ڌپ
ڪپڙن کي چڱيءَ طرح جاچي ڏسندو هئس پر ڪو نشان هجي ته نظر اچي ، جوتن ۾ ته ذري گهٽ اندر گهڙي وڃي ڪا غلاظت ڳولهڻ جي ڪوشش ڪندو هئس پر ڪٿي ڪنھن شي جو نالو نشان نه ملندو هئم. بيگم روز روز ڪپڙا ڌوئي بي حال ٿي وئي هئي. اڳي ته ڪپڙن جو جوڙو هڪ ٻه ڏينھن ڪڍي وٺبو هو پر هاڻي هڪ دفعو لاٿل وڳو وري پائڻ تي دل ئي نه چوندي هئي. جي گهڻو وقت گهر رهي اڪيلو گذاريندو هئس ته ڌپ جو اثر ڪجهه گهٽ ٿيندو هئم پر جيترو ٻاهر نڪرندو هئس اوترو ڌپ جو احساس وڌي ويندو هو. آفيس کان موٽي اچڻ کان پوءِ ته ائين ڀائيندو هئم ته ڄڻ ڪنھن ڀنگي پاڙي مان ٿي آيو هجان ، جي وري ڪجهه دوستن سان ڪٿي چانھه يا ڪافي پي موٽندو هئس ته ائين لڳندو هئم ته ڄڻ گند جو ٽوڪرو مٿي تي کڻي گهر ايندو هجان، ۽ وري ڪنھن شادي جي دعوت، سوشل گيدرنگ يا آفيشل ڊنر کان پوءِ گهر موٽندي ائين لڳندو هئم ڄڻ ڪنھن شخص ڪن ڦٿ کائي منھنجي ڪپڙن مٿان اُلٽي ڪري ڇڏي هجي، پوءِ ته الاهي ڪيئن پنھنجي الٽيءَ تي ڪنٽرول ڪري گهر پھچندو هئس، جيستائين وهنجي سھنجي صاف ٿي ڪپڙا مٽائي نه ويھندو هئس تيستائين مزو ئي نه ايندو هو.
مزي جي ڳالهه اها هئي ته اها ڌپ مونکان سواءِ ٻيو ڪنھن کي به نه ايندي هئي، گهر ۾ آفيس ۾ ۽ ٻاهر، آءٌ پريشان هوندو هئس ته شايد منھنجي جسم ۽ ڪپڙن مان نڪرندڙ ڌپ ماحول کي بدبودار ڪري ڇڏيندي هوندي پر عجيب ڳالهه ته ماڻهن کي منھنجي ڌپ جي نه پر مونکي لڳل پرفيوم جي تيز خوشبوءَ جي شڪايت رهندي هئي. بيگم ته چئي چئي ٿڪجي پئي هئي ته مون مان ڪا ڌپ نه پئي اچي، جيڪڏهن ڳالهه ٻڌڻ جي حد تائين هجي ها ته آءٌ بيگم جي ڳالهه تي ڪن ڌريان ها پر جيئن ته ڳالهه سنگهڻ جي هئي اُن ڪري مونکي پنھنجي بي زبان نڪ تي يقين ڪرڻو پيو پئي.
بيگم ته مونکي چوندي ئي وشنو هئي. اهو ان ڪري ته آءٌ فطرتن صفائي جي باري ۾ گهڻو محتاط رهڻ وارو شخص هئس، شل نه ڪو ٻار گپ لڳل جوتو لائونچ ۾ اندر پائي اچي پوءِ ڪلاڪ ٻه ته هن جو ڪلاس وٺندو هئس.
” صفا ڪو ڄٽ آهين! ڪيڏو تو کي سمجهايو آهي ته ٻاهران جي غلاظت گهر ۾ نه کڻي ايندو ڪر، هڪ ته گهر کي صاف نه رکو ٻيو ويتر ٻاهريون گند به کڻي اچي گهر ۾ فٽو ڪيو. صاف سٿري ٻار جي نشاني آهي ته هو پاڻ کي صاف رکي، پنھنجي جسم پنھنجي ڪپڙن ۽ پنھنجي گهر کي به صاف رکي، ان سان نه صرف ان جي پر ٻين جي صحت به بھتر رهندي. سڄو ڏينھن ڪيپٽن سيف گارڊ جا ڪارٽون ٿا ڏسو ان مان اهو نه ٿا سکو ته ڪيئن صفائي رکي پاڻ کي ڏهن بيمارين کان بچائي سگهجي ٿو، هي جيڪا ٻاهرين گندگي آهي ان ۾ مختلف بيڪٽريا هوندا آهن جن سان مختلف بيماريون“. . . . . . . . . . . . . . . .
۽ ائين هڪ اڻ کٽندڙ ليڪچر شروع ڪري ڏيندو هئس جنھنجو اثر ٻارن تي ته پوندو ئي هوندو پر گندگي کي وري جرئت نه ٿيندي هئي ته هوءَ منھنجو گهر ٽپي اچي.
۽ وري شل نه ڪو ٻار اسڪول مان ڪپڙن تي ڪنھن شيءِ جو داغ هڻي اچي، ان کان اڳ جو هن جا ڪپڙا ڌوپجن آءٌ هن کي ڌوئي ڇڏيندو هئس.
” اڙي نڀاڳا! اسڪول ويندا آهيو يا مڇي مارڪيٽ، اسان توهان کي هتان وهنجاري سھنجاري گل ڦل ڪري گهر مان موڪليون ٿا ۽ توهان وري اسڪول مان پنھنجو حشر ڀنگين وارو ڪري ٿا اچو. هن عمر ۾ توهان پنھنجي ڪپڙن جي صفائي ۽ هائجن جو خيال نه ڪندا. . . . . . . . . . .. . . . “
۽ ائين وري هڪ ٻيو ليڪچر شروع ٿي ويندو هو، جيڪو گهر مان شروع ٿي پرنسپل جي آفيس ۾ ختم ٿيندو هو، ۽ وري پرنسپال به ساڳي رٽيل ڪھاڻي ٻڌائي مونکي ٿڌو ڪري ڇڏيندو هو.
