6
هنڌ ڇڏي، وهنجي، تيار ٿي توسان گڏ هلڻ لڳو هوس. ’اهو سڄو ڏينهن فيڪلٽيءَ جي ڪاريڊور ۾، رستن مٿان گڏ هوندي به، تنها تنها ۽ ويجهو هوندي به دور دور گهمندا رهيا هئاسين. اهڙن موقعن تي ماٺ رهندو هوس يا پنهنجي منهن ڳائڻ لڳندو هوس. ها، اداسيءَ ۾ پنهنجي منهن ڳائڻ منهنجي عادت ۾ شامل آهي. الائجي گهڻن ڪلاڪن جي ماٺ کان پوءِ، تو منهنجي ڪک ۾ چهنڊڙي پاتي هئي.
’ٻڌ، مان جيڪڏهن مري وڃان، توکي ڏک ٿيندو.....؟‘ اهڙن موقعن تي توکي چاهيندي به ڏسي نه سگهندو هوس. بنا ڏسڻ جي چيو هئم:‘
’تنهنجي مري وڃڻ کانپوءِ، ڪائنات مون لاءِ پنهنجو سمورو موهه وڃائي ويهندي، اهو ڏينهن منهنجي زندگيءَ جو آخري ڏينهن هوندو؟‘
’تو کي مون سان ڪيترو پيار آهي......؟‘
’تون منهنجي آڪسيجن آهين.‘
’۽ صبا .........؟‘
’توکي نارد مُنيءَ ئي ٻڌايو آهي نه، ته آئون صبا سان ڪراچي ويو هوس.......؟‘
ماٺ بڻجي وئي هئينءَ.
’تون کي مون سان محبت آهي نه سنجها؟‘
تومون ڏانهن ڏسي هاڪار ۾ ڪنڌ ڌوڻي ڇڏيو هو.
’پوءَ تون مون تي يقين ڇو نه ٿي ڪرين!‘
’ڪريان ٿي.‘
’پوءِ هي نارد مُني..... هي راحت حسين. اهو سڀ ڇا هو....؟‘
’واعدو ڪر، نارد مُنيءَ کي نه ٻڌائيندين؟‘
’نه‘
’تنهنجي ۽ صبا جي ڪراچيءَ وڃڻ جو ۽ گڏ موٽڻ جو اطلاع نارد مُنيءَ ئي ڏنو هو. پر يار مان حيران آهيان.... توهان ٻئي هڪ ئي ڏينهن ڪيئن هليا ويا هئا؟ ۽ واپس به‘
’نارد مُنيءَ ان ڏينهن مون کي صبا سان گڏ ڏٺو هو؟‘
’نه جهنم ۾ هڻين. آئينده نه مان راحت حسين وٽ ويندس، نه نارد مُنيءَ سان ڳالهائيندس. هو سڀ اسان ٻنهين کي الڳ ڪري ڇڏيندا؟‘
’توکي سڌ آهي ته نارد مُني صبا سان رومانس ٿو ڪري. پر جيڪڏهن صبا کيس لفٽ نه ٿي ڏي ته مان ڇا ٿو ڪري سگهان....؟‘
’ڇڏينس، جهنم ۾ هڻينس. پنهنجو ڇا؟‘ تو پنهنجي ٻانهن منهنجي چيلهه ۾ ورائيندي منهنجي چهري ۾ ڏسندي چيو هو:
’ڏس نه.......؟‘ ڏٺو هئم تو ڏانهن خالي نهار سان.
’ناراض آهين.........؟‘
’نه‘ لهجي ۾ زوري آندل خاليپڻو.
’ڀاڪي پاءِ؟‘
۽ لڪائڻ چاهيندي به مرڪ منهنجي چپن تي سرڪي آئي هئي. پهاڙين تان لهندي توکي ٻانهن ۾ کڻي ورتو هئم. تون رڙيون ڪندي رهجي وئي هئينءَ. مان پهاڙيءَ جي اڻ گهڙيل لاهيءَ تان ڊوڙندو هليو ويو هوس.
ڇنڇر تي تقريبن هڪ وڳي، ڪيفي جارج وٽان لنگهيو هوس. صبا، ميڊيڪل اسٽور واري گهٽيءَ مان نڪري آئي هئي. چاهيندي به لنوائي نه سگهيو هوس. ڄڻ اڳيان ديوار اچي وئي هئي. صبا، ٻارن جهڙي مرڪ سان مون ڏانهن وڌي آئي هئي. هڪدم چوڻ لڳي:
’مون کي يقين هو، تون ضرور ايندين.‘
’توکي ته ٻارنهين تائين هليو وڃڻو هو.‘
’منهنجي واچ ۾ اوسين ٻارنهن نه وڄن ها، جيسين تون نه اچين ها.‘
’پر مان توکي اهو ٻڌائڻ آيو آهيان ته توسان هلي نه سگهندس....‘
’ڇو-؟!‘
’مجبوري آهي.‘
’اهڙي ڪهڙي مجبوري اٿئي........؟‘
’ڪنهن ٻئي ڀيري هلنداسون......؟‘
صبا جي چهري تي ڪجهه دير اڳ جيڪي خوشيءَ جا چنڊ چڙهي آيا هئا، الهي ويا هئا. ۽ سندس چهرو رات جو پويون پهر ٿي پيو هو. اڌ اجهاڻل نيڻن سان مون ڏانهن ڏسڻ لڳي هئي. پوِ ڪوماڻيل چپن ۽ ڍرڪيل ڪنڌ سان بغل ۾ پرس هڻي، پير تي پير رکي وڃڻ لڳي هئي. سندس ريشمي وار هوا جي جهوٽن تي لوندڙين پٺيان جهاتيون پائي مون کي ڏسڻ لڳا هئا. صبا ڪجهه وکن جي فاصلي تي بڻيل، ڪراچيءَ جي بس اسٽاپ تي بيهي مون ڏانهن نهارڻ بنا، ننهن تا پالش لاهڻ لڳي هئي.
