ڦٽين جي فصل جي موڪل
زوري تعليم سبب اسين سڀيئي ڳوٺ جا ڇوڪرا، صبح جو سوير اٿي، اسڪول جو گَسُ وٺندا آهيون، نه ته مائٽن جي مرضي آهي ته اسين پڙهڻ بجاءِ سندن ڪم ڪار ۾ هٿ ونڊايون.
آءٌ اڃا سُتو ئي پيو هوس ته امڙ جي سڏن تي جاڳ ٿي. جلدي ڏندڻ پاڻي ڪري، لسيءَ سان جوئر جي ماني کائي ڪتابن جي ڪپڙي واري ڳوٿري ساڻ ڪري، اسڪول ڏانهن روانو ٿيس.
مان روز شاهن ۽ رامچند سان گڏجي اسڪول ويندو آهيان، هو منهنجا هم ڪلاسي دوست آهن. رامچند جي گھر پهتس ته هو منهنجي ئي انتظار ۾ ويٺو هو، پوءِ شاهن کي به گھران سڏي، ٽيئي اسڪول ڏانهن روانا ٿياسين. ساوڪ وارا پيچرا لتاڙيندا، پکين جون مٺيون مٺيون لاتون ٻڌندا، ڀر واري ناري مان ڪُم ۽ لوڙهه کائيندا، ڪنولن جا هار ٺاهيندا، وي اسڪول رسياسين. اسڪول جو گھنڊ اڃا ڪونه لڳو هو، تنهنڪري ڇوڪرا ڪتاب کنيون اسڪول جي آڏو هيڏانهن هوڏانهن گھمي ڦري رهيا هئا. اوچتو پريان استاد امام بخش عباسي ظاهر ٿيو، سڀئي ڇوڪرا وڌي کيس واري واري تي پيرين پئي ملڻ لڳا. استاد امام بخش پنهنجي کيسي مان چاٻي ڪڍي، اسڪول جي ڪٽيل ڪلف ۾ گھمائي اسڪول جو درُ کوليو، سڀني ڇوڪرن پنهنجا پنهنجا ڪتاب وڃي ڪلاس ۾ رکيا. اسڪول جو گھنڊُ وڳو، سڀُ شاگرد اسڪول آڏو قطارون ٺاهي بيٺا. قرآن شريف جي تلاوت کان پوءِ، ”ڌڻيءَ جي و ڏائي“ بيتُ پڙهيو ويو. پوءِ سڀُ شاگرد واري واري سان وڃي پنهنجين جاين تي ويٺا.
اسان جي اسڪول ۾ فقط هڪڙي و ڏي ڪوٺي آهي، جنهن ۾ پهرين کان پنجين درجي جا شاگرد گڏجي ويهندا آهن. سڀني شاگردن جو هڪڙوئي استاد آهي. اسڪول ۾ ڪجھه ڀڳل ٽٽل بينچون ۽ باقي هيٺ زمين تي تڏا وڇايل آهن. تڏن تي پهرين کان ٽئين درجي جا شاگرد، باقي ڀڳل ٽٽل بينچن تي چوٿين ۽ پنجين درجي جا شاگرد ويهندا آهن. اسڪول جي ڇت ۾ پراڻا اڏوهي ورتل شهتير لڳل جن ۾ چمڙا چنبڙيل هوندا آهن. اسڪول جي ڪچين ڏريل ڀتين جي ڏرن ۾ پکين جا آکيرا جوڙيل آهن. سڀني شاگردن لاءِ ڪلاس ۾ هڪڙو ئي بورڊ رکيل آهي.، جنهن کي سالن کان رنگ ناهي لڳو. استاد امام بخش لاءِ هڪڙي چيڪاٽ ڪندڙ ڪرسي ۽ چئن مختلف پاون واري ميز آهي.
ڪلاس ۾ ٻاڪر ڪُٽو متل هو. ڪلاس ڄڻ ٻڪرين جي واڙ، جنهن ۾ سنها ٿلها ٻيڪٽ ٿي پيا. هرڪو پنهنجا پنهنجا سبق وڏي آواز سان پڙهي رهيو هو. اسان گذريل ويهن ڏينهن کان ساڳيو ئي سبق پئي پڙهياسين. اوچتو استاد امام بخش پنهنجو ڪارو ٽاريءَ جو ڏنڊو، ڪمزور ميز تي وهائي ڪڍيو. ڪلاس ۾ ماٺ ڇانئجي وئي. استاد ميز جي ڀڳل خاني مان ميرو ڦاٽل حاضريءَ جو ڪتاب ڪڍي حاضري ڀرڻ شروع ڪئي. حاضري ڀري پنهنجي چيڪاٽ ڪندڙ ڪرسي ڪلاس جي گوڙ مان ٻاهر ڪڍرائي، وڃي وڻ هيٺان ويهي رهيو. ڪلاس ۾ وري گھڻو گوڙ شروع ٿي ويو. انهن گڏيل آوازن ۾، اسان به پنهنجو گذريل ويهن ڏينهن وارو ساڳيو سبق پڙهڻ لڳاسين:
سستيءَ مان ڇا هڙ حاصل
قدم وڌائي اڳتي هل.
