ڄاڻ
جهازي عملي کي ٻن حصن ۾ ورهائجي ٿو. هڪ انجنيئرنگ ڊپارٽمينٽ ۽ ٻيو ڊيڪ ڊپارٽمينٽ. انجنيئرنگ ڊپارٽمينٽ ۾ چار کن ففٿ انجنيئر ٿين، جن ۾ ڪجهه جونئر ته ڪجهه سينئر هوندا آهن. ففٿ انجنيئر کان پوءِ مٿي رئنڪ فورٿ انجنيئر جي آهي ۽ ٻن يا ٽن سالن جي سينيارٽيءَ جو فرق ٿئي. ساڳيو فرق فورٿ ۽ ٿرڊ انجنيئر ۾ ٿئي. هر جهاز تي هڪ يا ٻه فورٿ انجنيئر ۽ هڪ يا ٻه ٿرڊ انجنيئر ٿين.
سيڪنڊ انجنيئر ٿيڻ لاءِ هڪ قسم جا انٽرنيشنل امتحان ٿين جي دنيا جي ڪيترن مُکيه بندرگاهن ۾ ٿين. ان لاءِ ستاويهه مهينا Sea-time هجڻ ضروري آهي. جيئن هوائي جهاز لاءِ ’اڏام جا ڪلاڪ‘ ڳڻيا ويندا آهن. سيڪنڊ انجنيئر ٿيڻ کان پوءِ وري ٻيا ستاويهه مهينا Sea-time ڪرڻو پوندو آهي. ان بعد چيف انجنيئر جي پروموشن لاءِ امتحان ڏيڻا پوندا آهن. بلڪ محمود غزنوي واريون سومناٿ تي ڪاهون ڪرڻيون پونديون آهن. (جو هي امتحان جيتوڻيڪ مهيني ۾ ٻه دفعا ٿين پر پاس ڪو ورلي ۽ ڪڏهن ڪڏهن ٿئي) جيئن ته هن نوڪريءَ ۾ هر وقت جان جو خطرو رهي ٿو ان ڪري معمولي غلطيءَ جي به گنجائش رکيل نه هوندي آهي ۽ امتحان ۾ اهڙي غلطي ڪرڻ، جنهن جو سڌي يا اڻسڌي طرح جهاز جي عملي يا مسافرن جي زندگي سان واسطو هجي، ته فيل ڪرڻ سان گڏ سواءِ پٺتي Demote ڪيو وڃي ٿو. بهرحال امتحان لاءِ ميدان خالي ڇڏيل هوندو آهي جو همت ڪري پنهنجي قابليت ۽ سگھه آزمائي يا هڪ ئي پوسٽ تي ڄمي وڃي.
ٻيو ڊيڪ ڊپارٽمينٽ آهي جنهن ۾ ٽي چار ڊيڪ ڪئڊٽ ٿين جيڪي مئرين اڪيڊمي جي ڪامياب ٿيل ڪئڊٽن کي يا ڪڏهن سنئون سڌو چونڊ تي جهازي ڪمپنيون کڻن. ڪئڊٽ بعد ٻي رئنڪ فورٿ آفيسر جي ٿئي. ان کان پوءِ هڪ ٿرڊ آفيسر، هڪ يا ٻه سيڪنڊ آفيسر جهاز جي ننڍ وڏائيءَ جي مطابق، هڪ چيف آفيسر ۽ آخر ۾ ڪئپٽن، جو جهازي زبان ۾ ’ماسٽر‘ سڏجي ٿو.
چيف انجنيئر ۽ ڪئپٽن جي پوسٽ، پگھار ۽ ٻيون سهوليتون ساڳيون ٿين. امتحان سڀني جا انٽرنيشنل قسم جا ٿين جيتوڻيڪ ڊيڪ وارن جا سبجيڪٽ: Sea-man-ship (جهاز جي ڄاڻ)، Stability ، سامان رکڻ جو هنر، تارن جو علم ۽ رستي جي صحيح کوج (چارٽ ورڪ) نيويگيشن، موسميات، ڏيتي ليتي ۽ انتظامات وغيره ٿين، ۽ انجنيئرن جا مئٿس، اپلائيڊ مڪينڪس، Heat-Engines، ٿرموڊائنامڪس، Neval-Architect ۽ Ship-Construction ميٽلرجي، ريفريجريشن، اليڪٽرانڪس وغيره وغيره ٿين.
جهاز مختلف قسمن جا ٿين. مکيه مالبردار (Cargo)، تيل کڻندڙ (Tanker)، مسافر بردار (Liner) جهاز آهن. مسافرن جي جهاز تي عملو وڌيڪ ئي رکيو ويندو آهي جيئن وقت جي وڌيڪ پابندي رهي.
هي ڪتاب الطاف جي شُروعاتي ڪتابن مان هڪ آهي جڏهن پاڻ مختلف ڪارگو جهازن تي ففٿ انجنيئر هو، يعني سامونڊي زندگي ۽ جهازي ٽينڪنالاجي جي ڊگھي ڏاڪڻ جي هيٺاهين ڏاڪي تي هو. اڄُ پاڻ آخري مٿين ڏاڪي تي يعني چيف انجنيئر آهي. مون کي پڪ آهي ته ٻين پڙهندڙن سان گڏ کيس به پنهنجي جونئرشپ جا تجربا، مشاهدا، ڏکيا سُکيا ڏينهن ۽ واقعا پڙهي مزو ايندو.
ا ل ـــــــــــ