سنڌ گُهري ٿي آزادي : 7 نومبر 2009ع:
مون سي ڏٺا ماءُ، جنين ڏٺو پرينءَ کي،
تنين سندي ڪا، ڪري نه سگهان ڳالهڙي.
اهو آرٽ ان وٽ ئي هو جو ڏکيا مسئلا کڻندو هو ته ماڻهو ان کي سولو سمجهندا هئا، هو ڏکين، اڙانگين منزلن جي ڳالهه ڪندو هو ته ماڻهو اُن کي سهنجو سک ۽ خوشيءَ جو پنڌ محسوس ڪندا هئا، هن جي پيرن ۾ پارس هو، جتي به ويندو هو مُلڪ سونُ ڪري ايندو هو. ڪجهه دوست ۽ مخالف شهيد بشير خان تي تنقيد ڪندا هئا ته هو اشو پالٽيڪس ٿو ڪري پر شهيد ته انڊيا جي لوڻ واري تحريڪ ۽ پوءِ نان ڪوآپريشن ۽ آخر ۾ ڪئويٽ انڊيا واري جدوجهد ۽ ڄڻ دنيا جي مرحلي وار جدوجهدن جو ادراڪ رکندو هو ۽ انهن پر متڙين دوستن ۽ نا سمجهه مخالفن کي چوندو هو ته، سنڌ جو هر اشو جيتوڻيڪ سنڌلاءِ موت ۽ زندگيءَ جو معاملو هوندو آهي، پر اُهو ڪهڙو جلوس، جلسو، ريلي ۽ ڌرڻو آهي، جتي سنڌي ماڻهن کي، شهيد بشير خان، غلام سنڌ جو چهرو نه ڏيکاريو هجي. جدوجهد ڀلي اشوز تي هلندي هئي پر ڳالهه ۽ نعرو سنڌوديش جي آزادي وارو ئي هلندو. شهيد هڪ حاذق حڪيم وانگر، ڪمزور ۽ ضعيف مريض کي لائيٽ ڊوز ذريعي هاءِ ڊوز هضم ڪرڻ لاءِ تيار ڪري صحتمند ڪرڻ چاهيندو هو ۽ بابنڙا پائيندڙ ٻار کي ڊوڙون پارائڻ لاءِ پهرين چيچ کان جهلي هلڻ سيکاريندو هو ۽ دنيا ڏٺو، اهي سنڌي، ماڻهو جيڪي نه رڳو سياست کان لاتعلق هئا پر سنڌ کان ته صفا لاپرواهه هئا، انهن سنڌين کي، صرف سنڌ جي آزادي لاءِ، لکن جي تعداد ۾ ڪراچيءَ ۾ ڪيئن گڏڪيائين. ۽ڪراچي جنهن لاءِ پاڪستاني رياست اهو تاثر عام ڪيو آهي ته جيڪو ڪراچي ويندو اهو يا ته مُردو ٿي موٽندو يا ان جو لاش ٻوريءَ ۾ بند ڪٿي گهٽيءَ ۾ پيو هوندو، پر 7 نومبر تي دنيا ڏٺو ته لکين سنڌي سر جو سانگو لاهي، سنڌ حاصل ڪرڻ لاءِ ڪيئن ڪراچي پهتا هئا. 7 نومبر 2009ع واري شاندار اجتماع نه رڳو سنڌ دشمن قوتن پاران ڪراچيءَ بابت ڪيل خدشن کي ختم ڪري ڇڏيو هيو پر آزادي ۾ ايمان وڌائڻ سان گڏ سنڌ جي طاقت کان به واقف ٿيا هئا. سنڌ جو تختگاهه ڪراچي جيڪو انٽرنيشنل شهر به آهي، اُتي لکين ماڻهو گڏ ڪرڻ ڪو ننڍو چئلينج هيو ڇا؟ اهو چئلينج قومي تحريڪ جي قوت حيثيت، اهميت جو سوال به هو ۽ ٻي طرف اسان جي گودڙين ۾ گلن کانسواءِ ٻيو ڇا هو، پر جڏهن شهيد جي اڳواڻيءَ ۾ قافلو نڪتو ته صوفين جي بقول ته فقير ئي بادشاهه هوندا آهن. فيصلو ٿيو ته 7 نومبر تي ڪراچيءَ ۾ عاليشان پروگرام لاءِ گهٽ ۾ گهٽ هڪ مهينو مسلسل محنت جي ضرورت آهي. 7 آڪٽوبر کان هي فقيرن جو سُنگ، سنڌ جي سڳنڌ سان واسجي، گلشن حديد کان روانو ٿيو. گلشن حديد وارو علائقو ضيا الحق طرفان اسٽيل مل جي پنجابي آفيسرن ۽ ملازمن جي رهائش لاءِ منتخب ڪيو هو ۽ اها حقيقت آهي ته گلشن حديد ۾ جيستائين بشير خان نه آيو هو، تيستائين گلشن حديد ”ننڍو پنجاب“ محسوس ٿيندو هو. حقيقت ۾ قافلي جي ابتدا، بشير خان قريشي، مڪلي، جتي سنڌ جي تاريخ جون ڪيتريون ئي اڻ لکيل ڪهاڻيون دفن آهن، اُتي، سنڌ جي قومي نمائندگي ڪندڙ ڳاڙهو جهنڊو ڦڙڪائڻ سان ڪئي ڄڻ ته ڄام نظام ۽ دولهه دريا خان کي قافلي جون واڳون ڏئي اڳتي وڌيا.
سجاول ۾ محمد رفيق نوحاڻي جي والد جي دعا کانپوءِ ڳوٺ محمد عارف لغاري ۾، هر ڳالهه مُنهن تي چوڻ واري قومي ڪارڪن نظير لغاري جي چانهه پي، اجرڪن جا تحفا وصول ڪري، ڳوٺ گونگڙي ۾ به گڏ ٿيل ڳوٺاڻن کي ڪراچيءَ پهچڻ جي دعوت ڏيندي ڳوٺ نبي بخش کوسو ۾ پڻ ڪارنر گڏجاڻي ڪئي، سدا واهه جي ڪپ تي پڻ ڳوٺاڻن سان سائين رب ڏنوشاهه ۽ ٻين سان قومي ڪچهري ڪري نڪتاسين، اڳيان روڊ موري تي ڪارڪنن ۽ عام ڳوٺاڻن قافلي جو وڏو گرم جوشيءَ سان استقبال ڪيو، جتان اوٺا قبيلي جي سردار محمد اشرف اوٺو جي ڳوٺ منجهند جي ماني رکيل هئي، اوٺا قبيلي جي وڏن سردارن لاءِ مشهور آهي ته حق جا فيصلا ڪرڻ ۾مشهور آهن. اسان جي قافلي کي به مانائتو مان ڏنو ويو هيو. اتان ڳوٺ مير محمد جتوئي ۾ پهتاسين، جتي غلام جتوئي ۽ ٻين کي قومي دعوت ڏئي، اجرڪ جا تحفا وصول ڪري چوهڙ جمالي وڏي استقبال کانپوءِ پهتاسين. چوهڙجمالي ۾ ڪارنر گڏجاڻي ۾ گڏ ٿيل ماڻهن کي سنڌ لاءِ ڪردار ادا ڪرڻ لاءِ دعوت ڏئي، جاتي شهر ۾ وڏو جلسو هو جتي پڻ تقريباً سمورن اڳواڻن تقريرون ڪيون. ائين فقير امداد منگي، ساگر حنيف بڙدي، محمد راهمون، حبيب ڀٽو، غلام نبي کٽي، جمال ناصر، نظير لغاري، اڪبر قريشي، منير جمالي، اياز آخوند ۽ ٻيا بشير خان قريشيءَ جي اڳواڻيءَ ۾ جاتيءَ ۾ سائين رسول بخش قريشي درگاهه جي خليفي وٽان چانهه جو ڊوز هڻي، جاتي پريس ڪلب ۾ صحافي دوستن سان ڳالهه ٻولهه ڪري، اچي سجاول ۾ ماڻهن کي دعوت عشق ڏني سين، ائين رات اچي گجو شهر ۾ ميمڻ برادري طرفان رکيل سموري سنگت لاءِ ڪيل ماني کائي، واپس گلشن حديد پتاسين، جهڙو پنهون پاڻ، تهڙي سٽا ساٿ جي.
8 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ڪراچيءَ جي ضلعي ملير جي لاءِ ٻن ڏينهن جو دورو رکيل هو، اڄ ان خدائي خدمتگار قافلي ۾ ڊاڪٽر صفدر سرڪي ۽ نورالدين جمالي به ڳوٺ پير سرهندي کان اچي گڏيا. رزاق آباد ۾ سموري ڪراچيءَ جي چپي چپي کان واقف، سنڌي لوڪ ادب جي ڄاڻو سائين خدا ڏنو شاهه کي قومي ڪاڄ جي دعوت ڏئي، اجرڪ ڪلهن تي پائي، ڳوٺ پير سرهنديءَ ۾، پير منصور سان دعا، سلام ۽ دعوت ڏئي اچي شيدي ڳوٺ ۾ وڏي ڪارنر گڏجاڻيءَ ۾ پهتاسين. هتي بشير خان قريشي ۽ ڊاڪٽر صفدر سرڪي تقريرون ڪيون، اتان ئي، اچي ڳوٺ در محمد بلوچ پهتاسين جتي پيپلز پارٽيءَ جي کلڻي ملڻي ايم پي اي حڪيم بلوچ وٽ پهچي، ڪچهري ڪري 7 نومبر جي دعوت ڏئي ڳوٺ مزار خان جوکئي ۾ ڪارنر گڏجاڻي ۾ گڏ ٿيل سنڌين سان مخاطب ٿي قومي ڪاڄ جي دعوت ڏئي اچي درسائو ڇنو پهتاسين. چيو وڃي ٿو ته هتي تعليم جو آکارو هوندو هو. هتي ڇنو اڏي درس ڏنو ويندو هو، ان ڪري ان کي درساڻو ڇنو چيو ويندو هو. اُتي به هتان جي اڳوڻي ناظم مجاهد جوکيي سموري سنگت جي روايتي آئو ڀڳت ڪئي ۽ ڳوٺاڻن سميت 7 نومبر تي پروگرام ۾ پهچڻ جو يقين ڏياريو. اڳتي هلي ميمڻ ڳوٺ ۾ رفيق خاصخيليءَ جي اوطاق تي ڪارنر ڪچهري ٿي. ان کانپوءِ ڳوٺ سومار ڪنڊاڻي ۾ جلسو جتي اڳواڻن کي اجرڪن سان سينگاريو ويو. هتان جو معزز امير بخش خاصخيلي به گڏ هو. ايئن اڄ جو آخري پروگرام کوکرا پار ۾ شهيد حڪيم نوتيار ۽ شاهد نوتيار جي ڀاءُ جاويد نوتيار جي وفات تي دعا جا هٿ کڻي اچي گلشن حديد ۾ ماني کاڌي سين، اڄوڪو ٽوئر ان علائقي جو جيڪو سڏجي ته ڪراچي ٿو پر انهن علائقن ۾ اسان کي ڪراچي ڪٿي به نظر ڪونه آئي، سنڌي آبادي ۽ قديم آبادي هجڻ جي باوجود ڪا به ترقي نظر نه آئي.
9 آڪٽوبر 2009ع: اڄ اسان کي گهوٽڪي پهچڻو هو ۽ هاڻي اتان کان ئي ضلعن جو دورو ڪرڻو هو، سموري سنگت گلشن حديد کان، فقير امداد منگي، ساگر بڙدي، آصف بالادي، نعيم منڌرو، زوهيب قريشي، حبيب ڀٽو، نعيم ڦل ۽ ٻيا نڪتاسين. حيدرآباد ۾ سائين عابد شاهه ۽ سنڌ جي قومي تحريڪ جي هڪ انوکي گمنام ڪردار فيض جکري جي ڀاءُ پريل جکري سان ملاقات ٿي، فيض جکري جهڙو بهادر ڪو ورلي ملندو، هو بشير خان قريشي يا سنڌ لاءِ هر ڏکئي معاملي ۾ ڪُڏي پوندو هو. هو لاکي ڦلاڻي جون سڪون لاهيندو هو.
جکري جهڙو جوان، ڏسان ڪونه ڏيهه ۾.
