اوريانا فلاسي: تاريخ سان انٽرويو
ٻي مهاڀاري جنگ جي دوران فلاسي فاشسٽ قوتن جي باري ۾ چڱو موچارو مخالفانه رويو اختيار ڪيو. هوءَ سڄي دنيا ۾ آمريت جي خلاف به سرگرم رهي. شاگردن جي ڪيترن ئي تحريڪن کي هن پنهنجي لکڻين جي ذريعي سگهه بخشي. مشهور اطالوي اخبار ”ڪوريئر ڊيلا سيرو“ جي اڳوڻي ڊائريڪٽر ”فيرو سيوڊي بورني“ هڪ ڀيرو کيس سڀني کان وڌيڪ واقعا تي اطالوي ليکڪا قرار ڏنو هو. هن گهڻو ”واشنگٽن پوسٽ“ ۾ لکيو هو ته هوءَ اهڙي صحافڻ آهي، جنهن کي انٽرويو ڏيڻ کان ڪا به شخصيت انڪار ڪري نه ٿي سگهي. اوريانا فلاسيءَ يونيورسٽي آف فلورينس مان اعليٰ تعليم حاصل ڪئي. سياست ۾ هوءَ لبرل ازم تي يقين رکندي هئي. سندس ڪنهن به مذهب سان لاڳاپو نه هو.
جوانيءَ ۾ فلاسيءَ جي بين الاقوامي شخصيتن جا انٽرويو ڪيا، انهن ۾ هينري ڪسنجر، ذوالفقار علي ڀٽو، شهنشاهه ايران رضا شاهه پهلوي، ولي برانٽ، ليخ ويلسيا، آيت الله خميني، والٽر ڪرونڪائٽ، ڪرنل معمر قذافي، سيمي ڊيوس جونيئر، ڊينگ زيائوپنگ،، ياسر عرفات، اندرا گانڌي، اليگزينڊر پانا گولس، بشپ ڊوم هلڊر ڪامرا، گولڊ اميئر، شيخ مجيب الرحمان ۽ سين ڪونري شامل آهن.
اوريانا فلاسي جي اسلام ۽ عربي ڪلچر جي باري ۾ لکيل ڪجهه مضمونن سبب وڏو گوڙ متو. سندس ٻه ڪتاب خاص طور تي اهو نظريو پيش ڪن ٿا ته يورپ کي اسلام کان خاطرو آهي. فلاسيءَ، اسلام جي وڌندڙ مقبوليت سان يورپ تي پوندڙ اثر ثقافتي اثرن جي باري ۾ لکڻ مهل سخت تعصبي انداز اختيار ڪيو، جنهن مان سندس نقادن ۾ واڌارو ٿيو. يورپ ۾ به کاٻي ڌر جا عنصر مٿس تنقيد ڪرڻ ۾ اڳڀرا رهيا. فلاسيءَ ٻي جنگ عظيم جي دوران ننڍي وهيءَ ۾ ئي فاشٽ قوتن جي خلاف سرگرم هڪ جمهوري گروهه Giuslizia Liberty ۾ شامل ٿي. سندس پيءَ ايڊوارڊ فلاسي الماريون ٺاهڻ جو ڪم ڪندو هو ۽ اٽلي ۾ مسولينيءَ جي حڪومت جي خلاف جدوجهد ڪندڙ سياسي ڪارڪنن سان ڪلهو ڪلهي ۾ گڏي ڪم ڪندو هو. اوريانا فلاسي ٻي مهاڀاري جنگ جي دوران جن جو بڇڙو روپ پنهنجي اکين سان ڏٺو هو. فلاسيءَ 1950ع ۾ `LL matlino doll` lta lia` نالي اخبار ۾ رپورٽر جي حيثيت سان ڪم شورع ڪيو. 1967ع کانپوءِ اوريانا فلاسي ويٽنام جي جنگ ۽ پاڪ ـ هندستان جي جنگ جي رپورٽنگ ڪرڻ کان سواءِ ڏکڻ آمريڪا ۽ وچ اوڀر جي جنگين گهرو جنگين جي رپورٽنگ کيس بين الاقوامي شهرت ڏني. هوءِ ”لي يوروپيو“ نالي رسالي جي نمائندگي ڪندي هئي. هن ڪجهه اخبارون ۽ ‘پوپوڪا’ نالي رسالي جي اڳ مٿس ٽي ڀيرا قاتلاڻو حملو ٿيو. هڪ ڀيرو ميڪسيڪو جي فوج کيس وارن مان جهلي ڏاڪڻين تان هيٺ ڪيرائي ڇڏيو ۽ پوءِ مئل سمجهي ڇڏي ڏنس. ’نيويارڪ ٽائمز‘ موجب اهو سڀ ڪجهه فلاسي ان ڪري برداشت ڪيو ته هن ميڪسيڪو ۾ شاگر هلچل جي حمايت ڪئي هئي.
