تاريخ، فلسفو ۽ سياست

تاريخ جون ڪجهه نراليون شخصيتون

ڪتاب ۾ دنيا جي 30 نامياري شخصيتن بابت سھيڙيل مضمونن جو ترجميڪار يوسف سنڌي آھي.
ڪتاب ۾ شيخ مجيب الرحمٰن جون اڻ پوريون يادگيريون، انڊونيشيا جو ڊڪٽيٽر سوهارتو، اسرائيل ايشمين کي ڪيئن اغوا ڪيو؟ ، پهريون خلائي مسافر ، جمال عبدالناصر جي ڪهاڻي ، ذوالفقار علي ڀُٽي جي آخري رات ، راڻي وڪٽوريا ۽ منشي عبدالڪريم، جارج حباش انقلابي اڳواڻ، اڇو تن جو اڳواڻ: ڊاڪٽر ڀيم رائو امبيڊ ڪر، آمريڪا جي اڪيلي ”عورت صدر“، جيوتي باسو؛ هندستان جو عظيم پُٽ ، هڪ سپاهي ڇوڪري جون يادگيريون، آمريڪا جو پهريون شهنشاهه، دنيا جي پهرين سرجن عورت، غريب اڇوت ڇوڪريءَ کان وزيراعليٰ بنجڻ تائين، برلن ڀت ٽوڙيندڙ سائنسدان، ڪرپشن خلاف جنگ کٽندڙ اڪيلي عورت، ڪارل مارڪس: نيست پيغمبر، بوليويا جو عوامي حڪمران، هٿياربند جدوجهد کان صدارت تائين، اوريانا فلاسي: تاريخ سان انٽرويو، انسانيت جي خدمت گذار جين ايڊمز، اُتساهه ڀريو جيون: روزا بونير، موچيءَ جو پٽ: جيڪو ٻارڙن جو وڏو اديب بڻيو، بل گيٽس: رول ماڊل ڪردار، دنيا جي پهرين ڪمپيوٽر پروگرامر: ايڊا لوليس، سوئيڪارنو: انڊونيشيا جو عظيم پُٽ، اسپارٽيڪس: آزادي پسندن جو عظيم هيرو، فيڊل ڪاسترو جو استاد: جوزي مارٽي ۽ جان رِيڊ: ڌرتي ڌوڏيندڙ ڏهه ڏينهن جهڙا مضمون شامل آھن.
  • 4.5/5.0
  • 1399
  • 1120
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • يوسف سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book تاريخ جون ڪجهه نراليون شخصيتون

اُتساهه ڀريو جيون: روزا بونير

1870ع جي جنگ ۾ جڏهن پرشيا، فرانس تي جيتيو ۽ پرشيا جون فوجون ”فونٽين بلو“ جي وسنديءَ ۾ داخل ٿيون ته کين حڪم مليو ته روزا بونير جي گهر ۾ سندس تصويرن جي حفاظت ڪئي وڃي. فوجين سڄي وسنديءَ کي لٽيو ڦريو، تباهه ۽ برباد ڪيو، پر ”شاتوپي“ جيڪو هن مصوره جو گهر هو، بلڪل محفوظ رهيو. جيڪڏن فوجن کي اهو حڪم نه ملي ها ته ممڪن هو ته دنيا هن مصوره جي ڪيترن ئي تصويرن کان محروم ٿي وڃي ها.
روزا بونيرRosa Bonheur، 1822ع ۾ پئرس ۾ پيدا ٿي. سندس پيءُ خداداد صلاحيتن جو مالڪ هو. پر گهڻو ڪري هيئن به ٿيندو آهي جو صلاحيتون رکندڙ ماڻهو دنيا ۾ وڌي ويجهي نه سگهندا آهن. تنهن ڪري هو ڊرائنگ سيکاري پنهنجي ٻارن جو پيٽ پاليندو هو. ماڻهنس گهر گهر هلي وڃي پيانو وڄائڻ سيکاريندي هئي. پئرس جهڙي شهر ۾ ساڌي سوڌي نموني گهر هلائڻ ۽ ٻارن جو پيٽ پالڻ ڏاڍو ڏکيو ڪم هو. 1833ع ۾ ٿڪاوٽ ۽ غربت سبب ماڻهنس گذاري وئي.
