سنڌي ادبي سنگت شاخ دادو
سائين غالب ملڪاڻيءَ جي لکت مطابق ته مان سنگت جو ٽن سالن تائين سيڪريٽري رهيس. اها خبر نٿي پئجي سگھي ته سائين غالب صاحب يا ٻيا اديب ڪهڙن ڪهڙن عهدن تي آيا ۽ ڪيترو وقت هيءَ سنگت فعال رهي. ڇاڪاڻ ته ادبي سنگت جي قائم ٿيڻ ڪري هڪ ته نظرياتي ٽڪراءَ پيدا ٿيا هئا. جنهن اديبن ۽ شاعرن کي ڌڙا بنديءَ ۾ ورهايو ويو. اڪثر بزمن ۽ صالح ادب سان تعلق رکندڙ اديبن سنڌي ادبي سنگت کي بي دينن جي جماعت به ڪوٺيو، پر ٻنهين ڌرين پنهنجي پنهنجي حصي جو ڪم جاري رکيو. لکين مخالفتن باوجود به سنڌي ادبي سنگت جون شاخون سڄي سنڌ ۾ قائم ٿي ويون.
مٿي ذڪر ڪيو اٿم ته 56-1955ع کان سنڌي ادبي سنگت دادو جي شاخ کلي ان ڪهڙو ڪم ڪيو ۽ ڪيترو عرصو ڪيو. جنهن بابت ڪوبه رڪارڊ يا ٻيو ڪو ثبوت فراهم نٿو ٿئي ان ڪري اهو اندازو لڳائڻ مشڪل آهي ته سنگت ڪيترو وقت فعال رهي، البت ايترو ضرور آهي ته شاخ ضرور قائم ٿي هئي.
اهو به هڪڙو سچ آهي ته ادبي سنگت دادو ڪنهن وقت ۾ گھڻو سرگرم ته ڪنهن وقت گھٽ سرگرم رهي آهي.
سنگت دادؤَ جي فعاليءَ جو ٻيو دور
سنگت دادؤ جي فعاليءَ جو ٻيو دور جولاءِ 1963ع کان شروع ٿئي ٿو جنهن ۾ شوڪت سنڌيءَ دادؤ جي سڀني اديبن، شاعرن ۽ ادب دوستن کي ساٿ ۾ وٺي سنگت شاخ دادؤ کي فعال بڻايو. شوڪت سنڌي جيئن ته تمام گھڻو سوشل هو تنهنڪري هن ادبي سنگت دادؤ کي عروج تي رسايو. مشاعره، مذاڪره ۽ ٻوليءَ بابت ڪانفرنسون ڪوٺايون. هن پنهنجي ايام ڪاريءَ ۾ سنڌي زبان جو ڏهاڙو پڻ ملهايو جنهن ۾ سنڌ جا ناليوارا اديب ۽ شاعر شريڪ ٿيا هئا.
شوڪت سنڌي کانپوءِ ٻيا به ڪيترائي نالا آهن جيڪي سنگت شاخ دادؤَ جا سيڪريٽري رهيا. انهن ۾ سعيد سنڌي، پروفيسر اعجاز قريشي (1970ع)، شمس الدين ملڪاڻي (1971ع)، احمد خان ملڪاڻي (1974ع)، سليم سولنگي، نور گھلو، اطهر منگي، شمس سومرو (جنوري 1975ع)، نازن کيڙو، استاد بخاري ۽ ٻيا جن جو ذڪر ڪڏهن ڪڏهن بزرگن جي واتان ٻڌجي ٿو، پر رڪارڊ موجود نه آهي. جنهن جي آڌارتي چئجي سگھجي ته ڦلاڻي سال ۾ ڦلاڻو سيڪريٽريءَ جي عهدي تي رهيو.
انهن وقتن ۾ ادبي سنگت جون ڇا سرگرميون هيون، ڪيتريون هيون ۽ ڪهڙو سيڪريٽري گھڻو سرگرم هو، ان بابت ڪجھه به چئي نٿو سگھجي. البت ايترو ضرور آهي ته شاخ دادو تمام گھڻو متحرڪ ضرور هئي.
1976ع کان پوءِ ملڪي صورتحال جو اثر سنڌي ادبي سنگت تي به پيو ۽ دادو ادبي سنگت جي اصلوڪي شاخ ڪجھه خاص سرگرميون ڏيکاري نه سگھي هئي، انڪري 1983ع ڌاري علي گوهر سومرو، نور محمد سومرو، ڊاڪٽر ناز ڪاظمي، علي اقبال سولنگي، ادل سولنگي، هوشو سنڌي، فضل لغاري، اميد سنڌي، گلشير سولنگي، شير محمد سومرو، وزير منگي، عباس سولنگي، ۽ ٻين گڏجي ڇاڻو شاهه آباد شاخ برپا ڪري ڪم ڪرڻ شروع ڪيو ۽ ادبي پروگرام ڪرڻ لڳا ۽ مرڪز ۾ الحاق لاءِ به درخواست ڏنائون. نامياري شاعر استاد بخاريءَ کين دادو شاخ ۾ ضم ٿيڻ لاءِ چيو جنهن جو چوڻ وٺندي مسٽر علي گوهر سومرو ۽ سندس ساٿي سنڌي ادبي سنگت دادو شاخ ۾ اچي ويا ۽ کين الحاق وٺڻ جي به ضرورت نه پئي.
ڇاڻو شاھ آباد جي نالي سان جيڪا دادؤ شهر ۾ ٻي شاخ کولي وئي هئي، ان جون دستوري گڏجاڻيون علامه آءِ آءِ قاضي لئبريري واري پارڪ ۾ ٿينديون هيون يا ڊسٽرڪٽ ڪائونسل ڪالوني دادؤ ۾ اطهر منگيءَ جن جي اوطاق تي به ٿينديون هيون. هن شاخ طرفان نالي واري شاعر “اطهر منگي” سان رهاڻ به رچائي وئي هئي. هن دؤر ۾ ميمبرن جو تعداد وڌڻ لڳو هو. سقراط سيتائي، شان راشدي، اختر برهماڻي، علي اڪبر شيخ، شير زمان سومرو سندس ڀاءُ شير احمد سومرو، وفا غلام شبير جمالي، نبي بخش سمون، رشيد تصور سومرو، غلام قادر لغاري، امين چانڊيو (ڊاڪٽر)، ڊاڪٽر روشن ڀٽي، خالد ميمڻ، علي اڪبر شيخ، موليڏنو چنو ۽ عزيز اميرالبحر (شان انقلابي) ۽ ٻيا به ڪيترا اديب ۽ ادب دوست شامل ٿيا ۽ هتان کان سنڌي ادبي سنگت شاخ دادؤ جو ٽيون دور شروع ٿئي ٿو.
سنڌي ادبي سنگت دادؤ جو ٽيون دور
سنڌي ادبي سنگت شاخ ڇاڻو شاهه آباد ۽ دادو شهر جي اصلوڪي شاخ جي ميمبرن طرفان سال 1983ع ۾ اليڪشن ڪرائي وئي. جنهن ۾ شان راشديءَ کي سيڪريٽري چونڊيو ويو. شان راشدي نامياري شخصيت پير علي محمد راشديءَ جو فرزند هو 1983ع کي آخر ۾ هو ڊسٽرڪٽ ڪائونسل جو ميمبر چونڊجي ويو. سندس سرگرميون ادبي سنگت مان گھٽجي ويون ۽ سال 1984ع لاءِ اليڪشن ڪوٺائي وئي جنهن ۾ محترم سقراط سيتائي سيڪريٽري چونڊجي آيو.