اوريانا فلاسيءَ جي باري ۾ چيو وڃي ٿو ته هن يوناني آمريت جي خلاف سرگرم رهندڙ اليگزينڊر پانا گولس سان محبت به ڪئي ۽ ساڻس پرڻجڻ جي خواهشمند هئي. هن پانا گولس جي هڪ طويل انٽريوو به ڪيو، جيڪو سندس ڪتاب ”انٽرويوز ود هسٽري“ ۾ شامل آهي. پانا گولس 1976ع ۾ رستي جي هڪ حادثي ۾ پر اسرار طور مري ويو. فلاسي جو چوڻ هو ته کيس آمريت جي باقيات قتل ڪيو. فلاسي جي ڪتاب (A man) Un vomo اصل ۾ پانا گولس جي شخصيت ۽ حالتن کان متاثر ٿي لکيو ويو.
اوريانا فلاسي 1972ع ۾ ان وقت جي آمريڪي پرڏيهي وزير هينري ڪسنجر جو انٽرويو ڪيو. ان انٽريو ۾ ڪسنجر مڃيو ته ويٽنام جي جنگ بي مقصد هئي. ۽ ان جنگ ۾ ”منهنجي حيثيت هڪ ڪائو بواءِ جهڙي هئي، جيڪو گهوڙي تي سوار تي قافلي جي اڳيان هلندو آهي.“ بعد ۾ ڪسنجر مڃيو ته پريس جي ڪنهن نمائندي سان اڳ ۾ يا پو اهڙي خطرناڪ ڳالهه ٻولهه ڪڏهن به نه ٿي هئي.
فلاسيءَ يونيورسٽي اوف شڪاگو، بيل يونيورسٽي، هارورڊ يونيورسٽي ۽ ڪولمبيا يونيورسٽي ۾ ليڪچرز به ڏنا کيس ٻڌڻ وارن جي ڪا به کوٽ نه هئي سڄي دنيا ۾ مٿس سندس نظرين سبب تنقيد ڪندڙ موجود هئا ته سندس مداحن جو به هڪ وڏو انگ موجود هو، جيڪو کيس ٻڌڻ لاءِ هر مهل تيار هوندو هو.
اوريانا فلاسي جي ڪتابن ۽ لکڻين جو دنيا جي ڪيترين ئي ٻولين ۾ ترجمو ٿيو. هن نومبر 2002ع ۾ فلورينس ۾ پهريون ”يورپين سوشل فورم“ جي انقعاد جي موقعي تي فلورينس جي ماڻهن تي زور ڀريو ته هو پنهنجا دڪان نه کولين ۽ گهرن ۾ رهن. هن فورمکي فلورينس تي جرمن قبضي مان ڀيٽيو. ماڻهن هن جي ڳالهه تي ڌيان نه ڌريو. فورم منعقد ٿيو ۽ ڪو به اڻ وڻندڙ واقعو نه ٿيو.
فلاسي جي ڪتاب The Rage and the pride ۾ اسلام ۽ مسلمانن جي خلاف نسل پرستيءَ تي ٻڌل مواد جي ڪري 2002ع ۾ سوئيزر لينڊ جي اسلامڪ سينر سول ايسوسيئيشن آف جنيوا ۽ هڪ شهريءَ فلاسي تي ڪيس داخل ڪيو. نومبر 2002ع ۾ هڪ سوئس جج، سوئس پينل ڪوڊ جي فقري 260 ۽ 261 جي ڀڃڪڙي ڪرڻ تي فلاسي جي خلاف گرفتاري جا وارنٽ جاري ڪيا ۽ اطالوي حڪومت کي درخواست ڪئي ته اها فلاسي کي گرفتار ڪري يا سوئيزرلينڊ جي حوالي ڪري. اطالوي ۽ انصاف واري وزير رابر ٽوڪا سيٽيل هڪ ريڊيو انٽرويو ۾ ٻڌايو ته سوئس درخواست ان ڪري رد ڪئي وئي ته اطالوي آئين اظهار جي آزادي تي ڪا به پابندي نه ٿو هڻي. فلاسي ان معاملي جو ذڪر پنهنجي ڪتاب ” دي فور آف ريز“ ۾ ڪيو آهي.