”سائين! آءٌ معذرت ٿو گهران ان ۾ اوهان جي ٻارن جي ڪا به غلطي نه آهي، هو ته صاف ۽ سٿرا رهندا آهن پر اسڪول جا سڀ ٻار اوهان جي ٻارن وانگر يا انهن جيترا سلجهيل ۽ تربيت يافته نه آهن، سو ڪڏهن ڪڏهن شرارت ڪري وٺندا آهن ، بھر حال آءٌ ان ڳالهه جو سخت نوٽس ٿو وٺان ۽ اڳتي اوهان جي ٻارن سان ڪير اهڙي شرارت نه ڪندو.“
ساڳيءَ طرح آفيس ۾ به مون صفائيءَ جو سخت ماحول ٺاهي ڇڏيو هو، منھنجي آفيس وارا مونکي ايندو ڏسي پاڻ کي ۽ پنھنجي ڪيبنس کي جاچڻ شروع ڪري ڏيندا هئا ته متان ڪٿي ڪو ڪپڙن تي نشان يا فرش تي ڪو ڪچرو نه پيو هجي ، آفيس ۾ اهو مشھور هو ته ڪم ڀلي سٺو هجي نه هجي باس ته پروموشن اُن جو ڪندو آهي جيڪو صفائي جو خيال وڌيڪ رکندو آهي.
پر هاڻي خبر نه آهي ته ڇا ٿي ويو هو جو پاڻ مان ئي ڪرڀ اچڻ لڳي هئي، جنھن ڌپ ۽ غلاظت کان بچڻ لاءِ صفائيءَ جي تلقين ڪندو رهيو هئس اها ڌپ پاڻ مان اچي رهي هئي ، ڪڏهن ڪڏهن ائين لڳندو هئم ته شايد آفيس ويندي رستي تي ڪو دشمن لڪي منھنجي مٿان ڪا نظر نه ايندڙ بدبودار شيءِ ڦٽي ڪري ڇڏيندو هجي، جنھن ڪري مونکي پاڻ مان ڌپ ايندي هجي.
ڪڏهن ته ڌپ جو احساس سڄي سڄي رات ننڊ نه ڪرڻ ڏيندو هو. سڄي رات پنھنجي ذهن جي ياداشت ۾ CC TV CAMERA وانگر ڀريل سينز کي بار بار روائينڊ ڪري ڏسندو هئس ۽ پاڪستاني پوليس وانگر مجرم کي پڪڙڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندو هئس، سوچن جون لھرون ڪڏهن ته عقل جي ساحل تي ائين جوش کائينديون اينديون هيون، ڄڻ اجهو ٿيون هر شيءِ کي واضح ۽ چٽو ڪن پر حيرانگي تڏھن ٿيندي هئم جڏھن ويندي ويندي سوچن جي ساحل تي اڪريل اڳيان نشان به مٽائي هليون وينديون هيون. آءٌ روز هڪ ماهر ڊٽيڪٽو(جاسوس) وانگر پاڻ کان سوال ڪندو هئس. ۽ سڄي ڏينھن جو احتساب ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هئس.
صبح اٿي ڇا ڪيم؟ ناشتو ڪيم
ناشتو ڪير کڻي آيو؟
بيگم کڻي آئي
ٿانو ۽ بيگم جا هٿ صاف هئا؟
گاڏي ڪنھن ڪڍي ڊرائيور يا پاڻ؟
پاڻ ڪڍي هئم،
هاڻي اڪثر گاڏي ڊرائيور کي ڏيان ئي ڪونه.
سي ڊي پليئر هلائي هئم؟
ها هلائي هئم ۽ ٽشو سان صاف ڪري پوءِ هلائي هئم،
گاڏي پارڪ ڪري سڌو آفيس آيو هئس، ڪنھن سان هٿ ته ڪو نه ملايو هئم؟
نه ڪنھن سان نه ملايو هئم، آفيس به صاف لڳي پئي هئي. ها! مارڪيٽنگ ڪو آرڊينيٽر آيو هو جنھن زوريءَ اچي هٿ ملايو پر هو به صاف سٿرو هو.
پوءِ آفيس ۾ ڊسٽريبيوٽرس سان گڏجاڻي ڪئي، جنھن ۾ نئين پراڊڪٽ جي اسٽاڪ اويلبِليٽي جي حڪمت عمليءَ تي بحث ڪيو سين.
سيڪنڊ هاف ۾ ميڊيا ٽريڪ وارن سان گڏجاڻي رکيل هئي، جن اسان جي نئين پراڊڪٽ جي ٺاهيل ايڊورٽائيز ڏيکاري جنھن ۾ اسان جي پراڊڪٽ جي گهٽ پر ماڊِل جي مشھوري وڌيڪ نظر پئي آئي، مون هن کيApproveڪيو .
آفيس کان پوءِ ڪيڏانھن ويس ؟
هڪ مشھور ريسٽورنٽ تي ويس جتي ڪجهه صاف سٿرن دوستن سان ڪچھري ڪئي، ڪچھري ڇا پر هڪ ٻئي سان سور سليا سين
STOCK EXCHANGEجا مسئلا
وڌندڙ انفليشن ريٽ
مارڪيٽ ان اسٽيبلٽي
پرائس ڪنٽرول
پوليٽيڪل سچوئيشن
هِن جي غلا هُن جي غلا ،
”فلان ڪمپنيءَ ڪيئن پنھنجي پراڊڪٽ جو مارڪيٽ شيئروڌائڻ لاءِ پراڊڪٽ جو اگهه گهٽائي، ان جي معيار کي به ساڳي وقت گهٽائي ڇڏيو.“
”هو ڏٺئي ڪلهه جو درزي هاڻي شھر جي وڏي بوٽيڪ جو مالڪ بڻيو ويٺو آهي.“
اهڙي طرح آخر ۾ ڪرنٽ افيئرز جي بحثن سان بي مزي بڻيل ماحول کي هر ڪنھن پنھنجي لطف اندوز افيئرز جي مذيدار قصن سان خوشگوار ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي.