ٽيئي وڏا ٻار، جن ۾ روزا به شامل هئي، ”شان زليزي“ جي هڪ رهائشي کٿاب ۾ موڪليا ويا. جنهن جي نگراني هڪ مائي ڪندي هئي. جيڪا ”امان ڪيٿرين“ سڏبي هئي.سڀ کان ننڍي ٻار کي مائٽن ڏانهن اماڻيو ويو. ٻن ورهين تائين ”امان ڪيٿرين“ ٻارن جي نگراني ڪندي کين اسڪول موڪليندي ۽ پنهنجي ٻارن جيان پاليندي رهي. پر روزا هن لاءِ مسئلو بڻجي وئي. هوءَ ضد ڪري گل ميڙيندي ۽ کيڏندي رهندي هئي. ٻاهرين نظارن مان لطف ماڻيندي هئي ۽ اسڪول وڃڻ جو نالو ئي نه کڻندي هئي. روزا انهن ڏينهن جو ذڪر هنن لفظن ۾ ڪيو آهي. ”انهن ٻن ورهين ۾جڏهن موسم سٺي هوندي هئي. آئون هڪ ڪلاڪ جي لاءِ به گهر ۾ اندر نه ٽڪندي هيس.“
نيٺ پڻهنس ٻي شادي ڪئي ۽ ٻارن کي واپس گهرايو. ٻئي ڇوڪرا آگسٽ ۾ ”اسادور“ اسڪول ۾ داخلا ٿيا ۽ انهن جو خرچ برداشت ڪرڻ جي لاءِ روزا جو پيءُ ”مسيو بونيراسي“ اسڪول ۾، هفتي جا ٽي ڏينهن ڊرائنگ سيکارڻ لڳو. جيئن ته روزا کي اسڪول سان ڪا به دلچسپي نه هئي. تنهنڪري پڻهنس کيس ڪو ڪار آمد هنر سيکارڻ چاهيو، هن طئي ڪيو ته کيس سلائيءَ جو ڪم سيکاريو وڃي.
پر هن نينگري جي لاءِ سلائيءَ جو ڪم سکڻ، اسڪول جي بند ڪمري جيان اڻ وڻندڙ هو. هوءَ ته ٻاهر نڪري گُل چونڊڻ ۽ ميڙڻ ڄاڻندي هئي. کيس ٻاهر نڪرڻ جي ايتري ته سَڌ هوندي هئي جو اسڪول ۾ ڄڻ ٻَڌي ويٺي هوندي هئي. تنهنڪري مجبور ٿي کيس گهر موڪليو ويو. سندس پيءُ پريشان ٿي ويو. ۽ هن نينگري کي جيڪا سندس لاءِ ڳنڀير مامرو بڻجي وئي هئي. هڪ اهڙي ئي اسڪول ۾ داخل ڪرائڻ چاهيو، جهڙي اسڪول ۾ سندس ٻئي ڇوڪرا پڙهندا هئا. ان نئين اسڪول ۾ جيڪو ”فوبرگ سان آن تو ان“ ۾ هو، روزا پنهنجي اسڪول جي سرتين ۾ گهڻي مقبول ٿي وئي. ڇو ته هوءَ پنهنجي استادياڻين جون عجيب ۽ غريب، کل جهڙيون تصويرون ٺاهيندي هئي. استادياڻين کي پنهنجون بگڙيل تصويرون ڏسي سخت ڪاوڙ ايندي هئي، پر هن ڇوڪري سٺي طبعيت ۽ تصويرن جي جولاني ڏسي، هو به داد ڏيڻ کان سواءِ رهي نه سگهنديون هيون. انهن ماسترياڻين، انهن تصويرن کي هڪ البم ۾ هڻي رکيو هيو. پر روزا خوش ڪانه هئي. سڀاويڪ طور هوءَ ڏاڍي حساس هئي. اسڪول جي سختين ۽ پابندين کان سندس دل بغاوت ڪندي هئي. هوءَ پنهنجي هم ڪلاسين کي ريشمي ڪپڙا پاتل ڏسي پئي ڪڙهندي هئي. هيءَ لوهه جي چمچي سان کائيندي هئي ۽ سندس پيالو ٽين جو هو. پر سندس ساهيڙين وٽ چانديءَ جا ٿانو هئا. پهرين ته هو ڪڙهندي ۽ ڦڪي ٿيندي هئي. پوءِ اُداس ۽ بي چين رهڻ لڳي. غربت جي ڪارڻ، گهٽتائيءَ جي احساس کيس ايترو ته تنگ ڪيو، جو هوءَ بيمار ٿي پئي ۽ نيٺ کيس گهر موڪلڻو پيو.
