تاريخ جو آواز
23 مارچ 2012ع تي سنڌ جي راڄڌاني واري شهر ڪراچي ۾ سنڌي ماڻهن کي لکن جي تعداد ۾ گڏ ٿي اعلان ڪرڻو هو ته: هنن 1940ع واري وفاق، پاڪستان جي معاهدي ۾ شامل ٿي، جيڪا غلطي ڪئي هئي، ان کان هو بيزار ٿي پنهنجي وطن سنڌ جي 1843ع کان اڳ واري حيثيت ۾ بحالي چاهين ٿا.
اهڙو اظهار جڏهن شهيد سنڌوديش بشير خان قريشي سن کان سنڌو درياءُ جو پتڻ ٽپي سڪرنڊ شهر جي پريس ڪلب ۾ ڪيو ته في الحال سنڌ جي مختلف خيال پارٽين ته ٺهيو، پر پنهنجي پارٽي جي ڪافي ماڻهن ۾ چيمگويون شروع ٿي ويون ته ڇا سنڌي ماڻهو هنن حالتن ۾ جڏهن ڪراچي انارڪي جو ڳڙهه بڻيل آهي، سنڌ جو ماڻهو توڙي سنڌ جي راڄڌاني ڪراچي شهر جو سنڌي ماڻهو لکن جي تعداد ۾ گڏ ٿي هڪ قومي وحدت جي شڪل ۾ اهڙو اعلان ڪري پنجاپ سامراج ۽ دنيا جي عالمي ضمير تائين پنهنجو آواز پهچائڻ ۾ ڪامياب ٿيندو؟! ان جو ڪنهن وٽ جواب ڪونه هو، سواءِ شهيد بشير خان قريشي ۽ ان سان گڏ چند سندس ساٿ ۾ هلندڙ قومي تحريڪ جي انهن اڳواڻن جي، جيڪي بشير خان قريشي سان تمام ڊگهي عرصي کان ڪُلهوڪلهي ۾ ملائي سندس سياست ۽ قيادت جي خوبين ۽ خامين کي چڱيءَ طرح ڄاڻندا هئا ۽ فڪر جي ايم سيد جي هماگير طاقت ۽ انقلاب کي سمجهندا هئا! انهن جو جواب ها هو!
۽ پوءِ بشير خان هميشه وانگر سنڌ جي شهيد وزيراعظم دولهه دريا خان جي روايتن جو امين بڻجي انهن دوستن کي کڻي سنڌي قوم وٽ دردر، وستي وستي، واهڻ واهڻ، شهر شهر رهبر سنڌ سائين جي ايم سيد جي فڪر، آزاديءَ سنڌوديش جي سين بڻجي، سندن دلين جو آواز بڻجي ويو. شيڊول ٺهيو ۽ ڄامشورو ضلعي کان رهبر جي حضور ۾ مٿو ٽيڪي جڏهن منهنجو ليڊر پنهنجي سهڻي سٿ سان گڏ اٿيو ته تمام گهڻو خوش هو. ڄڻ کيس ڪاميابي جي بشارت ملي چڪي هئي.
مون کي چڱي طرح ياد ناهي پر مان سمجهان ٿو اها 3 يا 4 فيبروري جي رات هئي. فون آيو ڏٺم ته بشير خان جو نمبر هو، آواز آيو، جيئي سنڌوديش، سدا جيئي سنڌوديش! ۽ پوءِ وڏي آواز ۾ چيائين ته ويهه ويهه، پنجويهه پنجويهه جلسا ٿو ڪيانءِ، صبح جو نڪران ٿو، رات جو 4، 4 ٿي ٿا وڃن، پوءِ به سنڌي ماڻهو، روڊن توڙي ڳوٺن ۾ انتظار ۾ بيٺا ٿئي! مون چيو مانس ته بابا! ماڻهو توهان جي واتان سيد ۽ سنڌ جو پيغام ٻڌڻ پسند ڪري ٿو! ۽ تنهنجي سڏ ۾ سڏ ڏيندو! اسان کي پڪ آهي ته توهان ڪاميابي ماڻيندؤ ۽ پوءِ ڪجهه ڳالهين کان پوءِ چيائين ته. چڱو ماڻهو بيٺا آهن، پوءِ وري حالي احوالي ٿينداسين! ٻن ڏينهن کان پوءِ وري فون آيو، چيائين! ڪٿي آهين؟ اچي ڏس ته سهي نه! نوابشاهه ويٺو ڇا ٿو ڪرين!؟
مون چيو بابا! منهنجي دل پڻ هن دفعي توسان گڏ هجڻ لاءِ پئي چئي پر ڇاڪيان جڏا ٿي پيا آهيون! جواب آيو ڇو جڏا آهيون رکو الله تي ”بادشاهه! تو جهڙا سهڻا ته اسان سان گڏ هجن نه! بس تيار ٿي، صبح جو گاڏي موڪليانءِ ٿو، پوءِ پهچي وڃ- اچي ڏس نه رنگ.