اڳتي هلندي هنڱورجا ۾ انتهائي نرم دل، سخي مرد سائين ڪاظم شاهه وٽ ماني جا ٻه گرهن هڻي هر فن مولا اوٺي صاحب کان موڪلائي اڳتي وڌياسين، رستي ۾ ٺيڙهي وٽ امجد مهيسر، لالڻ ويسر، مير حسن بوزدار گڏيا، ۽ سکر باءِ پاس وٽ جسقم ضلعي سکر جو صدر غلام مصطفيٰ ڦلپوٽو سنگت سميت بيٺو هو. بشير خان قريشي عهديدارن کي هدايتون ڏيندو اڳتي پئي وڌيو. پنو عاقل جتي تمام وڏي فوجي ڇانوڻي آهي ۽ انهن ڍول سپاهين جي معرفت سنڌ جي غلاميءَ جي زنجيرن کي مضبوط ڪرڻ لاءِ جڏهن هتي فوجي ڇانوڻي ٺاهي پئي وئي ته سنڌين جي زمينن تي به قبضو ڪيو ويو ۽ ڳوٺن جا ڳوٺ فوجي بلڊوزرن هيٺ آيا هئا. پنو عاقل ۾ حمير علي ماڪو وٽ تعزيت ۽ عرفان بلو وٽ چانهه پي، گهوٽڪي روانا ٿياسين.اُها گهوٽڪي جيڪا سنڌ جي هڪ پراڻي قبيلي گهوٽا سان منسوب آهي، اها گهوٽڪي پيداوار جي حوالي سان سنڌ خوشحال ڪري سگهي ٿي پر اتان نڪرندڙ تيل-گئس ۽ ڀاڻ جي فيڪٽرين ۾ سنڌي اٽي ۾ لوڻ برابر به ڪونهن. سنڌ جا وڏا قبيلا ۽ انهن جا سردار هن ضلعي ۾ آهن، جيڪي پاڻ ۾ قبيلائي دشمنيون پاڙڻ ۾ پورا آهن. مهر سردارن وٽ پنجاب جو ڀنگي ته هنن سان گڏ ويهي سگهي ٿو پر ڪوبه معزز مهر برداريءَ جو هنن سان گڏ کٽ يا ڪرسي تي وهي نه ٿو سگهي. چيو وڃي ٿو ته سنڌ ۾ وڏن جاگيردارن ۾ مهر پهرين قطار ۾ آهن. پر ان گهوٽڪيءَ جي اڇي ڪاري جا مالڪ فوجي يا پنجاب وارا آهن. جس آهي مهر برادري جي نوجوانن کي، جيڪي قبيلائي زنجيرون ٽوڙي سنڌ سان ناتو جوڙيو ويٺا آهن. گهوٽڪيءَ ۾ وڏو جلسو ٿيو. جتي اڳواڻن خوبصورت تقريرون ڪري سامعين کي سنڌ جي چهري جا تاثر ڏيکاريا. جلسي جي ختم ٿيڻ کانپوءِ ڳوٺ مسو ڪلوڙ ڀرسان محمد رفيق ڌاريجو ۾ ننگر ڪيوسين ۽ ڳوٺاڻن کي قومي ڪيس کان واقف ڪيوسين.
10 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ضلعي خيرپور ميرن واري جو دورو رکيل هو. ان ڪري رات دير سان اچي ضلعي صدر امجد مهيسر جي ڳوٺ وڏا مهيسر اچي پهتا هئاسين. صبح جو نيرن ڪري، ڳوٺ وڏا مهيسر ۾ ڪارنر گڏجاڻي ٿي ۽ پوءِ اتان اڳتي وڌياسين. ٽنڊو مستي اسٽاپ جي ڀروارن قائم خان مري ۽ شاهه لطيف يونيورسٽي جي پُرجوش نوجوانن استقبال ڪيو ۽ پوءِ ڊرٻ مهر شاهه ۾ جلسي ۾ پهتاسين، جتان ٿي گمبٽ ۾ ڪارنر ڪچهري ڪري، گمبٽ ۾ ميڊيا سينٽر جو افتتاح ڪري، پريس جي سنگت سان ڳالهه ٻولهه ڪري اڳتي روانا ٿياسين. راڻيپور ۾ وڏو استقبال ٿيو ۽ اچي سوڀو ديري ۾ جلسي ۾ پهتاسين ۽ پوءِ، ڳليان پريم نگر ديان. حضرت عشق گهايم، جي شاعري کي آواز ڏيندڙ سهراب فقير جي علائقي ٽالپر وڏا اچي ڪارنر گڏجاڻي کي خطاب هڻي، بوزدار وڏا آياسين جتي به جلسو رکيل هو. اڳواڻن کي اجرڪن جا تحفا ڏنا ويا، جلسي کي بشير خان قريشي، ساگر حنيف بڙدي، آصف بالادي، صفدر تنيي، امجد مهيسر، منير حسن بوزدار، وقار پنهيار تقريرون ڪيون. رات جي ماني پياري شفيق پنهيار جي ڳوٺ بگودڙو ۾ کاڌيسين. اتي به ڪيترائي ڳوٺاڻا گڏ ٿيل هئا، جن کي قومي دعوت ڏئي رات رهڻ لاءِ مديجي ۾ گدا حسين سهتي وٽ گڏجي پهتاسين. اتي هڪ سگهڙ ڳجهارت ڏني هئي، سنڌ جا سگهڙ به هر شيءِ تي نظر رکندا آهن. سگهڙ نه رڳو سٺا گهڙيندڙ هوندا آهن پر هنن کي سئوگهڙ ۽ سونهن گهڙ به چئي سگهجي ٿو. جيتوڻيڪ سگهڙ گهڻو ڪري اڻ پڙهيل هوندا آهن پر هنن وٽ ڪمال جو علم هوندو آهي. سگهڙ سنڌ جي لوڪ ادب جو سينگار آهن ۽ لوڪ ادب سنڌ جي مستند قومي تاريخ لاءِ بنيادي ڪم ڏئي سگهي ٿو. سنڌ جي قومي تاريخ، جيڪا اڃان تائين لکي ئي ڪونه وئي آهي. سنڌ جون جيڪي تاريخون لکيل آهن انهن مان اڪثر انهن مورخن لکيون آهن جيڪي درٻار جي اوبر تي پلجندڙ هئا. مديجي ۾ هڪ سگهڙ جي ڳجهارت هئي ته:
شهر نه آءُ، شهر آءُ، نالو ٿي ته نالو لڳين.
ڀڃڻي: شهر. مديجي، شهر- گڏيجي- نالو- مٺو- نالو پيارو. سڄي ڳجهارت: مديجي (خراب خيال)سان نه اچ پر گڏيجي (گڏيل يا سٺي خيال) سان اچ. مٺو ٿي ته پيارو لڳين.
11 آڪٽوبر 2009ع: نيرن گداحسين سهتي وٽان ڪري، صحافي ساٿين سان حالي حوالي ٿي، ساٿ سرواڻ بشير خان قريشي، آڪاش ملاح، فقير امداد منگي، ساگر بڙدي، نعيم منڌرو، آصف بالادي، اختر موجائي، امام بخش عمراڻي، زوهيب قريشي، حبيب ڀٽو، صفدر تنيو، بيوس سنڌي، نعيم ڦل، گدا حسين سهتو، غفار شيخ (پائليٽ) گڏجي سنڌ جي ساهتي ضلعي نوشهروفيروز جي دوري لاءِ روانا ٿياسين، گڏيجي مان نڪرندي اتي ئي همت خان سهتي وٽ دعا گهري سين، جسقم ضلعي خيرپور وارن جي اها خصوصيت آهي ته جڏهن ڪو اڳواڻ ۽ خاص ڪري بشير خان قريشي ضلعي ۾ پهچندو آهي ته هنن کي مرحيات گهڻو ياد اچي ويندا آهن، پوءِ ايتريون ته دعائون گهرائيندا آهن جو اسان مرحومن مان بيزار، مرحيات اسان مان تنگ ٿي پوندا آهن. دعائون گُهري گهري اڌ حافظ ٿي پوندا آهيون. هڪ ڀيري جيئن ئي بشير خان سان گڏخيرپور ضلعي ۾ پهتاسين ته صبح کان اچي جو دعائون گُهرڻ شروع ٿياسين جو اڌرات ٿي وئي، مُردا ختم ئي نه ٿين. جڏهن رات دير سان دعائن مان واندا ٿياسين تڏهن بشير خان، ضلعي صدر امجد مهيسر کي مذاق ڪندي چيو ته ابا اڃان راضي نه ٿيو هجين ته هي رپيٽر کڻي ڪو ماري اچ ته ان جي به دعا گهرون. هنڱورجا اسٽاپ تي ڪارڪنن استقبال ڪيو ۽ پريس ڪانفرنس ٿي. ائين ئي رسول آباد ۾ قومي ڪارڪنن استقبال ڪيو. شهيد فهيم ميمڻ جي شهر رسول آباد ۾ ڳاڙهو جهنڊو ڦڙڪائي بشير خان گڏ ٿيل ماڻهن کي دعوت ڏني، ضلعي نوشهروفيروز جي قومي ڪارڪنن ضلعي جي حد ڪوٽڙي ڪبير کان قومي سرواڻن جو استقبال ڪيو ۽ ڀرسان ڳوٺ مولا بخش ٻوهيو ۾ جلسو رکيل هو. جتي نذير ٻوهيو. آصف مهدي شاهه، امام بخش عمراڻي، ساگر حنيف بڙدي، آصف بالادي، آڪاش ملاح ۽ بشير خان قريشي، پنهنجي پنهنجي انداز سان خوبصورت تقريرون ڪيون. اتان ٿي ڳوٺ ڏيوڻا موري (شاخ) تي به ڪارنر ڪچهري ٿي ۽ پوءِ سنڌجي يگاني ۽ سچار ليکڪ ڊاڪٽر نجم عباسي جي شهر، خونواهڻ پهتاسين، نجم عباسي قومي اڳواڻن سان اختلاف رکڻ جي باوجود آزادي پرست ماڻهو هو، هن پنهنجي وصيت ۾ چيو هو ته سنڌجي آزادي کانپوءِ قبر تي ڏيئا ٻارجو. خانواهڻ ۾ سڪندر سومري وٽ دعا گُهري، ڳوٺ پير وتيو پهتاسين. هن ڳوٺ جو سنڌ جي قومي تحريڪ ۾ اهم نالو آهي، هتان جا دوست روشن نانگور، ساجن نانگور، ذوالفقار نانگور سنڌ، سيد ۽ بشير خان جا عاشق آهن. هي ڳالهه ٻڌائيندو هلان ته جڏهن ته ڪالا باغ ڊئم خلاف جسقم طرفان ٻٻرلوءِ وٽ ڌرڻو هو ته سرڪار وڏي ڪوشش ڪئي هئي ته اهو ڌرڻو ناڪام ٿئي. پوءِ ڌرڻي کي ناڪام ڪرڻ لاءِ حڪومت هر ممڪن ڪوشش ڪئي هئي. هزارين پوليس جا سپاهي گڏ ٿيا هئا، دادو، مورو، نوشهروفيروز کان سکر تائين روڊن جي ٻنهي طرفن کان پوليس جون قطارون لڳايون ويون هيون، اُهو ڏينهن ڄڻ پوليس ۽ آزادي پسندن لاءِ امتحان هو. هزارين گولين جا رائونڊ فائر ٿيا هئا، آنسو گئس جا به هزارين شيل ڇوڙيا ويا هئا ته ٻي طرف جيئن ته هٿيارن لاءِ سختي سان منع ٿيل هئي پر هر قومي ڪارڪن وٽ ديسي هٿيار گوليلي ۽ ڏنڊو موجود هو. ان تي قافلي ۾ اسان جو هڪ دوست عبدالحق ميراڻي شهيد ٿي ويو هو. ان واقعي تي ڪتاب لکي سگهجي ٿو پر مختصر ته ان واقعي ۾، ساگر حنيف بڙدي، حفيظ هڪڙو، سرمد ميراڻي، بخشل سومرو، خادم راڄپر، مشتاق بڙدي، وهاب پلهه، سميت 300 ٽي سو ڪارڪن گرفتار ڪيا ويا هئا. جيڪي ڇهه مهينا، سکر جيل ڊسٽرڪٽ سکر جيل، خيروپور ميرن واري سينٽرل جيلن ۾ رکيا ويا هئا ۽ ان گرفتار ٿيلن ۾ جيڪو ننڍي ۾ ننڍي عمر وارو ٻار گرفتار ٿيو هو، اهو هن ڳوٺ جو ننڍرو ساجن نانگور هو. اهو ڪيس بشير خان، ڊاڪر نياز ڪالاڻي ۽ ٻين تي به هو پر اهو اتفاق هو يا سوچي سمجهي ڪيو ويو هو ان ڪيس ۾ مک جوابدار ننڍڙي ساجن نانگور کي ڪيو ويو هو. ڪورٽ ۾ وڏي آواز سان ننڍڙي نانگور ساجن کي سڏ ٿيندو هو ۽ بشير خان سميت سڀ جوابدار پوءِ جج وٽ پيش ٿيندا هئا. ڳوٺ پيروتيو کان ٿيندا هالاڻي ۾ ڪارنر گڏجاڻي ٿي، هالاڻي جو دُر محمد سيال قومي ڪارڪنن لاءِ ڇپر ڇانوَ آهي. بشير خان جو هي عاشق دُر محمد سيال هالاڻي ۾ ايندڙ ويندڙ ڪارڪنن لاءِ دسترخوان هر وقت حاضر رکندو آهي. ان کانپوءِ ڪنڊيارو ۾ جلسو ٿيو. جتي محبوب ابڙو، ساگر بڙدي، آصف بالادي، فقير امداد منگي ۽ بشير خان قريشي تقريرن جا جوهر ڏيکاريا، ڪنڊيارو ۾ نثار سومري وٽ دعا گهري ڳوٺ پير بخش اُڄڻ ۾، جيڪو قومي ڪارڪنن جو مورچو آهي، ڪارڪنن جي استقبال کانپوءِ منور اڄڻ، حنيف اڄڻ ۽ قومي ڪارڪنن جي جٿي سان گڏجي ٺارو شاهه پهتاسين، ڪنهن وقت ٺارو شاهه جو مائو مشهور هوندو هو ۽ شهر جي چؤنڪن تي هوڪا هوندا هئا ته ٺارو شاهه جو مائو، هروڀرو به کائو، هتي جلسو ٿيو. ٺارو شاهه مان ٿيندا اچي ڀريا روڊ پهتاسين. ڀريا روڊ، محراب پور ۽ پڊ عيدن ۾ پنجابي سيٽلر، جن کي علائقي جي سنڌي وڏيرن جو ساٿ آهي، اُهي شهرن کي ڄڻ پنجاب جا شهر ڪيو ويٺا آهن. ڀريا روڊ ۾ نظام ڪيريو وٽ دعا گُهري، امتياز تاج جي چانهه پي ڪارنر گڏجاڻي ڪئي ۽ جهنڊو ڦڙڪايو ۽ اتان ٿيندا اچي پڊ عيدن پهتاسين. بشير خان قريشيءَ جو حُر سڏائيندڙ شبير مبيجو، زاهد مري، ذوالفقار سومرو، انعام گل مري، وهاب پلهه، مسعود پلهه ۽ ٻيا دوست استقبال لاءِ آتا هئا. پڊ عيدن ۾ جلسو ٿيو. رات جي ماني شبير مبيجو وٽ هئي، وڏيرو قائم الدين مبيجو سميت سمورا ڳوٺ وارا بشير خان تان قربان پيا ٿيندا آهن. رات اچي پڊ عيدن شهر ۾ ڊاڪٽر قبال انصاري وٽ رهياسين.