هاڻي پڻهنس کيس تعليم ڏيارڻ جي تجويز ترڪ ڪري ڇڏي ۽ کيس پنهنجي حال تي ڇڏي ڏنو. روزا پڻهنس جي اسٽوڊيو ۾ وڌيڪ اچڻ شروع ڪيو. ۽ پڻهنس جيان هن به چتر چٽڻ شروع ڪيا. هوءَ مٽيءَ جا بت جوڙيندي ۽ پڻهنس جي تصويرن جو نقل ڪندي هئي. سندس اُداسي دور ٿي چڪي هئي.
اوچتو، مسيو بونير کي احساس ٿيو ته ڌيڻس کي مصوريءَ جي خداداد صلاحيت ملي آهي. تنهنڪري هن کيس احتياط سان مصور سيکارڻ شروع ڪئي، پوءِ هن کي ”لوڊر“ جي جڳ مشهور تصوير خاني ۾ موڪليو ته هوءَ اُتي دنيا جي ناليرن مصورن جي تصويرن جانقل ڪري. هتي هن ڏاڍي محنت ڪئي. ”لوڊر“ جو ڊائريڪٽر کيس ائين محنت ڪندو ڏسي چوندو هو. ”مون تمام گهٽ ماڻهن کي ايتري جوش ۽ خلوص سان محنت ڪندي ڏٺو آهي.“
هڪ ڏيهاڙي هڪ انگريز، سندس تصوير جي تختي جي ڀرسان بيهي، سندس همت افزائي ڪئي، ”منهنجي ڌيءَ، تون ته ڏاڍو سٺو نقل ٿي ڪرينءَ، جي تو دل سان محنت ڪئي ته هڪ ڏينهن وڏي آرٽسٽ بڻجي ويندينءَ.“ انهن لفظن سان سندس همت اڃا به وڌي. ان ڏينهن هوءَ جڏهن گهر وئي ته کيس اسڪول جا ڏينهن ياد آيا، جڏهن هوءَ لوهه جي چمچي سان کاڌو کائيندي هئي. ۽ سوچيندي هئي ته، هڪ ڏينهن آئون پنهنجي هم ڪلاسين ڇوڪرين جيان امير ۽ خوش قمست بڻجي ڏيکارينديس.“
روزا بونير، قديم مصورن جي تصويرن جون جيڪي ڪاپيون ڪيون، سي جلدي وڪجي ويون. انهن مان ٿوري گهڻي آمدني ٿيس. اهي سڀ پئسا روزا خوشيءَ سان پڻهنس جو حوالي ڪري ڇڏيا. ڇو ته پڻهنس کي پئسن جي گهڻي گهرج هئي ٻي زال مان ٻه ٻار به هئس ۽ هڪ تازو ڄائو هو، جنهن جو نالو زومين هو. روزا جي ڪمائيءَ جي هڪ هڪ ڪوڏي ستن ٻارن جي گهراڻي تي خرچ ٿيندي هئي.
هاڻي روزا جي عمر سترهن سال ٿي وئي هئي. کيس منظر ڪشي ۽ تاريخي تصويرون ٺاهڻ پسن هيون. پر هڪ ڏينهن ٻڪريءَ جي تصوير ٺاهيائين، جيڪا ايڏي ته وڻيس، جو اُن کان پوءِ جانورن جون تصويرون ٺاهڻ پنهنجو مشغلون ٺاهي ورتو. وٽس ايترا ته ڏوڪڙ به نه هئا، جو هوءَ نموني جي لاءِ جانور وٺي يا ڀاڙي تي وٺي، تنهنڪري هوءَ پنڌ ڪافي پري هلي ويندي هئي ۽ هارين جي وٿاڻن ۾ مال جي ڌڻن ۽ جانور ڏسي انهن جون تصويرون جوڙيندي هئي. انهن ڏينهن هوءَ کيسي ۾ ماني کڻي ويندي هئي،پر اتي پهچي ماني کائڻ وسري ويندي هيس۽ سڄو ڏينهن سخت محنت ڪري شام جو گهر موٽندي هئي. اڪثر هوءَ مينهن ۾ ڀڄي پوندي هئي ۽ جوتا گپ ٿي ويندا هئس.