اتان اٿي پوءِ ڪيڏانھن ويس ؟
پوءِ سڌو گهر آيس
گهر اچي ڇا ڪيم ؟
فريش ٿي ڪري اچي ٽي وي لائونچ ۾ ويٺس، ٻار اسڪول مان ٿڪجي اچي سمهي پيا هئا ۽ بيگم ان ڪري سمهي پئي هئي جو هن جي پسنديده چينل اسٽار پلس تي هن جي پسنديدا ڊرامي جو ٽائيم نه هو. مون نيوز چينل هلائي ملڪي حالاتِ حاضره کان واقفيت کي تازو ڪيم، جنھن تازو ڪرڻ بدران اميدن جي ڦٽل نون ٻوٽن کي ويتر ڪومائي ڇڏيو، پوءِ مون پنھنجي ڪومايل موڊ کي خوشگوارڪرڻ لاءِ هڪ ٻه ميوزڪ چينل بدلايا ته جيئن ماحول ۾ ڪجهه خوشگواري پيدا ٿئي پر اهو ماحول به بيگم جي ننڊ مان اٿڻ کان پوءِ گهڻي دير تائين خوشگوار نه رهي سگهيو. اهو سوچي بيگم جي هٿ ۾ ريموٽ ڪنٽرول ڏئي پنھنجي ڪمري ڏانھن هليو ويس ته هڪ جهنگل ۾ ٻه شينھن نه ٿا رهي سگهن. ڪجهه دير آرام ڪري جڏھن اٿيس ته ائين لڳو پئي ته سڄي جسم ۽ ڪپڙن مان نڪ ساڙيندڙ ڌپ پئي اچي، ڌپ به ڪنھن هڪ مخصوص شيءِ جي نه پر مختلف غلاظتن جي مليل سليل ڌپ، اهڙي ڌپ جيڪا ڄڻ ته ڪپڙن تي لڳل مختلف گدلاڻ جي لڳل ڇنڊن مان ايندي هجي.
هڪ دفعو ٻيھر اٿي باٿ روم مان وهنجي صاف ٿي آيس پر ڌپ پوءِ به نه وئي ان ئي حالت ڪري دوست جي مليل ڊنر جي دعوت تي به نه ويس، گهر ۾ ئي ڊنر ڪري ننڊ ڪرڻ جي ڪوشش ڪيم پر ننڊ هئي جا اچي ئي نه پئي سو سڄي ڏينھن جي روداد کي ياداشت جي اسڪرين تي بار بار ڏٺم پئي.
اهڙي طرح هر ڏينھن جو اهو ونهوار هو، مون سان وڏو مسئلو اهو هو ته جيترو آءٌ پنھنجي جسم ۽ ڪپڙن کي صاف رکندو هئس اوترو انهن مان ڌپ جو احساس وڌيڪ ايندو هئو.
الائي ڪيترا ڊيوڊرنٽ، باڊي اسپري ۽ پرفيوم بدلائي ڏٺا پر فرق نه پئي پيو. مون کان وڌيڪ منھنجا دوست پريشان هئا ته آخر مونکي ٿيو ڇا آهي هنن ڏاڍا وس ڪيا ته مونکي يقين ڏيارن ته مون مان ڪا به ڌپ نه پئي اچي پر هنن جو ڪو به وس نه پيو هلي، دوستن جي صلاح تي مون ڪو به ENT: SURGEON, NEOROLOGIST,۽ PSYCHIATRIST نه ڇڏيو پر هر ڊاڪٽر جو لکيل نسخو ۽ سمجهايل هر احتياط ڪرڻ باوجود به فرق ڪونه پئي پيو.
منھنجي بيگم صاحبه جو چوڻ هو ته اسان جي گهر ۾ جِنَ اچي ويا آهن. جِن مون تي اثر ڪيو آهي، چوندي هئي ته لڳي ٿو ڪا جنڙي تو سان هر وقت گڏ رهي ٿي جنھن ڪري تو ۾ اها ڪيفيت طاري ٿي رهي. دل ۾ چوندو هئس ته تنھنجي گڏ هوندي ڪھڙي جنڙي جي جرئت ٿيندي جو هن گهر ۾ داخل ٿئي، بھرحال ڪو تعويذ سڳو نه ڇڏيو هئائين، ڪڏهن تعويذ ويھاڻي هيٺان رکي ڇڏيندي هئي ته ڪڏهن پاڻي ۾ ڪجهه شوڪاري پياريندي هئي، پر هن جي ڪا به ڦڪي فرق نه پئي ڏيکاري،
هڪ ڏينھن ته اهڙو ڪم ڪيائين جو هڪ عجيب و غريب ماڻهوءَ کي وٺي آئي جنھن لاءِ ٻڌايو هئائين ته جِن ڪڍڻ جو ماهر آهي. مون سمجهيو ته شايد جِنُ ڪڍڻ ماڻهن جي وس جي ڳالهه نه آهي اُن ڪري منھنجي بيگم هن جِنَ کي ئي تڪليف ڏني آهي، جيئن اردو ۾ چوندا آهن ته لوها لوهي ڪو ڪاٽتا هي، بھرحال هُن سڄي گهر کي دونھين ۾ اهڙو ته دُف ڪري ڇڏيو جو مون هن کي هٿ ٻڌا ۽ اهو چئي ٻاهر ڪڍيو ته ڌپ جو خير آهي، اوهان هاڻي ٻاهر نڪرو ته اسين ڪجهه ساهه کڻڻ جھڙا ٿيون.