۽ پوءِ غلام محي الدين مگسي جو فون آيو. چيائين ته سائين توهان صبحاڻي تيار رهجو، وڏي چيو آهي ته سائين! کي پهچايو، سو هلنداسين. مان ڏاڍو خوش ٿيس، صبح جو تياري ڪيم، پورو ٻن مهينن جو دورو هو. گهروارن کي بيگ تيار ڪرڻ لاءِ چيم، پهريون ڀيرو هو جو گهر وارن به خوشيءَ سان روانو ڪيو هو!
ڇهين تاريخ هئي يا ستين جو علام محي الدين مگسي، جاويد مگسي، عامر مگسي ۽ محمد علي سان گاڏيءَ ۾ روانو ٿيس، رات جو لاڙڪاڻي ۾ جناح باغ ۾ جلسو هو، جلسي هلندي وڃي پهتاسين. مونکي اسٽيج تي سڏ ٿيو، وڏي وارن ۽ ٻين دوستن ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي، ساگرحنيف، فقير امداد، ڪيهر انصاري ۽ آڪاش ملاح وارن سان مليس. مون کي به اتي تقرير لاءِ سڏ ٿيو. اهڙي طرح 23 مارچ تائين پنهنجي محبوب ليڊر سان گڏجي سڄي سنڌ گهميس.
ان سڄي دوري دوران تمام گهڻو ڪجهه ڏٺوسين. دوستن کان ويندي عام ماڻهو تائين، سفر ۾ ڪافي ڪجهه سکڻ لاءِ هو. مختلف ضلعن ۾ ڪٿي ٻن ڏينهن، ڪٿي ٽن ڏينهن ته ڪٿي هڪ ڏينهن جو شيڊول به هو. صبح جو تقريباً 12 بجي کان شيڊول شروع پئي ٿيو ته رات جو ڪو ٽائيم ڪونه هو. اهو ئي 30.20 جي وچ ۾ ڪارنر گڏجاڻيون، جلسا، عذر خواهيون ۽ تقريبون روزانو اٽينڊ ڪرڻيون پئي پيون. بشير خان کي ٻڌڻ لاءِ ماڻهو گڏ پئي ٿيا. ان ڪري هر جلسي توڙي ڪارنر گڏجاڻي ۾ ان جو ڳالهائڻ ضروري هو، باقي واري سان 2 يا 3 دوست ڳالهائين پيا. تقريرن دوران ڪٿي ڪٿي، دوستن ۾ اڳ پوءِ يا واري تي ڪجهه ناراضگين جو اظهار به ڏٺم. جو اڳتي هلي بشير خان چيو ته هاڻي هينئن ٿا ڪيون ته ڪٿي ڪير ڳالهائي؟ ان لاءِ نالا چاچو سرفراز ڏيندو؟
مون ڏٺو ته هي بشير خان پنهنجون پتو صاف ڪري مون ڏانهن پيو اڇلي پر پوءِ ان ۾ حڪمت سمجهي نڀايوسين، دوستن سان پاڻ ۾ صلاح سان واري تي ڳالهرايوسين پئي!
تقريرن ۾ بشير خان کان پوءِ خاص طور تي ٽن دوستن جن ڪافي قدر ماڻهن کي متاثر ڪيو پئي، اهي هئا، ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي جنهن جي تقرير ۾ مونکي چاچي حفيظ واري جهلڪ نظر آئي. سندس تقرير مڪمل طور تي سياسي، عوامي ۽ دليلن ۽ انگن اکرن سان عام ماڻهوءَ کي سمجهائڻ واري عوامي انداز جي هئي. جنهن ماڻهن کي پاڻ ڏانهن گهڻو متوجهه پئي ڪيو ۽ سندس تقرير ۾ مختلف هنڌن، موضوع ۽ انداز جي حوالي سان هروڀرو جي ورجاءُ کان به آجي هئي. جنهن ڪري ماڻهن ان انداز مان گهڻو پرايو پئي، جيئن ڏسڻ ۾ آيو پئي.
