بغاوت کان صدارت تائين
هيوگو شاويز، 1992ع ۾، ان وقت جي صدر ”ڪارلوس آندري“ جي خلاف فوجي بغاوت جي ناڪاميءَ کانپوءِ، کاٻي ڌر جو نظريو رکندڙ ”ففٽ ريپبلڪ موومينٽ“ جي نالي سان پنهنجي سياسي پارٽي قائم ڪئي، جنهن جي پليٽ فارم تان هن وينزويلا جي اڪثريتي غريب آباديءَ جي بهتريءَ جي واعدن تي 1998ع ۾ صدارتي چونڊ کٽي. 2000ع ۾ هو ٻيو ڀيرو صدر چونڊيو. هن ملڪ ۾ ”بولي ويئرن مشنس“ جي عنوان سان ڪيترا ئي ترقياتي ۽ فلاحي پروگرام شروع ڪيا، جن جو مقصد ملڪ مان غربت، جهالت، بي روزگاري، بيمارين، خوراڪ جي کوٽ ۽ ٻين سماجي براين جي پاڙ پٽڻ هئي. عالمي سطح تي صدر شاويز واشنگٽن جي معاشي نظرين جو سڀ کان وڏو مخالف ۽ متبادل معاشي ۽ سماجي نظرييءَ جي پروگرام جو سرگرم پرچارڪ آهي. هو دنيا جي غريب ملڪن جي پاڻ ۾ سهڪار ۽ ٻڌي جي نظريي تي يقين رکي ٿو.
صدر شاويز جي سڌارن جي نتيجي ۾ وينزويلا ۽ دنيا جي ٻين ملڪن مان ايندڙ رد عمل ۾ جتي سندس سڌارن جي واکاڻ ڪئي ويئي، اتي مٿس سخت تنقيد به ڪئي ويئي. وينزويلا جا شهري ٻن ڌار ڌار رخن ۾ سوچين ٿا، هڪڙا چون ٿا ته شاويز غريبن جي حالتن ۾ سڌارو آندو آهي ۽ ٻيا وري الزام هڻن ٿا ته سندس پاليسين جي ڪري سندس آمراڻو ڪردار اُڀري آيو آهي ۽ معيشت جو نظام درهم برهم ٿي ويو آهي. دنيا جا ڪي ملڪ هن کي تيل جي قيمتن ۽ علائقائي سلامتي جي لاءِ خطرو تصور ڪن ٿا، جڏهن ته ڪي ملڪ سندس آئيڊيالاجيءَ جا قدردان آهن ۽ وينزويلا سان ٻه طرفا واپاري معاهدا ڪري رهيا آهن. ڪي ملڪ وري وينزويلا کان امداد به حاصل ڪري رهيا آهن.
مشهور ”ٽائم مئگزين “ 2005ع ۽ 2006ع ۾ کيس دنيا جي سڀ کان وڌيڪ هڪ سئو بااثر شخصيتن ۾ شامل ڪيو هو.
[b]شروعاتي زندگي
[/b]شاويز 28 جولاءِ 1954ع تي ”ساريناس“ جي هڪ وسندي ”سبانيتا“ ۾ جنم ورتو، سندس پيءُ جو نالو ”هيو گو ڊي لوس ريس شاويز“ ۽ امڙ جو نالو ”ايلينا فرائس ڊي شاويز“ آهي. ٻيئي اسڪول ماستر هئا.