12 آڪٽوبر 2009ع: پڊ عيدن مان ناشتوڪري، ساٿ سرواڻ بشير خان جي اڳواڻيءَ ۾ آڪاش ملاح، فقير امداد منگي، ساگر بڙدي، نعيم منڌرو، حبيب ڀٽو، عطا وسطڙو، صفدر تنيو، زوهيب قريشي، آصف بالادي، ڪيهر انصاري، سرفراز ميمڻ، اسماعيل ڏاهري، امداد لغاري، گُل ڏاهري، بيوس سنڌي، ضلعي نوابشاهه جي دوري لاءِ روانا ٿياسين.
منهڙو ڀرسان ڳوٺ رئيس غلام محمد جمالي وٽ ڪچهري ٿي، ماني کاڌي سين، جمالي رئيسن ڪراچيءَ لاءِ ٻه بسون ڏيڻ جو اعلان ڪيو. ان کانپوءِ دوڙ ويجهو ساٿي شڪور جمالي وٽ قومي دعوت ڏيڻ لاءِ پهتاسين. اتي مهمانن کي ٽوپيون.اجرڪون ۽ ٽُڪ جون رليون تحفي ۾ ڏنيون ويون. سيٺر اسٽاپ تي به وڏو استقبال ٿيو، اڳتي نوابشاهه جي قومي نظرياتي ڪارڪن مسعود خاصخيلي جي ڳوٺ دريا خان جلباڻي ڀرسان، وڏو استقبال ٿيو. ڳوٺ جي ڪيترين نياڻين،مسعود خاصخيلي جي گهرواري ادي مهه جبين خاصخيلي جي اڳواڻي ۾ قومي اڳواڻن جو استقبال ڪيو. گُلن جي ورکا ڪئي وئي ۽ دعائون ڏنيون. ان کانپوءِ دوڙ پريس ڪلب ۾ صحافين سان ڪچهري ٿي. دوڙ شهر ۾ جلسو ٿيو. ڳوٺ محمد ابراهيم ديناري ۾ قومي ڪارڪن احمد ديناري وٽ دعا گهري وئي ۽ ڳوٺاڻن کي قومي دعوت ڏني وئي، اڳتي بلاول خان ڪيريو سان ڳوٺ ۾ دعا ۽ دعوت جي رسم ٿي. قاضي اسٽاپ کان استقبالين سان ملي، قومي ورڪر ۽ جاکوڙي ڪارڪن شعبان ماٽي جي ڳوٺ پهچي. دعا گهري، کين قومي دعوت پيش ڪئي وئي، رستي ۾ ڳوٺ حاجي خان مري ۾ ڳوٺاڻن جو استقبال ۽سٺ ميل ۾ جهنڊو ڦڙڪائڻ کانپوءِ جلسو ٿيو، سٺ ميل ڀرسان ڄام ڏاتار جي درگاهه آهي جتي ٻارهوئي ميلو لڳو پيو هوندو آهي، چوڻ ۾ اچي ٿو ته اهو ڄام ڏاتار سنڌ جو شهيد اول راجه ڏاهر ئي آهي، ان تي تحقيق جي ضرورت آهي. ان کانپوءِ پي پي اڳواڻ ۽ وڪيل عنايت رند جي ڳوٺ قربان علي رند ۾، سندس والده جي دعا گهري وئي. ڳوٺ جان محمد خاصخيلي ۾ ڪارنر ڪچهري ڪئي وئي. ۽ پوءِ نواب شاهه ۾ پراڻي قومي ورڪر فدا چانڊئي جي گهر، (فدا چانڊيو جيڪو هاڻي صحافت جي ميدان تان قومي جنگ وڙهي رهيو آهي) اتي صحافين سان سنڌجا سور سليا ويا. ائين ريگل چوڪ تي استقبال، رفيق ملاح جي ڀاءُ جي دعا گهرندي. پراڻي قومي ورڪر ساجن مغيري سان عيادت ڪندي اچي سيٺ منظور (عظيم ٽرانسپورٽ) کي 7 نومبر جي قومي ڪاڄ جي دعوت ڏني سين. سيٺ منظور به سنگت کي اجرڪ ٽوپيون پارايون ۽ ايئن قافلو قائدعوام يونيورسٽيءَ پهتو جتي وڏو جلسو رکيل هو. يونيورسٽيءَ جي شاگردن جو جوش جذبو ڏسڻ وٽان هو. آصف بالادي، نعيم مينڌرو، فقير امداد منگي، آڪاش ملاح ۽ ساٿ سرواڻ بشير خان قريشي تقريرون ڪيون، ساٿي تسليم خاصخيلي قومي گيت ٻڌائي جذبن کي وڌيڪ گرمي ڏني. ان کان پوءِ ڳوٺ شهمير راهو ۾ عمران راهو کي قومي دعوت پيش ڪري، ڳوٺ قيصر خان چانڊيو ۾ ساٿي پرويز چانڊيو کي دعوت ڏني وئي. هي ڳوٺ به تاريخي ڳوٺ آهي. جتي 1983ع ۾ ايم آر ڊي جي تحريڪ ۾ هتان ڪيترائي ڳوٺاڻا، وحشي پنجابي فوجين هٿان شهيد ٿي ويا هئا، هن ڳوٺ جي ڀرسان ڳوٺ ۾ اسان جو پياري دوست ۽ جساف جو مرڪزي عهديدار ممتاز چانڊيي جوبه ڳوٺ آهي، ممتاز چانڊيو مڪمل طور انقلابي ۽ بهادر هو. هو پڙهيل لکيل نوجوان هو، هن کي حيدرآباد ۾ فريد جان سرهندي، پوليس مقابلو ڄاڻائي شهيد ڪيو هو، هن جي هڪ ليڊي پوليس واري سنگتياڻي هئي جيڪا هن جو لاش ڏسي، ورديءَ ۾ هجڻ جي باوجود بي هوش ٿي وئي هئي. ڳوٺ قيصر چانڊيو مان ٿي رات اچي نظام الدين انڙ وٽ رات ترسياسين.
13 آڪٽوبر 2009ع: صبح نظام انڙ وٽان نيرن ڪري اڳتي وڌياسين. انڙ قبيلو سماٽ جو سربراهه آ، انڙ وڏو سخي به ٿي گذريو آهي. هن جي سخاوت جو اِهو طريقو هوندو هو جو صبح سويل هيرا، موتي يا سون ۽ چاندي جا ٽڪرا يا ٿيلهيون، ڏيندو هيون پر ڏيڻ جو طريقو اِهو هوندو هو جو زور سان اڇلائي هڻندو هو. سوالي اڪثر ڪري زخمي ٿي پوندا هئا. مرشد لطيف به چيو آهي ته،
”انڙ ۾ آس گهڻي، تنهان گهڻيرو ڊپ“
قافلو دڙي مگسي ۾ جساف جي اڳوڻي مرڪزي اڳواڻ شبير مگسي جي اوطاق تي پهتو. دڙي مگسي سڄو ڳوٺ قومي تحريڪ جو آهي.
هاڻي اچي ڳوٺ دڙي مگسي پهتاسين. ڳوٺ وارن جون دوستيون ڀلي ٻين سان به هجن پر فيصلي واري گهڙي ۾ هو قومي تحريڪ سان بيهندا آهن. سائين جي ايم سيد کان وٺي شهيد بشير خان هن ڳوٺ کي پنهنجو گهر سمجهندا هئا، غلام محي الدين مگسي، آصف مگسي، نعيم مگسي، جاويد ۽ شاهد مگسي، ڊاڪٽر سڄڻ هجي يا انوکو ڪردار ڪمال الدين مگسي. مطلب ته ننڍا هجن يا وڏا، قومي تحريڪ جا سپاهي آهن. جوڳي اڳتي رميا ۽ اچي سعيدآباد پهچي استقبالي ساٿين سان ملي ڪارنر گڏجاڻيءَ کي خطاب ڪري، هالا باءِ پاس کان ٿيندا، هالا پريس ڪلب ۾ ميٽ دي پريس اڳيان پيش پيا. اتي بشير خان سميت استاد محمد راهمون، آڪاش ملاح، ڊاڪٽر صفدر سرڪي، فقير امداد منگي، نعيم ميندرو، ساگر حنيف بڙدي، عطا وسطڙو،آصف بالادي، صفدر تنيو، رشيد ڏيٿو به موجود هئا. هالا ڀرسان لياقت ڏاهري وٽ دعا گهري مرشد لطيف جي درگاهه تي اچي مٿو ٽيڪيوسين.
ساري رات سبحان، جاڳي جن ياد ڪيو،
ان جي عبداللطيف چئي، مٽيءَ لڌو مان،
ڪوڙين ڪن سلام، اچيو آسڻ ان جي.