هڪ دوست جو خيال هو ته آءٌ جسماني نه پر روحاني بيماريءَ جو شڪار آهيان، جنھن لاءِ مونکي پنھنجي روح جو احاطو ڪرڻ جي ضرورت آهي ۽ اهو تڏهن ئي ٿي سگهي ٿو جڏهن اسين سلوڪ جي وڏي منزل تي پهتل هجون پر جئين ته اسان لاءِ پاڻ اهي منزلون طئي ڪرڻ مشڪل آهن اُن ڪري اسان کي ڪنھن الله جي پھتل ٻانهي ڪنھن بزرگ جي در تي وڃڻو پوندو ته جيئن پنھنجي روح جو علاج ڪرائي سگهون، هن جي گهڻي اسرار ڪرڻ تي آءٌ هن سان گڏ هن جي بقول الله جي هڪ پھتل ٻانهي ڏانھن هلڻ لاءِ تيار ٿيس. هو ڪيترو الله کي پھتل هو اها ته الله سائين کي خبر هوندي پر اسان هن تائين ڏاڍي مشڪل سان پھتا سين، ويران ۽ سنسان علائقي جي پراڻي گهر ۾ جنھن شخص سان هن منھنجي ملاقات ڪرائي هئي، اُن کي ڏسي مون سوچيو پئي ته الله سائين گهٽ ۾ گهٽ پنھنجي پھتل ماڻهن سان اهڙو حشر ته نه ڪندو هوندو. هن جي مٿي ۽ ڏاڙهيءَ جا وار وکريل هئا، ائين پئي لڳو ته مھيني کن کان وهنجڻ ته ڇا پر منھن به نه ڌوتو هوندائين، ڪپڙا ميرا، نھن وڏا، ڳچيءَ ۾ گيڙو رنگ جو ڪپڙو ويڙهيل هئس ، منھنجي دوست اڳـ۾ ئي مون کي سمجهايو هو ته .
” هن جي ظاهري حالت ڏسي پريشان نه ٿجانءِ هي الله وارا ماڻهو آهن، هنن کي پنھنجي جسم جي نه پر پنھنجي روح کي سنوارڻ جي لڇ ۽ فڪر هوندو آهي، هي علم جي ان درجي تي پھتل آهن، جو دنيا هنن جي لاءِ غير معنوي آهي هو جز کان ڪُل جي سفر جي آخري مراحل تائين پھتل آهن. تون هن جي اڳيان پنھنجو مسئلو رکجان، باقي هيڏانھن هوڏانھن جا سوال پڇڻ جي ڪوشش نه ڪجانءِ، هي جلالي بزرگ آهي اسان کي ڪڍي ٻاهر نه ڦٽوڪري.“
مون پنھنجي سوالن جي ڳوٿريءَ کي ويڙهي سيڙهي ٻاهر ڦٽو ڪري ڇڏيو، هن بزرگ اکين سان اشارو ڪيو، هن جي اکين ۾ عجيب قسم جي ڪشش هئي ائين پئي لڳو ڄڻ هو زبان سان نه پر اکين سان ڳالهائيندو هجي. مونکي ڀرسان ويھڻ جو اشارو ڪيائين ۽ پنھنجي آڱر منھنجي سيني تي دل واري جاءِ تي رکي ٿوري دير اکيون بند ڪري ڪجهه پڙهڻ لڳو، منھنجي دوست وڃي ڪن ۾ ڪجهه ٻڌايس پوءِ اکيون بند ڪري هو الله جو پھتل ٻانهو الائي ڪٿي وڃي پھتو ،مسجدن مان آذانون اچي ويون نمازون پڙهجي ويون پر هو الله جو پھتل ٻانهو منھنجي روح جي بيماري ڳولهڻ ۾ ڄڻ ته ڪيڏانھن اڏري ويو هو. بھرحال طويل مراقبي کان واپس اچڻ کان پوءِ هن هڪ طويل هدايت نامون اسان کي ڏئي اتان فارغ ڪيو.
هن جي هدايت نامي مطابق اها ڌپ جسماني نه پر روحاني آهي، جيڪا دنيا جي خواهش، لوڀ ۽ لالچ جي ڪري آهي، ان مان ڇوٽڪاري جو اهو رستو آهي ته هن دنيا جي خواهش ڇڏي پنھنجي روح کي خواهشن کان آزاد ڪرائجي، هي دنيا فاني آهي ته پوءِ هن فاني دنيا ۽ جسماني ضرورتن پويان ڇو ڀڄجي بس پنھنجي روح جو آواز ٻڌجي.
هن جون ڳالهيون تمام سٺيون ۽ مسحور ڪندڙ هيون هن سان ملي مون پاڻ کي ڪجهه هلڪو محسوس ڪيو، ڀانيم ته هن جي ڳالهين تي عمل ڪري هن ڌپ مان جان ڇٽي ويندي. مونکي هن جي صحبت جو اهڙو اثر ٿيو جو هن سان تقريباً روز ملڻ لڳس، روح جي غذا ۽ پوترتا جو اهڙو جنون چڙهيو جو جسم کي صفا وساري ڇڏيم، روحاني غذا جو ڪيترو اثر ٿيو اهو ڪنھن کان به ڏسجڻ محال هو پر جسم تي اهڙو اثر ٿيو جو هر ماڻهوءَ کي مونتي ترس اچڻ لڳو، جسم ۽ ڪپڙن جي اها حالت ڪيم جو پھريان صرف پاڻ کي ڌپ ايندي هئي هاڻي ٻين کي به اچڻ شروع ٿي هئي. گهر ۽ آفيس وارن جي ته ڄڻ عيد ٿي وئي صفائي ۽ سٿرائي کان هميشه لاءِ آزادي. فيڪٽري کي ماڻهن ۽ تقدير جي رحم ۽ ڪرم تي ڇڏي ڏنم.