شاويز جا ابا ڏاڏا آمريڪي، انڊين، آفريقي ۽ اسپيني گڏيل سڏيل نسل جا آهن، سندس پالنا هڪ جهوپڙيءَ ۾ ٿي. ننڍي وهيءَ ۾ کيس پنهنجي وڏي ڀاءُ ايڊن سان گڏ پنهنجي ڏاڏيءَ وٽ ”سبانيتا“موڪليو ويو، جتي شاويز مصوري، گلوڪاري ۽ بيس بال جهڙا شغل اختيار ڪيا. اتي هن ”جو ليئن پينو اسڪول“ مان شروعاتي تعليم حاصل ڪئي. پوءِ کيس هڪ ٻي اسڪول ۾ داخل ڪيو ويو. سترهن سالن جي عمر ۾ شاويز کي ”وينزيويلين اڪيڊمي باربناس ۾ آف ملٽري آرٽس اينڊ سائسنز“ ۾ داخلا ملي. 1975ع ۾ هن سڀ ليفٽيننٽ جي عهدي سان ملٽري آرٽس اينڊ سائنسز ۾ ڊگري ورتي. ان کانپوءِ هن ڪجهه مهينا فوجي نوڪري ڪئي. تنهن کانپوءِ کيس ”ڪاراڪاس“ جي ”سائمن بوليور يونيورسٽي“ ۾ پوليٽيڪل سائنس ۾ پوسٽ گريجوئيشن ڪرڻ جي موڪل ملي.
تعليم جي دوران هن پنهنجي ساٿي شاگردن سان گڏجي کاٻي ڌر جي قومپرستيءَ تي ٻڌل نظريي جي جوڙجڪ ڪئي، جنهن کي هن ”بولي ويئرن ازم“ جو نالو ڏنو، ان نظريي جو بنياد اڻويهين صديءَ جي وينزويلائي انقلابي ”سائمن بوليوار“ جي پان آمريڪي فلسفي، پيرو جي سابق صدر ”جو آن ويلاسڪو ايلوار“ ۽ ٻين ڪيترن ئي سوشلسٽ ۽ ڪميونسٽ اڳواڻن جي خيالن تي رکيو ويو. ان عرصي دوران شاويز ثقافتي سرگرمين ۽ مختلف راندين ۾ وڌي چڙهي حصو ورتو. تنهن کانسواءِ هن شاعري ڪئي. ڪهاڻيون ۽ ڊراما پڻ لکيا.
تعليم پوري ڪرڻ کانپوءِ شاويز ”باريناس“ ۾ بغاوتن کي منهن ڏيندڙ بٽالين ۾ خدمتون سرانجام ڏنيون. شاويز سترهن سالن تائين فوجي نوڪري ڪئي، ان دوران هو مختلف ڪمانڊ ۽ اسٽاف عهدن تي ڪم ڪندو رهيو. نيٺ کيس ليفٽيننٽ ڪرنل جي عهدي تي ترقي ڏني ويئي. شاويز، وينزويلا جي ملٽري اڪيڊميءَ ۾ پڙهائڻ جون ۽ انتظامي ذميواريون به ادا ڪيون، جتي کيس پنهنجي شعله بياني، وينزويلا جي حڪومت ۽ سماج تي انقلابي انداز ۾ تنقيد ڪرڻ جي ڪري پنهنجن ساٿين ۾ مقبوليت ملي. ان زماني ۾ هن ”انقلابي بولي ويئرن موومينٽ 200“ قائم ڪئي، هن وينزويلا جي گادي جي هنڌ ”ڪاراڪاس“ ۾ ڪن انتهائي اهم ۽ حساس فوجي عهدن تي به خدمتون سرانجام ڏنيون ۽ ڪيترائي اعزاز حاصل ڪيا.