بشير خان،درگاهه اندر وڏي آواز سان ڀٽائي جي بيتن ۾ دعا گُهري ۽ ٻاهر گڏ ٿيل ماڻهن سان مخاطب ٿيو، اتان ٿيندا، ملان مکڻ لڳ ٽنڊو آدم،وٽ وڏو استقبال هو. اجرڪ اوڍايا ويا، هاڻي سنڌجي ڪلاسيڪل وڏيري شاهنواز جوڻيجي جي ڳوٺ سندس وڏي پٽ محمد خان جوڻيجي وٽ پهتاسين، شاهنواز جوڻيجو ڏکيا فيصلا ڪرڻ جو ماهر هو، اجرڪ جو پٽڪو ٻڌي جڏهن گهوڙي سواري ڪندو هو ته سنڌمرڪڻ لڳندي هئي. شاهنواز جوڻيجو سينٽرل جيل حيدرآباد ۾ جڏهن هو تڏهن ساگر حنيف بڙدي، سنڌ يونيورسٽيءَ مان گرفتار ٿي جيل آيو هو ۽ استاد محمد راهمون نياز ڪرناڻي ۽ ٻيا ساٿي جهوڪ شگر مل شاهه مراد وٽان گرفتار ٿي جيل ۾ پهتل هئا، بقول ساگر جي ته، هر روز جيل ۾ شاهنواز جوڻيجي سان ڪچهري ٿيندي هئي، هُو وڏو روايتي ماڻهو هو. سنڌ جي اهم ماڻهن شهرن، روايتن، ڪلچر تي جڏهن ڳالهائيندو ته ڪلاڪ گذري ويندا هئا، ساگر حنيف بڙدي جا ٻه مضمون، هڪ شاهنواز جوڻيجو جيل مان سائين جي ايم سيد کي ساري ٿو ۽ شاهنواز جوڻيجو جيل مان ڄام صادق کي ساري ٿو لکيا هئا. جيل مان آزاد ٿيڻ کانپوءِ جڏهن جيل جي دوستن سان ملڻ آيو هو تڏهن ساگر حنيف بڙدي کي مذاق ۾ ميار ڏيندي چيو هئائين ته ٻيو سڀ ٺيڪ مضمونن ۾ لکيو اٿئي باقي هڪ ڳالهه نه لکين ها جو ان جو وقت ناهي، اها ڳالهه هيءَ هئي ته شاهنواز جوڻيجو جيڪو ڄام صادق جو دوست به رهيو ۽ ان جي عتاب ۾ به رهيو، شاهنواز چوي پيو ته ڄام جڏهن ڪرسي تي هوندو هو ته شينهن کان وڌيڪ طاقتور ۽ بهادر هوندو هو ۽ ڪرسي تان لهڻ کان پوءِ ڪُئي کان به ڊڄندو هو ۽ مون (شاهنواز) هن جا ٻئي دور ڏٺا. ان کانسواءِ هي ڳالهه به اهم آهي ته شاهنواز صاحب جيل ۾ ڪتاب به ڏاڍا پڙهندو هو. هڪ ڀيري مون ساگر حنيف بڙدي استاد محمد راهمون جي روبرو کانئس پڇيو ته سائين هي اردو جا ايڏا وڏا ڪتاب، ننڍن اکرن وارا ڪيئن ٿا پڙهي سگهو، شاهنواز چيو ته آئون هيڏي عمر ۾ به چشمون ڪونه پائيندو آهيان، ان جو سبب هي آهي ته صبح جو سوير اٿي ورزش ڪندو آهيان، اکين جي روشني وڌائڻ لاءِ صبح جو ٽنگون مٿي ڪري، رت جو دورو وڌائڻ لاءِ ايڪسرسائيز ڪندو آهيان. ٿُلهن شيشن واري عينڪ پائيندڙ استاد محمد راهمون جڏهن اهو ٻڌو تڏهن صبح جو اهو به ٽنگون مٿي ڪندو هو پر هر هر ڪري پوندو هو نيٺ چيائين ته ان ورزش کان انڌا چڱا آهيون. محمد خان جوڻيجي جي دعوت کائي، اجرڪ اوڍي ٽنڊو آدم ۾ رکيل جلسي ۾ شريڪ ٿياسين. پنهور پاڙي ۾ محمد خان پنهور سنگت جي وڏي خدمت ڪئي. شهر ۾ انور مري سان دعا سلام ڪري، ممتاز چاڪراڻي وٽ چانهن پي، قومي دعوت ڏئي اڳتي روانا ٿياسين. احمد ٻرڙا اسٽاپ وٽ جهنڊو ڦڙڪائي، گڏ ٿيل ماڻهن کي ڪراچي اچڻ جي دعوت ڏئي ڳوٺ جلال مري ۾ غلام مصطفيٰ شاهه سان ڏيٺ ويٺ ڪري ڀڳڙو اسٽاپ تي استقبالي ساٿين سان ملي. شهداد پور شير ٽالاڻي وٽ دعا جا هٿ کنياسين. سنڌ جو ڪلاسيڪل داستان، سهڻي ميهار جا ڪردار به هن شهر شهدادپور سان واسطو ٿا رکن، هي شهر شهداد خان ٽالپر جي نالي سان آهي، هن شهر کي ٻڌرايو. ميهار جي قبر شهر اندر ۽ سهڻيءَ جي مزار شهر کان ٿورو ٻاهر آهي. اڳ ۾ اتان هاڪڙو درياهه وهندو هو. سهڻي ميهار کي پنجاب سان ڳنڍيو ويندوآهي پر هي سنڌجو ۽ خاص ڪري شهدادپور جي آسپاس جو قصو آهي، ميهار جو نالو ساهڙ ۽ ذات نڱامڙو هو. شهدادپور ۾ وڏو جلسو ٿيو. شريف ڪلهوڙو اسٽيج سيڪريٽري ۽ آجياڻو اڪبر مري ڏنو هو. مختيار چاڪراڻي ۽ تسليم خاصخيلي قومي گيت ٻڌايا هئا. مرڪزي باڊي تقريرون ڪيون هيون، رات جو ميرپور خاص ۾ نجف لغاري وٽ رات رهيا هئاسون.
14 آڪٽوبر 2009ع: نجف لغاري وٽ صبح جو ناشتو پاڻي ڪري ميرپور خاص ۾ ايم ڪيو ايم اڳواڻ انيس قائمخاني جي امڙ جي وفات تي دعا گهري سامارو ۾ شمشير شاهه وٽ چانهه بسڪيٽ جي سلسلي کانپوءِ پريس ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي سين. سامارو جي وڏي چؤڪ تي وڏو جلسو ٿيو. سامارو شهر لاءِ به ڪي روايتون آهن ته هتي اڳ ۾ وڏو ٻيلو، جهنگ هوندو هو. جڏهن دودي سومري تي علا الدين خلجي ڪاهي آيو هو ته دودي سومري ڪجهه عورتون، ابڙي وٽ سامون ڪري موڪليون هيون، ۽ ڪجهه عورتون ته وري ابڙي ڏي وڃڻ بجاءِ گهران نڪري اچي هن وڏي ٻيلي ۾ لڪيون هيون. ان ٻيلي انهن سومرين کي سام طور پناهه ڏني هئي. ان ڪري اهو ٻيلو (سام+وارو) سام وارو مشهور ٿيو، اهو سام وارو ٻيلو هاڻي سامارو آهي. لياقت رستي اسٽاپ تي بيٺل استقبالي دوستن سان ملي اچي ڪنري شهر ۾ ڪارنر ۾ موجود ساٿين سان حالي احوالي ٿياسين. ڪُنري ۾ عبدالحسين ڪپري وٽ دعا جا هٿ کڻي، محمود آباد اسٽاپ وٽ دوستن سان ملي اچي امرڪوٽ لڳ روحل واءِ تي سائين جي ايم سيد جي اتساهه کي خوشبو بخشيندڙ جمن دربدر ۽ سنڌ جي نوجوانن جي دلين جي ترجماني ۽ انقلابي جذبي جي آبياري ڪندڙ حليم باغي ۽ ڪونڀٽ ٽارين تي ٽڙيل گلن جهڙي شاعر حاجي ساند جي ڳوٺ پهتاسين، ڪنڊڙي واري روحل فقير جي ڳوٺ، سنگت کي قومي دعوت ڏئي، اجرڪ، لنگيون، لويون تحفن ۾ وصول ڪري، اچي صوفي فقير ۾ صوفي عبد علي وٽ دعا ۽ دعوت ڏني سين. صوفي فقير شهر، جيڪو صوفي صادق سومري جي نالي سان منصوب آهي. صوفي صادق سنڌجو وڏو صوفي شاعر ٿي گذريو آهي. شاهه جي رسالي جيان صوفي صادق جو رسالو ”راڳنامو“ جي نالي سان مشهور آهي، صوفي صادق، جهوڪ شريف جي صوفين وٽان رڱيل آهي. چيو وڃي ٿو ته اڳ ۾ ڌاڙيل هو پر جڏهن کيس فيض مليو ته لوهه مان سون ٿي پيو. سندس هڪ بيت آهي ته:
الله اوراهون ڇڏي، پراهون پنڌ پيا،
بنا نالي سپرين، اڃان ڪي ٻيا،
واڪيندا ويا، صادق ٻڌي سندرا.
صوفي صادق سومري جي خاندان مان وڏا نالي وارا ماڻهو ٿي گذريا آهن، صوفي قلندر بخش جو ذڪر سائين جي ايم سيد به پنهنجا ڪتاب ”جنب گذاريم جن سين“ ۾ ڪيو آهي، صوفي فتح علي اڃان حيات آهي ۽ هي به جيئري جاڳندي تاريخ آهي. صوفي فقير مان اٿي اچي ڳوٺ پنهون راڄڙ ۾ عبدالڪريم راڄڙ وٽ ريفريشمينٽ ڪري اجرڪن جا تحفا وصول ڪيا ويا، بشير خان قريشيءَ کي پٽڪو ٻڌرايو ويو. ائين غازي سمون سان سندس ڳوٺ ۾ ملاقات ڪري قومي دعوت پيش ڪئي وئي. ان کانپوءِ ڳوٺ هوندو آريسر ۾ جلسو ٿيو جتي بشير خان قريشي، ڊاڪٽر صفدر سرڪي، آصف بالادي، ساگر حنيف بڙدي خطاب ڪيو، مجيب آريسر آجياڻو ڏنو جڏهن ته قومي ۽ مزاحمتي راڳي جمن دربدر ۽ ٻيجل سنڌي گيت ٻڌايا. رات اتي رهياسين. اِتي جلسي ۾ بشير خان قريشي جي ساٿ ۾، فقير امداد منگي، نعيم مينڌرو، ساگر بڙدي، آصف بالادي، عطا وسطڙو، زوهيب قريشي، قاري گهانگهرو، هارون ڪلهوڙو، اقبال هاليپوٽو، عبدالحق ملاح، قربان جروار، منصور لغاري ۽ ٻيا موجود هئا. هي ڳالهه به لکندو هلان ته بشير خان قريشيءَ جو پائليٽ غفار شيخ اسان جي قافلي ۾ ڊرائيور جي حيثيت ۾ نه پر دوست، ساٿي. قومي ورڪر ۽ تجزيانگار جي حيثيت ۾ قافلي ۾ گڏ هلندو هو. غفار شيخ ڪير سڏائي، سموري سنڌ جو هرگس ۽ پيچرو هن لاءِ اوپرو نه هوندو هو، هي بشير خان جي گاڏي جو ڊرائيور ۽ بشير خان جو محافط به هوندو هو. بشير خان جون منزلون ڏسي ٻيو ڪو ڊرائيور هجي ها ته ڊرائيوري ته ڇڏي ڀڄي ها پر رتيديري مان ئي لڏي وڃي ها.
15 آڪٽوبر 2009ع: صبح جو مجيب آريسر وٽان ناشتو ڪري، وڏو بشير خان قريشي، محمد راهمون، ڊاڪٽر صفدر سرڪي، فقير امداد منگي، ساگر بڙدي، نجف لغاري، نعيم مينڌرو، آصف بالادي، عطا وسطڙو، زوهيب قريشي، جميل ڌونڪائي، منظور ميمڻ، ضلعي ٽنڊوالهيار جي دوري لاءِ روانا ٿياسين. قافلو کيسانو اسٽاپ تي انتظار ۾ بيٺل استقبالي دوستن سان ملي اچي نصرپور ۾ جلسي ۾ پهتو. نصرپور جو نالو وٺڻ سان به دل ڌڙڪي پوندي آهي. چون ٿا ته شهيد مخدوم بلاول جي خلاف سرڪاري عالمن نصرپور ۾ گڏجي فتويٰ تيار ڪئي هئي، نصرپور جو هڪ ٻيو اهم ڪردار عبدالحق رباني به يگانو ماڻهو هو. هاري تحريڪ جو اڳواڻ، مولانا عبيدالله سنڌي جو عاشق، سنڌ پرست ماڻهو هو. چون ٿا ته مولانا عبدالحق رباني ڪنهن ”مير“ جي وفات تي علائقي جي ڪري جنازي نماز لاءِ پهتو، جڏهن ڏٺائين ته ميت کي پاڪستاني جهندو ويڙهيل هو ته، اتي دوستن کي چيائين ته مير تان اِهو جهنڊو لاهيو نه ته هي جهان ته هن کان ويو پر هن جهان جو به نه رهندو، پر جڏهن مرحوم جي مائٽن جهنڊو نه لاٿو ته هي سنڌ جو عاشق هي لفظ جنازي جي نماز پڙهڻ کانسواءِ هليو ويو ڌوڙ وڃي پائن. نصرپور ۾ صوفي بزرگ مصري شاهه جي گادي نشين سيد مريد علي شاهه سان ملاقات ڪري 7 نومبر واري قومي ڪاڄ جي دعوت ڏئي اٿياسين، جتي سائين مريد علي شاهه، مصري شاهه جي شاعري جو ڪتاب تحفي طور ڏنو. اتي نصرپور ۾ بئنڪ مئنجر، قومي ڪارڪن غلام مصطفيٰ پانڌياڻي وٽ اجرڪن جا تحفا حاصل ڪري، چانهه جون سُرڪيون ڀري، اڳتي ماڇي هوٽل وٽ سوين ماڻهن جي استقبال کي مُنهن ڏئي قُبو اسٽاپ وٽ سوين ماڻهن سان ملي اُتي جهنڊو ڦڙڪائي، الله بخش مگسي ۽ لاشاري برادري جي ماڻهن سان ملاقات ڪري، ڪراچيءَ جي دعوت ڏني وئي، هي قبو اسٽاپ جتي سنڌ جي وڏي عالم، لوڪ روايتن جي امين وتائي فقير جي مزار آهي، وتايو تمام علم ۽ دانش جون ڳالهيون ۽ سمجهاڻيون، کل ڀوڳ جي انداز ۾ پيش ڪندو هو، مثال هڪ ڀيري سندس ماءُ چيو ته رڌ بچاءَ لاءِ ڪو ٽانڊو يا باهه کڻي اچ، وتائي وراڻيو ته ڪٿان باهه آڻيان، ماءُ ڪاوڙ ۾ چيس ته دوزخ مان ئي کڻي اچ ته سنڌ جي هن ڏاهي وتائي وراڻيو ته امان دوزخ ۾ ڪا به باهه ڪونهي، اُتي هرڪو پاڻ سان گڏ باهه کنيو ويندو آهي. پير پٿورو (اڪڙي) ۾ جلسو ٿيو جتي ڳواڻن خطاب ڪيو ۽ پٿوري ۾ مڪيش جيسواڻي جي ڏاڏي جي دعا لاءِ پهتاسين.
