۽ ٻِٽي مقبُوليت حاصل ڪري يا زندهه رهي پر زندگيءَ ۾ وري ٻيو ڪو ڪارنامون سرانجام نه ڏئي سگهي. ايڪائلس موت کي ترجيح ڏني.

ايڊيپس:
OEDIPUS جو قصو هومر بيان ڪيو آهي. هُو پنھنجي پيءُ کي ماري پنھنجي ماءُ ايپي ڪاسٽي (يا ايوڪاسٽي) سان شادي ڪري ٿو پر جڏهن ديوتا ان راز کي وائُکو ڪري ڇڏن ٿا ته ايپي ڪاسٽي خودڪشي ڪري ڇڏي ٿي. ان قصي تي ٽريجڊي نگارن جن ۾ اسڪائي لس ۽ سوفو ڪليز شامل آهن ڊراما لکيا ۽ قصي کي وڌيڪ وضاحت ۽ ڪنھن قدر تبديليءَ سان پيش ڪيو اٿائون.

ايسٽي ڊاماس:
ASTYDAMAS يوناني ٽريجڊي نگار شاعر هو، ھن 420 ڊراما لکيا جن مان هينئرن هڪڙو به محفُوظ نه آهي. ارسطوءَ هن ڪتاب ۾ هُن جي ڊرامي ال ڪميون جو ذڪر ڪيو آهي.

ايليڊ:
ILLIAD هومر جو مشهور رزميا/جنگي نظم آهي، جنھن ۾ ٽرائي جي جنگ جا واقعا بيان ڪيا ويا آهن. ٽرائي جو شھزادو پيرس سُونھن جي ديوي افروڊائٽ جي مدد سان هڪ يوناني شھزاديءَ هيلن کي اُڏائي وڃي ٿو. بدلي لاءِ يونان جا سڀئي سردار اگامم نان جي سرواڻيءَ ۾ ٽرائي تي ڪَڙڪي پوَن ٿا. نظم ۾ بھادُرن جي لڙائي ۽ اُنھن جا ڪارناما بيان ڪيا ويا آهن ۽ جاءِ بجاءِ عاشقاڻا قصا بيان ڪري چاشني پيدا ڪئي وئي آهي. نيٺ وڏيءَ رتوڇاڻ کان پوءِ ٻين ڪيترن ئي بھادرن جي موت کان پوءِ يوناني هڪ تمام وڏي چوبي گهوڙي ۾ لِڪي وڃن ٿا. اهو گهوڙو قُربانيءَ لاءِ ڀِت ڀڃي اندر ڪاهي وڃي ٿو. رات جو يوناني ان گهوڙي مان نڪري ٽرائي تي قبضو ڪري وٺن ٿا.

پالي گناٽس:
POLYGNOTUS هڪ ناميارو يوناني مُصور جيڪو ٻيٽ ٿاسوس ۾ پيدا ٿيو. 460 قبل مسيح ۾ ايٿنز پھتو ۽ اُتي ئي آباد ٿي ويو.

پرومي ٿيس:
PROMETHEUS يوناني ديوتا مالا جو هڪ ديوتا هو جنھن سڀ کان وڏي ديوِتا زِيس (جوپيٽر) سان بغاوت ڪري انسان کي باهه جو استعمال سيکاريو. زيس کيس هڪ ٿُوڻيءَ سان ٻَڌي ڇڏيو ۽ هڪ ڳجهه سڄو ڏينھن سندس جگر کائيندي پَٽيندي هئي ۽ ديوتائن جي خاندان مان هجڻ ڪري رات جو سندس جگر وري جيئن جو تيئن ٿي ويندو هُئس. نيٺ هُن کي ان مُصيبت مان رِهائي ملي. اسڪائي لس پرومي ٿيس جي قصي تي ٽي ٽريجڊيون لکيون.

پروٽا گوراس:
PROTOGRAS سوفطائي ۽ نقاد هو جيڪو لڳ ڀڳ 480 قبل مسيح ۾ ڄائو. سڄي ڄمار سيلاني رهيو. پيري ڪلس هُن جي وڏي عزت ڪندو هو پر پنھنجيءَ ٻھرُوپيت جي ڪري هُو ايٿنز مان ڪڍيو ويو. ٻوليءَ جي قائدن ۽ علم البلاغت جي مُطالعي ۾ هُن وڏي محنت ڪئي هُئي.

پنڊارس:
پنڊارس هڪ يوناني اداڪار هو.