”جيڪو تقدير ۾ لکيل آهي اهو ئي ٿيندو باقي ماڻهون کڻي ڪيڏا به هيلا بھانا ڪري هن جي هٿ ۾ ڪجهه به نه آهي.“
روحاني حال جو اندازو ڪرڻ مشڪل هو باقي فيڪٽري ۽ گهر جو حال بي حال ٿي ويو هو، ها پرٻئي پاسي بزرگ سائينءَ جن جي ڪکائين گهر کي ننڍڙي حويلي ۾ ضرور تبديل ڪري ڇڏيو هئم. بزرگ سائين جي مسلسل منع ڪرڻ باوجود سائين جن جي آستاني تائين پڪو روڊ ٺھرائي ڇڏيو هئم ۽ مريدن ڏانھن اچڻ وڃڻ لاءِ ننڍڙي 1000 سي سي ڪار جو نذرانو به پيش ڪيو هئم، اڳ مريد سائين جن ڏانھن ايندا هئا هاڻي سائين جن پاڻ به ڪڏهن ڪڏهن مريدن ڏانھن هليا ويندا هئا. آءٌ اهو نٿو بيان ڪري سگهان ته سلوڪ جون ڪيتريون منزلون طئه ڪري چڪو هئس پر جسم مان ايندڙ ڌپ منزل به منزل وڌندي پئي وئي . بس فرق صرف اهو هو جو پھريان ان ڌپ مان نڪرڻ جي تڙپ هئي هاڻي ان ڌپ ۾ سڪون پئي آيو.
منھنجي گهر کي ڊهندو ۽ فيڪٽري کي ٻڏندي ڏسي هڪ دوست کي منھنجي حال تي رحم اچي ويو، هن منھنجي سُلوڪ جي سفر کي يو ٽرن ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي، مونکي روحاني حصار مان ڪڍڻ لاءِ هن ڊارون، هيڪل، مارڪس ۽ لينن جي روحن کي کڻي ڪٺو ڪيو.
” اڙي چريا! روح جو تصور هڪ سراب آهي، هڪ فريب آهي، اسان جو جسم ئي هڪ حقيقت آهي، جيڪو دماغ ۽ ٻين عضون جي عمل سان ڪم ڪري ٿو، دماغ جي عمل ختم ٿيڻ سان جسم جي حرڪت به ختم ٿي وڃي ٿي ۽ انهن سڀني شين جي ترتيب کي زندگي، شعور يا تون کڻي اُن کي روح چئي سگهين ٿو.“
هن سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي ته هي سڀ روحانيت جا چڪر صوفين ۽ ساڌُن جا ڍونگ آهن. هن ٻن ٽن ڏينھن ۾ منھنجو حليو تبديل ڪرائي ڪجهه ماڻهن جھڙو ڪيو، بغير ٻڌائڻ جي ويزا لڳرائي لنڊن جي ٽڪيٽ اچي هٿ ۾ رکيائين، هن کي خبر هئي ته جيستائين ڪجهه عرصو آءٌ هتان ٻاهر نه نڪرندس تيستائين ان روحاني بزرگ جي ڄار مان نڪري نه سگهندس.
لنڊن ۾ هن جا ٻه ڀائر گهڻي وقت کان رهائشي هئا، هو به هر سال گرمين جون موڪلون فيملي سان گڏ اتي گذاريندو هو. ڪجهه ڏينھن هن سان گڏ لنڊن ۾گذارڻ سان منھنجي جسم جي حالت ڪجهه بھتر ٿي پر ڌپ جو احساس اڃان نه ويو.
لنڊن ۾ روحاني دنيا کان پري مادي دنيا جي هن هلندڙ ڦرندڙ مشينن جي وچـ۾ رهندي مونکي احساس ٿيڻ لڳو ته آءٌ به شايد هڪ مشين آهيان، هلندڙ ڦرندڙ ۽ ڳالهائيندڙ ٻولهائيندڙ مشين، بس فرق صرف اهو آهي ته مشين نه ڪنھن مشين مان جنم وٺي سگهي ٿي ۽ نه وري پاڻ جھڙي مشين کي جنم ڏئي سگهي ٿي، جڏهن ته مون انسان طور جنم ورتو به آهي ۽ جنم ڏئي به سگهان ٿو. پر هڪ سوچ وري ٻئي پاسي وٺي ويندي هئي ته جي جنم ڏيڻ ۽ جنم وٺڻ جي ڳالهه آهي ته پوءِ اهو ڪم ته حيوان به ڪري ٿو، جنم وٺي به ٿو ۽ پاڻ جھڙي نسل جي حيوان کي جنم ڏئي به سگهي ٿو. ته پوءِ ڇا آءٌ صرف حيوان آهيان؟ پر وري هڪ ٻئي سوچ حيوانيت تان به هٿ کڻائي ڇڏيندي هئي ته حيوان پنھنجي مرضيءَ سان کائي پئي ته سگهي ٿو پر پاڻ کي بکيو نه ٿو رکي سگهي، گهمي ڦري ته سگهي ٿو پر آزاد هوندي پاڻ کي قيد نه ٿو رکي سگهي، پنھنجي مرضي سان سمهي ته سگهي ٿو پر اوڄاڳا نه ٿو ڪري سگهي. هو نسل وڌائي ته سگهي ٿو پر برٿ ڪنٽرول نه ٿو ڪري سگهي، جڏهن ته آءٌ اهي سڀ ڪم پنھنجي مرضي سان ڪري سگهان ٿو. ان سوچ سان هڪدم ٻيو خيال ذهن ۾ تري ايندو هو ته ان جو مطلب حيوان ويچارو مجبورً حيوان آهي پر آءٌ مرضيءَ سان پاڻ کي حيوان بڻائي پيو سگهان. ان مان اهو اندازولڳائيندو هئس ته آءٌ جيڪو ڪجهه به آهيان پنھنجي مرضيءَ ۽ ارادي سان آهيان. پوءِ ڀلي حيوان آهيان يا مشين، انسان آهيان يا جانور.