ڪراچيءَ جي بس، اسان ٻنهين جي وچ ۾ اچي، ڪجهه گهڙيون بيهي هلي وئي هئي. ڏٺو هئم، صبا مسلسل ننهن تان پالش لاهي رهي هئي. ڏانهس وڌي ويو هئم صبا کنڊر چهري ۽ ڀريل نيڻن سان مون ڏانهن نهاريو هو. چيو هئم:
’او-ڪي. پر منهنجي کيسي ۾ رابيل جي گلن کان سواءِ ڪجهه ڪونهي.‘
صبا هٿ وڌائي منهنجي کيسي مان سمورا گل ڪڍي پنهنجي پرس ۾ وجهي ڇڏيا ها. ۽ پرس مان چار سؤ ڪڍي منهنجي کيسي ۾ وجهي ڇڏيا ها. (اها منهنجي پهرين بي ايماني هئي توسان.) ڇو ته اهي پهرين ڳالهه هئي جيڪا گذريل ٽن سالن کان توکي نه ٻڌائي هئم، ۽ نه ٻڌائي سٺو ڪيو هئم. ڇو ته توسان رهي مون کي شدت سان احساس ٿيو هو، زال يا زال جهڙي محبوبا سان هر وقت سچ ڳالهائڻ بيحد هاڃيڪار ثابت ٿيندو آهي. صبا مون کي پنهنجي ڪزن سان ملايو هو، جو کيس ڏاڍو چاهيندو هو. بيشڪ هن جو مهانڊو ۽ هڏ ڪاٺ نارد مُنيءَ جهڙو هو، سواءِ معمولي فرق جي. هو بيحد آرٽسٽڪ نيچر، پر پائڻ جي معاملي ۾ رف لڳو هئم. رئڪ ۾ رکيل ڪتابن ۾ بائيبل کان اداس ڪيپٽال ۽ ڪامو؛ هر من هيس ۽ ڪافڪا کان وٺي ميڪسم گوڪيءَ تائين ڪتاب پنهنجي خيالن ۾ گم هئا. ذهن ۾ صبا جا جملا رڙهي آيا هئا: ’پپا چوندو آهي، اهڙي سست ۽ ڪاهل ڇوڪري سان تنهنجي شادي ڪرائي توکي جهنم ۾ اڇلڻ جي برابر آهي.‘ ته هي ان سست ڪاهل نوجوان جو ڪمرو هو. مون سوچيو هو. هن کٿل جينز جي کيسي مان سگريٽ ڪڍي مون ڏانهن وڌايا هئا. مون کان اڳ صبا سگريٽ کڻي ورتو هو. پهرين هن منهنجو پوءِ صبا جو آخر ۾ پنهنجو سگريٽ جلايو هو. ۽ سوٽو هڻي چيو هئائين:
’توهان وٽ زندگيءَ لاءِ ڪهڙو ’ڪانسيپٽ‘ آهي؟‘
’زندگيءَ کي پنهنجي ڪابه معنيٰ ڪونهي.‘
’پر ان جملي کي ته پنهنجي معنيٰ آهي؟‘
’ها، ساڳيءَ طرح جيئڻ لاءِ به اسان کي بي معنيٰ زندگيءَ کي ڪانه ڪا معنيٰ ڏيڻي پوندي آهي. اهڙيءَ طرح زندگيءَ کي پنهنجي پاران ڏنل ڪا معنيٰ، ماڻهوءَ جو ڪائنات ۾ موههُ پيدا ڪري وٺندي آهي. ۽ ماڻهو ڪائنات جي رفرنس سان زندگيءَ کي پيار ڪرڻ لڳندو آهي.