16 آڪٽوبر 2009ع: صبح جو سائين خدا ڏنو شاهه وٽان ناشتو ڪري تيار ٿياسين، واضح هجي ته خدا ڏنو شاهه اهو شخص آهي جنهن جو مامون حسن شاهه جنهن پهرين سنڌي فلم عمر مارئي ۽ پرديسي ۽ اردو فلمون آگ ڪا دريا ۽ استادون کان استاد ٺاهيون هيون. ٽنڊو الهيار ۾ سيد شوڪت علي شاهه وٽ ڪارنر گڏجاڻي ٿي ۽ پوءِ پريس ڪلب ٽنڊو الهيار ۾ صحافين کي بريفنگ ڏئي، عبرت جي جهوني نمائندي راجا اقبال وٽ قومي ڪچهري ڪري، بٺو اسٽاپ تي استقبالي دوستن هٿان گلن جي ورکا کانپوءِ اُتي جهنڊو ڦڙڪائي، بابو درس سان ملي ڳوٺ وريام سولنگي ۾ قومي جهنڊو ڦڙڪائي، گڏ ٿيل ڳوٺاڻن کي 7 نومبر واري پروگرام جي دعوت ڏئي چمبڙ شهر ۾ رکيل جلسي کي مخاطب ٿياسين، ۽ اتان کان رات ڪراچي گلشن حديد پهتاسين.
17 آڪٽوبر 2009ع: ذهن تي پٿريلو ۽ سنسان علائقو، رت ۾ ريٽا لاش، فوجي ورديون، جي ٿريون ۽ لانگ بوٽ، ڪوڙهيا چهرا، نظرن اڳيان ڦري اچن ٿا. هن ئي تاريخ تي سنڌ جي نوجوانن تي گولين جي بوڇاڙ ڪئي وئي هئي، سبب صرف اِهو هو ته سنڌ جي تعليمي ادارن ۽ خاص ڪري ڄامشوري جي وڏن تعليمي ادارن ۾ وڌندڙ قومي تحريڪ کي ٻُنجو ڏجي، ساگر حنيف بڙدي هڪ نثري نظم لکيو هو ته:
هي ڪهڙي ڀلا آ ڪربلا،
لرزي پيو ٿو آسمان،
۽ ڌرتي سڄي سڏڪي پئي،
ٺوڙهي جي پٿريلي پَٽَ تي،
اوپرن دڙڪن جي دهشت،
اوچتو ئي اوچتو،
جِي ٿريون ڇڙواڳ ٿيون،
گولين جي گمسان ۾،
دانهون سڀ دٻجي ويون،
آزاديءَ جي متوالن جا،
سينا، ڳل ڳاڙها ٿيا،
مٽي ماٿي لائڻ وارا،
ڌرتيءَ سان ڇاتي مليا،
روايتي تاريخ کي تالو لڳو،
شهيدن قلم کي رت آڇيو،
۽ هاشيه ڀرجي ويا،
هئا لُت پُت رت ۾،
تن جي رت جو، هر ڦڙو،
طوفان ڄڻ بڻجي اٿيا،
ڪنهن وڏي ويڙهاند لاءِ،
سنڌي سڀ مڇري اٿيا،
آزادي اعلان اسان جو،
نعرو هڻي اڳتي وڌيا.
گلشن حديد مان ٺوڙهي ڦاٽڪ جي امر شهيدن جي مزارن تي حاضري ڀرڻ لاءِ بشير خان جي سرواڻيءَ ۾، فقير امداد منگي، ساگر حنيف بڙدي، نعيم منڌرو، عطا وسطڙو، زوهيب قريشي، هارون ڪلهوڙو، قاري گهانگهرو نڪتاسين، گهگهر ڦاٽڪ وٽ ڊاڪٽر صفدر سرڪي به اچي گڏيو ۽ سمورا ساٿي، سنڌ جي سينڌ کي رت جي سنڌور ڏيڻ وارن مجاهدن کي قومي سلام پيش ڪرڻ لاءِ قافلو اڳتي وڌيو. هر طرف سنڌ ۾ شهيدن جي رت جا گلاب ٽڙيل هئا، قافلي ۾ موجود ساٿين جي زبان تي هي گيت هو ته:
هِن لال لهوءَ تي او لالڻ، ڪي ڀاڳ ڀلارا بڻجي ويا،
ير ٺوڙهيءَ وارن جي دم سان، وارا به نيارا بڻجي ويا.
سائين جي ايم سيد جڏهن ڪارڪنن جي شهيد ٿي وڃڻ جي خبر ٻڌي ته گهران ڪنهن نياڻي جي ڪاري پوتي گُهرائي، ان کي ڦاڙي ٻانهن تي ڪاري پٽي ٻڌي هئي. داٻيجي، گهارو ۾ دوست انتظار ۾ بيٺا هئا. انهن کي قافلي ۾ شامل ڪري ٺٽو باءِ باس کان ٿيندا پير پٺو ۾ شهيد مالڪ خشڪ جي حاضري ڀريسين، ور شهر ۾ جهنڊو ڦڙڪائي رٿيل جلسي کي مخاطب ٿياسين، علي محمد سمون ڳوٺ ۾ ڪارنر ڪچهري ڪئي وئي. ٻيلو شهر ۾ محمد عمر ميمڻ سان دعا جا هٿ کڻي، ڪراچي پروگرام جي دعوت ڏئي، دڙو شهر ۾ ٺوڙهي ڦاٽڪ جي شهيد، شهيد ذڪريا ميمڻ جي مزار تان قومي ترانو پڙهي، ڳوٺ هاجي عبدالله ڪانڌڙو ۾ حاجي مير محمد ڪانڌڙو سان دعا گُهري. ڄامشوري ۾ شهيد مٺو بليدي کي قومي سلام پيش ڪرڻ لاءِ روانا ٿياسين ۽ پوءِ مادر علمي سنڌ يونيورسٽي ۾ 17 آڪٽوبر جي شهيدن جي ياد ۾ تعزيتي ميڙاڪي ۾ پهتاسين، جتي بشير خان قريشي، محمد راهمون، ڊاڪٽر صفدر سرڪي، عطا وسطڙو، ظفر ڪوريجو، ساگر حنيف بڙدي، فقير امداد، نعيم منڌرو، ديدار شام، قربان مهر شهيدن کي ڀيٽا ڏني. جلسي کانپوءِ رات حيدرآباد ۾ ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي وٽ ترسياسون.
18 آڪٽوبر 2009ع: اڄ حيدرآباد ضلعي جي دوري لاءِ نڪتاسون، چينل موري تي ڪارڪن استقبال لاءِ بيٺا هئا. ٽنڊو حيدر، ٽنڊو غلام محمد ۾ به سوين ماڻهو گلن جي ورکا لاءِ آتا هئا، سنڌ ۾ ”ٽنڊا“ ميرن جي اوطاق کي چيو ويندو آهي، سواءِ ٽنڊو آدم جي، جيڪو آدم خان مري جي نالي سان منسوب آهي، باقي اڪثر ٽنڊا ميرن جا آهن ۽ چيو وڃي ٿو ته، مريم ذات جي مري هئي ۽ الهيار ٽالپر هو ۽ انهن جو جيتوڻيڪ عشق هو پر انهن جو ملڻ مشڪل هو پوءِ اهو پهاڪو ٺهيو ته، ڪاڏي منهن مريم جو، ڪاڏي ٽنڊو الهيار. اڳتي هلي جسقم جي اڳواڻ مسرور ٿيٻي جي ڳوٺ موري منگر ۾ رکيل جلسي ۾ تقريرون ڪري، اڳتي جهڻ موري تي استقبال ڪندن سان ملي، اڳتي جلسي کي خطاب ڪندا، ڳوٺ چُکي ۾ مير مشتاق ٽالپر وٽ منجهند جي ماني کائي، شيخ ڀرڪيو ۾ جلسي ۾ شرڪت ڪئي وئي، ان کانپوءِ سائين نادر شاهه وٽ اچي کيس قومي پروگرام ڏئي، ڳوٺ سيد تاج محمد شاهه ۾ امير حيدر شاهه کي ڪراچي ۾ 7 نومبر تي ٿيندڙ قومي ڪاڄ جي دعوت ڏئي، ٽنڊو ڄام ۾ جلسي پهچي، اجرڪن جا تحفا وٺي، موجود ماڻهن سان سنڌ جا سور سلي، ٽنڊو ڄام ۾ خيرالدين تنيي وٽ فاتح گهري، حبيب ڀٽو ۽ هدايت الله ويسر جي چانهه پي رات حيدرآباد ۾ ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي جي جڳهه تي ترسڻ لاءِ آياسين.
19 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ٽنڊو محمد خان جو دورو آهي، بشير خان قريشي، فقير امداد منگي، ساگر حنيف بڙدي، نعيم منڌرو، عطا وسطڙو، زوهيب قريشي، قاري گهانگهرو، هارون ڪلهوڙو ۽ ٻيا ڊاڪٽر نياز جي جڳهه تي پهتا، جڏهن ته محمد راهمون ۽ آڪاش ملاح ٽنڊو محمد خان ۾ گڏيا، شهر ۾ جسقم ميڊيا سينٽر تي چانهه پي، ٽنڊو محمد خان پريس ڪلب ۾ ڪانفرنس ڪري، ظهور هاليپوٽي جي چانهه پي ڳوٺ هيرڻ جاگير ۾ جلسو ٿيو. جسقم جي مرڪزي اڳواڻن کانسواءِ منير احمد ۽ ذوالفقار سومري تقريرون ڪيون، ٻيجل سنڌي قومي گيت ٻڌايا. ڳوٺ جهنگ ڪاتيار ۾ ستار ڪاتيار وٽ چانهه پارٽي ۾ حاضر ٿي اجرڪ ۽ تحفا وصول ڪري، نائون ميل اسٽاپ تي جهنڊو ڦڙڪائي جلسي کي خطاب ڪندي موجود ماڻهن کي ڪراچي اچڻ جي دعوت ڏئي، رات ٽنڊو محمد خان ۾ وڏي جلسي لاءِ نڪتا سين. جلسي مان ٿي شريف سٺيو وٽ چانهه پي ڳوٺاڻن سان قومي ڪچهري ڪري ستار ڪاتيار وٽ رات ترياسين.