تمام جلد هن جانورن جي اڀياس جو سولو طريقو ڳولي ڪڍيو. پيرس جي ٻاهر، جانورن جا ڪيترائي ڪوس گهر هئا. هيءَ نوجوان ڇوڪري جانورن کي ڪسندو ڏسي نه سگهندي هئي، پر پوءِ به هوءَ جانورن جي اڀياس لاءِ ويندي هئي ۽ دل ٻڌي جانورن کي ذبح ٿيندو ڏسندي هئي ته جيئن انهن جي مرندڙ سسيءَ جي تڙپ کي تصوير جي شڪل ۾ چٽي سگهي. هوءَ اتي ويهي رهندي هئي. ڪاسائي ۽ ڌنار گڏ ٿي ڏسندا هئا ته ڪيئن هن جي قلم مان تصويرون جڙنديون ٿيون وڃن.
ان دوران بونير گهراڻو ”رور مفور“ جي هڪ ننڍي گهر جي ڇهين منزل تي منتقل ٿي ويو. ٻئي ڇوڪرا آگسٽ ۽ اسادور آرٽسٽ بڻجي ويا هئا. هڪ مصور هو ۽ ٻيو سنگتراش. روزا سڄو ڏينهن تصويرون جوڙيندي هئي ۽ شام جو دڪاندارن جي لاءِ ڪتابن جون تصويرون ٺاهيندي هئي يا جانورن جون ننڍيون مورتيون ٺاهيندي هئي. غربت جي باوجود به هي گهراڻو خوش هو. ڇو ته هاڻ کين تخليقي ڪم جي واندڪائي هئي.
گهر جي ڇت تي روزا رنگبرنگي گلن جو هڪ ڀاغيچو ٺاهيو هو. جتي هن تصويرن جو نمونو ٺاهڻ لاءِ هڪ رڍ پالي رکي هئي، جنهن جي اُن وڏي ۽ ريشمي هئي. سندس ڀاءُ اسادور ان رڍ کي ڪلهي تي کڻي ڏاڪڻين تا هيٺ لاهيندو هو ته جيئن هوءَ گاهه چري سگهي ۽ پوءِ وري ڇهين ماڙ تي کڻي ويندو هئس.
جڏهن روزا اوڻيهه سالن جي ٿي ته هن پنهنجون تصويرون دنيا جي سامهون پيش ڪرڻ ۽ نقادن جي تنقيد ٻڌڻ جي جرئت ڪئي، هن پنهنجون ٻه تصويرون رڍون ۽ ٻڪريون ۽ به سها فنون لطيفه جي نمائش لاءِ موڪليون. ماڻهو اهي ڏسي ڏاڍا سرها ٿيا ۽ تنقيد نگارن سان توقع موجب مٿس سخت تنقيد ڪا نه ڪئي. ٻي سال هن جون ”چراگاهه ۾ جانور“ ”سائي ميدان ۾ هڪ ڳئون“ ۽ ”وڪامجندڙ گهوڙو“ تصويرون نمائش ۾ پيش ٿيون ۽ ماڻهن کي گهڻيون پسند آيون. ٻن سالن کان پوءِ روزا ٻارنهن تصويرون نمائش لاءِ موڪليون. هن جي تصويرن جي ٻنهي طرفن پڻهنس ۽ ڀاڻهنس جون تصويرون لڳل هيون. هي پهريون موقعو هو هو هنن ٻنهي جون تصويرون به نمائش جي لاءِ پيش ڪيون ويون هيون. نقاد ڏينهون ڏينهن سندس ڪم جي وڌيڪ واکاڻ ڪرڻ لڳا ۽ اها ويڙهه گهڻي سخت نه رهي جيڪا روزا هيستائين غربت جي خلاف وڙهي رهي هئي.
1848ع ۾ روزا جڏهن ستاويهن سالن جي ٿي ته هن کي حقيقي ڪاميابي نصيب ٿي. سندس هڪ بهترين تصوير تي کيس چانديءَ جو تغمو ڏنو ويو ۽ ان کي انگلستان سرڪاري خريد ڪيو. انعام ڏيندڙ ڪميٽيءَ جي صدر هڪ وڏي ميڙ جي سامهون روزا بونير کي تحفو ڏنو. تنهن کان سواءِ فرانس جي حڪومت پاران کيس هڪ چانديءَ جو گلدان پيش ڪيو ويو.