پوسون:
PAUSON هڪ يوناني مُصور هو جنھن جو ارسطوءَ نه رُڳو رسالي “پوئٽڪس” ۾ بلڪِه رسالي “سياست” ۾ به ذڪر ڪيو آهي ۽ ٻنھي هنڌن تي کيس پالي گناٽس جيءَ ڀيٽ ۾ گهٽ درجي جو ڪوٺيو آهي.

ٿيوڊڪ ٽيز:
THEODECTES علم البلاغت جو ماهر ۽ ٽريجڊي نگار ٿي گُذريو آهي. سندس سڀ تصنيفون زيان ٿي ويون آهن ۽ رُڳو ڪُجهه ٽُڪرا محفُوظ آهن.

ٽائي ڊيس:
TYDEUS ٿيوڊڪ ٽيز جي ڊرامي جو عُنوان ۽ اُن جي هيرو جو نالو آهي. پنھنجي چاچي جي مارجڻ کان پوءَ هُن ڀڄي وڃي آرگوس ۾ پناهه ورتي ۽ اُتي ئي شادي ڪري ڇڏيائين. جيڪي ست بھادر ٿيبس جي فوج سان لڙيا اُنھن ۾ هيءُ به هڪڙو هو. سندس قد ننڍو هو پر هُو وڏو بھادر هو. لڙائيءَ ۾ ٿيبس جي هڪ پھلوان ميلاني پس سندس مغز جي کوپڙي ڀڃي سندس ميڄالو چُوسي ورتو. ان تي ايٿني ديوي جنھن کيس زندگي ۽ دام عطا ڪيو هو ڏاڍي ڪاوڙي ۽ اُن کي موت جي حوالي ڪري ڇڏيو.

ٽموٿيس:
TIMOTHEUS هڪ يوناني ڀڄن لکڻ وارو شاعر هو.

ٽيريس:
TERUS سوفوڪليز جي هڪ وڏي ٽريجڊي آهي. ان ٽريجڊيءَ جو هڪ ڪردار ڊالس جو بادشاهه هو ۽ هُن جي شادي پروڪني سان ٿي هُئي. هُن پنھنجيءَ ساليءَ فلوميلا جي لڄا لُٽ ڪئي ۽ پوءِ سندس ڄِڀ وڍي ڇڏيائين ته جيئن هُوءَ شڪايت نه ڪري سگهي پر فلوميلا پنھنجيءَ لڄا لُٽ جي ڪھاڻي پنھنجيءَ ڀيڻ کي لکي موڪلي. پروڪني اتفاقن پنھنجي پُٽ کي ڪُھي اُن جو گوشت ٽيرس کي کائڻ لاءِ ڏنو. جڏهن ٽيرس کي اهو معلُوم ٿيو ته هُن ٻنھي ڀينرن يعني پنھنجيءَ زال ۽ ساليءَ کي ماري ڇڏڻ گهُريو پر ديوتائن کيس باز بڻائي ڇڏيو. فلوميلا کي بُلبُل ۽ پروڪني کي نيرڳ بڻايو.

ٽيلي ماڪس:
اوڊي سيس ۽ پيني پوليءَ جو پُٽ هو. (ڏسو اوڊي سيس!)

ڊيلياڊ:
DELIAD نڪوڪارس جو رزميا نظم آهي.

ڊي ڪائيو جينيز:
DICAEOGENES يوناني ڊرامي نگار ٿي گُذريو آهي. گهڻو مشھُور نه آهي.

ڊايوني سيس:
هڪ مُصوِر هو. سندس حالتن بابت گهڻو پَتو نه ٿو پئي.

زي نارڪ:
سوفرون جو پُٽ هو. پاڻ به نقل لاءِ ڪُجهه نه ڪُجهه لکندو رهندو هو.

زينو فينس:
XENOPHANES يوناني فلسفي ۽ شاعر ٿي گُذريو آهي جيڪو تقريبن 570 قبل مسيح ۾ ايشيا ڪوچڪ ۾ پيدا ٿيو. ايرانين جي سوڀ کان پوءِ پنھنجا نظم ڳائيندو يونان ۽ سسليءَ ۾ ڦِرندو رهيو. آخري عُمر ڏکڻ اٽليءَ ۾ گُذاريائين. هُن جو فلسفياڻو رُجحان اڪيلي خُدا جي پرستش ڏانھن هو ۽ ان رُجحان ۾ اُن تحريڪ جي چاشني پَسي ويندي آهي جيڪا اڳتي هلي تصوُف سڏائڻ لڳي. هُن جي اخلاقي نظم جا ڪُجهه حصا محفُوظ آهن جنھن ۾ هُن شاعرن ۽ فلسفين جي مُختلف اصُولن سان مذاق ڪئي آهي.