’ڇا اڪيلو رهي جي نه ٿو سگهجي....؟‘
’ڀوڳي سگهجي ٿو- پنهنجي ذات جي جياپي لاءِ رشتن جو سهارو وٺڻو ئي پوندو. ڀل اهو هٿراڌو ئي ڇو نه هجي.‘
’معنيٰ ته رشتا ماڻهوءَ جي پنهنجي ذات جي جياپي لاءِ ضروري آهن......؟‘
’بلڪل- زلزلي ۾ سڀئي رشتا، سسي سوڙها ٿي، پنهنجي اندر گم ٿي ويندا آهن. ۽ جي رهجي به ويندو آهي ته رڳو انٽريسٽ.‘
’انٽريسٽ.........؟‘
’ان زلزلي ۾ ماءَ جو ٻار لاءِ رڙڻ، ڪنهن نوجوان جو پنهنجي محبوبا کي چرين وانگيان سڏڻ، يا ڪنهن ڪنجوس دولتمند جو دولت لاءِ پاڳل بڻجي وڃڻ؛ اصل ۾ اهو سڀ ان ڳوليندڙ ماڻهوءَ جو ان گم ٿي ويل شئي ۾ انٽريسٽ جو ڪارڻ آهي. توهان ڪنهن به شئي جي وڻڻ، پيار ڪرڻ، پائڻ ۽ وڃائڻ کي ذات جي دائري مان ٻاهر ڪڍي نه ٿا سگهو.‘
’۽ چوائس؟‘
’جنهن ڇوڪريءَ کي اڄ مان شديد چاهيان ٿو، ضروري ناهي ته شاديءَ کان پوءِ کيس ايڏو شديد چاهيان.‘
’مون نه سمجهيو........؟‘
’ماڻهوءَ جي وڏي ٽريجڊي اها آهي پيارا، جنهن شئي کي هو حاصل ڪري وٺندو آهي، تنهن مان موههُ وڃائي ويهندو آهي. منهنجي ننڍڙي ڀائٽيءَ جو موههُ رانديڪن ۾ اوسين هوندو آهي جيسين اهي دڪان جو شوڪيس ۾ هوندا آهن. حاصل ڪرڻ کان پوءِ اهي يا ته گهر جي ڪنڊ ۾ پيا هوندا آهن، يا پنهنجون ٽنگو ٻانهون وڃائي ويهندا آهن.‘
’توهان جو ڳالهيون مايوس ڪندڙ آهن.‘ ۽ مان ٽهڪ ڏئي کلي پيو هوس. صبا نيڻن جي هلڪي دڏڪي سان پڇيو هوس:
’ڪيئن، اهي نه آونچي شئي...........؟‘
’اسان جي وڏي ٽريجڊي اها آهي، ته اسان ’اينالائسنس‘ ڪرڻ جي سگهه رکون ٿا. ۽ جڏهن شعور جي هٿ سان ڪائنات جي حقيقتن تان پردو کڄندو آهي، ته ماڻهو اڪيلو ٿي پوندو آهي.‘ مون آخر ۾ چيو هو.
شام جو مان ۽ صبا هروڀرو ايلفيءَ ۽ بوهري بازار ۾ رلندا رهيا هئاسون. شام جي سرمائي ڌنڌ ۾ سائين بورڊ چمڙن جيان جاڳي پيا هئا. روڊن تي ڪارن جي پيهه وڌي ويئي هئي. آسمان تي ڪٿان ڪٿان سنبل جي انبڙيءَ مان ڦٽي نڪتل ميرانجهڙي ۾ نرم ڪپهه جهڙا ڪڪر تري رهيا هئا. ۽ گهميل هوا ۾، اڳيان پويان، ساڄي کاٻي، خوبصورت نيڻ، نرم گرم چپ، شفاف ڪرايون ۽ خوشبوءَ ۾ ٻڏل ٽهڪڙن جي وڏ ڦڙي ۾ ڀڄندي به، توسان گڏ يونيورسٽيءَ جي سانتيڪن روڊن مٿان هٿ ۾ هٿ ڏئي، وک وک هلندو رهيو هوس.
رات جو صبا پنهنجي مميءَ جي گهر هلي وئي هئي. ۽ آئون گهرن نيڻن واري ڪهاڻيڪار دوست وٽ هليو ويو هوس. هن پنهنجي گنڀير آواز ۾ مرڪندي چيو هو:
’اڄ ڪهڙي پار جي هوا گهلي آهي، جنهن توکي هتڙي پڄايو آهي.......؟‘
’ماني کاڌي ٿئي........؟‘
’نه‘
’مان ٺاهي کارايانءِ، يا هيٺ هلون؟‘
’هيٺ ٿا هلون.‘
فلئٽ جون ڏاڪڻيون لهندي پڇيو هئائين:
’ڀاڄائي سنجها کي نه وٺي آيو آن ڇا......؟‘
(منهنجا اڪثر دوست توکي ڀاڄائي ڪري سڏيندا هئا. سنجها، هي منهنجو اهو دوست هو، جنهن پاڻ کي ڪڪڙ جو پلاءُ رڌي کارايو هو. پلاءُ کائي حيران ٿي وئي هئينءَ. ته ڪو مرد اهو به ڪهاڻيڪار، ايڏو سٺو رڌ پچاءُ ڪري سگهي ٿو.....؟ منهنجا دوست جن سان تون ڪڏهن بري هلي هئينءَ، تن وٽ جڏهن به ويا هئاسون ته هنن پنهنجا نيڻ اسان جن پيرن ۾ ڊورمئٽ جيان وڇائي ڇڏيا هئا.) چيو هومانس:
’سنجها کي ته نه- پر صبا سان گڏجي آيو آهيان.‘
’صبا...........؟‘
’سنجها جي ڊپارٽمينٽ ۾ پڙهندي آهي.‘
’سنڌياڻي آهي؟‘
’نه، مهاجر.‘
’سنجها کي ڇڏي ڏنئي ڇا-؟‘
’تون سمجهي سگهين ٿو.......؟‘
’نه، پر تو ڳالهه ئي اهڙي ٻڌائي.........؟‘
منهنجو هي ڪهاڻيڪار دوست، آڱرين تي ڳڻڻ کان مٿي جيترا رومانس ڪري چڪو هو. ڏهن سالن کان ڪراچيءَ ۾ رهندي به مون کي دادو ڪئنال جي ڪپ تي لڳا سنجهيءَ جي وڻ جهڙو لڳندو آهي. جنهن جي ٿڌي ڇانوءَ ۾ ڪو واٽهڙو ڪنڌ هيٺان پٽڪو ڏئي، ڪي گهڙيون آرام ڪري سگهي. يا جنهن هيٺان ڳوٺ جا ٻار پنهنجا ڪپڙا، ڍاڪون ۽ چونئريون رکي ڀر ۾ وهندڙ ڪئنال ۾ ٽپ ڏئي، تڙڳي تڙڳي، ٿڪي ٽٽي اچي ساهي پٽن، عورت، منهنجي دوست جي جيئڻ جو سبب هئي. چوندو آهي: مون کي حيرت ٿيندي آهي.... جڏهن ماڻهو چوندا آهن، محبت رڳو هڪ وار ٿيندي آهي. کيس دوستن جي رومانسز ٻڌڻ جو ڏاڍو شوق رهندو آهي. منهنجو هو ڪهاڻيڪار دوست پاڻ کي پوڙهو سمجهندو آهي ۽ مون کي هميشه شادي ڪري ڇڏڻ جي تلقين ڪندو رهندو آهي. جڏهن ته ڄمار ۾ مون کان وڏو هوندي به ننڍو لڳندو آهي. ۽ اڻپرڻيل به.