ٻيو مقرر هو، ساگر حنيف بڙدي، جنهن جي تقريرجو انداز ته هڪ سٺي مقرر جهڙو ته هو ئي پر هن جيڪا لطيف جي بيتن کي کڻي، سنڌ جي پيغام غلامي ۽ آزاديءَ جي فرق کي پنهنجي سريلي آواز ۾ ماڻهن آڏو پيش پئي ڪيو ته واهه، واهه پئي ٿي ۽ ماڻهن جي ذهنن جا تاڪ کليو پئي ويا نه. ٽيون جنهن جي تقرير کي يا شخصيت کي ماڻهن گهڻي موٽ پئي ڏني اهو هو آڪاش ملاح، سندس انداز بيان انقلابي هو ۽ ماڻهن کي دنيا ۽ سنڌ جي انقلابن بابت ڄاڻ ڏيڻ تي ٻڌل هئي، جنهن کي جڏهن هن جذباتي انداز سان پيش پئي ڪيو ته ماڻهن مٺي موٽ پئي ڏني. هن تقريباً ڪافي هنڌن تي تقريرن ۾ منهنجي بغاوت ڪيس ۾ 164 ڪرڻ واري واقعي کي پڻ بيان پئي ڪيو جنهن لاءِ سندس مهرباني. جڏهن ته ڪيهر انصاري ۽ فقير امداد پڻ ڪافي جاين تي بهتر تقريرون ڪيون، بهرحال اهڙي طرح سڄي سنڌ گهمياسين. منهنجي يادگيري ڪچي هجڻ ڪري اهو هن وقت نٿو ٻڌائي سگهان ته ڪهڙا دوست لڳاتار هليا دوري ۾ ۽ ڪهڙن دوستن وچ ۾ گهتون هنيون پر ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي، ساگر حنيف، آڪاش ملاح، ڪيهر انصاري، صفدر تنيو مسلسل گڏ هئا، هن دوري دوران ماڻهن ۾ سجاڳي جي جيڪا لهر پيدا ٿي پئي ان جو اندازو اخبارن ۽ مختلف چينلن جي رپورٽنگ ڏسڻ ۽ ٻڌڻ مان پتو پئي پيو، ٻيو جيڪو هن دوري دوران خاص طور تي جسقم ميڊيا سيل پاران زوهيب قريشي ڪُرار ادا ڪيو. اهو پڻ ساراهه جوڳو آهي. هن مسلسل هر دوري جي تصويرن ۽ وڊيوز کي سوشل ميڊيا يعني فيس بوڪ ۽ يوٽيوب ذريعي روز رات جو ڦوٽو لوڊ ڪري دنيا توڙي سوشل ميڊيا استعمال ڪندڙ پڙهيل ڳڙهيل ماڻهن تائين اسان جي قافلي جي ڪارڪردگي پهچائڻ ۾ وڏو ڪردار ادا ڪيو، جنهن جو وڏو اثر ٿيو.
اڄ مان سمجهان ٿو ته قومي تحريڪ جو هي پهريون سڄي سنڌ جو دورو هو، جنهن جو پورو رڪارڊ موجود آهي. ٻئي طرف ڊاڪٽر نياز پاران روزانه جيترن به ڳوٺن جو دوروڪيوسين پئي، ان بابت نوٽس وٺڻ ۽ وري هاڻي انکي ڪتاب جي صورت ۾ ڏيڻ سان هي سڄو ٻن مهينن جو دورو ۽ 23 مارچ وارو عظيم الشان سنڌي قوم جو اجتماع ۽ ان جي ذريعي دنيا تائين سنڌي ماڻهن جو هڪ قوم جي حيثيت ۾ پهتل تاريخي پيغام، تاريخ جو حصو بڻجي ويندو، جيڪا شهيد جي منشا به هئي، جنهن لاءِ ڊاڪٽر صاحب جس لهڻي.