زيوڪسس:
ZEUXIS مشھُور يوناني مُصور ٿي گُذريو آهي جيڪو ڏکڻ اٽلي ۾ پيدا ٿيو ۽ جدت سان پنھنجي تصويرن کي ڀريندو هو. هُن هيلن جي جيڪا تصوير ڪڍي هُئي اها ڏاڍي مشھُور ٿي هُئي. چيو وڃي ٿو ته هُن انگورن جي ڇُڳي جي هڪ تصوير ايتري ته فطري ڪڍي هُئي جو جهرڪيون سچا پچا انگُور سمجهي اُن کي پٽينديون هُيون.

سوسس ٽراٽس:
SOSISTRATUS يوناني ڊورين ٻوليءَ ۾ نقلن جو مُصنف ٿي گُذريو آهي. سندس نقل عام ماڻهن جي زندگيءَ جو نقل هوندا هئا. ۽ اهي نيم مزاحيا (اڌ ڀوڳ) آهن باوجُود ان جي ته اهي نقل نثر ۾ لکيا ويا هئا. پر اهي ايترا ته خوبصورت هوندا هئا، جو گهڻا ماڻهو اُنھن کي شاعريءَ جي هڪ صنف سمجهندا هُئا. اِنھن ئي نقلن کان متاثر ٿي افلاطون پنھنجي ڪتاب “سمپوزيم” جي ساڳي ترڪيب رکي.

سوفوڪليز:
SOPHOCLES جو شُمار يونان جي ٽن نالي وارن ٽريجڊي نگارن ۾ ٿئي ٿو. هُن جي پيدائش جي تاريخ 495 قبل مسيح آهي. کيس جسماني ورزشن ۽ گائڻ وَڄائڻ ۾ وڏي مهارت هوندي هئي. جڏهن هُو ستاوِيھن سالن جو هو ته ٽريجڊي نگارن جي مُقابلي ۾ هُو اسڪائي لس کان کٽي ويو حالانڪِه اسڪائي لس کانئُنس عُمر ۾ ٽيھه سال وڏو هُئو. پيري ڪلس سان گڏ هُو جنرل جا فرض به سر انجام ڏيندو هو ۽ عملي سياست ۾ به حصو وٺندو هو. هُن جي ڊرامن جا ڪي نالا وڃي باقي بچياآهن. انھن مان اجاڪس، ظالم ايڊيپس، انٽي گون ۽ فِلو ڪٽي ٽس گهڻا مشھُور آهن. ڊرامي جي اَڏاوت ۾ هُن جو حصو هيءُ آهي ته هُن هڪ ٽئين اداڪار جو واڌارو ڪري عمل کي ڊيگهه ڏني. سنگت جي اهميت گهٽائي ڇڏي پر کيس اڳ کان وڌيڪ وڻندڙ بڻائي ڇڏيائين. ڪردار نگاريءَ ۾ کيس ڪمال حاصل آهي. خاص ڪري نِسائي ڪردارن جُون خُوبيون هُو وڏيءَ خوش اسلُوبيءَ سان بيان ڪري ٿو. نقاد هُن جي زبان ۽ اسلُوب جي وڏي ساراهه ڪن ٿا.

سيلا:
SCYLLA ٽريجڊيءَ جو نالو آهي. هوءَ ٽريجڊيءَ جي هيروئن پڻ آهي. هومر اوڊيسيءَ ۾ ان جي ٺاهُوڪي تصوير ڪڍي آهي. اها ڇھن مٿن واري وڏي ديوِياڻي هُئي جا سمُنڊن جي جانوَرن، مڇين ۽ آدمين کي کائيندي هُئي.

فارمس:
PHROMIS سسليءَ جو هڪ مشھُور ڪاميڊي نگار هو، جنھن ڊورين زبان ۾ ڪاميڊيون لکيون.

فِلاڪسي نس:
PHILOXENUS ڀڄن لکندڙ شاعر ٿي گُذريو آهي، جيڪو هڪ عرصي تائين سسليءَ ۾ درٻاري شاعر ٿي رهيو ۽ حُڪمران کي بُرو ڀلو چوَڻ ڪري قيد ٿيو. جڏهن هُن آزادي ماڻي ته وڌيڪ هجو لکيا.