اوچتو، استاد امام بخش اندر ڪلاس ۾ آيو ۽ رڙ ڪيائين، ”خاموش“. سڀ شاگرد ماٺ ٿي ويا. پوءِ اسان پنجين درجي وارن کان واري واري سان معنى سميت بيت پڙهائڻ لڳو. پنهونءَ نظم جي پهرين ٻن سٽن جي معنى ڪندي چيو: ”سستيءَ مان ڪجھه ڪين ورندو، اسان کي هميشه اڳتي وڌڻ گھرجي....... پر سائين اسان ته تمام گھڻي سستي ڪئي آهي، جو گذريل ويهن ڏينهن کان ساڳيو ئي سبق پيو هلندو اچي.“
”بس ڪر نالائق“ استاد کيس ڇڙٻ ڏيندي چيو نظ۾ اڳتي لکيل ڪونهي ته:
گذري جيڪو وقت ويو
هاڻ انهيءَ تي هٿ نه مل
”ويل وقت تي پڇتائڻ نه گھرجي بيوقوف“
استاد جي دٻ کان پوءِ، پنهون هيسجي ماٺ ڪري ويهي رهيو. ٻيا شاگرد واري واري سان سبق پڙهڻ لڳا. رامچند نظم پڙهندي هنن سٽن جي معنى ڪرڻ لڳو:
چنڊ تي پهتو آ انسان
محنت جو سڀ آهي ڦل
”محنت سبب ئي انسان چنڊ تي پهچي و يو آهي................... سائين! اسان ڀلا چنڊ تي ڪڏهن پهچنداسين؟“
رامچند استاد ک ان سوال ڪندي پڇيو.
”جڏهن پڻهين پرتابُ، سونيون جليبيون تريندي“ استاد ٽوڪ ڪندي وراڻيو: ”اڙي ڇوڪرا! جيڪي همراهه چنڊ تي وڃي پهتا آهن اهي ڪي ڄڻ، توهان جهڙي هن ڀڳل ٽٽل زبون اسڪول ۾ پڙهيا هوندا! توهان چنڊ تي پهچڻ ته ٺهيو پر هن ڌرتيءَ تي ئي سک ۽ سلامتيءَ سان گھڙيون گھاري وڃو ته به وڏي ڳالهه آهي“
رامچند خاموشيءَ سان ويهي رهيو.
استاد، اسان پنجين درجي وارن سڀني شاگردن جو سبق ٻڌي، سليٽ تي لکڻ لاءِ چئي، وري وڃي ٻاهر ڪرسي تي ويهي رهيو.
اسڪول جي ڪوٺي وري ٻڪرين جي و اڙ بڻجي ويئي. ڪجھه دير رکي استاد رسيس جو گھنڊُ هڻايو.
سڀئي شاگرد ڪلاسن مان نڪري ٽڙي پکڙي رانديون ڪرڻ لڳا. مان، شاهن ۽ رامچند، ٽيئي ڄڻا گڏجي، ناري ڏانهن ڪنول پٽڻ وياسين. موٽي آياسين ته رسيس بند ٿيڻ جو گھنڊ لڳي چڪو هو. ٻاهر استاد امام بخش وڏيري جي ڪمدار ڪرڙ سان ڪچهري پئي ڪئي.
ٿوري دير کان پوءِ ڪمدار استاد کان موڪلايو ۽ استاد ڪلاس ۾ آيو. اسين سڀيئي اٿي بيٺاسين. استاد ويهڻ جو چئي، ڳالهائڻ شروع ڪيو، اسين خاموشيءَ سان ٻڌڻ لڳاسين.
”ٻارو! جيئن ته اوهان کي اڳ ۾ ئي خبر آهي، ته هر فصل جي لهڻ تي اسان جي اسڪول کي ڪجھه ڏينهن موڪل ٿيندي آهي. هاڻ ڦٽين جي فصل جون تياريون آهن. پاڻ واري وڏيري وڌل خان نياپو اماڻيو آهي ته فصل ڳاهڻ تائين اسڪول کي بند رکيو وڃي، سو هينئر اوهان سڀني کي موڪل آهي، ڀلي گھر وڃو، فصل جي چونڊي مهل اوهان کي گھرايو ويندو.“
استاد جي تقرير کانپوءِ گھنڊ وڳو. سڀ شاگرد ڪتاب سنڀالي اسڪول کان ٻاهر نڪرڻ لڳا. ڪي ٻار ٺينگ ٽپا ڏئي رهيا هئا ته ڪي وري اداس نظر پئي آيا. استاد امام بخش عباسيءَ وڏيري وڌوءَ جي اوطاق جي گسُ ورتو ته اسين ڪجھه دوست وري، ”ڦٽين جي فصل جو گيتُ“ ڳائيندا، پنهنجن گھرن ڏانهن رمندا رهياسين:
ڦٽين جو فصل لٿو
اسڪول کي تالو لڳو
علم جو جھنڊو ڀڳو
ٻهراڙيءَ جو ٻار ڍڳو
وڏيري جو و يلُ متو
ماستر جو ڏينهن تتو
وڏيري جو پٽُ پڙهي
هاريءَ جو پٽُ ڪڙهي
وڏيري جو ٿيو ڀلو
هلو ٻارو گھر هلو
ڦٽين جو فصل لٿو
اسڪول کي تالو لڳو.