10
سڀاش چندر بوس هڪ ڀيري مغلن جي آخري بادشاھہ بھادرشاھہ ظفر جي مزار ڀرسان هڪ پرجوش تقرير ڪئي هئي هُو عظيم انسان اچاريندو رهيو هو ۽ ماڻھو روئندا رهيا هئا. هن مقبري ڏانھن هٿ کڻي چيو تہ: ”اي هندستان جا شھنشاھہ! منھنجو نالو سڀاش چندر بوس آهي هڪڙو زمانو هو تہ تون اسان جو شھنشاھہ هئين پر اڄ اسين توکي بيڪسي ۽ لاچاريءَ جي حالت ۾ آرامي ڏسي رهيا آهيون. مان توسان واعدو ٿو ڪريان تہ آءٌ تنھنجي تلوار کي لنڊن تائين هلائيندس ڇو تہ اسان ۾ ايمان جي بوءِ اڃا باقي آهي ۽ تو خود چيو هو تہ:
”غازين ۾ بوءِ رهندي جيسيتائين ايمان جي تيسيتائين لنڊن تنھنجي تابع هلندي هندستان جي. “
اي شھنشاھہ! هندستان مان اهو پھريون شخص هوندس جو توکي هندستان وٺي هلندس. “
سڀاش جو اهو ارادو پورو نہ ٿيو هن جي موت تي ڪنھن کي بہ يقين ڪونھي تہ ڪو حادثي جو شڪار ٿيو هوندو. ڪي چون ٿا سڀاش زندہ آهي! هينئر ٻاهر رهي ٿو، ڪڏهن هندستان ۾ ڏٺو ويو اٿس پر اهي عقيدت هئڻ ڪري پنھنجي واتان اها وائي نٿا ڪڍي سگهن تہ ڪو سڀاش فوت
ٿي ويو آهي. هندستان جو هر ماڻھو سڀاش جو ٿورائتو ۽ شڪرگذار آهي جو هندستانين کي آزاديءَ لاءِ وڙهڻ سيکاري ويو. انھن جي زبان تي ” جيئي هند“ جا نعرا بلند ڪرائي ويو.
هلو هلو قدم قدم وڌايون هلو، جھڙا پرعزم درس ڏئي ويو.
نوجوانن ۾ وطن جي وقار ۽ وجود لاءِ سامراجي سوئرن سان وڙهڻ لاءِ نئين لھر اڀاري ويو. پنھنجي جان جوکي ۾ وجهي جاڳرتا ۽ جوش جوت جاڳائيندو رهيو نہ زندان جو خوف هئس نہ نہ زنجيرن ۾ جڪڙڻ جو ڊپ نہ ٽياس تي ٽنگجڻ جو خطرو نہ اهنجن، ايذائن ۽ عقوبتن جي پرواھہ.
سڀاش جو خاندان بہ جواهر لعل نھرو جي خاندان وانگر وطن جي خدمت ڪندو رهيو آهي.
بھرحال ڪنھن بہ پارٽي ۾ هجن ڪھڙي بہ تحريڪ ۾ شامل ٿين پر سندن تربيت اهڙي ڪئي جو پنھنجي ڌرتي جي ناموس قومي خدمت ۾ سدائين اڳڀرا رهندا. جيڪي وطن تي پنھنجي جان نڇاور ڪري ويندا آهن. جيڪي پنھنجو سڀ ڪجهہ آزاديءَ جي راھہ ۾ لٽائي ڇڏيندا آهن ۽ جيڪي ڌرتيءَ جي نجات لاءِ پنھنجي زندگي وقف ڪري ڇڏيندا آهن تہ انھن جا ڪارناما ۽ معرڪا آرايون هميشہ جي لاءِ عوام جي ذهن ۽ زبان تي ايئن ياد هوندا آهن جيئن اولاد جي زبان تي پيءُ جو نالو.
سندس ئي چوڻ وانگر: “اهو ماڻھو جنھن کي پنھنجا خيال ٻين تائين پھچائڻ جي قدرت آهي تہ اهو ماڻھو مري نہ ٿو سگهي ڇو تہ هن جو جسم جيتوڻيڪ ختم ٿي وڃي ٿو پر هن جا خيال لکن ماڻھن جي دماغ ۾ صدين تائين زندہ رهن ٿا ۽ هو پنھنجي زندگي خيالن جي زندگي وسيلي هزارھا سالن تائين برقرار رکي سگهي ٿو. ”
هن مھان ليڊر جو هي فرمان ۽ پيغام پنھنجي عوام جي دلين تي هيشه لاءِ چٽيل رهندو.
اٿو ستل ڀارت جي نصيبن کي جاڳايو،
آزادي هوئن ئي وٺنداسون، جوان ٿي ڏيکاريو.
خونخوار ٿيو شير، مرد هندي سپاهي،
دشمن جو صفون ٽوڙي ڇڏيو هڪ تهلڪو مچائي،
ڪر ياد شھيد جو لھو ديش جي خاطر،
هڪ ٽولي ڀي دشمن جي هزارن سان ويڙهائي.
تون قومي سپاهي آ عدد ڪا شي ناهي،
هجي بک ۽ تڪليف هجي رڪاوٽ ۽ ٿڪاوٽ،
خواھہ زخم هجي ڪيڏو، ڏيکاري کلي موت کي،
ڇو لعل قلعو ايئن رهي دشمن جي حوالي،
وري هندي لشڪر جي اتي ڌوم مچائي.
مينار قطب ڏسي ٿو راھہ توهان جي،
هلي ان جي بلنديءَ کي ٽرنگي سان سجائي.
ڪا ٻي نہ تمنا آهن خواهش منھنجي دل ۾،
آزاد وطن هند ۾”جيئي هند“ جهولائي.
ڪاش سڀاش 1947ع تائين موجود هجي ها تہ برصغير جو نقشو چِھاڙيون چھاڙيو ۽ ٽڪرا ٽڪرا نہ هجي ها.
ڪنھن جي اڀرڻ سان سج اڀرڻ ڇڏي ڪو نہ ڏيندو آهي.
ڪنھن جي ڪوچ ڪرڻ سان چنڊ آسمان تي چمڪڻ ڪو نہ ڇڏي ڏيندو آهي، ڪنھن جي هلي وڃڻ سان تارا ٽمڪڻ ۾ ڪا گهتٽائي ڪونہ آڻيندو.
پوءِ جيڪو سورج آسمان تي اُفق تي ڀري لھي ويو هو. اهو وري اڀري نڪري نہ ٿو سگهي.
جيڪو وهائو ٽھڪندو اونداهي کي ٽاريندو رهيو هو. اهو پنھنجو فرض پورو ڪري هليو ويو وري نہ ايندو.
جيڪو چنڊ جو ڏس چمڪيو هو. اهو وري چمڪڻ نہ ايندو. ان جي ٿڌي ۽ صاف روشني هميشہ ماڻھن جي ڇت تي چٽيل هوندي.