مختلف ضلعن جي دوري کان پوءِ جڏهن ڪراچي ڊويزن ۾ پهتاسين، ته ڪراچي جي امن ۽ تنظيمي صورتحال کي ڏسي پهريان ته سمجهه ۾ نه پئي آيو، ته ڪراچي ۾ اسان جو هي پروگرام آهي، ان ۾ ڪراچي جا ماڻهو به شرڪت ڪندا!؟ هڪ سوال هو جيڪو اسان سڀني جي ذهنن ۾ ڪجهه دير لاءِ اٿيو، پر اسان ان وقت سڀ پريشان ٿي وياسين. جڏهن بشير خان، رهبر جو نالو وٺي ڪراچي جي ڳوٺن ۾ ڪاهي پيو ته سمجهه ۾ نه پئي آيو ته هي هيترا ماڻهو ڪراچي ۾ رهن ٿا!؟ بشير خان وٽ ڪراچي جي هر ڳوٺ جو رستو ۽ چڱن ماڻهن جا رابطا هئا. جتي جتي به وياسين، سنڌي ماڻهن وڏين ريلين ذريعي استقبال ڪيا ۽ چڱن مڙسن بنا ڪنهن پارٽي فرق جي بشير خان تي اعتماد جو اظهار ڪندي ڀرپور شرڪت جو يقين پئي ڏياريو.
ان دوران سڄي سنڌ مان فونون اچڻ شروع ٿي ويون ته ضلعن ۾ ڪارڪن ۽ عوام ته وڏي تعداد ۾ تيار آهن. هاڻي ان لاءِ ٽرانسپورٽ جو بندوبست ڪرڻو آهي. بشير خان سڀني ضلعن جي عهديدارن کي مون سان رابطو ڪرڻ لاءِ چيو ۽ کين چيو ته هر ضلعو، پنهنجي پنهنجي ضلعي اندر سرندي وارن سنڌي ماڻهن جا رابطا سرفراز ميمڻ وٽ لکرائي. اسان انهن سان رابطو ڪري ٽرانسپورٽ جا انتظام ڪري ضلعن حوالي ڪنداسين. اهڙي طرح سڄي سنڌ مان مون کي فون نمبر لکرايا ويا. ڪراچي ڊويزن جي دوري دوران صبح جو جڏهن ڳوٺن جي دوري تي نڪرئون پيا ته آئون بشير خان کي عرض رکان پيو ته سائين هي نمبر مليا آهن. هنن ماڻهن کي فون ڪيو ته ضلعن کي چئون ته وڃي هنن سان ملي ٽرانسپورٽ جو مسئلو حل ڪن. اهڙي طرح بشير خان جنهن به ماڻهو کي فون لڳايو ٿي، اهو چاهي وڏيرو هجي، ڪامورو هجي، يا ڪهڙي به پارٽي سان واسطو رکندڙ هجي، ڪنهن به بشير خان کي انڪار نه ڪيو پر انتهائي سرهائيءَ ۽ خوشيءَ سان هنن ذمو کنيو پئي ۽ پوءِ ضلعن کي چيوسين ته انهن سان رابطو ڪيو، اهڙي طرح اهو مسئلو حل ڪيوسين. ڪراچيءَ جي دوري دوران ئي ڪي ٽي اين KTN تي بشير خان جو لائيوَ پروگرام رکيل هو. جيڪو ڳوٺن جي دوري ڪري بشير خان، ڊاڪٽر نياز ۽ مون کي چيو ته وڃي اٽينڊ ڪيو. هن اداري وارن سان ڳالهايو ته مان نه ٿو اچي سگهان، منهنجي ريپريزينٽيشن ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي ڪندو. اسان وياسين، ڊاڪٽر صاحب واٽ تي پڇيو ته سرفراز صاحب! ڇا ڪجي؟ مون چيو مانس، ڊاڪٽر صاحب! ڇڪي رکجوس ۽ پوءِ ڊاڪٽر صاحب اهو جيڪو انٽرويو ڏنو ته ان لائيوَ انٽرويو ۾ پنهنجي سنڌوديش ۽ سائين جي ايم سيد جي فڪر جي حوالي سان ڳالهه ٻولهه صفا چٽي ۽ واضح نموني سان رکي آيو. جو اينڪر پرسن ٻاهر نڪري چيو ته ڊاڪٽر صاحب جو KTN تي پهريون لائيوَ پروگرام هو پر هو پنهنجي ڳالهه اهڙي نموني سان رکي ويو آهي جو اسان ان کي چاهڻ جي باوجود به ايڊٽ نه ڪري سگهياسين ۽ پوءِ ان پروگرام جي حوالي سان ڳالهه ٻولهه جي ڪافي دوستن ساراهه ڪئي.