صبح جو صبا ڪريم آباد جي پل وٽ منهنجو انتظار ڪري رهي هئي. رڪشا مان لٿو هئس ته ٿڌو شوڪارو ڀري چيو هئائين:
’ايتري دير.......؟‘
’ٿي وئي.‘
’منهنجي دل ۾ وسوسا پيدا ٿي پيا هئا.‘
’ڇو......؟‘ اسان ٽريفڪ هئڻ ڪري، ڏاڍيان ڳالهائيندا هلڻ لڳا هئاسي.
’مون سمجهيو، تون واپس هليو وئين..........؟‘
’دوکو دوکو هوندو آهي صبا. پوءِ اهو ننڍو هجي يا وڏو. پر ان جو اهو مطلب نه وٺجانءِ ته مان توسان رومانس ٿو ڪريان...... توکي شايد سُڌ نه آهي، ته مان پنهنجي دل سنجها جي پرس ۾ وساري آيو آهيان.‘ صبا پرس کولي منهنجي آڏو ڪندي چيو هو:
’هي ڏس، تنهنجن رابيل جي گلن جي مهڪ سان منهنجو سڄو پرس ڀريل آهي. رات مان هن پرس کي پنهنجي ويهاڻي جي ڀر ۾ کولي سمهي پئي هيس. ۽ الائجي ڪيترن مهينن کان پوءِ بنا سليپنگ پلز جي گهري ننڊ ستي هيس.‘
’توهان سليپنگ پلز کان سواءِ ننڊ نٿيون ڪري سگهو؟‘ منهنجو آواز ڀرسان لنگهي ويندڙ تيز رفتار بس جي هارن ۾ دٻجي ويو هو.
’ڇا.......؟‘
’سليپنگ پلز کائڻ کان سواءِ به ته ننڊ ڪري سگهجي ٿي؟‘
’گورين کائڻ سان يادن جي ٽريفڪ جو عذاب پهچائيندڙ گوڙ ذهن کان ڪوهين ميل پري هليو ويندو آهي.‘
’بڪواس ٿي ڪرين؟‘
’کائي ڏس ته خبر پئجي ويندئي.‘
’ڪاڏي هلون؟‘
’جيڏانهن تون چاهيندين؟‘
’حيدرآباد هلون؟‘
’ڇو؟‘
’هيڏي ٽريفڪ ۾ اچي، مون کي پنهنجي حيثيت ٻڙي محسوس ٿيندي آهي؟‘
توئي چيو هو.......؟‘
’ڇا-؟‘
’ته ٻڙي اهو انگ آهي، جيڪو جنهن به انگ جي اڳيان لڳي ته ان جو تعداد وڌي ويندو آهي؟‘
ٽهڪ نڪري ويو هئم ’ڏاڍي سوئر آهين.‘ مرڪي پئي هئي ۽ سندس مرڪ روڊ تان خالي ويندڙ ٽيڪسيءَ کي سڏڻ ۾ گم ٿي وئي هئي. ٽيڪسي زوردار بريڪن سان فوٽ پاٿ وٽ اچي ڄمي وئي هئي. ويهندي چيو هئائين: ’ڪلفٽن.‘ ٽيڪسي لالو کيت ڏانهن ڊوڙڻ لڳي هئي. چيو هئم: ’صبا لطيفو ٻڌندين؟‘ ’ٻڌاءَ‘. هن هڪ نظر مون تي وجهي دريءَ کان ٻاهر ڏسندي چيو هو. مان بال پين شرٽ مان ڪڍي، کولي سندس ويڪري گلي مان جهاتيون پائيندڙ ڇاتين مٿان ليڪ پائي ڇڏي هئي. هن ڇرڪ ڀري ڊرائيور ڏانهن ڏٺو هو، جيڪو پنهنجن خيالن ۾ گم هو. ٽهڪن ۾ پئجي ويو هوس.