20 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ضلعي بدين جو دورو آهي، ڄمون باغ وٽ ڳوٺاڻي جوش جذبي سان مليا. اڳتي هلي ماتلي باءِ پاس تي به وڏو استقبال ٿيو. ماتلي شهر ۾ جلسو ٿيو. بشير خان، ساگر حنيف بڙدي، فقير امداد ۽ حيدرشاهه تقريرون ڪيون. ماتلي جو نه رڳو جلاب مشهور آهي، پر هي شهر باباءِ ثقافت جو لقب ماڻيندڙ ۽ ڪيئي ڪتاب جو ليکڪ رئيس ڪريم بخش نظاماڻي جو به شهر آهي، رئيس ڪريم بخش نظاماڻي سائين جي ايم سيد جو انتهائي حُجائتو ۽ اعتماد وارو ماڻهو هو. هي واحد ماڻهو هوندو هو جيڪو سائين جي ايم سيد جي اڳيان رکيل ٽيبل تي به شراب پيئندو هو. ماتلي کان ٿيندي تلهار ۾ جلسي کي خطاب ٿيو. حاجي سانوڻ شهر ۾ استقبال ۽ جلسو ٿيو. ٽنڊو غلام علي ۾ آزاد جمالي وٽ منجهند جي ماني کائي، ماڻهن سان حالي احوالي ٿي، شهر ۾ سرور کوسو جي دعا گُهري، ڇهون واٽر تي، عبدالحق نظاماڻي وٽ چانهه پيتي سين. عبدالحق نظاماڻي، قومي تحريڪ جو گهڻ گهرو آهي، جيل به ان کاتي ۾ ڀوڳيا اٿس. ان وٽان ٿي نئون دمبالو ۾ ڪارنر گڏجاڻي کي مخاطب ٿي جسقم جي اڳواڻ زوار بوزردار جي ڳوٺ علي محمد بوزدار ۾ جلسو ڪري ڊگهڙي شوگر مل اسٽاپ تي ڪيترائي ڳوٺاڻا گلن جا هار هٿن ۾ جهلي استقبال لاءِ بيٺا هئا، انهن سان ملي امن آباد ۾ جلسي لاءِ روانا ٿياسين، اتي تمام وڏو جلسو هو. امن آباد جا تقريباً سمورا نوجوان، خاص ڪري جروار برادري قومي تحريڪ سان لاڳاپيل آهن. جلسي کي بشير خان قريشي، محمد راهمون، ڊاڪٽر صفدر سرڪي، فقير امداد منگي، نجف لغاري، ساگر بڙدي، نعيم منڌرو، عطا وسطڙو، عبدالقادر جروار، نديم ڀرڳڙي، حيدر شاهه ۽ ٻين خطاب ڪيو. ٻيجل سنڌي قومي گيت ٻڌايا، جلسي کانپوءِ ڳوٺ سانگي ڦرهو ۾ عبدالله ميمڻ جي دعا گهري. رات صوفي بزرگ سمن سرڪار ڀرسان ڳوٺ پير محمد شاهه ۾ سائين عابد شاهه وٽ رهياسين، سائين عابد شاهه قومي ڪارڪنن جي تمام گهڻي عزت ۽ خدمت ڪندو آهي.
21 آڪٽوبر 2009ع: صبح ناشتو ڪري ملڪاڻي شريف ۾ ڪارنر گڏجاڻي ڪري امتياز ملڪاڻي جي چانهه پي، پنگريو شهر ۾ ڪارنر گڏجاڻي ۾ سنڌي ماڻهن کي سنڌ ڪيس ٻڌائي پنگريو ۾ صحافي ۽ تجزيا نگار ماستر نور محمد سمون جي دعا گهري کيس قومي پروگرام جي دعوت ڏئي، ٽنڊو باگي ۾ جلسو ٿيو. جتي ساگر حنيف بڙدي، فقير امداد منگي، ڊاڪٽر صفدر سرڪي ۽ بشير خان قريشي، تقريرون ڪيون، ٽنڊو باگو ۾ سينئر قومي ڪارڪن نصرالله جروار جي چانهه جون سرڪيون ڀري، بدين شهر ۾ وڏي جلسي ۾ شريڪ ٿياسين، بدين جي صحافي دوستن پاران پريس ڪلب ۾ چانهه جي دعوت اٽينڊ ڪري کين قومي دعوت ڏئي، بدين ۾ جسقم يونٽ شهيد دودو سومرو ۾ جلسي کي خطاب ڪيوسين. اتان سنگت کان موڪلائي، لنواري شريف پهتاسين، سنڌجو وڏو شاعر ۽ بزرگ محمد زمان جي درگاهه به اتي آهي. هي بزرگ تمام وڏو عالم هو. شاهه لطيف به هن سان مليو هو. چوڻ ۾ اچي ٿو ته شاهه لطيف هن بزرگ کان گهڻو متاثر ٿيو هو ۽ محمد زمان لنواري واري کي ڏسي هي چيو هائين ته:
مون سي ڏٺا ماءُ، جنين ڏٺو پرينءَ کي،
تنين سندي ڪاء، ڪري نه سگهان ڳالهڙي.
پراڻي دور ۾ جڏهن سنڌ مان ڪيترائي قافلا حج ڪرڻ لاءِ لنواري شريف کان گذرندا هئا ته لنواري ۾ ترسڻ کانپوءِ هو حج ڪرڻ لاءِ مڪي وڃڻ جو پروگرام ملتوي ڪري ڇڏيندا هئا، پوءِ مشهور اِهو ٿيو ته لنواري ۾ حج جون رسمون ٿيون ٿين، انهي صورتحال تي مولوين ۾ ڪافي ڪاوڙ اڀري، سنڌ جي هڪ ٻي وڏي عالم شاعر، حاجي احمد ملاح جنهن وٽ لفظن جو ايڏو ته ذخيرو هيو جو هن سموري قرآن شريف جو شاعري ۾ ترجمو ڪيو، ان حاجي احمد ملاح جي اڳواڻيءَ ۾، لنواري ۾ ٿيندڙ حج جي بدعتن خلاف وڏي جدوجهد ٿي ۽ پوءِ گادي نشيني تان به اتي ڪيترائي قتل ٿي چڪا آهن، قاضي احمد شهر وارن قاضين سميت غلام مصطفيٰ جتوئي وارا به لنواري جا مريد آهن، لنواري ۾ ايڏي ته ڪشيدگي آهي جو حج وارن ڏينهن ۾ اڃان تائين ڪرفيو لڳايو ويندو آهي. مسجدن کي به تالا لڳايا ويندا آهن. گادي نشينيءَ تان اهو اختلاف اڃان تائين موجود آهي، هاڻي ڪڍڻ شهر ۾ جلسو ٿيو. جتي عبدالخالق چانديو، غفور چانڊيو، ساگر حنيف بڙدي، عبدالرحمان چانڊيو، بشير خان قريشي خطاب ڪيو. رئيس الهه ڏنو جمالي ۾ عذرخواهي ڪري ڳوٺاڻن کي 7 نومبر تي سنڌ گُهري ٿي آزادي، پروگرام جي دعوت ڏئي، رات ترسڻ لاءِ استاد محمد راهمون وٽ ڪڙيو گهنور ۾ ماني کائي ڪڙيو گهنور ۾ پير نظاماڻي وٽ رات ترسياسين.
22 آڪٽوبر 2009ع: پير نظاماڻي وٽان نيرن ڪري، ڳوٺ ترائي ۾ جهنڊو ڦڙڪائي وڏي جلسي ۾، ماڻهن کي سنڌ جي غلاميءَ بابت احوال ڏيئي، ڳوٺ بادل چانڊيو ۾ تقريرون ڪري، سجاول ۾ پُل تي چاڪنگ ڪندڙ ڪارڪنن وٽ بيٺاسين، بشير خان قريشي، چاڪنگ ڪندڙ سمورن ڪارڪنن کي اجرڪ اوڍايا، اتان ٿي ٺٽي ۾ شهيد مشتاق خاصخيليءَ کي قومي سلام پيش ڪري ڪراچيءَ ۾ شهيد حڪيم نوتيار جي ڀاءُ جاويد نوتيار جيڪو انڊيا ۾ گذاري ويو هو ۽ ان جي ميت ڪراچي پهتي هئي، ان جي جنازي نماز ۾ شرڪت لاءِ کوکرا پار پهتاسين. رات گلشن حديد ۾ ترسياسين.
23 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ضلعي ٺٽي جو دورو رکيل آهي، ٺٽو باءِ پاس تي ڪارڪنن جي حجوم سان ملاقات ڪري، رئيس شاهنواز لغاري ڳوٺ ۾ ڪارنر ڪچهري ڪئي وئي. انکانپوءِ دڙي موري اسٽاپ تي استقبالين جا هار ۽ اجرڪ وصول ڪري ميرپور بٺورو ۾ جلسو ٿيو. جلسي کانپوءِ نوازخان زنئور جي ڳوٺ عثمان زنئور ۾ ڪارنر گڏجاڻي ۾ شريڪ ٿي، ڳوٺ حاجي زنئور ۾ منجهند جي ماني جيڪا رات 8 وڳي نصيب ٿي. ڪارنر گڏجاڻي ۾ احمد خان زنئور، فقير امداد ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيو. حاجي عبدالله ڪانڌڙي ۾ به ڪيترن ڳوٺاڻن سان قومي ڪچهري ڪري دڙو شهر ۾ وڏي جلسي کي ساگر حنيف بڙدي ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيو. اتان ٿي ڳوٺ رٽا ۾ گڏجاڻي ٿي، بشير خان ڳوٺاڻن کي ڪراچي پروگرام تي اچڻ لاءِ وچن ورتو. ڳوٺ لائق پور، ڳوٺ بچل گگو، ڳوٺ ڊبو موري ۾ ڪارنر گڏجاڻيون ٿيون. جڏهن ته ٻنون شهر ۾ وڏو جلسو رکيل هو جتي ڊاڪٽر سليمان پليجو، ساگر بڙدي ۽ بشير خان قريشيءَ جلسي کي خطاب ڪيو. ان کانسواءِ ڳوٺ ابڙال، ڳوٺ حاجي عبدالله ڀنڀرو ۾ ڳوٺاڻيون ڪچهريون ٿيون، ڳوٺ خدابخش جلالاڻي يونٽ جهوڪ شريف ۾ جلسو ٿيو جتي فنڪار الهڏنو خاصخيلي ۽ سندس ڀاءُ محبوب خاصخيلي راڳ جي محفل مچائي، پراڻي ڪارڪن، علي حسن جلالاڻي سموري قيادت کي اجرڪ پارايا. جهوڪ شريف ۾ جلسو ٿيو، رات ٺٽي ۾ سرور خشڪ وٽ ماني کائي اتي رات رهي پياسين.
24 آڪٽوبر 2009ع: صبح جو منظور خشڪ جي جاءِ تي نيرن ڪري، چئرمين، بشير خان قريشي جي سرواڻيءَ ۾ آڪاش ملاح، فقير امداد منگي، ساگر حنيف بڙدي، نعيم منڌرو، حبيب ڀٽو، صفدر تنيو، غلام نبي کٽي، بابو خشڪ، سرور خشڪ، عطا محمد ڀٽي، هارون ڪلهوڙو، قاري گهانگهرو ٺٽي مان روانا ٿياسين، جڏهن ته ڊاڪٽر صفدر سرڪي جهمپير ۾ قافلي ۾ شامل ٿيو. مڪلي ۾ بخاري اسٽاپ تي ڳاڙهو جهنڊو ڦڙڪائي، ڪارنر گڏجاڻي ٿي، عبدالرحمان خشڪ، ساگر بڙدي ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيو. جهمپير ۾ جلسو ٿيو، جهمپير جيڪو سنڌجي وڏي شاعر راڳ جي ڄاڻو سائين رسول بخش درس جو گهر آهي، جهمپير ۾ شام جو نظارو دل موهيندڙ هوندو آهي ته جيئن ڪنهن شاعر چيو آهي ته:
ٻئي خماريل نيڻ پوڙهي پياڪ جا،
شام ڄڻ آهي لٿي، جهمپير ۾.
قومي ڪارڪن اسد گوپانگ وٽ منجهند جي رکيل ماني شام 7 وڳي کاڌيسين. جمهپير ۾ ديوان رميش ڪمار وٽ چانهه پي، ڳوٺ حاجي سومار ڇُٽو ۾ دعا گُهري سين. ڳوٺ ڪچي آبادي سولنگي ڳوٺ ۾ جلسو ٿيو ان کانپوءِ گڊو مڇارو وٽ دعا گهريسين.
103 موري وٽ ڳوٺاڻن جو استقبال، گيل موري وٽ استقبال ۽ ڳوٺ احمد خشڪ ۾ عذر خواهي ڪئي وئي، گيل موريءَ ۾ جلسو ٿيو، جتي نور محمد خشڪ، صفدر تنيو، فقير امداد منگي، ساگر حنيف بڙدي، آڪاش ملاح ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيو ۽ جلسي ۾ موجود ماڻهن کي 7 نومبر تي ڪراچيءَ ۾ سنڌ گُهري ٿي آزادي پروگرام ۾ شرڪت جي دعوت ڏئي، شرڪت جو واعدو ورتو. رات جي ماني عبدالرحمان خشڪ وٽ کائي، گلشن حديد واپس ٿياسين.
