پنهنجي پاران: جي مون گهاريا پنـڌ ۾
پَسيو وڻ وطن جا، وڙڪيو اچو ويھه،
سڄڻ ۽ ساڻيھه، ڪنھن اڻاسي وِسري.
شڪر الحمدالله،
سھڻي منھنجي سنڌ جي سفر جو هي ٻيو ڀاڱو وقت سر شايع ڪرائي اوهان جي هٿن تائين پھچايو اٿم، پڙهندڙن سان واعدو هو ته هر سال هڪ ڀاڱو شايع ڪرائيندس، ايئن پوري سنڌ گُهمائيندس.
ڪجهه پھرين ڀاڱي جي باري ۾ ’زندگيءَ جا پل جي مون گهاريا پنڌ ۾‘ دوستن کان ورتل تجويزن ۾ پھرين تجويز اِها هُئي ته نالو ڪِتاب جو وڏو آهي، ننڍو نالو لِک، دوستن جي راءِ کي اهميت ڏيندي ٻيو ڀاڱو ’سھڻي منھنجي سنڌ‘ جي نالي سان اوهان جي هٿن ۾ آهي، ايئن هاڻي هر ايندڙ ڀاڱي جو نالو مختلف هوندو، سب ٽائٽل ’سنڌ جو سفر‘ ساڳيون ئي رهندو.
هر دوست پنھنجي پنھنجي خيال مطابق خيال آرائي ڪري ٿو، پر آئون پنھنجي طرفان هِڪڙي وضاحت ڪري ڇڏيان، اهڙي وضاحت مون پھرين ڀاڱي ۾ به ڪئي آهي ته: ’سنڌ جو سفر‘ معنيٰ سفرنامو ئي آهي، نه سنڌ جي تاريخ آهي نه تحقيق ها پر ڪجهه وڌيڪ محنت ڪرڻ ڪري جي دوست انھيءَ کي ’تاريخي دستاويز‘ ڪوٺين ٿا ته الڳ ڳالھه آهي، پر آئون رڳو سفر ڪري ڄاڻا نه تحقيق نه تاريخ لِکي ڄاڻا، جي مون تاريخي حوالا ڏِنا به آهن ته ظاهر آهي مختلف ذرائع کان هوندا، ڪِتاب پڙهيا هوندا، گوگل سرچ انجڻ جو سھارو هوندو، وِڪي پيڊيا کان وضاحتون ورتيون هونديون، يا روبرو روح رچنديون ڪچھريون ڪيون هونديون.
ٻي تجويز ڪجهه دوستن طرفان اِها هُئي ته سفر جي آخر ۾ همسفر دوستن جا تعارف ورجاءُ محسوس ٿين ٿا. اُن لاءِ عرض ته منھنجو هر هِڪ سفر هڪ الڳ ڪِتاب ٿي پي سگهيو، جنھن کي گهٽائي گهٽائي مون هڪ ئي ڀاڱي ۾ وڌيڪ سفر ڏيڻ چاهيا آهن، سفر الڳ الڳ آهن، ۽ مختلف وقتن تي ڪيل، ڪي ته مھينن کانپوءِ ڪي سالن کانپوءِ جا ڪيل آهن، سڀني سفرن جي آخر ۾ تاريخ ۽ سال ڏِنل هوندو آهي، باقي رهي ڳالھه دوستن جي تعارف جي ته سفر ۾ دوست ساڳيا هوندا ته ساڳيا ئي تعارف بار بار ايندا، جي دوست بدلبا رهندا ته تعارف به بدلبا رهندا، جيئن ساڳين دوستن جا فوٽو هر سفر ۾ اچي ٿا وڃن، ساڳين نموني جنھن سفر ۾ جيڪي دوست گڏ آهن، اُنھن جو تعارف آخر ۾ ڏيڻ ضروري آهي. ها باقي انھن ڀاڱن کان پوءِ هِڪڙو مڪمل جامع پوري سنڌ جو سفر شايع ڪرائيندس، جنھن ۾ اِهي پنج ئي ڀاڱا شامل هوندا، اُن ۾ انھن سڀني دوستن جا تعارف بلڪل ڪِتاب جي آخري صفحن تي هِڪ ئي هنڌ هوندا.
ٿڪيائي ٿر ٿيل، چڙهه چُڪيائين چوٽيئن، (شاهه)
جڏهن اِهو خيال آيو ته زندگي صفا مختصر آهي ۽ مختصر زندگي ۾ ڪارائـتا ڪم پھرين ڪجن، سنڌ جي سفر کي اهم سمجهيم، اهم ان ڪري جو هِن ڪِتاب ’سنڌ جو سفر‘ ۾ سنڌ جي ماڳ مڪانن جي باري ۾ ڄاڻ ڏِنل آهي، جيڪا پنھنجي اکين سان ڏِسي پوءِ لِکي وئي آهي. يعني مشاهداتي ڄاڻ سفرنامو هوندو ئي مشاهدو آهي، پر اُن سفر ۾ وري جي ٿوري گهڻي ڄاڻ شامل ڪجي ته اِهو اڃان به پڙهندڙ جي لاءِ لاڀائتو ثابت ٿئي ٿو. اِهو سوچي مون پنھنجي طرفان ڪوشش ڪئي آهي.