’سمنڊ کي ڏسي توکي ڇا محسوس ٿيندو آهي؟‘
سمنڊ جي ڇولين کي ڏسندي، پيرن مان سينڊل لاهي هٿن ۾ کڻندي پڇيو هئائين. مون جوراب بوٽ ۾ وجهي بوٽ جون ڪهيون پينٽ جي بليٽ سان ٻڌندي چيو هو:
’سمنڊ مون کي رابيندرناٿ ٽئگور جي گيتا انجلي لڳندو آهي. مون ٽئگور جي گيتا انجلي سدائين جوتا لاهي الٿي پلٿي هڻي پڙهي آهي، ۽ محسوس ڪيو اٿم پنهنجي جسم تي سندس جملي جي هر لهر کي سمنڊ جي ڇوليءَ جيان. مون کي جڏهن به سمنڊ گهمڻ جو شوق جاڳيندو آهي، ٽئگور کي پڙهندو آهيان.‘
’ٽئگور جيڪو بنگال جو شاعر آهي........؟‘
’ها.‘
’مون سندس شاعري ته نه پڙهي آهي. پر سندس تصويرون ڏٺيون آهن. هن جي چهري ۾ به سمنڊ جيڏي ئي گهرائي ۽ جلال ڀريل نطر ايندو آهي.‘
هڪ تکي ڇولي اسان جي پيرن کي ڇهندي ڪناري جي آخر تائين هلي وئي هئي ۽ واپس ويندي اسان جي پيرن جي ترين مان واري جا ذرا کسڪائيندي هلي وئي هئي. اداس هوندي به خوشي منهنجي سرير ۾ سمائجي وئي هئي. ڪجهه گهڙين لاءِ ڪناري جي ٻيءَ ڀڪ سڄو شهر لهر بڻجي ويو هو. صبا ڏانهن ڏٺم هئم، سندس نيڻن ۾ ٻليءَ جي اکين جهڙي روشني ڦهلجي وئي هئي. سندس ڀريل چپ گل تي ويهندڙ پوپٽ جي پرن جيان ڦڙڪي ويا هئا. ٻي لهر آئي آهي (ڄڻ منهنجو برين واش ڪري وئي هئي.) صبا سامهون هوندي به سمنڊ جي ٻئي پار نظر آئي هئم. شايد مان به هن کي ائين نظر آيو هئم. صبا ٻانهون ڦهلائي مون ڏانهن وڌي هئي. هن جن ٻانهون منهنجي چيلهه ۾ ويڙهجي ويون هيون، جيئڻ شِو جي جهوڙي ۾ نانگ. ۽ منهنجا هٿ صبا جي تراکڙي چهري ۾ ڀرجي ويا هئا. ڀانيو هئم ڄڻ ڳڻپ کان ٻاهر ٽيولپ جا گل هٿ جي ٻڪ ۾ سمائجي ويا هجن، ۽ گلن جي گهڻائيءَ جي ڪري منهنجو ٻڪ وڌيڪ ويڪرو ٿي ويو هجي. جهڪندو ئي هليو ويو هوس. منهنجا چپ، منهنجو سمورو وات ڪنهن هلڪي گرم ۽ مٺي شئي سان تر ٿي ويو هو. الائجي ڪيتريون لهرون پيرن جي ترين مان واري کسڪائي هليون ويون هيون........؟ ڌار ٿيا هئاسي ته چيلهه چيلهه ڀڳل هئاسي. واري کسڪي وڃڻ ڪري پير ننڍڙين کڏن ۾ کتل هئا. مون کي ياد اچي ٿو، اهڙي ئي هڪ ڊگهي ۽ گهري ڪِس مون توکي رات جي پوئين پهر ۾ آرٽس فيڪلٽيءَ جي ٻاهرين پارڪ ۾ ڪئي هئي . ان رات توهان فائينل وارن کي فيڪلٽي جي آڊيٽوريم ۾ فيئرويل ڏني هئي. ٽيلي اسٽار ۽ سندس ٻولڙين کي ڏسي تنهنجو موڊ خراب ٿي ويو هو. اسان ٻاهر نڪري آيا هئاسي. پارڪ ۾ پسار ڪندي، تارن کي ڏسندي چيو هئ: ’دل چاهي ٿي، توکي ڪِس ڪريان.‘ تو منهن مٿي ڪري، اکيون ٻوٽي ڇڏيون هيون. هوا جو ٿڌو جهوٽو گهليو هو ۽ پارڪ جي ننڍڙي گيٽ وٽ يوڪلپٽس جي سهاري بيٺل چنبيليءَ جي هٻڪار سڄي سرير ۾ ڦهلجي وئي هئي. ۽ پوءِ سموري آڪاش تي چپ چمڪي پيا هئا. کليل، اڌ کليل. وسندڙ ٻرندڙ چپ.