روزا جيان سندس گهراڻي جا ٻه ڏينهن تبديل ٿي ويا. مسيو بونير کي ڇوڪرين جون ڊيزائنون جوڙيندڙ کٿاب جو چيئرمين مقرر ڪيو ويو. پر غربت مان ڇوٽڪارو به مليو ته آخري وقت، ڇو ته ان سال ريمنڊ جو انتقال ٿي ويو. ان بابت روزا لکيو، ”هن جو تخيل عظيم هو. پر کيس اسان کي پالڻ لاءِ تعليم ۽ تدريس جو ڪم ڪرڻو پيو. ان ۾ ئي هن جو وقت گذري ويو. کيس مهلت ملي ها ته ٻين وڏن مصورن جيان هن جو نالو به جيئرو هجي ها.“
هاڻي پڻهنس جي جاءِ تي روزا کي کٿاب جو چيئرمين مقرر ڪيو ويو. ۽ سندس ڀيڻ جو ليٽ به ان ئي کٿاب ۾ پڙهائڻ لڳي. ان سال روزا جي اها جڳ مشهور تصوير جيڪا هاڻ لڪسمبرگ جي گيلريءَ ۾ آهي. تيار ٿي، ان جو نالو ”نروين ۾ هر هلائڻ جو ڏيک“ آهي. هاڻي روزا کان ڪيترين ئي تصويرن جون فرمائشون ٿيڻ لڳيون. پر وٽس اڌ کان وڌيڪ فرمائشون پوريون ڪرڻ جو وقت نه هو.
چار سال پوءِ، ارڙهن مهينن جي سخت محنت ۽ ڪاوش کان پوءِ سندس سڀ کان وڌيڪ مشهور تصوير ”گهوڙن جو ميلو“ تيار ٿي ۽ نمائش جي لاءِ پيش ٿي. ان تصوير کي نه رڳو فرانس، پر آمريڪا ۽ انگلستان ۾ به خوب داد ڏنو ويو. هڪ انگريز اها اٺن هزارن ڊالرن ۾ خريدي پوءِ نيويارڪ جي مسٽر اي-ٽي اسٽوارٽ ان کي پنهنجي مشهور ”نگارخاني“ جي لاءِ خريديو. نيٺ اها تصوير نيو يارڪ جي ”ميٽرو پولٽن ميوزيم آف آرٽ“ کي سوکڙي طور پيش ڪئي وئي.
اهي تصويرون ايڏيون ته مشهور ٿيون جو نيپولين ٽين جي صلاحڪارن کيس صلاح ڏني ته کيس فرانس جو سڀ کان وڏو اعزازي تمغو ”ليچن آف آنر جو صليب“ عطا ڪيو وڃي. جيتوڻيڪ کيس ”تيري“ ۾ ان سرڪاري ڊنر ۾ مدعو ڪيو ويو. جنهن ۾ فنون لطيفه جي اڪيڊميءَ جا اعليٰ اعزاز حاصل ڪندڙن کي گهرايو ويندو آهي، پر نيپولين ٽين کي اها همت ڪا نه ٿي، جو هو ”ليچن آف آنر“ جي صليب هڪ عورت کي عطا ڪري سندس خيال هو ته، عام راءِ ان کي پسند نه ڪندي ۽ کيس سدائين پنهنجي تخت جي ڦرجي وڃڻ جو ڊپ هوندو هو.
پر روزا کي اهو ملائتو تمغو ملي ويو. هينري بيڪن پنهنجي ڪتاب ”سينچري“ ۾ بيان ڪيو آهي ته اهو تمغو ڪيئن ڏنو ويو. شهنشاهه نيپولين ٽيو 1865ع جي سياري جي موسم ۾ ڪجهه وقت لاءِ موڪلون گذارڻ پئرس کان ٻاهر ويو هو. سندس جاءِ نشين تي پنهنجي راڻي کي جانشين بنايو هئائين. ”فونٽين بلو“ جي شاهي محل کان روزا بونير جو گهر ”شاتوبي“ بلڪل ويجهو هو. جڏهن راڻي اسٽوڊيو ۾ داخل ٿي ته هوءَ ڪم ۾ رڌل هئي. راڻيءَ کيس ڀاڪر پاتو ۽ پيار ڪيو. اها ملاقات ڪجهه گهڙين جي لاءِ هئي. راڻي جنهن تيزيءَ سان آئي هئي. ان تيزيءَ سان هلي وئي سندس سواري ۽ چهٻڪن جو آواز آيو ۽ پوءِ ماٺار ڇانئجي وئي. هن جي وڃڻ کان پوءِ روزا کي خبر پئي ته جڏهن راڻيءَ کيس ڀاڪر پائي پيار ڪيو هو، تنهن مهل سندس بلائوز ۾ ليجن آف آنر جو صليب لڳايو ويو هو.