[b]1992ع ۾ شاويز جي بغاوت
[/b]وينزيويلا جي صدر ”ڪارلوس آندري پيريز“ جي حڪومت ۾ ملڪ معاشي زوال ۽ انتشار جو شڪار هو، عوام ۾ سخت بيچيني پکڙيل هئي، جيڪا طاقت جي استعمال سان دٻائي ويئي، انهن حالتن کي ڏسندي شاويز فوجي بغاوت جي رٿا تيار ڪئي. پهرين ڊسمبر 1991ع تي بغاوت ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو، پر حالتن کي ڏسندي تاريخ بدلائي 4 فيبروري 1992ع مقرر ڪئي ويئي. مقرر ڪيل تاريخ تي شاويز جي اڳواڻيءَ ۾ پنجن فوجي يونٽن صدارتي محل، وزارت بچاءُ جي آفيسن، لاڪارلوٽا ملٽري ايئرپورٽ ۽ تاريخي ميوزيم تي قبضو ڪرڻ جي لاءِ پيشقدمي شروع ڪئي، هنن پرڏيهي دوري تان موٽندڙ صدر ڪارلوس کي گرفتار ڪرڻ ٿي چاهيو، پر اها بغاوت ناڪام ٿي ويئي. دراصل شاويز کي وينزويلائي فوج جي فقط ڏهين پتي جي حمايت حاصل هئي. بغاوت جي دوران سندس ڪي ساٿي به ساڻس بي وفائي ڪري ويا ۽ هو پنهنجن ڪجهه ساٿين سميت تاريخي ميوزم ۾ اهڙي حالت ۾ گهيري ۾ اچي ويو، جو وٽس ٻاهر موجود پنهنجن ساٿين سان رابطي جي سهوليت به نه رهي. ٻي پاسي شاويز جا ساٿي، سندس اڳ ۾ رڪارڊ ڪيل خطاب به نشر ڪرڻ ۾ ناڪام رهيا، جنهن ۾ هن عوام کي پيريز جي خلاف عوامي بغاوت برپا ڪرڻ جو چيو هو، صدر پيريز جي حامي فوجين باغين کيس گهيري ۾ وٺي لاٿو ۽ سخت مقابلي کانپوءِ شاويز کي گرفتار ڪيو ويو. ان لڙائيءَ ۾ 14 فوجي مئا 50 فوجي ۽ 80 شهري زخمي ٿي پيا، البت ٻين شهرن ۾ شاويز جا ساٿي عوام جي مدد سان ڪامياب رهيا ۽ هنن ويلسينيا، ماراڪيو ۽ مارا جهڙن شهرن جو ڪنٽرول سنڀالي ورتو، البت هو گادي جي هنڌ ”ڪاراڪاس“ تي قبضو ڪري نه سگهيا.
حالتن کي نظر ۾ رکندي شاويز پنهنجو پاڻ کي گرفتاري جي لاءِ پيش ڪري ڇڏيو. حڪومت کيس ٽيليويزن جي ذريعي باقي باغين کي پنهنجون ڪارروايون روڪڻ جي لاءِ خطاب ڪرڻ جو موقعو ڏنو. ان خطاب ۾ هن پنهنجو مشهور جملو ادا ڪيو. ”اسان جي ناڪامي وقتي آهي “. حڪومت جي بدعنواني ۽ آمريت جي مخالفت ڪندڙ اڳواڻ جي حيثيت سان هو وينزويلا جي غريب عوام جو هيرو بنجي ويو.
شاويز کي جيل ۾ وڌو ويو، پر هڪ سال کانپوءِ صدر پيريز جو مواخذو ڪري کيس عهدي تان هٽايو ويو، قيد جي دوران شاويز اکين جي بيماري جو شڪار ٿيو، جنهن سبب سندس نظر ڪمزور ٿي ويئي.
[b]سياسي اُڀار – 1992ع – 1999ع
[/b]ٻن سالن جي قيد کانپوءِ 1994ع ۾ صدر ”رافيل ڪالڊيرا“ سندس سزا معاف ڪري ڇڏي. آزاد ٿيڻ کانپوءِ شاويز ايم بي آر 200 کي ”ففٽ ري پبلڪ موومينٽ“ جو نالو ڏنو.
1998ع ۾ هن صدارتي عهدي جي لاءِ چونڊن ۾ حصو وٺڻ جي مهم شروع ڪئي. ان سلسلي ۾ هن ووٽرن جي سامهون جيڪو پروگرام پيش ڪيو، اهو ”بولي ويئرين ازم“ تي ٻڌل هو، هن چيو، ”هو هڪ نئين ريپبلڪ جو بنياد رکڻ چاهي ٿو.“ هن چيو ته موجوده حڪومت آمريت ۾ بدلجي چڪي آهي ۽ آئين جي ڪابه حيثيت نه رهي آهي. صدارتي چونڊ مهم جي دوران شاويز پنهنجي خطابن جي ذريعي عوام جون دليون کٽي ورتيون. هو عوام سان سندس ئي زبان ۾ ڳالهائي ٿو. موقعي ۽ مهل جي مناسبت سان مقامي چوڻيون ۽ پهاڪا به استعمال ڪري ٿو.