اهي سڀ سوچون مونکي اڃان گهڻو حيران تڏهن ڪنديون هيون جڏهن لنڊن ۾ پنھنجي چوڌاري هلندڙ ڦرندڙ مشينيون ۽ ڳالهائيندڙ ٻولهائيندڙ جانور ڏسندو هئس. هڪ پيءُ جِي، گهر ۾ ATMمشين کان وڌيڪ حيثيت نه رهي هئي، ماءُ هاڻي کير پيارڻ وارو جانور به نه رهي هئي ڇاڪاڻ ته مشين مان ٺھيل کير پيارڻ لاءِ به ٻارن لاءِ نوڪر رکيل هئا. مرد ۽ عورت ۾ فرق گهڻي قدر ختم ٿي ويو هو، جنھن ڪري مرد کي شادي ڪرڻ لاءِ فيصلو ڪرڻ مشڪل ٿي ويو هو ته شادي عورت سان ڪري يا مرد سان. حيران جوڳي ڳالهه اها هئي ته هڪ طرف هتان جو انگريز ڏورانھن آفريڪي جنگلن ۾ وڃي جانورن جي عجيب و غريب نسلن کي ختم ٿيڻ کان بچاءَ جا اُپاءَ وٺندو نظر اچي پيو ته ٻئي طرف وري انساني نسل ڪشيءَ جا سامان ڪٺا ڪندو پيو وتي. هڪ طرف جانورن جي نسل ڪشيءَ خلاف عالمي قانون پاس ڪرائڻ ۾ رڌل نظر اچي پيو ته ٻئي طرف انساني نسل ڪشيءَ جي قانونن کي ايوانن مان پاس ڪرائيندو پيو وتي.
منھنجي دوست ۽ ان جي فيملي جو حال به ڪجهه مختلف نه هو ، نالن سان لڳندڙ مسلمان اٿڻ ويھڻ ۾ صفا بي د ين، انگريزن کان به ڪجهه قدم اڳتي هئا، منھنجي دوست جوچوڻ هو ته.
” ٻه چار ڏينھن جي زندگي آهي، ان کان پوءِ هونئن ئي ڪجهه ناهي ته پوءِ ڇو نه اهي ٻه چار ڏينھن ماڻهوپنھنجي مرضي سان زندگي گذاري هن زندگيءَ کيEnjoyڪري ۽ جواني جي مستيءَ ۾ گم ٿي وڃي ، هي دنيا آهي ئيEnjoyڪرڻ لاءِ “
پر وري جڏهن هن جي زندگي جو جائزو وٺندو هئس ته هن جي پنھنجي مرضي نظر ئي ڪا نه ايندي هئي، پاڪستان ۾ هن جي مرضي يورپ جي مرضي کان مختلف هئي. پاڪستان ۾ جيئن آزادئ سان بدمعاشي ڪندو وتندو هئو، ائين يورپ ۾ نه ڪندو هو. ۽ وري جنھن آزاديءَ سان يورپ ۾ عياشي ڪندو وتندو هئو، اهڙي آزاديءَ سان عياشي پاڪستان ۾ نه ڪندو هو. جنھن مان آءٌ اهو سمجهي پئي سگهيس ته هو پنھنجي مرضي ڪارڻ نه پر مختلف حالات ۽ قانونن مطابق زندگي گذاري پيو. باقي جيستائين ٻه چار ڏينھن جي زندگي کيEnjoyڪرڻ جي ڳالهه هئي ته اها به هن جي پنھنجي ذات تائين هئي، ڇاڪاڻ تهEnjoy ڪرڻ جا سڀ حق ۽ واسطا هن صرف پاڻ لاءِ محفوظ ڪيا هئا باقي ٻين رشتيدارن خاص ڪري زال، ڌي ءُ ۽ پٽ جي حقن جي باري ۾ هو هميشه پريشان هوندو هو.
” يار هي ملڪ رهڻ جي قابل ئي ناهي اسان جو پاڪستان پاڪستان آ “
ڊبل اسٽينڊرڊ زندگي گذاريندو هو پنھنجي لاءِ هڪڙا اصول ٻين جي لاءِ وري ٻيا.
آءٌ اهو سوچيندو هئس ته اها ڪھڙي مرضي چئجي جيڪا پنھنجي نه هجي. جيڪڏهن اسان ڪنھن ماحول ، سسٽم ۽ نظريي جي مرضي تي ئي هلون پيا ته ڇا ڪڏهن اسان اهو سوچيو آهي ته اها مرضي اسان جي آهي يا اسان تي مڙهي وئي آهي، جنھن کي لاشعوري طور تي پنھنجي مرضي، ارادو يا آزادي سمجهي ويٺا آهيون، هڪ اهڙي آزادي جيڪا وڏي آزاديءَ سان اسان کي انسانيت کان ڪيرائي حيوانيت ۽ حيوانيت کان به ڪيرائي هڪ مشيني پرزي جي حيثيت تي پھچائي ٿي. اها صورتحال ڏسندي آءُ ان نتيجي تي پھچندو هئس ته اسان پنھنجي حيثيت يا حقيقت وڃائي چڪا آهيون. اسان کان خارجي شھوتن ۽ اندروني جبلتن پنھنجي حقيقت کسي ورتي آهي. بلڪل سرڪس ۾ پليل ان شينھن وانگر جيڪو پنھنجي حقيقت وڃائي ماڻهن کي مختلف ڪرتب ڏيکاري ٿو ۽ ان جي بدلي ۾ مليل گوشت جي ٽڪري ۽ تماشائين جي داد کي ئي پنھنجي زندگي جو مقصد بڻائي سرڪس ۾ زندگي گذاري ٿو. ساڳيءَ طرح اسان به مختلف ماحول، نظام ۽ نظرئي جي اثر هيٺ حيواني زندگي گذاريون پيا ۽ پاڻ کي آزاد ۽ ترقي پسند سوچ رکندڙ گمان ڪريون پيا.