پنهنجي عمر آخري حصي ۾ روزا کي بيلجيم جي شاهه اعزازي صليب جي سوکڙي عطا ڪئي. اهو پهريون موقعو هو جو اهو اعزاز هڪ عورت کي عطا ڪيو ويو. اسپين جي بادشاهه به سندس ڪم جي قدر دانيءَ طور کيس هڪ اعزازي نشان عطا ڪيو.
جنهن زمان ۾ هوءَ ”گهوڙن جو ميلو“ ۽ ٻيا شاهڪار تيار ڪري رهي هئي. کيس پنهنجي ڪاروبار جي سلسلي ۾ مردن سان واسطو پوندو هو ۽ هن مردن جهڙا ڪپڙا پائڻ شروع ڪيا. ان عجيب لباس سبب ڪي ڏاڍا دلچسپ واقعا پيش اچڻ لڳا. هڪ واقعو، جنهن جو روزا جي دوستن ذڪر ڪيو آهي، هي آهي ته جڏهن هوءَ ٻهراڙيءَ مان واپس وري ته کيس پنهنجي هڪ ساهيڙي جي بيماريءَ جو اطلاع مليو، هوءَ ڪپڙا بدلائڻ کان سواءِ مرداني لباس ۾ ئي کيس ڏسڻ هلي وئي ساهيڙينس سان گڏ پلنگ تي ويهي رهي. جڏهن ڊاڪٽر آيو ته اهو سمجهائين ته ڪو نوجوان سندس مريض سان گڏ ويٺو آهي. اهو احتياط طور پوئين پير موٽڻ لڳو. سندس بيمارساهيڙيءَ رڙ ڪندي چيو، ”اڙي هن کي جلدي گهراءِ، هو اهو سمجهي واپس پيو وڃي ته تون منهنجو عاشق آهين ۽ آئون هت پئي مران.“ روزا ڊوڙ پائي هيٺ لٿي ۽ ڊاڪٽر کي سڏي آئي مرداڻو لباس روزا کي ايڏو ته وڻيو جو، هن پنهنجي عمر جو وڏو حصو ان ۾ ئي گذاريو اهو ئي لباس هن تصوير ٺاهڻ ۽ خاڪن ٺاهڻ جي لاءِ ”اسڪا چستان“ جي پهاڙن “ ۽ ”پيري نيز“ کان ٿي اسپين جي سفر م استعمال ڪيو. سندس ساهيڙي ”مدسوزيل مڪاس“ سدائين ساڻس گڏ رهي. هوءَ به آرٽسٽ هئي، پر روزا بونير جيتري مشهور نه هئي. ”پيري نيز“ مان هي ٻئي ساهيڙيون هڪ اهڙي غيرآباد علائقي مان لنگهيون جو ڪڏهن ڪڏهن ته ڇهن ڇهن هفتن تائين کين خچرن ۽ خچر سوارن کان سواءِ ٻيو ڪجهه به نظر نه ٿي آيو. هڪ ڀيرو هيئن به ٿيو جو روزا ۽ سوزيل مڪاس فاقا ڪڍڻ لڳيون ۽ ڏيڏر جلهي انهن جو اڳيون ٽنگون تري کائڻ شروع ڪيون. ٻن ڏينهن تائين سندس اها ئي غذا رهي.