ملڪ جي غريب ۽ پيڙهيل عوام کي شاويز جي شڪل ۾ اميد جو ڪرڻو نظر اچڻ لڳو ۽ سندس عوامي حمايت ۾ ڏينهون ڏينهن واڌارو ٿيندو ويو. نيٺ 6 ڊسمبر تي صدارتي عهدي جي لاءِ چونڊ ٿي، جنهن ۾ شاويز 56 سيڪڙو ووٽ کڻي ڪاميابي ماڻي.
هيوگو شاويز 2 فيبروري 1999ع تي صدر جي عهدي جو حلف کنيو، هن سڀ کان پهرين جيڪي ڪم ڪيا، انهن ۾ سڀني کان اهم ۽ مشهور قدم ”پلان بولي وار 2000ع“ جي شروعات هئي. ان پروگرام تحت سڄي ملڪ ۾ روڊ، رستا ۽ غريبن جي لاءِ گهر اڏيا پيا وڃن. وبائي بيمارين کان بچاءُ جي لاءِ ويڪسين لڳائڻ جو عمل شروع ڪيو ويو، شاويز جو ٻيو اهم قدم اهو هو ته هن”نيشنل سيڪيورٽي سسٽم“ جي ايلومينم انڊسٽري ۽ تيل جي صنعتن جي نجڪاري روڪي ڇڏي. ان کانسواءِ هن وڏين ڪارپوريشنن ۽ زميندارن کان ٽئڪسن ۽ ڍلن جي اوڳاڙي جي نظام کي شفاف بنايو.
جولاءِ 1999ع ۾ هڪ ريفرنڊم جي ذريعي آئين ساز اسيمبلي جوڙي ويئي. آگسٽ 1999ع ۾ آئين ساز اسيمبلي جي ”قانوني هنگامي ڪميٽيءَ“ “عدالتي ايمرجنسي“ جو اعلان ڪندي قومي اسيمبلي ٽوڙي ڇڏي. ان کانپوءِ هڪ ست رڪُني ڪميٽيءَ قومي اسيمبليءَ جا فرض ادا ڪندي رهي. آئين ساز اسيمبلي 1999ع وينزويلا جو آئين تيار ڪيو، جنهن ۾ صدر جي عهدي جي مدت پنجن سالن مان وڌائي 6 سال ڪئي ويئي، صدر جي عهدي تي هڪ شخص جي چونڊ کي ٻن ڀيرن تائين محدود ڪيو ويو. ملڪ کي ”ريپبلڪا بولي ويرنا ڊي وينزويلا“ جو نالو ڏنو ويو، صدر جا اختيار وڌايا ويا. ملڪي پارليامينٽ کي ٻن بدران هڪ ايواني بنايو ويو. ججن جي مقرري ميرٽ تي ڪرڻ جا فقرا شامل ڪيا ويا. صدر ۽ قومي اسيمبلي جي ڪارڪردگيءَ جو جائزو وٺڻ جي لاءِ ”پبلڪ ڊي فينڊر“ جو عهدو تخليق ڪيو ويو.
نئين آئين تحت، هڪ ايواني قومي اسيمبلي جي لاءِ 30 جولاءِ 2000ع تي نيون چونڊون ٿيون، شاويز ٻيهر صدر جي عهدي جي لاءِ چونڊن ۾ حصو ورتو، انهن چونڊن ۾ شاويز ۽ سندس اتحادي پارٽين قومي اسيمبلي جون ٻه ڀاڱي ٽي سيٽون کٽيون، جڏهن ته شاويز 60 سيڪڙو ووٽ حاصل ڪيا. انهن چونڊن جي نگراني هڪ اڳوڻي آمريڪي صدر جمي ڪارٽر جي ”دي ڪارٽر سينٽر“ ڪئي.