ايئن پنھنجي دوست کي به گمانن جي خوبصورت زنجيرن ۾ جڪڙيل ڏسندو هئس، والٽيئر جي چوڻيءَ مطابق ته
”انهن بيوقوفن کي آزاد ڪرائڻ مشڪل آهي، جيڪي پنھنجي زنجيرن جي عزت ڪندا هجن“.
سو ان کان اڳ جو آءٌ به پنھنجو نالو اهڙن بيوقوفن جي لسٽ ۾ لکرايان ها پنھنجي دوست کان اجازت وٺي پاڪستان موٽي وڃين ڌپ جو علاج ڳولهڻ جو فيصلو ڪيم.
فيڪٽري کي هڪ وفادار ملازم ۽ گهر کي منھنجي سالي سنڀالي ورتو هو. آءٌ پاڪستان پھتس ته صحيح ، پر ڌپ منھنجي جان نه ڇڏي، مسلسل اها ئي ڪيفيت هئي، مون هاڻي هار مڃي ورتي ۽ پاڻ کي اهو سمجهائڻ جي ڪوشش ڪيم ته اها ڌپ هاڻي قبر تائين منھنجي جان نه ڇڏيندي پر ذهن هو جو مڃڻ لاءِ تيار ئي ڪونه پئي ٿيو ۽ مسلسل ڌپ مان جان ڇڏائڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندو رهيو.
ڪجهه ڏينھن کان پوءِ عيد اچڻ واري هئي، هڪ دفعو ٻيھر ڌپ جو احساس پريشان ڪرڻ لڳو،
”پاڻ مان ئي ڪرڀ ٿي اچي ته ٻين سان ڪئين عيد ملندس“.
بھرحال هاڻي ته ان حال ۾ ئي زندگي گذارڻ جو سوچي ڇڏيو هئم، خير عيد جو ڏينھن به اچي ويو نماز پڙهي ماڻهن کان ڪترائيندي گهر نڪرڻ جي ڪوشش ڪيم پئي ته اچانڪ پري بيٺل هڪ شخص تي نظر پئجي وئي، اُن تي نظر پوندي ئي منھنجي دماغ جا تاڪ نڪري ويا، منھنجون اکيون کليون رهجي ويون، منھنجي جسم ۾ ان شخص کي ڏسڻ سان ڏڪڻي طاري ٿي وئي. مونکي ياد اچي ويو ته مونکي اهو ڌپ جو احساس ڪڏهن کان ۽ ڪيئن ٿيو ، منھنجون يادون مونکي ماضي ۾ گهلي وٺي ويون ،گذريل سال ان ئي عيد گاهه ۾ اهو شخص مون سان مليو هو، ها مونکي ياد آيو، هي اهو ئي شخص هو جنھن سان آءٌ عيد تي مليو هئس جڏھن ته آءٌ هن کي سڃاڻيندو به ڪونه هئس بس الائي ڪيئن هو مون سان اچي عيد مليو هو ، بھرحال جڏهن آءٌ اُن شخص سان عيد مليو هئس ته هن آهستي سان منھنجي ڪن ۾ ڪجهه لفظ چيا ۽ اتان هلي ويو، اهي لفظ ڄڻ ته منھنجي اندر ۾ گهاو ڪري ويا، جيڪي ٻڌندي ئي مون پاڻ کي ذلت جي اونهاين ۾ ڪرندي محسوس ڪيو هئم، پر هن جي چوڻ جو انداز ڪجهه اهڙو هو جو آءٌهن جا لفظ ٻڌي ڪجهه نه ڪڇي سگهيس، ۽ پوءِ ان جي پويان ڊوڙندو ويس ته جيئن اڪيلائي ۾ وڃي انهن تذليل ڪندڙ جملن جو ڪارڻ پڇي سگهان.
” معاف ڪجو آءٌ اوهان کي اهو ٻڌائڻ ٿو چاهيان ته مونکي اوهان مان عجيب قسم جي ڌپ اچي رهي آهي، ڪجهه پنھنجو خيال ڪيو.“ هو جڏهن مونسان عيد مليو هو ته مونکي ڪن ۾ چيو هئائين.
منھنجي پيرن هيٺان زمين نڪري وئي هئي، آءٌ ماڻهن جي ميڙ مان نڪرندو وڃي ان وٽ پھتو هئس ته جيئن ان کان انهن جملن جي ۽ هن جي جرئت جوڪارڻ پڇي سگهان ته هن اهي تذليل ڪندڙ جملا ڇو چيا.
” تون ڏسين ڪونه پيو ته مونکي بھترين قسم جو وڳو اعلى قسم جي پرفيوم ۽ باڊي اسپري لڳل آهن، نه ته مان ناليءَ مان ڪري آيو آهيان ۽ نه ئي مونکي ڪا غلاظت چنبڙيل آهي پوءِ به تو کي مون مان ڌپ پئي اچي، جڏهن ته تو کان سواءِ هت ٻئي ڪنھن کي به اها شڪايت ڪونهي“ مون ڪاوڙ مان هن کان پڇيو.
هن شخص پنھنجي عجيب متاثر ڪندڙ اکين سان منھنجي اکين ۾ نھاريو، منھنجي بھترين لباس ڏانھن نھارڻ بغير چوڻ لڳو.