ٽئين ڏينهن شام جو صبا مون کي ساڳي ئي پل جي ڪنڊ وٽ ملي هئي. هلڻ لڳا هئاسي. صبا چيو هو:
’مون کي وٺي هل.‘
’ڪاڏي......؟‘
’پنهنجي دوست جي فليٽ تي.‘
’تون مون سان ڪنهن پبلڪ پليس تي هجي يا خالي فليٽ ۾ ڳالهه ساڳي آهي.‘
’اها منهنجي خواهش آهي.‘
’او-ڪي.‘ ٽيڪسي پڪڙي فليٽ تي اچي ويا هئاسي. چاٻي مون وٽ هئي. انٽر لاڪ ۾ چاٻي گهمائيندي سوچيو هئم.........‘ جيڪڏهن صبا جي جاءِ تي تون هجين ها، ته منهنجي چاٻي گهمائڻ کان پوءِ هينڊل ضرور تون گهمائين ها.‘ اسان اندر اچي ويا هئاسي. صبا پرس ڪتابن جي ڍير تي اڇلي، پاڻ پلنگ تي اهلجي پئي هئي ۽ مان ٻئي پلنگ تي. سڄو ڪمرو لاڙڪاڻي جي زيتونن جي خوشبوءَ سان واسيل هو جيڪي منهنجي دوست کي ڪوئي ڳوٺان اچي ڏئي ويو هو. پلنگ هيٺان جهڪي زيتونن جو ٽوڪرو ڇڪي ٻاهر ڪڍيو هئم. هڪ زيتون پاڻ کنيو هئم ۽ ٻيو صبا ڏانهن اڇلايو هئم. صبا زيتون ۾ چڪ هڻي اڀرندي پاسي واري ڀت مٿان لڳل پوڙهي جي تصوير جي ڀنڀي ڏاڙهيءَ ۾ ڏسندي پڇيو هو:
’هي ڪير آهي......؟‘
’ٽالسٽاءِ.‘
’ٽالسٽاءِ، جنهن جو اينا ڪرينينا لکيل آهي.....؟‘
’ها اهو ئي.‘ کن رکي چيو هئم:
’توکي شايد سڌ نه هجي، پر اها حقيقت آهي ته، هن شخص جي زال هن سان ڏاڍيون ۽ عوبتون ڪندي هئي. ايڏيون جو هي مولائي عورتن کان هميشه لاءِ الرجڪ ٿي ويو هو.‘
’هڪ ڏينهن تنهنجي به اهڙي حالت ٿيندي.‘
منهنجو زيتون ۾ چڪ اڌ رهجي ويو هو. ٽهڪ نڪري ويا هئم. صبا چيو هو:
’پر نه- تون بچي ويندين. ڇو ته مون کي يقين آهي سنجها توسان شادي بلڪل نه ڪندي. تون ڀل ان کي منهنجي جيلسي ئي سمجهه.‘
ٽهڪن جي گوڙ ۾ گم ٿي ويو هئم. صبا ٻيو ڀيرو ساڳيان جملا چيا هئا، مان ٻيو ڀيرو دل کولي کليو هئم، ۽ مون کي ٻيو ڀيرو عورت جي عورت مٿان جيلسي تي ڏاڍي کل آئي هئي. جڏهن ٽهڪ هوائن ۾ غائب ٿي ويا هئا، ته صبا جي هٿ ۾ هڪ چڪ جيتري زيتون کي ڏسندي چيو هئم:
’تون اهڙيون ڳالهيون فقط ان لاءِ ٿي ڪرين، ته جيئن سمورا زيتون تون کائي وڃين، مان رڳو کلندو رهان........؟‘
’نه- هي به تون کائي ڇڏ.‘ هن آخري هڪ چڪ جيترو بچيل زيتون مون ڏانهن اڇلايو هو. ۽ منهنجي هٿ واري هڪ چڪ لڳل زيتون ڏانهن اشارو ڪندي چيو هئائين:
’اهو مون کي ڏي........‘
مون زيتون هن ڏانهن اڇلايو هو جنهن کي هن ٻنهين هٿن ۾ جهپي ورتو هو. اسان ٻئي چپ چاپ زيتون کائڻ لڳا هئاسون، بلڪل ائين جيئن ٻير جي ٽارين تي نوريئڙا ٻنهين هٿن ۾ ٻير پڪڙي ڪترڻ لڳن. صبا زيتون کائي چيو هو:
’ٻڌ.‘
’چئو.‘
’سگريٽ پيئندين.........؟‘
’ورتيون اٿئي ڇا؟‘
’نه، اسٽيپ فادر جون رات چورايون هئم.‘ هن سگريٽ پرس مان ڪڍندي ٻئي پنهنجي چپن ۾ ڀيڪوڙي جلايو هيون. ۽ هٿ وڌائي چيو هئائين:
’اچي وٺ.‘
مون هٿ وڌائي کانئس سگريٽ ورتي هئي. سوٽي هڻڻ سان محسوس ٿيو هئم، ڄڻ صبا جي لپسٽڪ جي خوشبو دونهن سان گڏ اندر ۾ سمائجي وئي هجي. صبا به ٽي گهرا سوٽا هڻڻ کان پوءِ چيو هو: ’ڪالهه سڄي رات مان خواب ۾ سمنڊ وارو منظر ڏسندي رهي هيس. صبح جو مون کي محسوس ٿيو هو ڄڻ سڄي رات مان پنهنجي بستري تي نه پر سمنڊ جي ڪناري گذاري هجي.
’خواب ڪڏهن به ساڀيا نه ٿيندڙ خواهشن جا ڌنڌلا عڪس هوندا آهن. مس صبا حميد.‘
’ڌنڌلا عڪس- ڌنڌلا، اڙي ها. صبح جڏهن وهنتس پئي ته منهنجو ڌيان تنهنجي ڪالهوڪي ٻڌايل لطيفي ڏانهن هليو ويو. مون کي باٿ روم ۾ ڏاڍي کل آئي هئي. پر مميءَ جي ڀؤ کان کل کي گهٽي ڇڏيو هيم. ۽ مان چاهيندي به پنهنجي ان حصي کي نه صابڻ ملي سگهي هيس، نه ٽاول سان مهٽي سگهي آهيان. ڏسندين.........؟‘
صبا ڪياڙيءَ وٽان هُڪ کولي کاٻو هٿ پٺيان ورائي زپ کي هيٺ کسڪائي ڇڏيو هو.