لياري جا حالات تمام خراب هئا، ان وقت اتي ڪڇي برادري جو چڱو مڙس رشيد ڪڇي کي ماريو ويو هو. ضلعي عهديدارن دورو ملتوي ڪري ڇڏيو، پر بشير خان اوچتو اسان کي چيو ته هلو ته هلئون، لياري هلبو ۽ پوءِ نڪري پياسين. لياري پهتاسين ته سنسان لڳي پئي هئي. رشيد ڪڇي جي نماز ۽ تدفين ۾ شرڪت کان پوءِ بشير خان هر قبيلي جي جماعت خانن تي هلي دعوت ڏيڻ جو فيصلو ڪيو. جماعت خانن تي پهتاسين ته لياري واسي بشير خان جو ٻڌي جماعت خانن جي ٻاهران جمع ٿي پئي ويا. اهڙي طرح لياري واسين پڻ ڀرپور شرڪت جو واعدو ڪيو. ان سڄي هڻ هڻان کان پوءِ اسان کي سمجهه ۾ آيو ته هاڻي واقعي هي عظيم الشان اجتماع ٿيڻ ڏانهن وڃي رهيو آهي. هاڻي باقي هڪڙو ڪم رهيل هو. جنهن لاءِ شايد بشير خان، پارٽي جي جنرل سيڪريٽري آصف بالادي صاحب کي مقرر ڪيو هو. جيڪو تقريباً ڪراچي کانسواءِ باقي ضلعن جي دوري ۾ ڪونه هليو هو. اهو ڪم هو، ان تقرير جي تياري جو!؟
بالادي صاحب ان لاءِ ڪافي اديبن ۽ دانشورن جون 2، 3 ويهڪون به ڪرايون پرشايد انهن کان اهو ڪم سرانجام نه ٿي سگهيو. آخري هفتي ۾ بشير خان آخر ڊاڪٽر نياز صاحب کي ٻه ڏينهن موڪل ڏني ۽ کيس تقرير جي تياري لاءِ چيو. ٻن ڏينهن کان پوءِ ڊاڪٽر صاحب تقرير جو متن ٺاهي کڻي آيو. جيڪو بشير خان سان گڏ ويهي پڙهيو ويو ۽ ان ۾ جيڪي جهول ۽ ترميمون هيون اهي چيئرمين صاحب ڪرايون ۽ پوءِ تقرير جي نئين سري سان ايڊيٽنگ ڪري ان کي آخري شڪل ڏني وئي ۽ پوءِ ان جو انگريزي ۽ اردو ترجمو پڻ ڪرايو ويو.
آخر ۾ ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ اليڪٽرانڪس ۽ اخباري ميڊيا جي آفيس جو تفصيلي دورو ڪيو ويو، جنهن جي ڪري اليڪٽرانڪس ميڊيا خاص طور تي سنڌي ميڊيا ان سڄي پروگرام کي صبح کان وٺي رات تائين لائيوَ ڏيکارڻ ممڪن ٿي سگهيو. ان لاءِ سنڌي ميڊيا جي حوصلي کي خاص طور تي ساراهي سگهجي ٿو.
هن سڄي عرصي دوران سرڪار طرفان ڪنهن به قسم جو انتظامن جي حوالي سان ڪوبه رابطو نه ڪيو ويو. جنهن ڪري ڪجهه خدشا جنم وٺن پيا. ٻيو ته ڪجهه دوستن جي حلقن پاران اهڙي ڳالهه ٻڌائي وئي، جنهن جي مونکي گهٽ ۾ گهٽ تصديق نه ملي سگهي آهي ته شايد تقرير جي حوالي سان رياستي ادارن پاران بشير خان سان ڪن ذريعن سان رابطو ڪيو ويو ته ان کي هلڪو رکي ۽ ان لاءِ ڪا وڏي ڊيل جي آفر به ڪئي وئي، جنهن کي بشير خان يڪسر رد ڪيو. هونئن به هن سڄي عرصي دوران، هڪ جملو جيڪو خاص طورتي بشير خان جي هر تقرير ۾ مون اڪثر ٻڌو، اهو هو ته يا سنڌ وٺبي يا سر ڏبو!