2003ع ۾ نسل پرستيءَ جي خلاف ۽ عوام ۾ هڪ آهنگي جي واڌاري لاءِ ڪم ڪندڙ تنظيم (MRAP) فرانس ۾ هڪ ڪيس داخل ڪيو ۽ عدالت کي استدعا ڪئي ته The Rage and the pride تي پابندي وڌي وڃي. عدالت ڪتاب تي پابندي جي درخواست سان گڏ اها درخواست به رد ڪري ڇڏي ته هر ڪاپي ۾ هڪ Disclaimer شامل ڪيو وڃي. مئي 2005ع يونين آف اٽالين مسلمز جي صدر عادل اسمٿ هڪ ڪيس داخل ڪيو، جنهن ۾ چيو ويو ته فلاسي پنهنجي ڪتاب ”دي فورس آف ريزن“ ۾ ڪجهه اهڙيون ڳالهيون لکيون آهن، جن سان اهل اسلام جا جذبا مجروح ٿيا آهن. عدالت جون 2006ع ۾ ڪيس هلائڻ جي منظوري ڏني. فلاسي تي اسلام کي بدنام ڪرڻ جو الزام هنيو ويو. 12 جون تي ابتدائي سماعت تي، عدالت 25 جون تي طئي ڪيو ته اوريانا فلاسي 18 ڊسمبر تي عدالت ۾ حاضر ٿئي.
27 آگسٽ 2005ع تي فلاسيءَ پوپ بينڊڪٽ سان ملاقات ڪئي فلاسي لادين هئي، پر ان هوندي به پوپ جي احترام ڪندي هئي، ڇو ته هن 2004ع ۾ فلاسي جي ڇپجندڙ هڪ مضمون ”آف يورپ هسٽينر اٽ سيلف“ جي واکاڻ ڪئي هئي. ”ريزن ميگزين“ جي جون 2006ع جي شماري ۾ لکيل هڪ مضمون ۾ لکيڪا ڪيٽي ينگ لکيو ته: ”فلاسي جي ڪتاب دي رينج اينڊ دي پرائڊ“ ۾ اسلامي انقلاب پسندن ۽ صوماليا سان واسطو رکندڙ ويڙهي وارن ۽ گهوريئڙن کي هڪ سطح تي ڏيکاريو ويو آهي، جيڪي اٽلي جي گهٽين گهوپن ۾ گس هلندي پيشاب ڪندا وتندا آهن.“
”دي ائٽلانٽڪ“ ۾ ڪرسٽو فر هنچز لکيو، ”فلاسي ”دي رينج اينڊ دي پرائڊ“ جي وسيلي اهو ٻڌايو آهي ته اسلام جا باري ۾ ڪنهن به نموني لکڻ نه گهرجي. هن اوڀرن جي باري ۾ اهو ئي ڪجهه ٻڌايو آهي، جيڪو ٻيا گهڻا ماڻهو ٻڌائيندا آهن. يعني اهو ته منجهن صاف سٿري زندگي گذارڻ جو شعور ڪونهي ۽ هو مختلف بيمارين ۾ ورتل آهن.“
30 نومبر 2005ع تي ”سينٽر فار اسٽڊي آف پاپولر ڪلچر“ فلاسي کي ايوارڊ سان نوازيو. اهو ايوارڊ کيس ظلم جي خلاف ڄميو رهڻ جي اعتراف ۾ ڏنو ويو. 11 سيپٽمبر 2001ع (يعني نائين اليون) جي واقعن کان پوءِ فلاسي پاڻ کي ”اسلامي فاشزم“ جي خلاف بند ٻڌڻ جي لاءِ وقف ڪري ڇڏيو هو.
8 ڊسمبر 2005ع تي هن اطالوي شهر ميلان جو سڀ وڏو سول اعزاز ”ايمبرو گينو ڊورو“ حاصل ڪيو. چيو ته گيبريل البرٽين جي ساڄي ڌر جي انتظاميا اهو ايوارڊ سياسي بنياد تي ڏنو آهي. جنهن تي اطالوي يهودي ايترو تي ناراض ٿيا ، جو ان جي خلاف مهم هلايائون، جنهن جي نتيجي ۾ ڪيترن ئي ماڻهن اهو ايوارڊ وصول ڪرڻ کان انڪا ڪيو.
اوريانا فلاسي کي لکڻ پڙهڻ ڏانهن مائل ڪرڻ ۾ سندس پيءُ ۽ حالتن مرڪزي ڪردار ادا ڪيو. ٻئي مهاڀاري جنگ جي دوران اٽلي جنهن تباهي سان دو چار ٿيو ۽ ملڪ تباهي جي جنهن ڪنڌي تي اچي بيٺو، انهن حالتن سوچڻ ۽ لکڻ جي لاءِ گهڻو ڪجهه هو، هن 16 سالن جي عمر ۾ طئي ڪري ورتو ته کيس هڪ ليکڪا جي حيثيت سان زندگي گهارڻي آهي. جيڪ ماڻهو فلاسي کي پڙهڻ تا تن کي اندازو آهي ته سندس لفظن ۾ ڪيترو ته تاثير آهي. هن سدائين جارحانه ۽ پر جوش انداز سان لکيو. سندس نظرين سان اختلاف ڪري سگهجي ٿو. پر سندس تحريري تاثير کي نظر انداز ڪرڻ ممڪن نه آهي.