فلوڪٽي ٽيز:
PHILOCTETES جي حوالي سان اسڪائي لسن يوري پيڊيز ۽ سوفو ڪليز ٽريجڊيون لکيون. هيءُ اُنھن يوناني بھادرن منجهان هو جيڪي ٽرائي جي گهيري ۾ شريڪ ٿيا. کيس نانگ ڪکي وِڌو ۽ ان مان اهڙو بدبُوئدار ڦٽ پيدا ٿيس جو ڏَهن سالن تائين هُو الڳ پيو رهيو ۽ لڙائيءَ ۾ حصو نه وٺي سگهيو. نيٺ کيس واپس گهُرايو ويو. سندس ڦَٽ جو علاج ڪيو ويو ۽ هو ٺيڪ ٿي ويو. هو وڏو تير انداز هو سندس ئي تير سان ٽرائي جو شھزادو پيرس ماريو ويو.

في ٽيوٽائي ڊيس:
PHTHIOTIDES هڪ اخلاقي ٽريجڊيءَ جو نالو آهي.

ڪارسي نس:
ڪارسي هڪ يوناني ڊرامي نگار ٿي گُذريو آهي. سندس حالتن بابت وڌيڪ علم ناهي ملي سگهيو.

ڪالي پيڊيز:
CALLIPPIDES هڪ اداڪار هو.

ڪريٽس:
CRATES ايٿنز جو شاعر ٿي گُذريو آهي. هيءُ ٿُلھي ليکي 470 قبل مسيح جو هو جنھن ڪاميڊيءَ کي وڏي هٿي ڏني.

ڪريون:
انٽي گون جو هڪ ڪردار ڪريون آهي. (وڌيڪ ڄاڻ لاءِ ڏسو انٽي گون !) هُو انٽي گون جو چاچو ۽ ٿيبس جو حاڪم هو. سندس حُڪم سان هُوءَ ماري وئي. ڪريون جو پُٽ انٽي گون جو عاشق ۽ مڱيندو هُئو. هُن به خودڪشي ڪري ڇڏي.

ڪلي ٽيم نسٽرا:
CLYTAEMESTRA جي حوالي سان ڏسو اليڪٽرا، ايجس ٿس، اگامم نان ۽ اوريس ٽيز! اها اگامم نان جي زال هُئي. پنھنجي عاشق ايجس ٿس جي مدد سان هُن پنھنجي مُڙس کي قتل ڪيو. بدلي ۾ سندس پُٽ اوريس ٽيز اليڪٽرا جي صلاح سان کيس ۽ سندس عاشق کي قتل ڪيو.

ڪيرمون:
CHAERMON ايٿنز جو هڪ ٽريجڊي نگار ٿي گُذريو آهي. سندس زمانو اٽڪل 380 قبل مسيح هو. سندس ڊرامان تمثيل کان وڌيڪ پڙهڻ لاءِ موزون هُئا. سندس هڪ تصنيف CATBAUR سڀني قسمن جي بحرن جو گڏيل سڏيل مجمُوعو آهي.

گيني ميڊ:
GANYMEDE هڪ خُوبصُورت شھزادو هو جنھن کي ديوتا زيوس (جوپيٽر) اُڏائي وٺي ويو ۽ پنھنجو ساقي ۽ معشُوق بڻائي ڇڏيائين ۽ کيس ٻِٽي بقا عطا ڪيائين. ڪُجهه عرصي کان پوءِ هُو نيل نديءَ جي پوڄارين(تابع ڪندڙن) جو ديوتا ٿي ويو..

لائن سيس:
LYNCEUS ٿيوڊڪ ٽيز جي هڪ ٽريجڊيءَ جو عُنوان آهي. لائن سيس ٽريجڊيءَ جو هيرو ٿي گُذريو آهي.

مارجي ٽيز:
MARGITES هڪ نظم آهي جنھن کي ارسطو هومر سان منسُوب ڪري ٿو. اهو نظم وِڃائجي چُڪو آهي.

ميروپ:
MEROPE ايڊيپس جي حوالي سان ناٽڪن ۾ هڪڙو ڪردار آهي.

مينا لپي:
MEANALIPPI سيلا نالي ٽريجڊيءَ جو هڪڙو ڪردار آهي.