’هي ڏس-؟ پر ٿورو ڌنڌلو ٿي ويو آهي.‘
’هونم‘
’ڏس آهي نه......؟‘
صبا جي چپن تي سوڀ جي هلڪي مرڪ ۽ نيڻن ۾ نيري روشني پرٽجي وئي هئي. نيري روشني جيڪا صبا جي نيڻن مان نڪري ڪمري ’۾ ڦهلجڻ لڳي هئي. سڄو ڪمرو هلڪو نيرو ٿيندو ويو هو. چيو هئائين: آ وٺٺ، هي ڇلو تون پائي ڇڏ.‘ ڏسڻي آڱر مان ڇلو لاهي مون ڏانهن وڌايو هئائين.
’مون کي اهڙين شين سان ڪابه دلچسپي ناهي.‘
’ها ها مون کي خبر آهي، پر هن کي تون پائي ڇڏي.‘
’ڇا ڪندس پائي........؟‘
’مون کي خوشي ٿيندي. هٿ ڏي.... پليز؟‘
هٿ وڌائي ڇڏيو هئم. صبا منهنجين مختلف آڱرين ۾ ڇلو لاهڻ ۽ پائڻ لڳي هئي. آهستي آهستي نيرو ڌنڌ وڌيڪ گهرو ٿي ويو هو. نه ڄاڻ ڪهڙي پل صبا، ڇلي سان گڏ پنهنجيون سموريون آڱريون منهنجي آڱرين جي ڀورن ۾ پيهي ڇڏيون هيون. محسوس ٿيو هئم، ڄڻ سمنڊ جي تهه ڏانهن وڃڻ لڳو هوس. سڀئي آواز سمنڊ جي سطح تي رهجي ويا هئا. سڄو ڪمرو نيرن لهرن سان ڀرجي ويو هو جن ۾ صبا هوريان هوريان ترندي مون تائين پهچي وئي هئي. بلڪل ائين جيئن سمنڊ جي اندر ماڻهون پنهنجي وجود جي ڳوراڻ وڃائي ويهي ۽ اڏامڻ لڳي لهرن جي ٻانهن تي. صبا جا ريشمي وار، نيرين لهرن تي ’سلوموشن، ۾ هيڏانهن هوڏانهن ٿيندا منهنجي چهري جي چوڏس ۾ ڦهلجي ويا هئا. سمنڊ جي اونهائي ۾ ڪرڻ لڳي هئم. ۽ منهنجا هٿ بد خواسيءَ ۾ صبا جي لسي پٺيءَ تي ريڙهيون پائڻ لڳا هئا جيئن مٿانهين تان هيٺ ڪرندڙ شخص جا هٿ پهاڙ جي اڀي سڌي سنواٽي حصي ۾ هيٺاهينءَ ڏانهن ڪرڻ کان بچڻ لاءِ حفاظتي هنڌ ڳوليندا آهن. پنهنجي ساڄي ڇاتيءَ مان شديد تڪليف جو احساس ٿيو هئم. پوري سگهه هٿن ۾ ميڙي صبا کي پاڻ کان ڌار ڪري ڇڏيو هئم. صبا ٻئي پلنگ تي ڪري. ٻنهين هٿن جون آڱريون نرم وارن ۾ پيهي ٻڏل ساهن سان ٽهڪن ۾ پئجي وئي هئي. ڀانيو هئم ڄڻ سمنڊ جي تهه ڏانهن ويندي امالڪ سمنڊ جي سطح تي پهچي ويو هوس. نيرو ڌنڌ گهوماٽي کائي گيلري ڏانهن کلندڙ دريءَ جي سيرن مان غائب ٿي ويو هو. ۽ شهر جو سمورو گوڙ، گيلري جو دروازو پار ڪري ڪمري ۾ ڦهلجي ويو هو. ڊگها ڊگها ساهه کڻڻ لڳو هوس، وات کولي پوري سگهه سان. ساهن تي قابو پائي صبا ڏانهن ڏٺم هئم، جيڪا مون ڏانهن ڏسي مرڪي رهي هئي. ساڄي ڇاتيءَ ۾ پوسراڻ وڌي وئي هئي. ڪنڌ جهڪائي ڏٺو هئم، صبا جي ڏندن جي ڇاپ ٽهڪ ڏئي رهي هئي. هوءَ پرس مان هيئر برس ڪڍي وارن ۾ ڏيڻ لڳي هئي. پوءِ ننڍڙو آئينو ڪڍي کاٻي هٿ ۾ جهلي، ساڄي هٿ سان چپن مٿان لپسٽڪ ترڪائڻ لڳي هئي. ڪال بيل وڳي هئي، دروازي ڏانهن ويندي صبا ڏانهن ڏٺو هئم، صبا جا هٿ تڪڙ ۾ پٺيءَ ڏانهن وڌي ويا هئا. آواز ٿيو هو: (ززز زززپ). ۽ سندس هٿ ڪياڙيءَ وٽ اچي بيهي ريهو هو. منهنجو ڪهاڻيڪار دوست اندر اچي ويو هو. مون صبا ڏانهن اشارو ڪري چيو هو: ’صبا حميد فخري.‘ صبا جي چپن تي مرڪ جي هلڪي ڪريم حرڪي پئي هئي. ’صبا هي منهنجو دوست ڪهاڻيڪار آهي. ڏهن سالن کان ڪراچيءَ ۾ رهندو پيو اچي. پر هن ۾ ڪراچي جي ماڻهن جي ڪابه خاصيت پيدا ٿي نه سگهي آهي، بلڪل ائين جيئن اڄ تائين سندس بستري ۾ هڪ به منگهڻ پيدا نه ٿي سگهيو آهي... هي مون کي هن فليٽ ۾ رهندي به دادو ڪئنال جي ڪپ تي لڳل سنجهي جي گهاٽي وڻ جهڙو لڳندو آهي.‘
