خوف
1. وڏي آواز جو خوف 2. اورچائي تان ڪرڻ جو خوف.
پر وقت گذرڻ سان هو هزارين خوف پالي ٿو وٺي، خوف زده ٻار جون سڀئي صلاحيتون ختم ٿي وينديون آهن. هن جون سموريون ذهني توانائيون خوف تي ختم ٿي وڃن ٿيون ان ڪري هن جي سوچ پُر اميد ۽ مثبت ناهي هوندي.
عام طور ٻارن ۾ خوف جي وڏي وجهه ننڍپڻ ۾ جِنن، ڀوتن کان ڊيڄاريو ويندو آهي ۽ پوءِ اهو ڊپ سڄي زندگي ان جي شخصيت جو حصو ٿي ويندو آهي. هي اصول ڪڏهن به نه وسارجو ته ٻار جي اندر غير ضروري خوف ان جي نفسيات کي تباھ ڪري ڇڏي ٿو.
”عقلمند اهو آهي جيڪو ماڻهن جي خوف بجاءِ محض خوف خدا جي ڪري گناهه کان پاسيرو رهي ۽ دلي خواهش سان عبادت ڪري.“ (بو علي سينا)
اسان کي الله تعاليٰ کان ئي اميد رکڻ گهرجي ڇو ته الله تعاليٰ ئي بهترين سهارو آهي. ٻارن کي هيءَ ڳالهه سمجهائڻ لاءِ عملي مثال پيش ڪجي. هنن جي دل ۾ خدا جو خوف پيدا ڪرڻ سان ته باقي سڀ خوف ختم ٿي ويندا. ٻارن کي رحمتِ خدا وندي جو درس ڏيڻ گهرجي.
ڪجهه والدين سمجهن ٿا ته ڊڄندڙ ٻارن سان ڪو مسئلو آهي. يا هو پاڻ ٻارن جي تربيت به نه ڪري سگهيا، پر حقيقت هيءَ آهي ته ٻارن جي عمر جي مختلف حصن ۾ خوف مخصوص هوندو آهي. جيڪڏهن ٻار وڌندڙ عمر سان گڏ گڏ مختلف مرحلن جي خوف مان گذرندو رهي ٿو ته اهڙي قسم جي حالتن ۾ پريشاني جي بجاءِ اطمينان جو اظهار ڪرڻ گهرجي ڇو ته اهي فطري مرحلا آهن. پر اسان وٽ اهڙي قسم جي ڳالهين تي عجيب رد عمل هوندا آهن. والدين چوندا آهن هِن کي ته جِنُ ٿي ويو آهي. اهي سڀ ڳالهيون ايمان جي ڪمزوري ۽ لاشعوريت جي علامت آهي. اهڙي طرح ٻار کي خدا ۽ پنهنجو پاڻ تي به يقين نه رهندو آهي ۽ ان کانپوءِ ٻار لاتعداد خوف جو شڪار ٿي ويندو آهي.
مشهور نفسياتي ماهر ”پال هاڪ“ مطابق خوف مان جان ڇڏائڻ لاءِ هيٺين ڳالهين کي مد نظر رکجي ته بهتر ٿيندو.
• ٻار کي ڪڏهن به مذاق جو نشانو نه ڪجي ۽ ان کي بزدل يا ڊڄڻو نه چئجي اهڙي ريت ٻار جو پنهنجو پاڻ تان يقين کڄي ويندو آهي، پوءِ هو سڄي زندگي ڊڄندي ڊڄندي گذاريندو آهي.
• ٻار کي خوف لڪائڻ لاءِ مجبور نه ڪيو، جيڪڏهن توهان خوفزده ٻار تي طنز ۽ ٽوڪ ڪندا ته هو پنهنجو خوف لڪائيندو. ۽ خوف لڪائڻ جو ٻيو مطلب ذاتي يقين کي ختم ڪرڻ آهي.
• ٻار کي جنهن ڪم کان خوف هجي اهو لاڳيتو هڪٻئي پٺيان نه ڪرايو، ايئن ڪرڻ سان ٻار تي دٻاءُ وڌندو ۽ خوف به ختم نه ٿيندو. هر ڪم سکندي سکندي ئي ڪبو آهي. ان ڪري ٻار کي بهادري واري عمل لاءِ جلدي نه ڪرايو.
• ياد رکو ٻارن کي مدد جي ضرورت تڏهن پوندي آهي جڏهن هو خوفزده هجي، يا ناڪام ٿيو هجي. خوف سان منهان منهن مقابلي لاءِ ٻارن کي ڪڏهن به اڪيلو نه ڇڏيو انهن جي حوصله افزائي ڪيو.
• ٻارن کي انهن ماڻهن جون ڪهاڻيون ٻڌايو جن پنهنجي خوف ۽ ناڪامين تي قابض ٿي نالو ڪمايو آهي. اهڙي طرح ٻار کي يقين پيدا ٿيندو آهي ته ناڪامي سان ڪا قيامت ڪا نه ايندي.
• جيڪا شئي سکي سگهجي ٿي اها وساري به سگهجي ٿي. اهڙي طرح خوفزده ٿيڻ به ٻار سکيو آهي جي ان کي حقيقت ٻڌائي وڃي ۽ مضبوط دليل ڏنا وڃن ته هن جو خوف ختم ٿي ويندو.
• ٻار جنهن ڪمن کان ڊڄي ٿو، ان کان پرهيز ڪرڻ بجاءِ هن کي ان جو مقابلو ڪرڻ ڏيو. خوف پاڻ ئي ختم ٿي ويندو.
ٻار اسان جو چوڻ نه ٿو مڃي، جيڪو چئون ٿا يا سمجهايون ٿا ته اهو نٿو سمجهي. ائين ڇو آهي؟ ان به جي وجهه آهي.