آخري ٻن ڏينهن ۾ اسٽيج، ڊيڪوريشن ۽ ڪارڪنن جي حوالي سان جيڪي سڄي سنڌ مان پڄڻا هئا. انهن جي ماني لاءِ انتظامن جي حوالي سان خرچ جو ذڪر نڪتو. مون بشير خان کي چيو ته هي هتي الائي ڪيترا ڪامريڊ پنهنجا پنهنجا کانچا ٺاهيو ويٺا آهن، انهن کي حڪم ڪر نه؟! چيائين ته چڱي ڪم لاءِ وري انهن کي چوان؟ ڪونه چوندس! پاڻهي پوري ڪندس. صبح جو هڪ وفد آيو آواز ٽي وي وارن جو وڏي ساڻ ملڻ. هنن چيو ته هي پروگرام ڪراچي ۾ ٿئي پيو. هي هتي ڪراچي ۾ رهندڙ سڀني سنڌين لاءِ اتساهه جو سبب ٿيندو، اسان جا ڌنڌا ڌاڙي به ڪراچي ۾آهن. ان ڪري اسان جو چينل ته سڀاڻي اوهان جي حوالي هوندوئي، پر هي ڪجهه رقم آهي جيڪا اسان جي پاران قبول ڪيو، بشير خان اهو لفافو وٺي رکيو! هنن کي چانهن وغيره پياري روانو ڪيائين. پوءِ مون ڏي نهاري چيائين ته ڏٺئي! چيومانءِ نه ته پاڻهي پوري ڪندس. هن جي دوري دوران خرچ ۾ پهرين ڏينهن ۾ جڏهن هالاڻي ڀاءُ در محمد سيال جي هوٽل تي چانهن پيئڻ لاءِ بشير خان سان گڏ ترسياسين ته اتي در محمد سيال هڪ لفافو 50000 روپيه بشير خان کي ڏنو ته سائين هي سنڌ جو سڏ آهي. ان لاءِ منهنجي پاران هي حقير نظرانو قبول پوي. ٻيو ته بشير خان پنهنجي هڪ گاڏي به کپائي. ان مان جيڪا رقم ملي اها پڻ اتي ئي خرچ ٿي. باقي ٻين دوستن ڪنهن ڪيترو ونڊ ڪرايو ان جي مون کي ڄاڻ ڪانه آهي.
ڪارڪن جيڪي سڄي سنڌ مان آيا پئي ان لاءِ چيئرمين صاحب پهريائين سائين جيئندل شاهه کي 100 ديڳيون چڻن ۾ برياني ٿيار ڪرڻ لاءِ چيو. وري جو گهر ويو ته اتي اها ڳالهه ڪيائين ته امڙ چيس ته ڇو ڪارڪن وري روز روز ٿا اچن ڇا؟ جو انهن کي چڻن ۾ برياني کارائيندين ۽ مرغي ۾ برياني ٺهراءِ، ٻاهر آيو مشڪي پيو. چيائين گهران دڙڪا مليا آهن. جيئندل شاهه کي فون ڪري چيائين ته يار برياني مرغي ۾ ڪرائجان.
اهڙي طرح انهن سڀني خفن مان واندو ٿي، بشير خان تقرير پڙهڻ جي تياري ڪئي. سڀني کي پڙهي ٻڌايائين ۽ ان ۾ لهجي ۽ انداز جي باري ۾ راءِ ورتائين. صبح ٿيو سڄي سنڌ مان قافلا گلشن حديد پهچڻ جو سلسلو رات کان ئي جاري هو. بشير خان سڀني دوستن کان راءِ ورتي ته اسٽيج تي ڪير ڪير هلي. سڀني دوستن راءِ رکي ته گهڻا ماڻهو هلندا ته بدنظمي ٿيندي ان لاءِ صرف مرڪزي عهديدار هلندا.
ته بشير خان چيو ته اهو صحيح آهي پر منهنجي راءِ آهي ته مرڪزي عهديدار ۽ انهن سان گڏ ٻه ڄڻا (1) سائين منير حيدر شاهه، (2) چاچو سرفراز ميمڻ. جيئن ته اسان سان سڄي دوري ۾ گڏ هئا، اهي اسٽيج تي هلندا، سڀني چيو ته ٺيڪ آ، پوءِ اسان سڀ قافلي سان گڏ وقار لغاري سان هڪ وڏي گاڏي ۾ تبت سينٽر ڏانهن روانا ٿياسين.