ميلياگر:
MELEAGER يوناني ڪٿائن ۾ هڪ ناميارو هيرو ٿي گُذريو آهي جيڪو پنھنجي مامي جو قاتل هو ۽ جنھن جيءَ ماءُ کانئُنس بدلو وٺندي کيس قتل ڪري ڇڏيو. سندس جُرئت ۽ شُجاعت جو هر هر ذڪر اچي ٿو.

ميگنس:
MAGNES اُنھن ٿورن ڪاميڊي نگارن ۾ ڳڻيو وڃي ٿو جن يونان ۾ ڪاميڊيءَ جو بُنياد وِڌو.

مينس ڪس:
MYNNISCUS هڪڙو ڪردار ٿي گُذريو آهي.

نڪو ڪارس:
NICHOCORES شاعر ۽ ڊيلياڊ جو لکاري هو.

هرڪيو لائي ڊيز:
HERCUILIDES هڪ ڊِگهو رزميا نظم آهي.

هومر:
هي اُهو شاعر آهي جنھن سان مشھُور نظم ايليڊ ۽ اوڊيسي سلھاڙيل آهن جيڪي ٿُلھي ليکي يوناني شاعريءَ جا صفا اعليٰ شاهڪار آهن. هُن جي شخصيت، سندس زندگيءَ جي حالتُن ۽ سندس وطن جي باري ۾ اسانکي تمام ٿوري ڄاڻ ملي ملي سگهي آهي. ايتري تائين جو ڪُجهه عالمن هُن جي وجُود کان به انڪار ڪيو ۽ اهو چيو آهي ته ايليڊ ۽ اوڊيسي مُختلف شخصن جي تصنيفن جو مجمُوعو آهن. هومر جي هُنن لفظي معنيٰ ورتي آهي ته اهو لفظ ڪنھن جو نالو نه بلڪِه هڪ آئيڊيل مثال ڏانھن اشارو ڪري ٿو. جديد تحقيق هومر جي وجُود کي تسليم ڪري ٿي. هُن جو وطن سمرنا ٻڌايو وڃي ٿو ۽ اهو خيال ظاهر ڪيو اٿن ته هُن پنھنجا نظم ٻيٽ ڪبوس تي لکيا هئا. سندس زبان ۾ انھن ٻنھي ماڳن جي قديم ٻوليءَ جي چاشني آهي. ان حوالي سان روايت آهي ته هُو انڌو هو. هومر جي انڌي هُجڻ جي روايت گهڻو ڪري ائين ڦھلي ته هُن اوڊيسيءَ ۾ مغني ڊيموڊڪس (وڌيڪ ڏسوتمھيد!) کي انڌو ڄاڻايو آهي. هومر رجزيا شاعريءَ کي رجز جي درجي کان بُلند ڪري صحيح معنائن ۾ ان جو بُنياد وِڌو. يورپ ۾ سندس نظم حقيقي معنائن ۾ پھريان رزميا نظم سمجهيا وڃن ٿا. ٻنهي نظمن ۾ ٽرائي جي جنگ جي حوالي سان واقعا بيان ڪيا ويا آهن. انھن مان ايليڊ ٽرائي جي جنگ جي ڏهين سال جا واقعا بيان ڪري ٿو ۽ اوڊيسي اوڊي سيس جي واپسيءَ جا واقعا بيان ڪري ٿو. هومر جا نظم سڄي يونان ۾ ڳايا ويندا هُئا. ايتري تائين جو اسپارٽا جھڙي اُجڙيل ۽ وحشي فوجي مُلڪ ۾ به رُڳو هومر جو ڪلام تعليم لاءِ پڙهايو ويندو هو. ايليڊ ۽ اوڊيسيءَ کان سِواءِ ٻين به گهڻن ئي نظمن کي هومر سان منسُوب ڪيو وڃي ٿو. ارسطو کيس عظيم فنڪار سڏيو آهي.