اوريانا فلاسي جو شمار ميڊيا جي انهن شخصيت ۾ ٿئي ٿو، جنهن جي سامهون ڳالهائڻ مهل ڪا به شخصيت نه رڳو محتاط رهندي هئي پر ڪڏهن پريشاني کي به منهن ڏيڻون پوندو هو. سندس سوال تيز ۽ پريشان ڪندڙ هوندا هئا. سندس بي باڪ انٽرويوئن کيس بين الاقوامي شهرت عطا ڪئي. انٽرويوز جي دوران سندس انداز ڏاڍو دلچسپ هوندو هو ۽ هوءَ منهان منهن شخصيت کي ڪنهن به حال ۾ ڪا به رعايت ڏيڻ جي لاءِ تيار نه هوندي هئي.
وجوديت ۽ ٻين فلسفن تي سندس گهري نظر هئي. ڪڏهن ڪڏهن زندگي ۽ موت ۽ ڪائنات جو باري ۾ گهرائي ۽ گيرائي سان ڪيل سوال ڪري هوءَ سامهون واري شخصيت کي بوکهلائٽ جي واٽ تي هلڻ تي مجبور ڪري ڇڏيندي هئي. ڪسنجر جي نخي زندگيءَ جي باري ۾ گهٽ ماڻهن کي خبر هئي. اها فلاسي جي مهرباني هئي ته هن جي معرفت ماڻهن کي ڪنسجر جي شخصيت ۽ سوچ جي باري ۾ گهڻو ڪجه ڄاڻڻ جو موقعو مليو. ڪسنجر پنهنجي باري ۾ کلي ٻڌايو ته کيس ٻين جي مٿان پنهنجي مرضي مڙهڻ ۽ گهڻو لطف محسوس ٿيندو آهي. سفاتڪاري جو ميدان ۾ سندس انداز ڪجهه اهڙو هو، جو عالمي اڳواڻن کي چٽو محسوس ٿيندو هو ته کين هٿ هيٺ رکڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وڃي. حيرت ۾ وجهندڙ ڳالهه اها آهي ته خود فلاسيءَ، هينري ڪسنجر سان انٽرويو کي پنهنجي بدترين انٽرويو سان ڀيٽيو آهي.
چيو وڃي ٿو ته اوريانا فلاسيءَ پاڪستان جي اڳواڻي وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽي کان انٽرويو ۾ هن اندرا گانڌيءَ تي ايتري ته سخت تنقيد ڪرائي هئي، جو 1972ع وارو شمار ”شمله ٺاهه“ لڳ ڀڳ ناممڪن نظر اچڻ لڳو هو. فلاسي ۾ هڪ گُڻ اهو هو ته هوءَ جنهن به شخصيت جو انٽرويو ڪندي هئي، ان جي باري ۾ ننڍين ننڍين ڳالهين کي به دلچسپي سان بيان ڪندي هئي.
اوريانا فلاسيءَ ڊگهي ماٺار 11 سيپٽمبر 2001ع کان پوءِ ٽوڙي ۽ اٽيل جي سڀ کان وڏي اخبار ” ڪوريئر ڊيلا سيرا“ ۾ هڪ مضمون لکيو، جيڪو پوءِ ”دي رينج آف دي پرائڊ“ ڪتاب ۾ تبديل ٿيو. فقط اٽلي ۾ ان ڪتاب جون ڏهه لک ڪاپيون وڪرو ٿيون. يورپ جي ٻين ملڪن ۾ به ڪتاب کي پڙهڻ وارا وڏي انگ ۾ سامهون آيا. ان ڪتاب جي بنياد تي فلاسيءَ تي نسل پرستي ۽ مسلمانن جي خلاف نفرت پکيڙڻ جو الزام هنيو ويو، سندس لکڻين کان ڌار نه ڪيو. هن هميشھ پنهنجي جذبن جي شدت کي پنهنجي لکت جو حصو بڻايو.
اوريانا فلاسيءَ سوين مضمون ۽ ڪيترائي ناول لکيا. جن مان سندس شخصيت چٽي طرح جهلڪندي نظر اچي ٿي. هن پنهنجي يادگيرين کي به ماڻهن تائين پهچايو. هن جي سڀ کان وڏي خوبي اها هئي ته هن دنيا جي ڪيترن ئي ناليوارن شخصيتن جي باري ۾ ڪيتريون ئي اهڙيون ڳالهيون بيان ڪيون آهن، جيڪي عام طور تي ماڻهن جي نظرن کان رهجي وينديون آهن.