صدر هيوگو شاويز پنهنجي صدارت جي شروعاتي ٽن سالن ۾ زمينون ورهائڻ جو هڪ پروگرام شروع ڪيو ۽ عوام جي سماجي ڀلائي جي لاءِ ڪيترائي سڌارا ڪيا. انهن سڌارن جو مقصد جنم وٺندڙ ٻارن جي موت جي تعداد کي گهٽائڻ، حڪومتي فنڊ سان هلندڙ هيلٿ ڪيئر سسٽم جو قيام ۽ يونيورسٽي جي سطح تائين تعليم جي مفت فراهمي شامل آهي. شاويز حڪومت موجب پرائمري اسڪولن ۾ داخل ٿيندڙ ٻارن جي تعداد ۾ ڏهن لکن جو واڌارو ٿيو آهي.
[b]شاويز جي خلاف بغاوت
[/b]9 اپريل تي مخالف ڌر جي اڳواڻ ”ڪارلوس اورٽيگا“ ٻن ڏينهن جي هڙتال جو اعلان ڪيو. 11 اپريل 2002ع تي سوين ماڻهن وينزويلا جي سرڪاري تيل ڪمپني جي نوڪريءَ مان ڪڍيل انتظاميا جي حق ۾، ڪمپنيءَ جي هيڊڪوارٽر تائين جلوس ڪڍيو، جلوس جو بندوبست ڪندڙن، جلوس کي صدارتي محل تائين وٺي وڃڻ جو فيصلو ڪيو، جتي شاويز جي حامين جو جلسو ٿي رهيو هو، نتيجي ۾ مظاهرين جي ٻن گروپن ۽ حڪومت جي مخالف ”ڪاراڪاس“ جي ميئر جي حڪم هيٺ ڪم ڪندڙ ”ڪاراڪاس ميٽرو پوليٽن“ پوليس ۽ شاويز جي حڪم هيٺ ڪم ڪندڙ ”وينزويلا نيشنل گارڊز“ جي وچ ۾ ٽڪراءُ ٿي پيو، جنهن ۾ ٻنهي ڌرين هڪٻئي تي فائرنگ ڪئي.
پوءِ، غير متوقع طور تي وينزويلا جي هٿياربند فوج جي ڪمانڊر انچيف”لوڪس روڪن روميرو“. قومي نشرياتي رابطي تي خطاب ڪندي ٻڌايو ته صدر شاويز استعيفيٰ ڏيئي ڇڏي آهي ۽ کيس فوج جي تحويل ۾ وٺي هڪ فوجي اڏي تي نيو ويو آهي. فوج ”پنڊروڪارمونا“ کي وينزويلا جو وقتي صدر مقرر ڪيو، وقتي صدر ڪارمونا، پنهنجي پهرين حڪم جي ذريعي ”بولي ويئرين انقلاب“ جي دوران جاري ڪيل سڀني اهم سماجي ۽ معاشي پاليسين کي ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو، وقتي صدر قومي اسيمبلي کي به ٽوڙڻ جو اعلان ڪيو ۽ ملڪ جو نالو ٻيهر ”ري پبلڪا ڊي وينزويلا“ رکيو.
وقتي صدر جي ان حڪم جي جاري ٿيڻ کانپوءِ هيوگو شاويز جي حامين ”ڪاراڪاس“ ۾ زبردست احتجاج شروع ڪري ڇڏيو. شاويز جي حامي فوجين عوام جي حمايت سان جوابي فوجي بغاوت شروع ڪري ڇڏي ۽ صدارتي محل تي قبضو ڪري شاويز کي آزاد ڪرائي ورتو. 13 اپريل 2002ع جي رات هيوگو شاويز ٻيهر پنهنجي عهدي تي بحال ٿي ويو.