هيروڊوٽس:
HERODOTUS مشھُور يوناني مورخ ٿي گُذريو آهي جيڪو 480 قبل مسيح ڌاري هيلي ڪار فاسس، ايشيا ڪوچڪ ۾ پيدا ٿيو. هُن ايشيا ڪوچڪ ۽ سوما تائين وچ ايشيا ۽ ڪوهه قاف جو سفر ڪيو. يوناني ٻيٽن، مصر، طرابلس کان سواءِ يورپ ۾ ڊينيوب ندي جي آبيارن مُلڪن جو به سير ڪيو. هُن مُلڪ جي سياسي تجويزن ۾ به حصو ورتو ۽ ٻيھر جلاوطن ڪيو ويو. هن جي تاريخ هُن جي هم عصرن ۾ ئي ڏاڍي مقبُول ٿي چُڪي هُئي. هو پيري ڪليز ۽ سوفو ڪليز جو دوست هو. هيروڊوٽس جي تاريخ سان يونان ۾ باقاعدي تاريخ نگاريءَ جي ابتدا ٿي آهي. هُن جي تاريخ نگاريءَ جي خصُوصيت هيءَ آهي ته هُو روايتن تي گهڻو نه ٿو ڀاڙي بلڪِه تاريخي واقعن کي ممڪن تحقيق ۽ تنقيد کان پوءِ قلم بند ڪري ٿو. هن جي تاريخ رُڳو 320 سالن جا واقعا بيان ڪري ٿي پر ان ۾ مُختلف نسلن ۽ قومن ۽ تمدنن جي باري ۾ جيڪا ڄاڻ موجُود آهي اُها املھه آهي. تاريخي واقعن جي بيان جي هُن جو نُقطه نظر چٽو آهي، هو چوي ٿو، خُدا جي اعليٰ مصلحت ۽ اُن جا مقصد جيڪي انساني ڀلائيءَ جا خواهان آهن اهي تاريخ جي تري ۾ ڪم ڪن ٿا.

هيڪٽر:
HECTOR پري يالس جو پُٽ ۽ ٽرائي جو سڀ کان وڏو بھادُر هيرو ٿي گُذريو آهي. جيئن يوناني فوج جي سُونھن ايڪائلس سان هُئي تيئن ٽرائي جي فوج جي سونهن هيڪٽر سان هُئي. ايڪائلس جي وِڃائجڻ تي هُو يوناني فوج جو برو حال ڪري ڇڏي ٿو پر ايڪائلس کيس هارائي ڇڏي ٿو ۽ هُو مارجي وڃي ٿو.

هيلي:
HELLE هڪ ناٽڪ جو عُنوان آهي. انھيءَ ڊرامي جي سُورميءَ جو نالو به هيلي آهي.

HAEMON:
هي مون انٽي گون ۾ هڪ ڪردار آهي. انٽي گون جو عاشق ۽ منڱيندو آهي.

يولي سيز:
ULYSSES اوڊي سيئس جو ٻيو نالو آهي.

يوري پيڊيز:
EURIPIDES به اسڪائي لس ۽ سوفو ڪليز جيان يونان جي ڀلن ٽريجڊي نگارن ۾ ڳڻيو ويندو آهي. هُو 480 قبل مسيح ڌاري ٻيٽ سالامس ۾ ڄائو. هو پروٽا گورس جو شاگرد هيو ۽ فلسفي ۽ پرچاري عِلم جي تعليم حاصل ڪيائين. جڏهن هُو پنجوِيھن سالن جو ٿيو ته هُن ڊرامي نگاري شروع ڪئي. هُو سڀني کان الڳ ٿلڳ رهندو هو ۽ ڪتابن تي ساهه ڏيندو هو. هُن ٻه شاديون ڪيون ۽ سندس ٻئي زالون بيوفا نڪتيون. 405 قبل مسيح ۾ هُن لاڏاڻو ڪيو. سندس گهڻين ٽريجڊين مان رُڳو ارڙهن زماني جي ستم ظريفيءَ کان بچي سگهيون. انھن مان ال سس ٽس، انڊروماڪي، هي ڪيوبا، هيلنا، اوريس ٽيز، افي جينيا ۽ الس مين وڌيڪ مشھُور آهن. سندس هڪ آکاڻين وارو ڊرامون ساَلڪلوپ به محفُوظ آهي. اسلُوب ۽ ڊرامائي ترتيب ۾ هُن جا طريقا سوفو ڪليز کان گهڻا مُختلف آهن. هُو تمهيد يا پرولاگ ۾ قصي کي پھريان ئي بيان ڪري ڇڏي ٿو ۽ جڏهن ڊرامي ۾ ڪا مُشڪل ٿئي ٿي ته اُن کي غيبي حمايت ذريعي حل ڪري ٿو. هو ڊرامن ۾ المناڪ حالتن کي بيان ڪرڻ ۽ انساني جذبات کي اظھارڻ ۾ وڏي مهارت رکندو هو.