مون هِن سفر ۾ جن ماڳن مڪانن بابت ٿوري گهڻي معلومات ڏِني آهي، ظاهر آهي ته اُن جو ذريعو ڪو ٻيو هوندو، سو ڪنھن به ماڳ مڪان بابت معلومات جي حوالي سان مختلف ليکڪن لِکيو آهي، اُن ۾ مون جنھن ڪِتاب جو مطالعو ڪيو هوندو اُن جو ئي حوالو ڏيندس پوءِ ڀلي اُن ماڳ بابت ٻين به ڪيترن ئي ليکڪن جا ڪِتاب لِکيل هُجن، پر مون نه پڙهيا هوندا ته اُن جو حوالو ڏيڻ مُناسب نه ٿيندو، تنھن ڪري ڪوشش ڪئي اٿم ته ڪا به اهڙي ڳالھه جنھن جو تعلق تاريخ سان آهي، ڪو نه ڪو حوالو ضرور هوندو پر جي ڪِٿي ڪوتاهي ٿي وئي هُجي ته پڙهندڙ اُن کي درگُذر ڪن.
هونئن ته موجوده وقت ۾ ڪنھن به شئي، ماڳ، مڪان يا تاريخي آثارن بابت ڄاڻ ڄاڻڻ ڪو مسئلو نه رهيو آهي، رڳو هِڪ ڪِلڪ ذريعي پوري دُنيا جي ڪنھن به مُلڪ، شھر،خطي بابت ڄاڻ حاصل ڪري سگهجي ٿي. پر پوءِ به ڪِتاب ڇپجن ٿا، ڪِتابن جي اهميت پنھنجي جاءِ تي موجود آهي.
جڏهن
گورک ڏانھن گُهت هَيم، منصوره ڏانھن منھن ڪيم، اُڏار اڇڙي ٿر ڏانھن، ماتلي کان مول ويس، بدين تان ڀيرو ڀڃي، لاٿوسين سج سمنڊ تي، مرزا فارم تان ڦيرو ڪيم ته مون سان گڏ منھنجا هم خيال، هم ذهن منھنجا محسن، دوست ۽ ڀائر جن جا نالا هِتي نٿو لِکان هر سفر جي شروعات به اُنھن جي نالن سان ته پُڄاڻي به اُنھن جي تعارف سان ڪئي اٿم، اُنھن سڀني کي هي ’سھڻي منھنجي سنڌ‘ جا پنڌ ارپيان ٿو.
’ٿورا مَ ٿورا مون تي ماروئڙن جا‘ (شاهه)
محترم سائين ڊاڪٽر اسد جمال پلي جا وڏا وڙ جنھن پنھنجي گوناگون مصرفيتن باوجود ڪِتاب جو مھاڳ لکي ڏِنو ۽ پنھنجي مفيد صلاحن سان به همڪنار ڪيو. محترم سائين پروفيسر عبدالله ملاح جا وڏا وڙ جنھن، پيار، پنھنجائپ ۽ پاٻوهه مان هفتي اندر ڪِتاب پڙهي مونکي ڪِتاب لاءِ پيش لفظ لِکي ڏِنو. محترمه ڊاڪٽر پروين موسيٰ ميمڻ جو به ٿورائتو آهيان جنھن پنھنجي مصروفيتن مان ڪجهه گهڙيون هِن ڪِتاب تي نظر وجهي بيڪ ٽائٽل لِکي ڏِنو.
سفرنامن جي هِڪ ڊگهي تاريخ آهي، جيڪا ابنِ بطوطه کان شروع ٿئي ٿي ۽ رهندي دُنيا تائين هلندي ئي رهندي. سفرنامن ۾ مُسافر پنھنجا پنھنجا مشاهدا لِکندا آهن، ۽ جيڪو جيترو باذوق ذهن هوندو منظر هُن کي اوترو ئي موهيندا ۽ منظرن کي سھڻي نموني ۽ سيلقي سان سڄڻن/پڙهندڙن سان سليندو آهي. سو سڄڻن/ پيارن/پڙهندڙن کي شال اسانجا هي، پرين جي پاڇي جھڙي ’سھڻي منھنجي سنڌ‘ جا ڪيل پنڌ پسند اچن.
اوهانجو پنھنجو
مور ساگر
03332634650
03002634650