اسڪاٽ لينڊ ۾ هن آرٽسٽ هيٺيون تصويرون ٺاهيون! ”پهاڙي ماڻهو“، ”هائي لينڊ جي بلنديون تي صبح جو ڏيک“، ”هائي لينڊ ۾ هڪ ڍنڍ جي پار.“ هوءَ جتي به ويندي هئي، سندس آڌر ڀاءُ شاهي مهمان جهڙو ٿيندو هو. سر ايڊون لينڊ سير جيڪو پاڻ به آرٽسٽ هو ۽ جنهن بابت روزا اڳ ڪٿي ڪئي هئي ته هوءَ ساڻس شادي ڪندي، سو سندس شاهڪار تصوير ”گهوڙن جو ميلو“ ڏسي چوڻ لڳو، ”هيءَ تصوير منهنجي هبر بازي کان کڻي وئي. جيتوڻيڪ عورت مٿان هار مڃڻ خراب ٿو لڳي.“
روزا ڪيترا سال پئرس ۾ ”ريوداس“ ۾ رهي، جتي وٽس ڏاڍو خوبصورت اسٽوڊيون هو. اسٽوڊيو جي ڇت ۾ روشنيءَ جو بندوبست هو. ڀتين تي تصويرون هيون ۽ فرش تي پراڻا هٿيار، غاليچا، ٽوپيون، ڪپڙا، شينهن، چيتن ۽ لومڙن جون کلون پکڙيون پيون هيون. هر جمع جي شام جو اسٽوڊيو ۾ سندس دوستن جي عام دعوت ٿيندي هئي، جيڪي ٿوري وقت لاءِ ضرور ايندا هئا ۽ هن عجيب و غريب ڪمري ۾ آرام ڪندا هئا. روزا پاڻ تصويرون ٺاهڻ ۾ رڌل رهندي هئي.
ڪيترن سالن تائين روزا ”فونٽين بلو“ جي ويجهو ”شاتوپي“ ۾ رهي. اهو قلعو لوئي پائز ڏهين جون زماني جو ٺهيل هو. هينري بيڪن اُن جو ڏاڍي دلچسپ انداز ۾ ذڪر ڪيو آهي.
”مکيه دروازو ته آهني زنجيرن ۾ گهمي ٿو ۽ ان ۾ ڪاٺ جون دريون آهن، تنهن کان سواءِ هڪ ننڍو دروازو آهي، جنهن ۾ خانقاهن جي دروازي جي هڪ دري آهي. ۽ دروازن تائين وڃڻ جا دروازا عام طور تي بند رهندا آهن. ٻاهران ڪنهن کي گهرائڻو هوندو آهي ته روزا گهنٽي وڄائيندي آهي. گهنٽيءَ جو ٻيو سرو ڦاٽڪ جي ويجهو آهي. جڏهن گهنٽي وڄندي آهي ته بي شمار ڪتا ڀونڪڻ لڳن ٿا. ڀانت ڀانت جون ٻوليون ٻولين ٿا. جڏهن ڪتن جو پهريون راڳ ختم ٿئي ٿو ته هڪ ننڍو پالتو ڪتو ٻاهر اچي ڀونڪڻ لڳي ٿو ۽ اهو راڳ ٻيهر شروع ٿي وڃي ٿو. ان دوران پنڃرن ۾ جيڪي باز ۽ طوطا بند آهن، سي به اسٽوڊيو جي ڪنڊ ۾ جاڳي پون ٿا ۽ هو به ان سنگيت ۾ شامل ٿي وڃن ٿا.
گهر جي پويان هڪ وڏو باغ آهي، ان کان پوءِ هڪ اوچي ڀت آهي ۽ پوءِ ٻيلو. ويجهو ئي ساوڪ جو ميدان ۽ گلن جون ٻاريون آهن. موسم سٺي هوندي آهي ته ساوڪ جي ميدان ۾ هڪ ڍڳو ۽ هڪ ڳئون چرندا نظر ايندا آهن. اهي روزا جي تصويرون ۾ نموني جو ڪم ڏيندا آهن.
”اسٽوڊيو تمام گهڻو وڏو آهي. ان جي هڪ سري تي وڏو آتش دان آهي. جنهن جي ٿنبن جي تهه ۾ ڀاڻهنس اسادور بونير جا تراشيل ٻه اصل قدبت جهڙا ڪتا آهن. آتش دان جي ٻنهي طرفن روزا بونير جي ماءُ ۽ پيءُ جون تصويرون آهن. سڄو ڪمرو جانور جي بُهه ڀريل سرن سان آراسته آهي ۽ جهرڪين کي جتي به موقعو ملندو آهي. پنهنجو آکيرو جوڙي وٺنديون آهن.“
ان عجيب ماحول ۾، هن آرٽسٽ ڪيترائي سال ڪم ڪيو. ايستائين جو مئي 1899ع ۾ 77 ورهين جي عمر ۾ وفات ڪيائين. ۽ پنهنجي پويان پنهنجون شاندار تصويرون يادگار طور ڇڏي وئي.