25 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ضلعي ٺٽي جي تعلقي ساڪري جو دورو رٿيل آهي. گلشن حديد مان قافلي نڪري داٻيجي ۾ استقبالي دوستن سان ملڻ کانپوءِ اتي قومي جهنڊو ڦڙڪايو ۽ جلسو ڪيو. ان کان پوءِ غريب آباد مارڪيٽ (ملز ايريا) مان ڪيترائي ماڻهو قومي قافلي جي آجيان لاءِ گلن جي ورکا لاءِ بيٺا هئا، ڳوٺ حاجي ڪرم علي جوکيو ۾ ڪارنر گڏجاڻي ٿي. ڳوٺ حاجي عبدالله مير بحر، ڳوٺ پير علي بخش شاهه جيلاني، ۾ گلزار شاهه وٽ منجهند جي رکيل ماني شام 7 وڳي کاڌي، ڳوٺ علي محمد ڪاتيار ۾ ڳوٺاڻن ڀليڪار ڪئي، ڳوٺ مگهن سالاريو، ڳوٺ عارب جوکيو، شهر گجو ۾ استقبال ٿيا، تقريرون ٿيون، ڳوٺاڻن کي ڪراچيءَ ۾ اچڻ جو واعدو ورتو ويو. ليٽ اسٽاپ، لڌيا اسٽاپ وٽ به ڪيترائي سنڌي ماڻهو سنڌ جي عشق ۾ بيٺل هئا. جن کي بشير خان قريشي سنڌ گُهري ٿي آزادي مارچ ۾ شرڪت جي سڀني کي دعوت ڏني. ساڪري ۾ جلسو رکيل هو. واڍا ڳوٺ ۾ ڀرپور استقبال، ٻهارا شهر ۾ جلسو ٿيو. داٻيجي ۾ سي اين جي پمپ جي سڀني ملازمن کي بشير خان قريشي اجرڪ پارايا، نديم ميمڻ هوٽل جي سڀني ملازمن کي بشير خان قريشي اجرڪون اوڍايون. سسئي ٽول پلازا جي سڀني ملازمن کي بشير خان قريشي اجرڪ پارايا. جيڪي ڏاڍا خوش ٿيا. رات اچي گلشن حديد ۾ رهياسين.
26 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ڪراچيءَ جي ضلعي ڏکڻ جو دورو رکيل آهي. يوسف ڳوٺ ۾ قومي قافلي جو آڌر ڀاءُ ٿيو ۽ ڪارنر گڏجاڻي ٿي. مواڇ ڳوٺ ۾ پڻ ڳوٺاڻي ڪچهري ٿي. ڪاڇيلو ڳوٺ ۾ ڪارنر گڏجاڻي. ڪياماڙي ڪڇي مسلم سيانا جماعت جي جماعت خاني ۾ رکيل ڪارنر گڏجاڻي ٿي. دائود اسماعيل نهڙي، قافلي کي اجرڪ پارايا. جکو ئي جماعت پاران ڪارنر جلسو ٿيو. ڪڇي سنگهار جماعت خاني ۾ کڏا مارڪيٽ ۾ پروگرام ٿيو. انجمن مسلم آزاد سنڌي جماعت خاني. نئون آباد پاران قومي ڪچهري رکي وئي. لوهار واڍا جماعت خاني ۾ دعوت هئي. ڪڇي سومرا سوشل ويلفيئر جي دفتر ڪلري ۾ ڪارنر گڏجاڻي. ڪڇي مسلم بقالي جماعت ۽ سنڌ ابڙا جماعت به ڪارنر گڏجاڻي رکي هئي. سنگهار برادري جي جماعت خاني ۾ ۽ ڪڇي رابطه ڪاميٽي جهونا مسجد ۾ بشير خان قريشي سڀني کي 7 نومبر جي قومي پروگرام جي دعوت عرض رکي. رحيم آباد ۾ راهمون جماعت خاني ۾ دعوت رکيل هئي. انجمن مسلم آزاد سنڌي جي جماعت خاني ۾ رات جي ماني کاڌي وئي، رات واپس گلشن حديد موٽي اچي آرام ڪيوسين.
27 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ضلعي اولهه تي چڙهائي هئي. جمالي پُل وٽ پنهل لاڙڪ جي اڳواڻيءَ ۾ ڪارڪنن استقبال ڪيو. منگهو پير ۾ آصف سومري جي والد جي عذر خواهي ٿي ۽ گل محمد ڪاڇيلو هالا ۾ ڪارنر گڏجاڻي ٿي. ڳوٺ عمر مري ۾ مري بلوچن سان ڪينجهر ۾ عيد ڏينهن ٻڏي مري ويندڙ ٽن ڇوڪرن جي دعا گهري وئي. ڳوٺ گرم چشما ۾ جلسو ٿيو. اڳواڻن کي اجرڪ ۽ گلن جا هار پارايا ويا. خميسا ڳوٺ ۾ وڏو جلسو هيو. جتي مختيار شاهه، اصغر بروهي، پنهل لاڙڪ، حبيب ڀٽو، ساگر حنيف بڙدي، نعيم منڌرو، فقير امداد منگي، صفدر سرڪي، محمد راهمون ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيا ۽ اتي خميسا ڳوٺ ۾ رات جي ماني کائي واپس گلشن حديد ۾ آرام ڪيوسين.
28 آڪٽوبر 2009ع: ڪراچي ضلعي اوڀر جي دوري لاءِ ناشتو ڪري نڪتاسين. ڳوٺ اسماعيل پنهور ۾ ادريس پنهور جي دعا گهري سين. ابراهيم پنهور ۾ ڪارنر گڏجاڻي ۽ چڪرا ڳوٺ ۾ جلسو هيو جتي منظور جانوري، حبيب ڀٽو، فقير امداد منگي، ساگر حنيف بڙدي ۽ بشير خان قريشي تقريرون ڪيون. ڪورنگي ڪراسنگ وٽ ڪارنر ڪچهري رکيل هئي. بلاول ڪالونيءَ ۾ جلسو هو. ماڊل ڪالوني ۾ زاهد حسين جانوري جي چاچي جي عذر خواهي ڪئي وئي. محمد حمير جوکيو ۾ دعا ۽ ڪچهري ٿي، نثار بلوچ سان دعا گهري وئي. نور خان جوکيو سان عذر خواهي. غلام حيدر جوکئي سان قومي ڪچهري. نعيم جوکئي وٽ به دعا گهري وئي ۽ گڏ ٿيل ماڻهن کي قومي پروگرام جي دعوت ڏني وئي، ماڊل ڪالوني ۾ ڪاتيار گرائونڊ ۾ جلسو ٿيو. مير ظهور جان سرهندي وٽ سندس امڙ جي دعا ٿي ۽ دعوت ڏني وئي. بچل ڳوٺ کوکرا پار ۾ وڏو جلسو ٿيو. جتي رمضان بروهي، محمد خان شيخ، بابو خاصخيلي، الاهي بخش بڪڪ، حبيب ڀٽو ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيو. ڳوٺ سومار ڪنڊاڻي ۾ رفيق خاصخيلي سان دعا گهري وئي. رات گلشن حديد ۾ صحافي طارق پٺاڻ وٽ ماني هئي ۽ رات اچي گلشن حديد ۾ بشير خان جي جڳهه تي آرامي ٿياسين.
29 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ضلعي ملير جي لاءِ رابطه مهم جي سلسلي ۾ نڪتاسين. جهڙو پنهون پاڻ، تهڙي سٽا ساٿ جي.
ساٿ ڌڻي بشير خان قريشي، فقير امداد منگي، ساگر حنيف بڙدي، نعيم منڌرو نجف لغاري، حبيب ڀٽو، زوهيب قريشي، روحيل لغاري، فهد سومرو، خورشيد ٻگهيو، صفدر تنيو، اويس ڏهر، ضمير حاجاڻو ۽ٻين سان گڏجي نڪتاسين ته ابراهيم حيدري ۾ سنڌجي گهڻ گهري شفيع محمد ڄاموٽ وٽ ڊاڪٽر صفدر سرڪي پهتو. ملير پريس ڪلب اڳيان شهيد جمن گٽڪو جي قاتلن جي گرفتاري خلاف بک هڙتالي ڪئمپ لڳل آهي، اُتي حاضري ڀري، قاتلن جي مذمت ڪندي، جسقم يونٽ شهيد قيوم منگي عبدالله ڳوٺ ۾ ڪارنر گڏجاڻي، منجهند جي ماني شفيع محمد ڄاموٽ وٽ رکيل هئي، هن روايتي شخص شفيع محمد ڄاموٽ اڳواڻن کي لويون پارايون، سمنڊ بابت ڪئي روايتون ٻڌايون، ۽ سمنڊ جي ماضي ۽ حال جا احوال به ڏنا ته ڪراچيءَ جي باري ۾ به وڏيون اهم ڳالهيون ٻڌايون ۽ سنڌ جي هر قومي جدوجهد ۾ گڏ هجڻ جو يقين ڏياريو. ابراهيم حيدري ۾ مُکي اُڌامل وٽ پهچي کيس 7 نومبر جي آزادي مارچ ۾ شرڪت جي دعوت ڏني. فشر فوڪ فورم طرفان سچل سيڪريٽريٽ هال ۾ ڪارنر ڪچهري رکيل هئي، جتي آيل ماڻهن کي قومي ڪيس کان آگاهي ڏني وئي. ڳوٺ جمع ڪلمتي ۾ جلسو ٿيو. جتي ساگر حنيف بڙدي، صفدر سرڪي ۽ بشير خان قريشي تقريرون ڪيون. عمر جت وٽ به ريڙهي ڳوٺ ۾ دعوت ڏني وئي، ليبر اسڪوائر ۾ شهيد مشتاق خاصخيلي چوڪ تي ڳاڙهو جهنڊو ڦڙڪايو ويو. مري بلوچ ڪالوني، ليبر اسڪوائر ۾ ميرجان مري وٽ دعوت عرض رکي وئي، اُتي ڪچهريءَ ۾ مري برادري جي ماڻهن وڏي گرم جوشي ڏيکاري، نواب خير بخش مري ڪچهريءَ جو گهڻو موضوع رهيو، خير بخش مري جي سموري زندگي پاڪستان کان بغاوت ۾ گذري، هن جو هڪ تاريخي جملو آهي ته: مون کي پاڪستاني سڏڻ، ماءُ تي گار ڏيڻ برابر آهي، جمعا حمايتي ڳوٺ ۾ جلسو ٿيو جتي ساگر حنيف بڙدي ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيا. ڳوٺ يوسف عارباڻي ۾ فاتح پڙهي وئي. سنڌي مسلم سوسائٽي جوڳي موڙ وٽ ڪارنر گڏجاڻي ٿي جتي مجيد ميمڻ سنگت کي اجرڪ پارايا، ڳوٺ عمر مارئي ۾ جلسي کي خطاب ٿيو. رات جي ماني گلشن حديد ۾ بشير خان وٽ کائي، آرامي ٿياسين.
30 آڪٽوبر 2009ع: اڄ ضلعي سن (ڄامشورو) جو دورو هيو. صبح سويل قافلو تيار ٿي نيرن پاڻي ڪري، نڪتاسين، حيدر پالاري سان نوري آباد ۾ دعا گهري وئي، ميزبان مهمانن کي اجرڪ پارايا. اتان ٿي پرينءَ جي شهر ڄامشورو ۾ پهتاسين، سنڌيونيورسٽي ڪالوني ۾ ساقي عالم ابڙي سان سندس پٽ جي دعا گهريسين. ڳوٺ علي آباد ۾ جهنڊو ڦڙڪائي ڪارنر گڏجاڻي ۾ حاضر ٿي، منظور آباد اسٽاپ تي قومي استقبال ٿيو. بشير خان قريشي موجود ماڻهن کي قومي دعوت ڏني. سنگهار ڳوٺ ۾ به ڀرپور استقبال ڪيو ويو. انکانپوءِ سنڌ جو تاريخي شهر مانجهند آيو جتي ٻاهرين اسٽاپ تي جهنڊو چاڙهيو ويو. مانجهند جو شهر تمام خوشحال ۽ صاف سٿرو شهر رهيو آهي، پاڪستان کان اڳ هن شهر جا واڻيا ڏاڍا خوشحال هئا. پنهنجي ڪاروبار ۾ اڳرا هئا، سنڌ ۾ هڪ پهاڪو عام آهي ته: ”اهو چوئٿ ئي مري ويو جيڪو چڻا وڪڻندو هو.“ مانجهند شهر ۾ هڪ واڻيو چوئٿ رام تمام لذيذ ڇولا وڪڻندو هو. آهستي آهستي هو ترقي ڪندو وڏو واپاري ٿي ويو هن چڻا وڪڻڻ ڇڏي ڏنا ۽ پوءِ جڏهن به ڪو ماڻهو ڪٿان چڻا کائڻ لاءِ وٺندو هو ته ۽ کيس لذيذ نه لڳندا هئا ته چوندو هو ته ”اهو چوئٿ ئي مري ويو جيڪو چڻا وڪڻندو هو“ هن شهر ۾ تاريخي مندر به آهي. ڀرسان سنڌو درياهه ٿو وهي ۽ ڀرسان ٻيلو آهي. هن شهر جا قومي ڪارڪن، رفيق ميمڻ پراڻو ڪارڪن آهي. پونئرن ۾ فيصل ميمڻ، عرفان ميمڻ به قومي رنگ ۾ آهن. مانجهند ۾ محمد علي ”مجرم“ برهماڻي وٽ دعا گهري سين. اڪرم کوسو، فرحان ميمڻ، لاهوتي، شاهه عنايت برهماڻي ۽ ٻين ڪارڪنن جو جوش جذبو داد ڏيڻ جهڙو هو. ڳوٺ ملاڻي کوسو ۾ نياز محمد کوسو وٽ رئيس الهداد ملواڻي سان دعا جا هٿ کنياسين ۽ دعوت ڏني سين. لاکا يونٽ ۾ جلسو ٿيو جتي ساگر حنيف بڙدي ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيو. سنڌ جي قومي ڪعبي سن ۾ ڀرپور استقبال ٿيو، رهبر سنڌ سائين جي ايم سيد جي بُٺيءَ تي قومي ترانيءَ جي صورت ۾ دعا گهري وئي، سائين امير حيدر شاهه وٽ رات جي ماني کاڌيسين، سائين امير حيدر شاهه جيڪو سائين جي ايم سيد جو پڳدار پٽ آهي، جسقم جو ميمبر به آهي، ان کان دعا وٺي، آمري پهتاسين جتي پرجوش استقبال ڪيو ويو. لڪي شاهه صدر وٽ وڏو تاريخي جلسو ٿيو، ان جلسي ۾ موجود ماڻهن کي قومي دعوت ڏئي، سيوهڻ شريف پهتاسين. لال قلندر جي حاضري ڀري، درگاهه اڳيان جلسو ٿيو، جتي ديدار شام، صفدر تنيو، نعيم منڌرو، نجف لغاري، ساگر بڙدي، فقير امداد، ظفر ڪوريجو ۽ بشيرخان تقريرون ڪيون. هتي اڪبر ملاح، شهمير بڙدي، محبوب اوٺو، نثار سولنگي، گلڻ بڙدي ۽ ٻين جي محنت ۽ جذبي کي سلام پيش ڪرڻ کان رهي نه ٿو سگهجي، رات موٽي ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي جي جڳهه تي رات رهياسين.