”واقعي اوهان پنھنجي جسم ۽ ڪپڙن کي صاف ۽ خوشبودار رکيو آهي انهن کي هر گندگي ۽ غلاظت کان بچايو آهي اُن هنڌ اُن رستي تان وڃڻ کان احتياط ڪيو آهي، جتان اوهان کي گندگي لڳڻ جو امڪان آهي . پنھنجي گهر پنھنجي آفيس کي به بلڪل صاف سٿرو رکيو آهي پر ڇا اوهان پنھنجي فڪر پنھنجي سوچ پنھنجي فطرت جي صفائي رکي آهي؟ اُن جو ايترو خيال رکيو آهي؟ ڇا انهن شين انهن جاين انهن رستن کان پنھنجي فڪر پنھنجي سوچ پنھنجي نظريي کي بچايو آهي ، جنھن توهان جي ذهن ۾ گند ۽ فڪر ۾ گدلاڻ ڀري ڇڏي آهي. الله جي موڪليل ضابطن کي پٺي ڏئي پنھنجي مفادن جي غلامي ڪئي آهي۽ ايمانداريءَ جي زندگي ڇڏي غرضن پٺيان ڊوڙڻ شروع ڪيو آهي. جيڪڏهن اوهان جي ڪپڙن تي داغ ٿو لڳي ته اوهان سڄي گهر ۽ آفيس کي پريشان ڪري ٿا ڇڏيو پر ڇا پنھنجي سوچ ۽ فڪر ۾ لڳندڙ گندگيءَ کان ايترو پريشان رهيا آهيو. ڇا اوهان ڪڏهن اهو احساس ڪيو آهي ته ڪٿان ڪٿان ڪيترو گند کڻي گهمائيندا پيا وتو، ڇا اوهان جي لاءِ فقط ڪپڙن جي صفائي اهميت رکي ٿي سوچ ، فڪر ۽ عمل جي صفائي اهميت نه ٿي رکي ، منھنجو فرض هيو اوهان کي آگاهه ڪرڻ باقي اوهان جي مرضي“.
هن جا جملا توپن جا گولا بڻجي منھنجي سوچن جي ميدان تي ڪرندا رهيا، هن جو لفظ لفظ منھنجي روح کي جهنجهوڙيندو رهيو، هن جون ڳالهيونSurrounding Sound Systemجيان منھنجي ڪنن جي پڙدن تي پڙاڏو ٿي ٽڪرائڻ لڳيون ، آءٌ بت بڻيو بيٺو رهيس، منھنجي سوچ هڪ هنڌ ڄمي، وئي مونکي ڪو جواب نه پئي مليو، هڪ لمحي لاءِ ائين لڳو ڄڻ آءٌ ، آءٌ نه پر هو آهيان ۽ پاڻ کي پنھنجي بگڙيل شڪل ڏيکاريندو هجان، جيستائين آءُ هن جي سوالن جي جواب ڏيڻ جي همت ڪٺي ڪيان ها ۽ هن کان انهن سڀن شين ۽ مشڪلن جو حل پڇان ها، هو ميڙ ۾ ڪيڏاهن گم ٿي ويو، مون هن کي تمام گهڻو ڳولهڻ جي ڪوشش ڪئي پر هو نه مليو هو.
اُن ڏينھن کان وٺي منھنجو دماغ جاءِ تي نه هو، اُن ڏينھن کان وٺي ڌپ منھنجي سوچن تي قابض ٿي وئي هئي، هر ڳالهه گند هر ڪچھري گند هر ماحول گندگي جو ڍير نظر اچڻ لڳو هئو، ائين لڳندو هو ڄڻ مان ڪنھن گهوڙن جي استبل ۾ رهندڙ اعلى نسل جو گهوڙو هجان . مون ڪيترائي طريقا اختيار ڪيا پر ڪا به تبديلي ڪو به فرق محسوس نه ٿيو، اڄ وري عيد جي ڏينھن هن شخص تي نظر پئي هئم جهٽ کن لاءِ لڳوته اڄ هن ڌپ مان هميشه لاءِ جند ڇٽي ويندي ، اڄ هن شخص کان پنھنجي بھتري پنھنجي فلاح جو رستو پڇندس پر اڄ به هو مونکان اوجهل ٿي ويو هو اڄ به هو ڪيڏاهن گم ٿي ويو هو، گهڻي جاکوڙ ۽ ڪوشش باوجود به آءٌ هن کي ڳولهي نه سگهيس، ناڪام ۽ پشيمان ٿي گهر موٽي آيس ، ايتري ۾ پاڙي جي مسجد مان آذان آئي جيئن ئي مؤذن حيءَ علي الفلاح تي پھتو ته منھنجا قدم خود به خود مسجد ڏانھن وڌڻ لڳا ۽ مون سمجهي ورتو ته فلاح جو رستو مونکي سڏي پيو، ماڻهن جي ٺاهيل هر رستي هر فڪر هرسوچ جي پويان لڳي پيو هئس، هر رنگ پاڻ تي چاڙهي ڏٺو هئم پر الله جي ڏنل سڌ ي رستي کي ويساري ويٺو هئس ۽ الله جو ڏنل رنگ لاهي ڦٽو ڪيو هئم. آءُ جيئن ئي مسجد جي قريب ٿيڻ لڳس تيئن ئي منھنجي ڌپ جو احساس گهٽجڻ لڳو. نماز پڙهي قرآن شريف کولي پڙهڻ ويھي رهيس. قرآن جو هڪ هڪ لفظ مون کي پنھنجي ذات مان ، پنھنجي خوهشن ۽ مفادن جي ڪُن مانڪڍي انسانيت لاءِ جيئڻ جا ڏس ڏئي رهيو هو.قرآن مون کي فطرت جي اهڙين وادين کان آگاھ ڪري رهيو هو جتي هر طرف سونھن ۽ سندرتا هئي ۽ سچاين جي مھڪار هئي ۽ پوءِ مان هن آيت تي پھچي ڪجهه دير رڪجي ويس.
” صِبغَةَاللَّـه ِوَمَن احسَنُ مِنَ اللَّـهِ صِبغَةًۖ “
رنگ ته صرف الله جو آهي ۽ ان کان سٺو ڪنھن جو رنگ ٿي سگهي ٿو.