[b]بغاوت جو آمريڪا تي الزام
[/b]پنهنجي عهدي تي بحال ٿيڻ کانپوءِ صدر شاويز الزام هنيو ته وٽس ان ڳالهه جو پڪو ثبوت موجود آهي ته اپريل ۾ سندس خلاف ٿيندڙ فوجي بغاوت ۾ آمريڪي فوج به ملوث هئي، هن ٻڌايو ته وينزويلا جي راڊارن مان حاصل ٿيندڙ اميجز مان خبر پوي ٿي ته بغاوت جي دوران آمريڪي سامونڊي ۽ هوائي جهاز وينزويلا جي سمنڊ ۽ فضا ۾ موجود هئا. ان کانسواءِ برطانوي اخبار ”گارڊين“ هڪ اڳوڻي آمريڪي انٽيليجنس آفيسرن ”وين ميڊسن“ جو بيان شايع ڪيو ته اپريل ۾ وينزويلا ۾ ٿيندڙ فوجي بغاوت ۾ آمريڪي سامونڊي فوج ملوث هئي.
صدر شاويز الزام هنيو ته بغاوت ختم ٿيڻ کانپوءِ به آمريڪا کيس حڪومت مان هٽائڻ جون ڪوششون ڪري رهيو آهي. 6 آڪٽوبر 2002ع تي صدر شاويز بيان ڏنو ته بغاوت جي هڪ ٻي سازش پڪڙي ويئي آهي.
*
صدر هيوگو شاويز پنهنجي عوامي مقبوليت ۽ حمايت برقرار رکڻ جي لاءِ 4-2003ع ۾ ڪيترائي سماجي ۽ معاشي پروگرام شروع ڪيا. جولاءِ 2003ع ۾ هن پروگرام ”مشن روبن سن“ شروع ڪيو، جنهن جو مقصد پندرهن لک بالغ شهرين کي لکڻ ۽ پڙهائڻ سيکارڻ هو. آڪٽوبر 2003ع ۾ صدر شاويز ”مشن گوائي ڪائي پورو“ شروع ڪيو جنهن جو مقصد وينزويلا جي اصلوڪن رهاڪن جي مذهب، گذر سفر، زمين ۽ سڀيتائي حقن جو تحفظ شامل هو. 2003ع جي پڇاڙيءَ ۾ صدر شاويز ”مشن سوڪري“ شروع ڪيو، جنهن جو مقصد ويهن لکن اهڙن بالغ شهرين کي اعليٰ تعليم ڏيڻي هئي، جن پنهنجي تعليم اڌ ۾ ڇڏي ڏني هئي، نومبر 2003ع ۾ صدر شاويز ”مشن ريباس“ شروع ڪيو، جنهن جو مقصد هاءِ اسڪول جي تعليم اڌ ۾ ڇڏيندڙ 50 لک شهرين کي پنهنجي تعليم مڪمل ڪرڻ ۽ ڊپلوما حاصل ڪرڻ جو موقعو مهيا ڪرڻ هو.
مشن ”روڊن سن“ جي پهرين سالگرهه جي موقعي تي صدر شاويز پنجاهه هزار اهڙن شهرين جي ميڙ کي خطاب ڪيو، جيڪي پهرين اڻ پڙهيل هئا. ان جلسي ۾ صدر شاويز چيو ته ”اسان هڪ سال ۾ 1250000 شهرين کي گريجوئيٽ بنائي ڇڏيو آهي.“
*
9 مئي 2004ع تي ”ڪاراڪاس“ جي ويجهو ٻن فارمن تي ڇاپا هڻي 126 ڪولمبيائي رهاڪن کي گرفتار ڪيو ويو، هنن ٻڌايو ته کين وينزويلا ۾ روزگار جو ڏٽو ڏيئي هتي آندو ويو ۽ پوءِ وينزويلائي فوج جي خلاف وڙهڻ جي لاءِ ڀرتي ڪيو ويو، جنهن فارم تان کين گرفتار ڪيو ويو هو، اهو فيڊل ڪاسترو جي مخالف هڪ ڪيوبائي جلاوطن جو هو، جيڪو اپريل 2002ع ۾ صدر شاويز جي خلاف ٿيندڙ بغاوت ۾ به شامل هو. صدر شاويز بيان ڏنو ته غير ملڪي پئسن سان هڪ نجي پيرا ملٽري فورس ٺاهي پيئي وڃي، جنهن جو مقصد تشدد وسيلي کيس اقتدار مان هٽائڻ آهي.