31 آڪٽوبر 2009ع: مون (ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي) وٽ نيرن پاڻي ڪري، بشير خان قريشي جي اڳواڻيءَ ۾ فقير امدد منگي، ساگر حنيف بڙدي، نجف لغاري، غفار شيخ، مون (ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي)، زوهيب قريشي، نويد قمر مگسي، فتح ڏاهاڻي، ظفر هڪڙو، وحيد لاکو، رفيق ملاح ۽ ٻيا 7 نومبر واري آزادي مارچ لاءِ رابطه مهم جي سلسلي ۾ روانا ٿياسين. مهراڻ ٽي وي آفيس جو دورو ڪرڻ کانپوءِ واڻڪي وستي ۾ ڪارنر گڏجاڻي ٿي، واڻڪي وستي ۾ به پڙهيل لکيل ماڻهو آهن. سڀني سياسي پارٽين جا ماڻهو جيڪي اڪثر نظرياتي آهن، يعني اڪثر سياسي بحث مباحثو هوندو آهي. الله بچايو لغاري وٽ دعا جا هٿ کڻي ڳوٺ عمر دل ۾ ڳوٺاڻن کي سنڌ گُهري ٿي آزادي پروگرام جي دعوت ڏئي جتوئي ڳوٺ نيو سٽي حيدرآباد ۾ جلسي کي خطاب ڪري، ٽنڊو ٺوڙهو ۾ قومي جهنڊو ڦڙڪايو ويو، ٽنڊو آغا ۾ قومي ڪارڪن ۽ عام ماڻهو استقبال لاءِ آتا هئا. جتي جلسو به ٿيو. گلشن خير محمد ۾ به جلسو رکيل هو. جتي اڳواڻن سنڌ جي صورتحال کان ماڻهن کي واقف ڪيو. انڙ ميراڻي ڳوٺ ۾ جلسو ٿيو. سبزي منڊي چوڪ تي ڪارنر ڪچهري ٿي، جنهن کانپوءِ حسين آباد گدو چوڪ تي وڏو جلسو رکيل هو جتي غفار چانڊيو، ساگر بڙدي ۽ بشير خان قريشي تقريرون ڪيون. غريب اباد يونٽ پٺاڻ ڪالوني ۾ جلسو ٿيو. اڳواڻن کي اجرڪ پارايا ويا. مون (ڊاڪٽر نياز ڪالاڻي)، فقير امداد منگي. ساگر حنيف بڙدي ۽ بشير خان خطاب ڪيو. رات جي ماني حسين آباد ۾ راجا تنيو وٽ کائي ڪراچي گلشن حديد پهتاسين.
1 نومبر 2009ع: اڄ ضلعي ٺٽي وڃڻو هو، اسان جي ڪوشش هئي ته ڪراچي جي پسگردائي خاص ڪري ٺٽو، حيدرآباد ڪوٽڙي تي گهڻو زور ڏجي ڇو ته اتان گهڻا ماڻهو آسانيءَ سان اچي سگهيا پئي، ڳوٺ آچار سالار جوکيو ۾ قومي ڪارڪن، مقصود جوکئي جي شادي ۾ شرڪت ڪري، ڳوٺ امام ڏنو شاهه ۾، جيڪو جسقم ضلعي اڳواڻ عادل شاهه جو ڳوٺ آهي، ڳوٺاڻن کي دعوت ڏني وئي. ڳوٺ مولوي علي محمد ٻاٻڙو ۾ دعا جا هٿ کنياسين، غلام الله شهر ۾ جهنڊو ڦڙڪائي، جلسو ڪيوسين، جلسي کانپوءِ ٺٽو پريس ڪلب ۾ جسقم اڳواڻ آڪاش ملاح جي گمشدگي بابت پريس ڪانفرنس ڪئي وئي. ڳوٺ ڇتو چنڊ ۾ ڪهاڙيءَ وارو جهندو ڦڙڪائي ڪينجهر ۾ جلسو ڪيوسين، ساگر حنيف بڙدي، لطيف سائين جي سُر ڪاموڏ مان، نوري ڄام تماچي بابت بيت ٻڌائي، قومي ڪيس ٻڌايو. اختر ترڪ ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيو. ٺٽو شهر ۾ وڏو جلسو ٿيو جتي غلام نبي کٽي، بابو خشڪ، عطا محمد ڀٽي، صفدر تنيو، فقير امداد منگي، ساگر بڙدي ۽ بشير خان قريشيءَ خطاب ڪيو. رات ڪڙيو گهنور ۾ پير نظاماڻي وٽ رهياسين.
2 نومبر 2009ع: گولاڙچي جو دورو رکيل آهي، مٺو مهيري جي ڳوٺ سندس امڙ جي وفات تي دعا گهرڻ پهتاسين، مٺو مهيري به وڏو سالڪ ماڻهو آهي. سندس حافظو ڏاڍو صحتمند آهي، قومي ورڪر آهي، شهيد فاضل راهو جو پيارو دوست آهي. قومي گيت کيس تمام گهڻا ياد اٿس، فقير ماڻهو آهي، اسان جڏهن سندس ماءُ جي دعا تي آياسين ته قومي ڪچهري شروع ٿي وئي ۽ ڪچهري ڪندي، قومي گيت ٻڌايائين. مزاح جو به ماهر آهي، هن جا جملا تڪيل توريل آهن، جيل به ڪٽيا اٿس، ابراهيم منشي ۽ مٺو مهيري گڏجي گيت ڳائيندا هئا ته ڀاڙي ماڻهوءَ کي به دلير ڪري وجهندا هئا. مٺو مهيري کان موڪلائي کورواهه ۾ جلسي کي خطاب ڪرڻ لاءِ پهتاسين. حيدر شاهه، حميد مهيري، ساگر حنيف بڙدي، ڊاڪٽر صفدر سرڪي ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيو. ڳوٺ حاجي سلطان پنهور ۾ ڊاڪٽر حسن پنهور وٽ دعا جا هٿ کنياسين، ڊاڪٽر حسن پنهور پراڻو قومي ورڪر آهي، اڃان تائين قومي ايمان سلامت اٿس، ڊاڪٽر حسن جو پٽ مير حسن پنهور به قومي ڪارڪن آهي. گولاڙچي ۾ جلسو ٿيو جتي محمد اسماعيل نوتڪاڻي، حيدرشاهه، فقير امداد منگي، ڊاڪٽر صفدر سرڪي ۽ بشير خان قريشي تقريرون ڪري سنڌ جي صورتحال کان ماڻهن کي واقف ڪيو. ڪڙيو گهنور ۾ به وڏو جلسو ٿيو جتي قادر نظاماڻي، حبيب ڀٽو، ساگر حنيف بڙدي، نعيم منڌرو، فقير امداد منگي، پير نظاماڻي ۽ بشير خان قريشي خطاب ڪيو. هاڻي ان ڳوٺ ۾ آياسين جتي، هڪ اهم ڪردار، مزاحمتي شاعر، حافظ محمد نظاماڻي رهي ٿو.
حافظ هزار ڀيرا پنهنجو گلاس گهرندو،
تنهنجي چوڻ تي چريا! منهنجي نه چَپ تان چُرندو،
جنهن وٽ ترازو آهي، ان وٽ ئي ڏوهه تُرندو،
ناحق ڊڄان ڇو مان، ٻي ڪنهن نواب کان،
مونکي نه روڪ منهنجي تون واعظِ شراب کان.
هن ڳوٺ جو هڪ ٻيو قومي ڪارڪن نيڪ محمد نظاماڻي به لک لهي. رات اچي گلشن حديد ۾ آرامي ٿياسين.
3 نومبر 2009ع: صبح نان سنان ڪري ضلعي اوڀر ڪراچي جي دوري لاءِ نڪتاسين. بشير خان قريشي، ساگر حنيف، فقير امداد منگي، نعيم منڌرو، محمد خان شيخ، مرتضيٰ شاهاڻي، رمضان بروهي، ڀاءُ مقصود قريشي ۽ ٻيا سفر تي نڪتاسين. صفوران چورنگي تي ڪئمپ جو دورو ڪري، شهيد مشتاق خاصخيلي چوڪ تي جهنڊو ڦڙڪايو ويو. چيپل سن سٽي ۾ ڳاڙهو جهنڊو ڦڙڪايوسين. سچل ڳوٺ ۾ وڏو جلسو ٿيو جتي نورالدين جمالي، آتش پنهيار، ساگر بڙدي، آصف بالادي ۽ بشير خان قريشي تقريرون ڪيون، سيتا نگر ۾ قومي جهنڊو ڦڙڪايو ويو، بلاول يونٽ ۾ جهنڊو ڦڙڪائي ڪارنر گڏجاڻي ٿي. ڌڻي بخش ڳوٺ ڪئمپ جيڪا، پروگرام جي تياري لاءِ لڳائي وئي هئي، ان جو دورو ڪيو ويو. ڀٽائي آباد ۾ مٺل ابڙي جي والده جي دعا گهري وئي. ڀٽائي آباد ۾ جلسو ٿيو جتي عثمان ناريجو نورالدين جمالي، آصف بالادي، ساگر بڙدي، نعيم منڌرو، مسعود ڪانڌڙو، فقير امداد منگي، تقريرون ڪيون، هي اعزاز فقير امداد منگي کي آهي جو هن پوري مهيني جي رابطه مهم جي پهرين ڏينهن به فقير امداد منگي جي تقرير هئي، ۽ هتي اڄ رابطه مهم جي آخري جلسي جي به صدارتي تقرير فقير امداد منگي کان ڪرائي وئي. رات اچي جساف جي مرڪزي عهديدار وقاص ميمڻ وٽ سماما تي ماني کائي گلشن حديد پهتاسين.
4 نومبر 2009ع: اڄ جسقم ڪراچي ڊويزن جو اجلاس ٿيو، رات مرڪزي باڊيءَ جي گڏجاڻي ڪئي وئي ۽ سيڪيورٽي، انتظامن بابت اهم فيصلا ڪيا ويا.
5 نومبر 2009ع: مرڪزي باڊي کي ساڻ ڪري جسقم چئرمين بشير خان قريشي ”سنڌ گُهري ٿي آزادي“ مارچ جي حوالي سان ملير پريس ڪلب پريس ڪانفرنس ڪئي ۽ صحافين کي جلسي جي باري ۾ تفصيل ٻڌايا.
6 نومبر 2009ع: مرڪزي باڊي ۽ ڪجهه سينيئر دوستن طرفان رابطه مهم انتظام، سيڪيورٽي، پريس ڪوريج ۽ ٻين اهم پاسن جو جائزو ورتو ويو.
7 نومبر 2009ع: اڄ صبح سويل سنگت تيار ٿي، سويل کان قافلا اچڻ شروع ٿي ويا ۽ اهي نعرا گونجڻ شروع ٿيا ته :
”سنڌ گُهري ٿي آزادي“.
”سنڌ گُهري ٿي آزادي“.
”سنڌ گُهري ٿي آزادي“.