منهنجي دوست جي چهري تي چپن کان وڌيڪ نيڻ مرڪڻ لڳا هئا. اهڙو احساس شايد کيس به ٿيو هو ۽ هو ٽهڪ ڏئي مون سان گڏ پلنگ تي ويهي رهيو هو. کاري مان زيتون ڪڍي صبا کي ڏيندي چيو هئائين:
’في الحال هن کان وڌيڪ مان توهان جي ڪهڙي خدمت ڪري ٿو سگهان.......؟‘
صبا زيتون ۾ هلڪو چڪ هنيو هو. هن مون ڏانهن اشارو ڪري پڇيو هوس:
’هن ۾ ڪهڙي خاص ڳالهه آهي، جو توهان سان گڏ هيستائين هليون آيون آهيو......؟‘
صبا منهنجي نيڻن ۾ نيڻ اڙائي چيو هو:
’هن جي نيڻن وانگر هن جون ڳالهيون به خوبصورت آهن. هن جي ڳالهين وانگر هن جو انداز به خوبصورت آهي.‘ کن رکي صبا پڇيو هوس:
’هن ۾ توهان کي ڪا خاص خامي نظر آئي آهي ڇا..........‘
’جي؟.......جي نه.‘
صبا جي اوچتي سوال تي منهنجو دوست ڪجهه پريشان ٿي ويو هو. صبا چيو هو:
’دير ٿي وئي آهي.‘ ۽ اسان اٿي بيهي رهيا هئاسون.
بس ڪراچيءَ جي ٽول پلازا پار ڪري، ريڊ انڊينز جي ڪمان مان پوري سگهه سان ڇڪي ڇڏي ڏنل تير جيان هوائن ۾ اڏامڻ لڳي هئي. کليل دريءَ مان هوائون اندر ڌوڪي آيون هيون. صبا جا ريشمي وار منهنجي منهن تي ٿڌڙا ڪڍڻ لڳا هئا. صبا پرس کولي لفافو ڪڍندي چيو هو: ’نيزا کائيندين.........؟ مان جڏهن به واپس ويندي آهيان، ممي مون کي نيزا وٺي ڏيندي آهي ته جيئن منهنجو سفر مصروف گذري.‘
هن هلڪو گلابي رومال پنهنجي هنج ۾ پکيڙي، سمورا نيزا مٿان پرٽي ڇڏيا هئا. پوءِ رومال جي چئني ڪنڊن کي پاڻ ۾ ملائي رومال کي هٿن ۾ مهٽڻ لڳي هئي. مهٽي رومال کولي ڇڏيو هئائين. نيزن جو سمورو ناسي تهه رومال کي چهٽي پيو هو. نيزو آڱر ۽ آڱوٺي ۾ جهلي مٿيون کوپو نينهن سان لاهڻ لڳو هوس. صبا پهرين منهنجي آڱرين ۾ ٽٽندڙ نيزي کي، پوءِ مون کي ڏسي مرڪي پئي هئي. مرڪندي چيو هئائين: ائين نه هيئن کاءُ. وڌيڪ آسانيءَ ۽ مزي سان کائيندين، صبا نيزو آڱوٺي ۽ آڱر جي سهاري جهلي، سندس اڌ حصو ڏندن وچ ۾ ڏئي هلڪي چٻ ڏني هئي ته نيزي جو اڌ کوپو هن جي ڳاڙهن چپن جي اندر جرڪندڙ ڏندن وچ ۾ رهجي ويو هو. جنهن کي هن ٻئي هٿ سان ڪڍي آڱر ۽ آڱوٺي جي مٿان ظاهر ٿي پيل ڳڀ کي ڏندن سان کڻي ورتو هو. مون مرڪي ٻيو نيزو ڏندن ۾ رکيو هو ته صبا چرچي ۽ ٽوڪ جي گڏيل سڏيل لهجي ۾ چيو هو:
’سنجها سان رهي تو ماڻهو واريون عادتون وساري ڇڏيون آهن؟‘
مون ڏندن ۾ جهليل نيزو کليل دريءَ مان ٻاهر اڇلائي ڇڏيو هو.
’توکي ايڏي وڏي جملي ڳالهائڻ جو حق ڪنهن بخشيو آهي صبا.......؟‘
منهنجي لفظن جي سرد هوائن صبا جي چهري ۽ هٿن تي ڄڻ پارو ڪيري وڌو هو. هوءَ وساڻل نيڻن سان مون ڏانهن تڪڻ لڳي هئي.
’مان سنجها لاءِ هڪ به کوٽو اکر ٻڌڻ کي پنهنجو، سنجها جو ۽ پاڻ پنهنجو ايمان سمجهندس. ڇو ته سنجها منهنجي وڃائجي ويل سپنن جي ساڀيا آهي.... ۽ تون انڪري سٺي آهين، بي انتها عزت لائق، جو تنهنجي لڌل سپنن جي ساڀيا وڃائجي وئي آهي. ان هوندي به تون ڀريل ميڙ ۾ پنهنجي سمورين پيڙائن کي لڪائي ڀرپور ٽهڪ ڏيڻ جي فن کان واقف آهين.‘